35 43 transpersoonlijk tijdschrift
panta najaar 2006
• De koers van EUROTAS • Aandachtsgerichte cognitieve therapie • A.H. Almaas in Nederland • De impliciete orde • Energetische bescherming • Is Ken Wilber de weg kwijt?
I nternationale T ranspersoonlijke A ssociatie Nederlands T aalgebied I T A N T
Colofon
Inhoud
nummer 43, najaar 2006
De Koers van EUROTAS Rumold Mol
Redactie
Rumold Mol Frank Visser (eindredactie) Ank van Gulik Kees Aaldijk Uitgever
Stichting ITANT, Heemstede PANTA verschijnt 3x per jaar. Redactie- en ITANT-secretariaat
Heemsteedsedreef 59 2101 LM Heemstede Tel+fax (023) 529 15 00 email:
[email protected] ITANT http://www.itant.org EUROTAS http://www.eurotas.org Ontwerp en productie
diDesign & d, Breda 076-542 76 97
[email protected]
De koers van EUROTAS
3
Rumold Mol
Nu ik mijn tachtigste verjaardag nader en indringend mag mijmeren en nadenken over wat het meeste de moeite waard is nog te doen in dit leven kom ik weer terug op mijn reeds lang
Aandachtsgerichte cognitieve therapie
8
Kees Aaldijk
bestaande toewijding voor de combinatie van Europa en het transpersoonlijke perspectief. Dat betekent dat ik dit het meest waardevolle vind wat nu gedaan kan worden. De achtergrond
A.H. Almaas in Nederland
12
Lucas van der Valk
hiervan is de overtuiging dat, mede door het toedoen van de transpersoonlijke verenigingen die in de Europese landen opbloeien, in weinig jaren steeds meer mensen zullen functioneren vanuit de eenheid die bestaat in de wereld tussen alles en allen. Daardoor zullen regeerders
De impliciete orde
16
zowel als onderwijzers wezenlijker communiceren en optreden. Leiding zal alleen nog worden
19
brengen.
Charles Steur
geaccepteerd van diegenen die doortrokken zijn van vaardigheden om deze visie in praktijk te
Energetische bescherming Thérèse van der Veer
Is Ken Wilber de weg kwijt?
22
Frank Visser
column : Iedereen moet zelf kiezen
28
Ank van Gulik
Uitgelezen
29
Uitnodiging/Advertentie
30
Vorige nummers van Panta
31
Aanleveren tekst
Een weg naar verbinding
Zwitserland) bijeen kwamen en EUROTAS
Met dit gedachtegoed ben ik onlangs aan de
oprichtten in een dorpje in Zuid Frankrijk.
slag gegaan om uit te vinden wat er leeft in de
Sinds die dagen is iedere PANTA lezer en ITANT
nationale transpersoonlijke associaties die lid
lid via deze associatie ook betrokken bij EURO-
zijn van EUROTAS. Verder ging ik op zoek naar
TAS en op deze wijze medeverantwoordelijk
wat het East-West EUROTAS project zou kun-
voor het grote geheel en van het welslagen van
nen doen om nog-niet-lid-landen te vinden die
deze activiteit op ons continent.
steuning tot bloei zouden kunnen komen.
Daarom gaat het er hier om te vertellen wat er
Hiervoor was het nodig alle leden aan te schrij-
leeft in die 24 landen. Daarbij wil ik de meest
ven. Iedere vroegere bestuurder poogde me te
in het oogspringende punten naar voren bren-
overtuigen dat dit een onmogelijke zaak zou
gen, om te laten zien dat alle associaties tesa-
zijn, omdat hun ervaring vertelde dat toch nie-
men het continent doen vibreren. Daarmee wil
mand zou antwoorden.
ik zeggen dat ze significant zijn voor de flow in
PANTA Het Transpersoonlijke Tijdschrift PANTA is een
resultaat voor het creëren van mogelijkheden
ik twee peilers: de grote goodwill die het East-
Actieve bloei
Losse nummers
uitgave van de Stichting ITANT -’Internationale
voor de gezamenlijke ontwikkeling.
West project heeft vooral in Oost Europa en de
De overeenkomst van de landen is dat het
€ 5,50 incl. verzendkosten. Na overmaking van het bedrag met vermelding van de nummers wordt PANTA aan u toegezonden.
Transpersoonlijke Associatie Nederlands Taal-
De voorkeur van ITANT is dat u de schenking
manier van doen om iedere associatie in de
gonst van de landelijke congressen en zomer-
gebied’- en richt zich op al degenen die
doet per machtiging die op verzoek wordt toe-
persoon van zijn president persoonlijk aan te
academies. Dat ze allemaal -zij het op verschil-
geïnteresseerd zijn in studie van het trans-
gestuurd. Wanneer u per machtiging een
schrijven en een persoonlijk stukje tekst over
lende wijzen- trainen: opleidingen tot trans-
persoonlijke. Bijdragen worden vooral getoetst
schenking doet van meer dan € 33, - per jaar
iets wat we als gezamenlijke herinnering had-
persoonlijk psychotherapeut, holotropische
in de mate waarin ze een transpersoonlijk para-
ontvangt u bovendien een reductie op ITANT-
den in te lassen in plaats van collectieve brie-
trainingen, meditatie retraites. Ook publiceren
digma helpen ontvouwen. Plaatsing van een
evenementen.
ven uit te laten gaan. Bovendien vroeg ik bij
Het abonnement loopt parallel met het kalenderjaar en wordt automatisch verlengd, indien niet opgezegd voor 30 november.
het maatschappelijk bestel van de EU. Een nieuwe strategie was nodig. Daarvoor had
iedere brief of de aangeschrevene enige relatie
artikel betekent niet zonder meer dat de redactie het met de inhoud ervan eens is.
Betalingen
had met iemand uit een van de door mij
ITANT is volgens de wet een stichting en kan
In Nederland:
genoemde nieuwe landen.
dus geen leden hebben, maar wel donateurs.
t.n.v. Stichting ITANT te Heemstede
Advertenties
Bij een schenking van € 16,50 (buitenland € 5,-
Postbank 6217371
Soms moest er meerdere malen geschreven
U kunt ook adverteren in PANTA. Advertenties dienen opgemaakt te worden ingeleverd en verband te houden met de doelstelling van ITANT. Voor informatie kunt u zich wenden tot het secretariaat.
meer) eenmaal per jaar geeft u te kennen het
ABN/AMRO 49.65.13.141
worden en het resultaat was dat er inderdaad
werk van ITANT te willen volgen en ontvangt u
In België:
antwoorden en ingevulde vragenlijsten bin-
PANTA. Bij iedere hogere of frequentere schen-
t.n.v. Stichting ITANT te Gent
nen kwamen van alle 18 leden en al zoekende
king zullen de extra gelden besteed worden aan
BBL 390-039 4021-62
zich 6 nieuwe kandidaat leden aanmeldden. Er
het Oost-West samenwerkingsproject van de
Betalingen t.n.v.
is veel gebeurd sinds we in 1987 met de eerste
aaneengesloten Europese Transpersoonlijke
Stichting East/West EUROTAS te Heemstede
vier landen (België, Nederland, Frankrijk,
Associaties. Dit project heeft een vergaand
ING Bank 66.10.17.540
Gezocht: vrijwilligers voor de administratie van ITANT en/of PANTA: Interesse? Bel (023) 529 15 00.
3
panta 43
EUROTAS
wel geinteresseerd zijn en met enige onder-
Digitaal aanleveren (Word of WP), als email attachment sturen naar
[email protected] Duidelijke kop, leader, plus persoonsbeschrijving van de auteur, gaarne met recente foto. Evt. digitale illustraties of foto’s bijvoegen als jpg of tif, in voldoende resolutie.
Opzegtermijn
East-West
panta 43
Foundation
European Coordination Center
ze tijdschriften, nieuwsbrieven
gang heeft tot professor en student. Dit is een
De nieuwe loten ondersteunen
en boeken. Zo is het ook in
omwenteling die wij hier -na discussie- niet
De tendens van het helpen van jonge verenigingen
president van deze associatie professor Vitor
ITANTland. Werkelijk, wat is
konden onderschrijven omdat het één niet de
met workshops en seminaires is vlijtig overgeno-
Rodriguez houdt bovendien het presidentschap van
hier in Nederland en Vlaan-
lading dekt van het
men van E/W door sommige nieuwe verenigingen.
EUROTAS. Over zijn plannen met EUROTAS vertel ik
deren veel te doen op dit
ander: bewustzijn en
Vanaf 1993 heeft het E/W project veel contacten in
verderop.
gebied zelfs in vergelijking
transpersoonlijk is
verschillende steden van Rusland en Siberië ontwik-
met de beste andere landen!
zeer verschillend. De
keld en werd een eerste vereniging lid van EUROTAS.
Congressen
transpersoonlij ke
Intussen volgde de dynamische Vladimir Maikov, die
Over Frankrijk, dat een vrij nieuwe branche is, heb ik
Transpersoonlijke erkenning en de universiteiten
studies worden daar
professor is in transpersoon-
in vorige PANTA laten weten dat het deze maand
gecertificeerd
met
lijke psychologie aan de uni-
oktober het achtste EUROTAS congres aanbiedt,
een Master Degree
versiteit van Moskou, de uit-
onder leiding van Bernadette Blin, ‘Revealing the
Laat me een willekeurig land
van de universiteit.
waar ik mee bezig
Divine Feminine’. Vorig jaar werd zo’n congres gehouden in Moscow en in 2004 in London onder
training
regionale studiegroepen draaien, waar al drie
Opzienbarend voor ons is ook dat aan de
Stanislav Grof in Californië.
leiding van de oud president
keer een nationale conferentie gehouden is
Universiteiten van Moskou en Lissabon trans-
Na daarvoor gekwalificeerd
John Drew.
met zo’n 400 deelnemers. Het bijzondere is
persoonlijke therapeuten worden opgeleid. In
te zijn trainde hij op zijn
dat de Oostenrijkse Transpersoonlijke Associ-
Zwitserland o.l.v. Fausto Sergej Sommer wordt
beurt niet alleen velen in
atie, onder leiding van Hans Peter Weidinger,
de waarde van de opleiding bepaald door de
Rusland maar hielp ook toegewijden in de Baltische
Netwerk/SEN in Duitsland
het voor elkaar heeft gekregen dat zij erkend is
universiteit van Londen. In Engeland waar de
staten, Ukraine en Moldavië om zich te vormen als
onder leiding van Pieter
als een officiele opleidingsorganisatie door de
transpersoonlijke associatie vooral bestaat uit
transpersoonlijk therapeut. Op hun beurt bouwde
Loomans begint ook aan een
Oostenrijkse Associatie voor Psychotherapie
een zeer vermaarde therapeuten opleiding die
die weer hun eigen associaties uit door workshops
boeiende ontwikkeling. Tot
en ook door het ministerie van gezondheids-
indertijd werd opgericht en geleid door Ian
en trainingen in hun eigen land aan te bieden. Zo
nog toe werken zij samen
zorg. Zij leiden het curriculum voor erkende
Gordon Brown en Barbara Somers, ziet nu zijn
zien we daar weer 4 nieuwe kandidaten die ook
met dezelfde netwerken in Luxemburg, opgericht
transpersoonlijke therapeuten. Reeds 250 zijn
management bestuurd door Rupert Tower en
weer ondersteuning van E/W vragen. Ukraine o.l.v.
door Alfred Groff en Oostenrijk en een beetje met
door hen opgeleid. Op deze wijze draagt de
John Mosja. Oorspronkelijk werd ook hier de
Sergiy Poprotsky, op zich al een fantastisch verhaal
onze SEN. Vooruitziend is hier dat er een Europees
Het Sprirituele Emergence
vereniging op grote wijze bij aan de versprei-
opleiding erkend door het UK Council voor
van een voormalig marine officier die ziek werd en
Netwerk uit gaat groeien. Jammer genoeg waren
ding van het transpersoonlijk paradigma door
Psychotherapie en deze wordt nog steeds aan-
zo zijn aandacht omboog; Letland met Vladislav
hiervoor bij een eerste poging daartoe niet genoeg
heel het land, waarin zij aanzienlijke welwil-
geboden in vererlei vorm met groot succes.
Kenga die nu ook nog als een wervelwind Rusland
therapeuten in de verschillende landen te vinden.
doorkruist om zo’n 200 holotropische workshops
Gunstig is dat het Duitse netwerk zeer straf geregle-
Heling van hele steden
aan te bieden; Litauwen met Arturas Bujauskas die
menteerd is en een website onderhoudt die buiten-
Iets heel anders – en daarbij gaan de rillingen
zich in het binnenland vooral gooit op de educatie
gewoon helpend is voor de gebruikers.
plaats in Hongarije,
toch wel door me heen - ontmoet ik in Croatië
en de ontwikkeling van de ‘lerende gemeenschap-
waar onder leiding van
waar onder leiding van Dan Sercar de associa-
pen’ en als vierde Ludmilla Scortesca die haar best
Katalin Orosz, de trans-
tie doende is -naast de gebruikelijke activitei-
doet om Moldavië in de transpersoonlijke wereld te
persoonlijkepsycholo-
ten- met de ‘heling van hele steden’. Dit
helpen en nu al enige leden heeft.
gie een erkende sector
gebeurt door happenings, city wellness cen-
is geworden van de offi-
ters, workshops en kunstuitstallingen. Na de
Het Hongaarse team met Zsuzsa Iszlay heeft even-
ciele Hongaarse Psycho-
donkere wolken en de verschrikkingen van de
eens expansieve neigingen door in het Hongaars-
logische Associatie.
oorlog die nog lang niet weggetrokken zijn
sprekende deel van Roemenië eigentaalse ervarin-
lendheid verworven heeft.
dat dit het is
in
holotropische therapie bij
gebreide
als Oostenrijk nemen, waar
Ik besef
Braziliaanse Associatie kennen binnen EUROTAS. De
Iets gelijksoortigs vindt
over het land vonden de leden en het bestuur
gen aan te bieden en kandidaten voor de opleiding
wil zijn
Een weer wat andere aanpak zien we aan de
vanuit hun eigen cultuur mogelijkheden om
naar Budapest te halen. Ook hier spreekt het taalge-
universiteit van Oldenburg waar het Duitse
te doen wat nodig is. In het begin van de
bied meer dan de staatsgrens temeer daar de over-
in deze fase
Collegium für Transpersonale Psychologie und
negentiger jaren is heel veel gedaan samen
schrijding daarvan zeer strikt was in vroeger jaren
Psychotherapie, onder Professor Wilfried
met facilitators van het Oost-West project om
en alle Hongaren gelast werden Roemeens te spreken.
van mijn leven
Belschner, de opleiding verzorgt. Hij vertelt ons
de Croatische vereniging op de been te helpen.
dat hij spreekt van ‘psychologie van het
Daarna volgde een periode van diepe ellende,
Een heel andere vorm van internationale samenwer-
bewustzijn’ in plaats van transpersoonlijke
armoede en uiteenvallen. Langzaam rijst de
king, die uitgroeit tot intercontinentaal, is een oude
psychologie en daardoor heel wat meer toe-
phoenix weer op.
koloniale verbintenis waardoor we de Portugees-
4
5
panta 43
panta 43
Iets aprarts Europese niet-leden-landen
Albania
Deutsche Transpersonal Gesellschaft met Juta
In eerste instantie is het belangrijk dat we
afgerond, waardoor het nu mogelijk is voor
Tanna Jakubowicz, die haar land al een grote
Gruber dat veel doet en weinig laat horen,
bewust zijn van de verschillen en de hoedanig-
ieder in het hele gebied, om zich te registreren
mandala impuls heeft gegeven sinds het
Spanje met Manuel Almendro dat zeer weten-
heid daarvan, die veelal in de cultuur is gewor-
onder de voorwaarden opgesteld door het
begin van het project in 1991, begint een door
schappelijk en universitair georiënteerd is met
teld. Daarna zullen we de rijkdom daarvan
comite.
haar al jaren gekoesterd verlangen te realise-
11 leden, Ierland met Markus Hohmann dat
apprecieren.
ren en een holistisch centrum, verweg van de
Vorig jaar heeft het bestuur een Europees
gebaande wegen, hoog in de bergen ten
Het gezamenlijke
Spiritualiteit Project gelanceerd. President
Bosnia
Zuiden van Warchau ‘The Circle of Initiation’ te
EUROTAS heeft een ‘Delegate Council, twee
Vitor Rodriguez heeft de intensie een boek
Bulgaria
creëeren. Hier worden programmas aangebo-
afgevaardigden per vereniging komen jaarlijks
samen te stellen over een breed perspectief
bijeen en nemen besluiten over wetten en
van de Europese spirituele tradities waaraan
afspraken waaronder de Europese Conferen-
iedere associatie zijn bijdragen mag leveren
ties en projecten. Die bijeenkomsten hebben
en waar ook iemand van ITANT voor kan schrij-
19 keer plaatsgevonden in de meest uiteenlo-
ven.
Byelorussia
den die initiatie processen inhouden voor groepen en individuen. Tanna die het gedach-
Cypress
tegoed in vele plaatsen van haar land heeft
Czechia
verspreid op allerlei wijzen is er echt de per-
Daarom gaat het er hier om te vertellen wat er
pende uithoeken van Europa.
soon naar om hier iets heel verhevens van te Denmark
leeft in die 24 landen
maken.
Estonia Finland Greece Iceland Italy Macedonia Malta Montenegro Norway Serbia Slovakia
Als verbinding geeft de vereniging een ‘News-
Gelijktijdig werd een groot wetenschappelijk
letter’ uit en houdt een website.
onderzoeks project in het leven geroepen: het
Verbindend nieuws
Consensual Research Project. Het is van zo
Vaste tijdschriften ben ik tegengekomen in
Het oudste project wat nog steeds actief is
grote diepgang en omvang dat ik hier, voor
slechts een vijftal landen, maar nieuwsbrieven
onder de naam van East-West EUROTAS
degene die belangstelling heeft, het beste kan
alom. Wat in onze reeds lang vrije landen
sinds een paar maanden in aanbouw is,
Foundation is in PANTA kringen al vele jaren
verwijzen naar de website van EUROTAS, waar-
meestal buiten de verenigingen omgaat is het
Roemenië met Ionel Mohirta dat reeds sporen
zeer bekend.
in de doelstellingen, de definities en de metho-
schrijven en vertalen van boeken, iets wat een
heeft verdient en juist nu in een vernieuwings
grote inspanning heeft gekost in de vroegere
stadium zit waar-
Vorig jaar heeft het ‘EUROTAS Committee on
de zijn beschreven.
communistische landen. Een ware inhaalslag.
door het afwachten
Certification and Accreditation’ zijn registratie
Een aantal leden nemen een aanloop naar een
Onze verenigingen in Polen, Hongarije en
is wat er gaat komen
voor Europees transpersoonlijk therapeut
Wereld Congres door EUROTAS aangeboden in
Rusland gingen hierin met grote zorg te werk
en
en bergen boeken van de ons bekende interna-
Transpersonal Foun-
de
tionale schrijvers als Wilber, Grof, Mindell en
dation een tweede
heel veel meer, liggen nu ook daar in de eigen
associatie
in
dat
taal in de boekwinkel. Hongarije liet zelfs 1500
land met Evgueni Faidych waar heel bijzonde-
Slovenia
exemplaren van het ‘Game of Transformation’
re esoterische ervaringen gezocht worden en
Turkey
vertaald uitgeven. Bolestaw Rok liet me in 1991
een Noösphere Reseach Institute aan het werk
al een rij boeken zien die hij in het Pools had
is, waarover op hun website veel te lezen valt.
vertaald, meest onder de communistische tijd als ware het toegestane religieuse boeken.
Rijkdom in verscheidenheid
Vladimir Maikov vertaalde een hele biblio-
Wat opvalt bij het in ogenschouw nemen van
theek en voegde er ook nog eigen geschreven
de hele reeks van associaties is naast de over-
boeken aan toe, waarvan er een in mijn biblio-
eenkomsten en de gelijkgestemheid van de
theek prijkt, in echt Russisch.
doelstellingen, de uiteenlopende wijze waarop die in praktijk worden gebracht: De netwerkvorm naast de zelfdoe vorm; zorg voor ieder-
Een korte blik op de met
een naast alleen universitair; hoofdzaak holo-
Monique Tiberghien, dat
tropische therapie tot toepassing van veel
leden
België,
over alle 23 jaren con-
therapievormen; 11 tot 600 leden, van geen tot
stant
geleverd
zeer hoge (€ 260) contributie; een grote varia-
werk
New Dehli in 2008. De titel: ‘Transpersonal
Russische
heeft van hoge kwali-
tie in de accenten. Geen wonder dat het niet
teit, Zweden in sluimer
gemakkelijk is eenheid te vinden en gezamen-
en transitie toestand,
lijke ondernemingen te starten.
Geassocieerden en hun websites (op alfabet van de Engelse namen) EUROTAS Austria Belgium Croatia France Germany DKTP Germany DTG Germany SEN Hungary Ireland Latvia Lithuania Luxembourg Moldavia Netherlands Poland Portugal Romania Russia RATP Russia RTF Spain Sweden Switzerland Ukraine United Kingdom
6
www.eurotas.org www.transpersonal.at www.tetra.asbl.be www.hta.hr www.grett.org www.dktp.org www.transpersonal.de www.SENeV.de
Consciousness: Creating wholeness for the human family’, belooft een ware broederschap. EUROTAS heeft ook nog steeds in overweging of het een Non-Govermental-Organisation NGO van de Verenigde Naties wil worden. Ik besef dat dit het is waar ik mee bezig wil zijn in
www.iatp.ie www.kenga-trans.org www.transpersonal.lt www.mtk.lu www.aptm.narod.ru www.itant.org www,mandala.waw.pl www.alubrat.net www.arpt.home.ro www.atpp.ru www.shalagram.nm.ru www.oxigeme.com
deze fase van mijn leven. Als u geïntresseerd bent in een van de door mij beschreven projecten of de planning en organisatie daarvan, of contacten heeft in een land dat nog geen lid is en uw medewerking wilt verlenen, laat het mij weten.
panta 43
bracht zijn leven als arts door tussen de armsten in Afrika en Azië en is nog altijd zeer geboeid door wat te bereiken is met samenspel. ITANT en het East-West EUROTAS project blijven zijn uitdagingen.
www.transpersonal.ch
Hij is oprichter van de Eastww.transpersonalcentre.co.uk
West EUROTAS Foundation.
7
panta 43
Rumold Mol
Aandachtsgerichte cognitieve therapie Kees Aaldijk De werkwijze zoals die door Kabat-Zinn wordt
benaming mindfulnessmeditatie of aandacht-
In de afgelopen jaren heeft zich een nieuwe techniek ontwikkeld binnen de cognitieve
toegepast bestaat uit verschillende meditatie-
smeditatie is daarbij veranderd in Mindfulness
gedragstherapie: de aandachtsgerichte cognitieve therapie of aandachtsmeditatie. Deze
vormen die in kleine groepen worden onder-
Based Cognitive Therapy of Aandachtsgerichte
methode is ontleend aan de Boeddhistische mindfulness meditatie en heeft ook in de regu-
wezen. De gehele training duurt 8 weken
Cognitieve Therapie, zodat men het toch enigs-
liere psychotherapie zulke goede resultaten opgeleverd dat ze inmiddels op grote schaal
waarbij het de bedoeling is dat de deelnemers
zins beladen begrip ‘meditatie’ niet hoeft te
wordt toegepast.
ook aansluitend de oefeningen thuis nog blij-
gebruiken.
Met mindfulness
ven herhalen.
Jon Kabat-Zinn
Niet betrokken ‘gewaarzijn’
trum van de universiteit van Massachusetts,
Er worden bij de werkwijze van Kabat-Zinn
Mindfulness
Voor de behandeling van langdurige medische
USA. Centraal in zijn behandeling staat het
drie vormen van meditatie beoefend:
Mindfulnessmeditatie of aandachtsgerichte
problemen wordt meer en meer gebruik
begrip mindfulness meditation, oftewel aan-
1. Hata yoga; begonnen wordt met eenvoudige
gemaakt van ontspanningsmethoden en
dachtsmeditatie. Kabat-Zinn gebruikt hiervoor
meditatietechnieken. Bij depressieve of ang-
een combinatie van meditatie en ontspan-
2. Bodyscan; hierbij wordt met aandacht het
reguliere cognitieve benadering omdat men
stige patiënten kunnen ontspanningsoefenin-
ningstechnieken die tot doel hebben een
hele lichaam als het ware aftast. Deze obser-
bij mindfulness geen oordeel heeft over het-
gen en meditatie in veel gevallen de plaats
levenshouding te ontwikkelen van niet betrok-
vatie kun je zittend of liggend doen. Je
geen men waarneemt. Men accepteert het
innemen van de gebruikelijke psychothera-
ken gewaarzijn. In 1980 is hij met deze werk-
begint bijvoorbeeld bij je linker voet. Hier
waargenomene zonder de intentie te hebben de innerlijke beelden te willen veranderen.
yoga oefeningen.
cognitieve therapie is in belangrijke mate een
peutische behandeling. Anderen, zoals bijvoor-
wijze begonnen en inmiddels hebben vele
richt je je volledige aandacht op. Daarna ga
beeld mensen met kanker, kunnen met behulp
tienduizenden
methode
je achtereenvolgens met je aandacht naar
van deze methode de kwaliteit van hun leven
gevolgd. Uit effectonderzoek blijkt dat mind-
alle afzonderlijke tenen, de bal van je voet, je
Cognitieve therapie is er in de eerste plaats op
te verbeteren. Jon Kabat-Zinn is één van dege-
fulness meditatie een aanzienlijke verbetering
hiel, je enkels en vervolgens naar je linker
gericht om je bewust te maken van alle inner-
nen die op dit gebied baanbrekend werk heeft
geeft van zowel psychische als lichamelijke
onderbeen, je knie, je bovenbeen. Zo ga je je
lijke overtuigingen die je functioneren belem-
verricht. Hij is oprichter en directeur van de
klachten. De voordelen van deze methode
hele lichaam langs. Bij elk lichaamsdeel sta
meren of die je levensgeluk in de weg staan.
‘Stress Reduction Clinic’ in het medisch cen-
boven andere therapieën zijn de betrekkelijke
je even stil met je aandacht zodat je je er vol-
Daarbij gaat het er niet zozeer om te ontdek-
eenvoud ervan en de geringe kosten die ermee
ledig bewust van kunt worden.
ken of je gedachten waar zijn of niet, maar of
patiënten
zijn
3. Zitmeditatie; waarbij men de aandacht
gemoeid zijn. Uit de belangrijkste onderzoeksresultaten die
focust op bijvoorbeeld de ademhaling.
Kabat-Zinn (1982) Kabat-Zinn et al. (1984) Kabat-Zinn et al. (1992) K.H. Kaplan et al. (1993) J.J. Miller et al. (1995) John A. Astin (1997) Kabat-Zinn et al. (1998) S.L. Shapiro et al. (1998)
Onderwerp van de Training
ze nuttig voor je zijn. Zo kun je bijvoorbeeld denken dat je dom bent en dat je daarom geen
hieronder zijn samengevat blijkt dat er met
Uiteraard worden deze oefeningen op ver-
succes hebt in het leven. Vervolgens ga je stap
behulp van deze methode in 8 weken tijd al
schillende manieren gevarieerd.
voor stap zulke storende overtuigingen ver-
een gemiddelde klachtenreductie wordt
Centraal bij alle oefeningen staat het observe-
vangen door nuttiger opvattingen. Daarbij
gevonden van meer dan 40% (gemeten aan de
ren van je eigen lichaam, je ademhaling, of je
kun je dan tot de ontdekking komen dat je in
SCL-90). Bij een controle groep die geen enkele
eigen gevoelens en gedachten, zonder daar-
werkelijkheid helemaal niet zo dom bent. De
vorm van therapie volgde was de verbetering
aan een oordeel te verbinden. Op die manier
centrale benadering bij cognitieve therapie is
in die tijd ongeveer 10%. De effectiviteit van
ontwikkelt zich het gevoel dat er een getuige is
dan ook dat je kritisch naar je eigen gedachten
deze methode is daarmee overtuigend aange-
die al de verschillende aspecten van je lichaam
leert kijken om ze zo nodig te vervangen door
toond.
waarneemt. Geleidelijk aan word je op die
nieuwe overtuigingen, die je een positievere
manier de waarnemer. Omdat veel deelne-
kijk op het leven geven.
Chronische pijn Chronische pijn Angst en depressie Fibromyalgie Angst en depressie Stress reductie Psoriasis Stress reductie
Onderzoeksgroep deelnemers Verbetering % 40 74 22 59 39 12 11 36
35 35 45 37 41 64 35 42
Controle groep deelnemers Verbetering %
20
7 11 37
11
14 2 0
lichamelijke problemen hebben zijn ze hun
Aandachtsmeditatie of mindfulness vereist
lichaam mogelijk als pijnlijk en vijandig gaan
een heel andere instelling. Met mindfulness
ervaren. Een belangrijk aspect van mindful-
wordt een zorgvuldige maar ongedwongen
ness is dan ook het respecteren van de eigen
gewaarwording bedoeld. Het is een open en
grenzen en beperkingen. Voor de acceptatie
accepterend bewustzijn van alles wat zich op
van de klachten of de ziekte is het belangrijk
dit moment als geestelijke of lichamelijke
om opnieuw liefdevol en met respect naar het
ervaring aan je voordoet. Dit is een tegen-
eigen lichaam en de persoonlijke situatie te
woordigheid van geest waarbij je
gaan kijken. Hoewel de oefeningen zijn ont-
volledig accepteert wat er zich in je
leend aan Boeddhistische meditatietechnie-
bewustzijn aandient zonder dat je die
ken worden ze met opzet buiten een religieu-
innerlijke beelden wilt beoordelen of
ze context gehouden. De aanvankelijke
vervangen. Zo wordt voorkomen dat je
8
9
panta 43
panta 43
zorgvuldige maar ongedwongen
mers aan de verschillende trainingen ook Onderzoeker
wordt een
mentale activiteit. Toch wijkt ze sterk af van de
gewaarwording bedoeld
afdwaalt in geconditioneerde gedachten en emoties.
Boeddhistische psychologie
ernaar streven om deze innerlijke houding tij-
Cognitieve therapie en mindfulness kunnen
De beoefening van mindfulness kan in twee delen wor-
Het rationeel wetenschappelijke denken gaat er over het
dens alle dagelijkse bezigheden vast te hou-
naadloos in elkaar overvloeien:
den opgesplitst:
algemeen van uit dat het lichaam, of althans de herse-
den. Je kunt mediteren vanuit mindfulness,
• Eerst word je je bewust van je gedachtepa-
Ten eerste moet met behulp van concentratieoefeningen
nen, het bewustzijn produceren. Op die manier ben ik
maar ook de afwas doen en stofzuigen.
tronen. Je realiseert je dat die gedachten
worden geleerd om de aandacht te richten en vast te
dus mijn lichaam en ik ben ook mijn gevoelens en
Mindfulness verlangt dan ook niet van ons dat
niet functioneel zijn en daarom probeer je
houden.
gedachten. Zolang het goed met me gaat is dat een ple-
we een half uur per dag de juiste aandacht
Ten tweede moet men, als toeschouwer van zichzelf, aan-
zierige identificatie maar wanneer mijn lichaam getrof-
oefenen, maar dat we op elk moment van de
• Een volgende stap is dat je als het ware
dachtig de inhoud van het bewustzijn registreren.
fen wordt door een ernstige ziekte of er overkomt me
dag met de juiste aandacht naar onze ervarin-
vanaf een afstand naar jezelf kijkt; je ziet
Hierdoor krijgt men inzicht in de eigen, geconditioneer-
een andere traumatische gebeurtenis, dan gaat die
gen proberen te kijken. Op die manier kunnen
jezelf zoals een ander je zou zien en je ver-
de gedachtepatronen. Wanneer we de wereld of onszelf
identificatie zich tegen me keren.
we getuige worden van onszelf en van onze
bindt daar de nodige conclusies aan. De
waarnemen, dan omkleden we die waarneming als het
De Boeddhistische leer gaat ervan uit dat ons lijden ver-
levenservaringen, waardoor we het leven kun-
getuige is daarbij alleen impliciet aanwezig.
ware met onze overtuigingen, verwachtingen, hoop en
oorzaakt wordt door onze identificaties en gehechthe-
nen aanvaarden zoals het is. Mindfulness lijkt
• De laatste stap, die thuis hoort bij de
vrees. We ervaren dus datgene wat we denken te zullen
den. Uitgangspunt voor de Boeddhistische psychologie
een eenvoudige oplossing voor een moeilijk
Boeddhistische benadering, is dat je ook
ervaren en in feite zijn dat vooral onze eigen overtuigin-
vormen de vier zogenaamde ‘nobele waarheden’.
probleem. Waarnemer te worden in plaats van
weer vanaf een afstand naar jezelf kijkt,
Psycholoog
gen. Mindfulness is erop gericht om deze opvattingen
1. De ‘eerste nobele waarheid’ is dat alle levende wezens
direct betrokkene is een simpel voornemen.
maar dat je je vervolgens afvraagt wie dan
en bestuurslid van
waar te nemen en los te laten, zonder ze te vervangen
naar geluk streven, maar dat het leven niettemin
Het is echter niet eenvoudig te bereiken. Onze
wel degene is die naar zichzelf kijkt. Op die
de Vereniging voor
door nieuwe. Hierbij zijn vervolgens weer twee niveaus
gekenmerkt wordt door lijden.
hele cultuur en de opbouw van onze persoon-
manier word je je expliciet bewust van de
Transpersoonlijke
2. De ‘tweede nobele waarheid’ geeft aan dat dit lijden
lijkheid zijn namelijk zo doordrongen van de
innerlijke getuige. En dat is dan de transper-
Psychiatrie
zijn oorzaak vindt in verlangen en gehechtheid en dat
identificatie met ons lichaam en ons denken,
soonlijke benadering, waarbij het doel is ons
www.transpersoonlijk.nl
De eerste stap is het herkennen van negatieve gedachte-
ons streven naar geluk dus in feite de oorzaak is van
dat het loslaten daarvan dan ook niet gemak-
uiteindelijk los te maken van alle gehecht-
Tel. 06 142 742 93
patronen. Dit is een benadering zoals die ook gebruike-
ons ongeluk.
kelijk is. Veel meditatietechnieken hebben een
heden.
te onderscheiden:
lijk is in de cognitieve therapie.
3. De ‘derde nobele waarheid’ leert ons dat er een niveau
element van ‘mindfulness’ in zich en kunnen
van bewustzijn is van waaruit we ons verlangen kun-
zo helpen om een houding van ‘niet betrokken
gedachten en overtuigingen. Hierdoor wordt men de
nen loslaten. Het is een staat van helder bewustzijn
gewaarzijn’ te ontwikkelen, maar de werkelijke
getuige van de inhoud van het eigen bewustzijn, waar-
dat voor iedereen toegankelijk is.
oefening bestaat uit ons dagelijkse leven
De volgende stap is het simpelweg registreren van alle
door men de werkelijkheid kan ontdekken die achter het
4. De ‘vierde nobele waarheid’ tenslotte geeft het pad
denken verborgen ligt. We kunnen onszelf daarbij dus
aan dat voert naar dit heldere bewustzijn. Dit wordt
eigenlijk betrappen op de manier waarop we onze waar-
ook wel het achtvoudige pad genoemd.
waarin we ons los proberen te maken van alle
haar ‘versluiering’ door ons denken. Bij mindfulness
Dit achtvoudige pad bestaat uit:
streeft men ernaar de wereld te ervaren zoals die is, ont-
1. Het juiste begrip
Ook bij prépersoonlijke problemen kan mind-
daan van onze angsten, verlangens en cognitieve sche-
2. De juiste gedachte
fulness based cognitieve therapie effectief
ma’s. Hoewel deze benadering simpel lijkt is ze toch niet
3. De juiste woorden
zijn. Zo kun je bijvoorbeeld tegen iemand die
zo eenvoudig aan te leren en het vereist dan ook heel
4. De juiste actie
agressief gedrag vertoont zeggen: ‘Kijk nu eens
wat oefening voordat ze blijvende resultaten oplevert.
5. De juiste levensomstandigheden
naar jezelf, waar ben je nu mee bezig? Hoe zou
6. De juiste inspanning
jij het vinden als een ander zoiets deed?’. Ook
7. De juiste aandacht
op deze alledaagse manier kun je getuige zijn
8. De juiste concentratie
van jezelf. Het ‘kijk naar jezelf’, is dan een uit-
Eén van deze paden, ‘de juiste aandacht’, ofwel, Right
nodiging om afstand te nemen, zonder dat
mindfulness, is de basis van mindfulness meditatie of
daar een uitgebreide filosofische onderbou-
vipassana. Hierbij leren we om de getuige te worden van
wing aan te pas komt. De ‘reguliere’ toepas-
ons leven.
sing van mindfulness is er dan ook niet op gericht om ‘getuige’ te worden, maar om een
Met mindfulness wordt in de Boeddhistische traditie de
zekere afstand te scheppen tot het probleem,
ongedwongen waarneming bedoeld van hetgeen zich
zodat het vervolgens op een cognitieve manier
op dat moment als psychische of lichamelijke ervaring
kan worden benaderd.
aan je voordoet. Het is een mentale houding waarvoor
Literatuur: Kabat-Zinn, J. (1982). An outpatient program in behavioral medicine for chronic pain patients based on the practice of mindfulness meditation: Theoretical considerations and prelimonary results. General Hospital Psychiatry, 4, 33-47. Kabat-Zinn, J., Lipworth, L. & Burney, R. (1985). The clinical use of mindfulness meditation for the self-regulation of chronic pain. Journal of behavioral medicine, 8, 163-190. Kabat-Zinn, J., Lipworth, L., Burney, R. & Sellers, W. (1987). Four-year followup of a meditation based program for the selfregulation of chronic pain: treatment outcomes and compliance. The Clinical journal of Pain, 2, 159-173. Kabat-Zinn, J., Massion, A.O., Kristeller, J., Peterson, L.G., Fletcher, E., Pbert, L., Lenderking, W. R. & Santorelli, S.F. (1992). Effectiveness of a meditationbased stressreduction program in the treatment of anxiety disorders. Am. J. Psychiatry, 149, 936-943. Kabat -Zinn, J. (1999). Handboek meditatief ontspannen. Becht: Haarlem.
geen lichamelijke ontspanning vereist is. In feite moet je
10
11
panta 43
Kees Aaldijk
gehechtheden en identificaties.
De cognitieve benadering van mindfulness
nemingen invullen. De wereld wordt dan ontdaan van
ze te veranderen.
panta 43
A.H. Almaas in Nederland Lucas van der Valk
“Even if we cannot describe our
Body reeks. In deze laatste zijn tot nu toe twee
inquiry, een niet aflatend nieuwsgierig zijn
titels verschenen: ‘Spacecruiser inquiry’, en nu
naar persoonlijke ervaringen en belevingen,
dan ‘Brilliancy’.
en een proces waarin het hart zich opent voor
experience precisely, we will
maar zeer liberale Islamitische familie met een hoog Soefi-gehalte3. Voor zijn studie ging hij
probably say all kinds of intelligent
naar Amerika, waar hij aanvankelijk wis- en
Amsterdam was maar een heel beknopte
zijn inherente spirituele aard, de essentie.
things about it.”
natuurkunde studeerde. Daarna begon hij aan
samenvatting van dit boek. In het boek zelf
Deze is als het ware een diamant met vele
een proefschrift, waarbij hij al snel van natuur-
gaat hij bijvoorbeeld veel dieper en uitgebrei-
facetten, die zo steeds mooier wordt geslepen,
kunde naar psychologie omschakelde. Niet
der in op de overtuigingen, problemen en
bijvoorbeeld tot een schitterende briljant. Dit
A.H. Almaas
Almaas’ voordracht
in
eens zo’n vreemde overgang, als je zoals hij
obstakels die we kunnen ontmoeten op weg
slijpen betreft dan vooral de verdedigingsme-
Het heeft er veel van weg dat buitenlandse
gedreven wordt door de liefde voor de waar-
naar intelligent gedrag en een stralend leven.
chanismen, conflicten en blokkades die we
spirituele leraren graag het Nederlandse taal-
heid. Het onderwerp van zijn promotie werd
gebied bezoeken, een lange traditie die wel-
toen de Reichiaanse psychotherapie.
De ‘Diamond Approach’
len we ze vaak niet zien. Zo komen we steeds
licht teruggaat tot minstens 1929. Dat was het
Tegelijkertijd begon hij zich in allerlei spiritu-
Nu Almaas inmiddels zo’n veertien boeken
meer tot bevrijding van onze geest, in die zin
jaar dat de nog steeds veelgelezen J. Krishna-
ele tradities te verdiepen, en ook langzamer-
heeft gepubliceerd waarin hij de Diamond
dat we ons steeds beter vrij kunnen verhou-
murti in Ommen in een beroemd geworden
hand tot het inzicht te komen dat hij in zijn
Approach op verschillende manieren uiteen-
den tot datgene waarvan we denken dat het
toespraak voor het wereldcongres van de theo-
jeugd al veel spirituele ervaringen had gehad.
zet, moge het duidelijk zijn dat het onmogelijk
ons dwarszit. Almaas spreekt hier van verschil-
sofische ‘Orde van de Ster’ verkondigde niet de
Ervaringen waarvan hij toen dacht dat ze heel
is dit alles in één alinea samen te vatten. Te
lende niveaus en soorten van realisatie, daar-
door hen beoogde nieuwe wereldleraar te zijn.1 En zo werden wij de afgelopen jaren ver-
gewoon waren, en waarvan hij veronderstelde
meer daar mijn eigen lectuur zich momenteel
dat iedereen ze had. Hij kwam er achter dat dit
beperkt tot drie van zijn boeken, en ik geen
Onze
eerd met bezoeken van Eckhart Tolle, de Dalai
helemaal geen gewone ervaringen waren, en
leerling van zijn school ben of was. Inmiddels
Lama, Deepak Chopra, Gangaji en Byron Katie,
kon ze nu pas achteraf als zodanig benoemen.
is het mij wel duidelijk geworden dat het hier
inherente
om maar eens vijf sterk uiteenlopende voor-
spirituele aard, de essentie, is als het ware een diamant met vele facetten
allemaal kennen uit ons dagelijks leven, al wil-
een materie betreft die net als de werkelijk-
beelden te noemen. Echter, wat zij op z’n minst
In de jaren 1970 begint hij zijn werk als spiritu-
heid zelf op paradoxale wijze enerzijds zeer
met elkaar gemeen hebben is dat zij allen wer-
eel leraar in de Verenigde Staten. Hij ontwik-
complex en weerbarstig is, en anderzijds
ken vanuit, en ons onophoudelijk wijzen op, de
kelt zijn Diamond Approach en richt er de
eigenlijk heel eenvoudig.
transpersoonlijke dimensie, al noemt een
Ridhwan School op, die tegenwoordig ook in
ieder van hen die weer anders.
Europa actief is. Als neerslag hiervan ver-
In de Diamond Approach of methode gaat het er om dat we ons volle potentieel leven, dat wil
Zo bracht ook onlangs spiritueel leraar A.H.
schijnt in 1984 het eerste boek van A.H. Almaas, ‘The elixir of enlightenment’4. Vele
Almaas voor de tweede maal een bezoek aan
boeken zullen volgen, waaronder vier delen
van het gegeven dat we altijd al deel uitmaken
Essentie straalt, het is dus de essentie die briljant is.
zeggen dat we ons opnieuw bewust worden
Nederland naar aanleiding van het verschij-
van de Diamond Heart (De innerlijke diamant)
van de heilige eenheid van alles en iedereen.
mee bewust de term verlichting vermijdend.
nen van zijn nieuwe boek. Op 7 juni jl. hield hij
reeks, drie delen van de Diamond Mind
Het is het terugvinden van de ultieme waar-
Bij verschillende gelegenheden heeft hij
voor een groot gezelschap leerlingen en ande-
(Diamantbewustzijn) reeks, en de Diamond
heid binnen en buiten ons, zonder verlies van
onverbloemd gezegd dat ook hij niet volledig
re belangstellenden in Amsterdam een open-
de eigen individualiteit. Deze oorspronkelijke
en permanent verlicht is, en dat hij nooit
bare lezing over dat boek, getiteld ‘Brilliancy the essence of intelligence’.2 Door nieuwsgie-
eenheid noemt Almaas essentie, en hierin her-
iemand heeft ontmoet die dat wel is.
righeid gedreven ging ik daar naartoe, en ik
heidstradities bijvoorbeeld aangeduid wordt
De Diamond Approach is zodoen-
werd niet teleurgesteld. In tegendeel, ik vond
met de woorden ware aard, oorspronkelijk
kennen we gemakkelijk wat in andere wijs-
deze gebeurtenis dusdanig de moeite waard
inzicht, Atman, Boeddha-natuur, God, Dao,
de duidelijk transpersoonlijk, al is in navolging van Ken Wilber5 inte-
dat ik besloot dit verslag voor PANTA te schrij-
Zijn, de zijnsgrond of het transpersoonlijke.
graal misschien nog wel een beter
ven. Almaas blijkt namelijk heel goed in het
Tegelijkertijd gebruikmakend van hedendaag-
woord. Want deze benadering van
gedachtengoed dat Panta uitdraagt te passen,
se psychologische inzichten en psychothera-
de doorleefde werkelijkheid omvat
zoals we zullen zien.
peutische methoden, zowel lichaamsgericht
en overschrijdt het alledaagse, en
als cognitief, doorbreekt hij de gangbare illu-
ziet alles wat bestaat als manifes-
soire scheiding tussen psychologie en spiritu-
taties van de essentie. De mens is
eel leven.
in de woorden van Almaas in de
De persoon, de schrijver en de leraar A.H. Almaas is het pseudoniem voor Hameed
wereld, maar niet van de wereld.
Ali, die in 1944 in het toen nog Britse protecto-
De kern van de Diamond Approach wordt
Zijn aanpak is zowel aards,
raat Koeweit werd geboren in een traditionele
gevormd door het proces van open-ended
werelds, alledaags, lichamelijk als
12
13
panta 43
panta 43
heilig. Heilig in de zin van uitgaande van het
van intelligentie. Daarin onderscheiden we
woord op die vraag, versnipperd en onderling
zaal nog ruimschoots de gelegenheid hem vra-
mysterie van de oorspronkelijke eenheid. Zijn
tegenwoordig vele vormen van intelligentie,
verdeeld als ze eveneens zijn. Almaas zegt zelf
gen te stellen. En ook op de wat meer kritische
aanpak draagt niet alleen bij aan de ontwikke-
zoals analytische intelligentie, emotionele
geen wetenschapper te zijn, en zeker geen
vragen ging hij heel speels en serieus tegelijk
ling van individuele zielen, maar hopelijk ook
intelligentie, sociale intelligentie, etcetera.
neurowetenschapper, maar een spiritueel
in, precies wat je van een intelligent en wijs
aan de bevrijding van het grotere geheel dat
Bovendien meten we ze ook nog op verschil-
leraar. Daarom kiest hij een radicaal ander uit-
mens mag verwachten. Deze interactie met
wij mensheid noemen.
lende wijzen, met IQ’s, EQ’s en wellicht andere
gangspunt. Helemaal in zijn element geko-
het publiek vormde een mooie afsluiting van
quotiënten. Meestal zeggen we van activitei-
men, letterlijk en figuurlijk, geeft hij vervol-
een voor mij verrijkende ervaring.
De ‘Brilliancy’ lezing in Amsterdam
ten, zoals denken, of onderzoek, dat ze al dan
gens een levendige beschrijving van zijn
niet of in bepaalde mate intelligent zijn.
spirituele ervaringen, van zijn eigen realisa-
Lang niet alles van wat ik hierboven heb
Intelligentie is hier dus een eigenschap van
ties, van het diep doorleven van de essentie,
geschreven over Almaas wist ik op het
gedrag en vooral ook van de producten van dat
van het zijn zelf. Volgens Almaas heeft het zijn
moment dat ik op 7 juni jl. met een open geest
vele kwaliteiten, de essentie evenzovele aspec-
Lucas van der Valk heeft zich na 25 jaar
en hart de Aula van de Vrije Universiteit
ten, wat nadrukkelijk iets anders is dan gevoe-
ervaring in het bedrijfsleven
betrad. Het was er behoorlijk druk in de hal, en
lens of emoties van mensen (zielen, psyches).
zelfstandig gevestigd als
de zaal zat al aardig vol toen ik er naar binnen
Zijnskwaliteiten blijken gemakkelijker toegan-
levenscoach, trainer en
ging. Van foto’s herkende ik Almaas, rustig en zonder enig vertoon zittend aan de zijkant van de zaal, waar wat bekenden hem kwamen begroeten. Eveneens opvallend was het ontbreken van enige vorm van ‘hofhouding’ om
Zijn
aanpak
is
zowel
aards, werelds, alledaags, lichamelijk als heilig.
kelijk te zijn dan de pure zijnsgrond zelf. Deze
adviseur. Hij studeerde
aspecten zijn allemaal zichtbaar, proefbaar als
filosofie en organisatiekunde,
intens licht, helder lichtgevend. Essentie straalt, het is dus de essentie die briljant is. Alles wat we zoal intelligent noemen, komt uit
‘de goeroe’ heen, wat je meestal bij dit soort
die briljantie, uit die luminescentie voort. En
leraren en evenementen ziet.
omdat het hier om iets echt transpersoonlijks gaat, maakt Almaas expliciet onderscheid tus-
Na kort te zijn ingeleid nam Almaas plaats op
gedrag. Briljante oplossingen, vaak geken-
sen de woorden brilliance, die bijvoorbeeld van
een stoel op het toneel. Hij begon te zeggen
merkt door hun compleetheid, elegantie, een-
mij persoonlijk is, en brilliancy, die universeel,
dat hij graag wilde beginnen met een geza-
voud, effectiviteit en efficiëntie. Zij geven je
een zijnskwaliteit of een aspect van de essen-
menlijke stiltemeditatie, m.i. een goede
het gevoel van perfectie en verwijzen naar de
tie is. Zo kunnen we in en door intelligente
gewoonte om een breuk te maken met het
oorspronkelijke eenheid en heelheid, door hun
mensen, mensen met een bepaalde vorm van
gedoe en gepraat van alledag.
integrale respons op uitdagende situaties.
brilliance, de eigenlijke oerstraling, brillancy,
Wat langzaam en improviserend op gang
Maar wat is nu precies de kern of essentie van
komend, leidde hij zijn onderwerp in met de
al die gedragingen en hun producten? De ver-
vraag wat de gewone alledaagse betekenis is
schillende wetenschappen hebben geen ant-
die door hen heen stroomt, leren zien. Volgens Almaas stroomt die door hun hersens, door
Noten 1 Zie bijvoorbeeld: Lutyens, M. (1976),
4 Vanaf 1994 verschijnen Nederlandse
aan de pre/trans verwarring, en hoe
hun hart, of door hun lichaam heen. En dit
Krishnamurti – jeugd en bewust-
vertalingen bij uitgeverij Altamira-
die in ‘The pearl beyond price’ wordt
creëert op het fysieke, lichamelijke niveau
wording, Deventer: Ankh-Hermes.
Becht, te beginnen met ‘Het elixer –
overstegen. Dit alles overigens in een
meer en nieuwe verbindingen in de hersenen,
2 De Nederlandse uitgever van
een heldere weg naar realisatie’.
context van grote bewondering voor
ook als je ouder wordt. Dat is dus heel prak-
5 Ken Wilber heeft over Almaas
het werk van Almaas: “In my opinion,
tisch voor het dagelijks leven. Zij maakt ons
Nederlandse vertaling van dit boek
geschreven in zijn ‘The Eye of spirit –
his understanding is precise, exten-
mensen op een plezierige wijze heel effectief
op de planning te hebben staan.
an integral vision for a world gone
sive and accurate; and his use of this
en efficiënt, vervult ons met vreugde en de
3 De Soefi’s vormen zoals bekend de
slightly mad’. In een eindnoot die
understanding to open access to the
wereld met schoonheid. Spiritualiteit is hier
minst geïnstitutionaliseerde en
zich over meer dan twaalf pagina’s
transpersonal domains is superb
dus niet gescheiden van het alledaagse leven;
Almaas zei desgevraagd geen
en neemt momenteel deel
Literatuur
meest mystieke en frivole tak van
uitstrekt laat hij eerst zien hoe het
and in many ways unprecedented.”
integendeel, zij is er juist onlosmakelijk mee
de Islam.
vroegste werk van Almaas nog lijdt
(p. 377).
verbonden. Zij maakt het leven vollediger.
oriëntatie, een school
De titels van Almaas zijn o.a. te vinden op de volgende websites: http://www.ahalmaas.com/ http://www.ridhwan.org/ http://www.shambhala.com/ http://www.altamira-becht.nl/ http://en.wikipedia.org/wiki/A._H._Almaas Als inleiding aanbevolen primaire literatuur: Almaas, A.H. (2003), De innerlijke diamant deel 1: Kenmerken van het zelf, Haarlem: Altamira-Becht [oorspronkelijk 1986] Almaas, A.H. (1988), The pearl beyond price – integration of personality into being: an object relations approach, Boston & London: Shambhala Almaas, A.H. (2006), Brilliancy – the essence of intelligence, Boston & London: Shambhala Secundaire literatuur: Davis, John (1999), The Diamond Approach – an introduction to the teachings of A.H. Almaas, Boston & London: Shambhala Ganzevoort, J. Wessel (2003), Spiritualiteit in leiderschap, Nijmegen: Valkhof Pers Wilber, Ken (1997), The eye of spirit – an integral vision for a world gone slightly mad, Boston & London: Shambhala
Toen hij klaar was met zijn verhaal, kreeg de
14
15
panta 43
panta 43
aan de School voor Zijnsvoor levenskunst. www.inikata.nl Tel. 035 - 697 04 87
[email protected]
Transpersoonlijke filosofie (2)
De impliciete orde1 Charles Steur
impliciete orde, waarin zij opgevouwen aanwezig
Charles Steur
Bewustzijn
De quantumfysica
met filosofische vragen omtrent de aard van
zijn, zoals de vorm en de structuur van heel het
De impliciete orde is een oneindig en absoluut
In de quantumfysica is de wetenschap door de
de werkelijkheid. Allerlei facetten van het ver-
niveau van pure energie, die het fysieke overstijgt.
grenzen van de materie heengebroken en
trouwde wereldbeeld werden door hun ont-
object als het ware zijn opgevouwen in elk deel van het hologram.3
begint zij oog te krijgen voor de fijnstoffelijker
dekkingen ontkend en er kwam geen nieuwe
Er zijn gradaties van impliciteit en expliciteit. Zo is
veld van de quantumfysica zich uitstrekt tot eenhe-
werkelijkheidsgebieden. Zij ontdekte dat zich
consistente visie voor in de plaats. Een aantal
het muziekstuk als geheel een soort impliciete orde
den kleiner dan de kritische quantumlengte van 10-
op het allerkleinste niveau van materie/ener-
van hen verdiepte zich in de Griekse filosofie of
waarbinnen de afzonderlijke noten verstaan moeten
33 cm. Dit impliceert dat het aan de grenzen van de
gie vreemde, onverenigbare processen afspe-
in Oosterse gods-
worden. We woorden, zinnen, hoofdstukken en het
materiële wereld ontsnapt. Met andere woorden: de
len:
diensten. De quan-
hele boek zijn het steeds omvattender kader waar-
quantumfysica lijkt op een werkelijkheidsgebied te
• De eigenschappen van een deeltje zijn nooit
tumfysicus/filosoof
binnen de letters hun betekenis krijgen. De dingen
zijn gestoten dat subtieler is dan de materie, dat de
helemaal te beschrijven. Als je z’n gewicht
David Bohm pro-
die wij met onze ogen waarnemen zijn als de losse
wereld van de materie overstijgt. Het lijkt voor de
meet, is het onmogelijk z’n energie te ken-
beerde de vreemde
noten of de letters van een muziekstuk of een boek,
hand liggend dat de bewustzijnsprocessen van de
nen. Meet je daarentegen z’n energie, dan
verschijnselen waar-
dat zich al een onderliggend geheel aan onze waar-
mens, die zich nog steeds grotendeels onttrekken
kun je niet meer bepalen waar het zich pre-
op zijn wetenschap
neming onttrekt. Met dergelijke voorbeelden uit de
aan de waarnemingen van de natuurwetenschap-
cies bevindt. Dit verschijnsel is bekend als
was gestoten een
ons vertrouwde werkelijkheid probeert Bohm de ver-
pen, daaraan participeren, daaruit voortkomen.
het ‘onzekerheidsprincipe van Heisenberg’.
Bohm vermoedt dat het onderliggende energetisch
plaats te geven in
houding tussen de expliciete, direct waarneembare
• Er bestaat anti-materie. Als zo’n anti-mate-
zijn model van de ‘impliciete orde.’ Volgens
orde en een daaronder liggende impliciete duidelijk
riedeeltje een materiedeeltje ontmoet, ver-
hem wordt de expliciete, waarneembare orde
te maken.
nietigen ze elkaar.
gedragen door een verborgen, impliciete orde.
De impliciete orde in eigenlijke zin is fundamenteel,
• Soms lijkt het alsof een deeltje reageert op
De werkelijkheid is als een holomovement,
primair en onafhankelijk. De manifeste orde is
meer dan op zijn onmiddellijke omgeving
waarin een impliciete en een expliciete orde
secundair en afgeleid. Zij kan slechts onder bepaalde
alleen, alsof het weet heeft van wat verderop
elkaar doordringen.
voorwaarden zelfstandig beschouwd worden. Deze
gebeurt. Dit is niet aan afstand gebonden,
De quantumfysica ontdekte dat lege ruimte
laatste opmerking is te verstaan als een kritiek op de
waardoor het principe der ‘locale causali-
geladen is met een enorm potentieel aan
reductionistische wetenschap, die delen van de wer-
teit,’ dat stelt dat een verschijnsel door
energie. Dit ongedeelde geheel bevat delen die
kelijkheid bestudeert en meent op grond van de
omgevingsfactoren veroorzaakt wordt en
zich vermengen en verenigen in een voortdu-
resultaten daarvan geldige uitspraken over de wer-
verklaard kan worden, op losse schroeven
rende stroom en een voortdurende verande-
kelijkheid als geheel te kunnen doen.
komt te staan. Het is alsof heel het univer-
ring. In het verlengde hiervan ziet Bohm de
Het onderscheid tussen de beide ordes is niet dualis-
sum één causaal geheel vormt, waarbij de
uiteindelijke aard van de fysieke werkelijkheid
tisch. Ze bestaan niet als twee gebieden naast elkaar.
informatieoverdracht niet gebonden is aan
als een ongedeeld geheel, niet statisch, maar
De expliciete orde is wel afgeleid van de impliciete,
In het model van Bohm is de mens een relatief onaf-
de ‘maximumsnelheid,’ die van het licht.
juist in een voortdurende stroom, in een onon-
maar zij is geen andere dan deze. Zij is er een uit-
hankelijke subtotaliteit, met voldoende stabiliteit om
De quantumfysica ontdekte dat lege ruimte geladen is met een enorm potentieel aan energie.
derbroken wisselwerking met een reusachtig
drukking van. Beide lopen naadloos in elkaar over,
voor een bepaalde tijdsperiode te verschijnen in een
Materie bestaat niet uit deeltjes, maar uit
plenum van enorme energie in constante
zoals de twee zijden van een Moebiusring (een strook
materiële vorm. Als een relatie tussen lichaam en
energiegolven, die zich tijdelijk kunnen ver-
beweging. De naam holomovement drukt uit
papier waarvan het ene einde een slag wordt
geest (mind) is de mens een tijdelijke manifestatie in
dichten tot een deeltje. Materiedeeltjes lijken
dat de werkelijkheid dynamisch en hologra-
gedraaid en dan aan het andere einde wordt beves-
de expliciete orde. De impliciete orde doet het men-
tigd.)
selijk wezen ontstaan binnen de fysieke werkelijk-
uit het niets te ontstaan, uit een fluctuatie van
fisch is: in elk deel is het geheel aanwezig en de
een ‘vacuüm’ dat niet leeg is, maar - op quan-
delen zijn omvat in het geheel. In die voortdu-
tumniveau - geladen is met energie. Omdat in
rende stroom is onze materiële wereld een
Bohm interpreteert een fenomeen uit de zichtbare
eenheid vormen, is in deze visie
dit energieveld alles met alles in verbinding
rimpeling aan het oppervlak van deze immen-
wereld dus als een ontvouwing uit de impliciete
het dualisme tussen materie en
staat, leveren quantumvergelijkingen soms de
se zee.
orde. Zo’n ontvouwing is geen eenmalig en duur-
geest, tussen hersenen en
zaam proces. Net als bij de fluctuerende quantum-
bewustzijn overwonnen. De
waarde oneindig op. Volgens een aantal ‘alter-
heid. Omdat de expliciete en de impliciete orde een
natieve wetenschappers’ zou de sleutel tot het
De holomovement omvat twee niveaus van
processen gaat het om een snelle opeenvolging van
hersenen zijn een specifieke
verstaan van de quantumverschijnselen wel
werkelijkheid, die voortdurend in elkaar over-
projecties uit de impliciete orde, waardoor voor onze
locatie van bewustzijn, niet de
eens kunnen liggen in de oneindigheid van het onderliggende energieveld.2
lopen. Voor ons het meest waarneembaar is de
trage waarneming de illusie van duurzaamheid ont-
enige. Zij dragen bij aan een
materiële wereld van ruimte en tijd, die wij
staat. En wat wij waarnemen als opeenvolgende
bepaalde vorm van bewustzijn,
met onze zintuigen waarnemen. Dit is de
fasen van een evolutionaire ontwikkeling zijn veeleer
die bijvoorbeeld in bijna-dood-
Bohms impliciete orde
expliciete orde. De verschijnselen daarvan zijn
verschillende stadia van ontvouwing van dat wat in
De eerste generatie quantumfysici worstelde
als het ware uitgevouwen, uitgeklapt uit een
de impliciete orde altijd al aanwezig was.
ervaringen ook buiten de hersenen om blijkt te bestaan.4
16
17
panta 43
panta 43
Energetische bescherming Thérèse van der Veer Eén van de implicaties van Bohms model is dat
Paranormale, transpersoonlijke en eenheids-
geheugenfuncties niet aan specifieke locaties
ervaringen zijn steeds diepere realisaties van
In mijn Sjamanistische healingpraktijk komen regelmatig mensen die willen leren zich
in de hersenen gebonden hoeven te zijn. Dit
de onderliggende eenheid. Er zijn veel getuige-
energetisch te beschermen. Er wordt veel over geschreven en het is interessant te kijken
komt overeen met de bevindingen van Karl
nissen van mensen die een plotselinge door-
hoe er van uit het Sjamanisitisch perspectief naar gekeken wordt . Er komen vragen als:
Pribram dat herinneringen verspreid zijn opgeslagen over heel de hersenen.5 Het is zelfs
braak beschrijven, zonder enige herkenbare
- Wat zijn entiteiten en zware energieën, hoe kom je er aan en vooral hoe kom je er weer
voorbereiding. Dit illustreert nogmaals dat het
van af? - Hoe bescherm je je en wie zijn er gevoelig voor.
waarschijnlijk dat zij, gedragen door quan-
onderliggende niveau altijd al aanwezig is. Bij
tumprocessen, zich uitstrekken tot buiten het
anderen verdiept de ervaring zich door de tijd,
lichaam, dat zij deel uitmaken van het alom-
door openheid en oefening, waardoor de mens
Inleiding Sjamanisme
soon die op het moment van overlijden
vattende veld. Dit zou een verklaring kunnen
zich steeds meer openstelt voor de impliciete
Het Sjamanisme is geen religie, heeft geen
een diep verdriet of trauma ervoer. Zo’n
bieden voor buitenzintuiglijke waarnemingen
orde en deze steeds scherper gaat waarne-
guru’s en wacht niet op een nieuwe Messias
ziel kan verward raken, boos en gedes-
en andere parapsychologische verschijnselen.
men.
die ons komt redden. Het is een manier van
oriënteerd voelen. In plaats van naar
leven en werken met als uitgangspunt dat de
het Licht te bewegen, blijven deze lij-
Ook Pribram maakte de vergelijking met het hologram om de relatie tussen hersendelen en
Evaluatie
Grote Geest, of welke naam je er ook aan geeft,
dende wezens op het aardse niveau en
geheugeninhoud weer te geven. Zoals in een
Ervaring is sterk afhankelijk van het wereld-
in alles aanwezig is. Het Universum is vriende-
hechten ze zichzelf aan een mens of
hologram het geheel aanwezig is in ieder wil-
beeld. Nu het Westen zich weer lijkt te openen
lijk en overvloedig. Elke vorm van leven is
plaats. Het kan zijn dat ze niet door hebben
lekeurig deel, zo kunnen bepaalde taken gelo-
voor de eenheid en de onderlinge verbonden-
bezield en heeft een bepaalde trilling. Een
dat ze dood zijn en daardoor verward en
kaliseerd zijn op bepaalde plaatsen in de her-
heid van al wat is, stelt het zich tevens in staat
steen, een boom, een dier, de zon, de maan, de
gedesoriënteerd raken. Het kan ook een vloei-
senen, terwijl de uitoefening en de opslag
om nieuwe en diepere ervaringen op te doen.
sterren, de mens, alles staat met alles in ver-
bare energie zijn, die niet een blokkade heeft
daarvan in het grotere geheel plaatsvindt, zon-
De grote verdienste van Bohms theorie is dat
binding.
gevormd door jarenlange stagnatie, maar die
der voorkeur voor een specifieke locatie.
zij de veelvoud aan verschijnselen – lopend
De wetenschap heeft bevestigd wat Sjamanen
door het lichaam heen stroomt. Deze kan niet
Als er een onderliggende eenheid bestaat, dan
van materiële objecten tot menselijk bewust-
altijd hebben geweten, maar wat nu het Veld,
verwijderd wordt als een blokkade, maar moet
betekent dit dat bewustzijn in alles is, dat alles
zijn en mystieke ervaring – duidt als gediffe-
het Nulpunt wordt genoemd. Alles is dus Eén
behandeld worden als een entiteit. Zo’n vloei-
bewustzijn is, dat bewustzijn niet aan tijd en
rentieerde uitingen van een onderliggende
en er bestaat alleen een natuurlijk wereld,
bare energie geeft dezelfde symptomen als
ruimte gebonden is. Alle vormen van transper-
eenheid. Als zodanig is zijn model zeer
geen boven- of para-natuurlijke wereld. De
een entiteit.
soonlijk bewustzijn, prenatale ervaringen, uit-
geschikt als theoretisch kader voor alle facet-
zichtbare en onzichtbare wereld doordringen
Een vloeibare energie kan het gevolg zijn van
tredingen en bijna-dood-ervaringen
ten van de transpersoonlijke psychologie, van
elkaar, beïnvloeden elkaar als het ware. Er
woede, jaloezie, wraakgevoelens geprojecteerd
worden verklaarbaar uit de onderlig-
het onderzoek naar golfpatronen in de herse-
wordt niet gesproken over negatief of positief,
door iemand anders. Als dat maar lang genoeg
gende eenheid die alles doordringt. Een
nen tot aan de interpretatie van mystieke
wat een dualiteit inhoudt, maar er zijn zware
gedaan wordt, kan de vloeibare energie de
veelzeggende illustratie hiervan zijn
ervaringen.
en lichte energieën. Energieën die dus langza-
vorm van een entiteit aannemen. In andere
mer trillen of sneller.
woorden, het krijgt dan als het ware een iden-
verslagen van bijna-dood-ervaringen van blindgeborenen, waarin deze aan-
Deel 1 van de serie Transpersoonlijke filosofie
Wat voor de mens zwaar kan zijn, kan voor een
titeit. Een entiteit of vloeibare energie kan ook
geven hun omgeving gezien te hebben
verscheen in Panta 41, voorjaar 2006, p. 18-21.
boom of voor Moeder Aarde juist voeding zijn.
ontstaan door chronische zelfvernietiging,
Wij als mens produceren zelf nogal veel zware
intens negatieve gedachten over jezelf, zelf-
energieën door niet alleen onze elektriciteit en
misbruik. Entiteiten kunnen binnenkomen als
dergelijke, maar misschien wel het meeste
je een trauma hebt, als je niet de kapitein over
door onze gedachten en gevoelens die we
je eigen schip bent, niet het roer in eigen han-
onbewust de ruimte in slingeren en daar als
den hebt. Ze verschijnen meestal in situaties
evenals de film van hun leven, die zich op dat moment gewoonlijk afspeelt.6 Noten 1. Dit artikel verscheen eerder als een
3. D. Bohm, Wholeness and the implica-
5. K. Pribram, Brain and perception:
een mist blijven hangen.
wanneer je energie verzwakt is en je kwets-
hoofdstuk in: C. Steur, Vruchten van de
te order. London/Boston: Routledge &
holonomy and structure in figural
Entiteiten worden gezien en ervaren als zware
baar bent door verlies van een zielendeel of
Levensboom. Een hedendaagse inlei-
Kegan Paul 1980, p. 177.
processing. Hillsdale, New Jersey:
energieën voor een mens. Ze hechten zich aan
deel van je kracht. Dit kan gebeuren door een
ding in de Kabbalah. Amsterdam:
4. Jenny Wade spreekt daarom van de
Erlbaum, 1991.
een persoon en onttrekken energie aan zijn of
ongeluk, trauma of een operatie. Door de
Uitgeverij Amphora Books, 2005.
transcendentale bron van bewustzijn. J.
6. Vgl. K. Ring en Sharon Cooper, Blind
haar systeem. Aan een cliënt leg ik het vaak uit
shock kan je een deel van je kracht of ziel ver-
2. Vgl. L. McTaggart, The Field. The
Wade, Changes of Mind. A holonomic
ziende. Bijna-doodervaringen van
als een energie die je niet dient, die je tegen
liezen.
quest for the secret force of the uni-
theory of the evolution of consciousness.
blinden.
houdt in je leven.
Wanneer je je wil overgeeft aan een energie
verse.
State University of New York Press 1996.
2001.
New
York:
HarperCollins
Deventer:
Ankh-Hermes,
Beschermd ben je als je goed geaard bent, een positief zelfbeeld creëert en gezonde constructieve gedachten
vretende emotie, een obsessie hebt voor een
Publishers, 2002.
Entiteiten
andere persoon, wanneer je je focust op illu-
Een entiteit kan je omschrijven als een per-
sies en drama’s, medelijden hebben in plaats
18
19
panta 43
panta 43
erop na houdt
haar merken dat het veilig is, vaak zijn ze angstig,
Bescherming
liefde aan jezelf te geven. Alleen maar
bent en in disharmonie leeft, verzwak
en dat ze naar hun ware thuis gaan, dat dit voor
Met welke techniek of traditie je ook werkt als the-
zelfliefde is uit balans zijn,
je jezelf en sta je meer open voor enti-
beiden het beste is.
rapeut, je werkt met cliënten en hebt daardoor
maar er alleen voor ande-
teiten.
Bedank ze voor de les die je geleerd hebt. Dit laat-
met verschillende energieën te maken. Maar het
ren zijn net zo goed.
Angst is nog de grootste lokroep voor
ste is belangrijk even bij stil te staan. Vaak heeft
kan ook buiten de praktijkruimte gebeuren, dus
entiteiten. Angst maakt je het meest
een entiteit een functie gehad. Voor een tijdje
hoe kan je je beschermen? De beste bescherming
Naast het innerlijk werk, de
kwetsbaar omdat je de energietrilling
althans. Het kan zijn dat je bescherming kreeg of
is je innerlijke heling! Hoe ‘heler’ je bent, hoe min-
heling van je wonden, de
van zware entiteiten of zware ener-
je leerde voor jezelf op te komen en je grenzen aan
der openingen er zijn om in vast te haken. Zorg dat
bewustwording van gedach-
gieën aanneemt. Ook de angst om
te geven. Vaak zijn entiteiten met de beste bedoe-
je resonantie gezond is, heel en beschermd.
tenpatronen en gevoelens, zijn er
met mensen te werken waarvan je
lingen bij je.
Weet wat jouw wonden zijn, jouw angsten, jouw
ook nog uiterlijke hulpmiddelen om
het idee hebt dat ze iets bij zich dra-
Mocht je het idee hebben dat je het niet zelf kunt,
schaduwkanten en eigen je dat weer toe, zodat
beschermd in de wereld te lopen.
gen, is een opening om over te sprin-
dan zul je de hulp van een specialist kunnen
het je kracht wordt. Iets wat nog onverwerkt is of
Het meest bekend is waarschijnlijk
gen. Bang zijn dat mensen energie bij
inroepen. Een Sjamaan of Sjamanistisch healer is
onbewust is als een zwakke plek, als een opening.
het visualiseren van Licht om je
van mededogen, niet gecentreerd
bekend met deze materie en beschikt over tech-
Dat betekent niet dat je je van alles bewust moet
heen. Dat kan wit zijn, maar blauw en
open.
nieken en rituelen die veilig en concreet zijn. In de
zijn en geheeld moet hebben, maar dat je je
oranje cirkels van licht is ook een goede bescher-
Mensen met een heel laag zelfbeeld, die zelfver-
kerk werd met exorcisme gewerkt, het verschil is
bewust bent van de belangrijkste vroegste trau-
ming. Als je bekend bent met Gidsen, vraag hun
nietigend bezig zijn, staan er meer open voor.
dat daarbij de entiteit de loze ruimte wordt inge-
ma’s. Alles wat er daarna gebeurde is een uitwer-
bescherming. Zeg dat je altijd door hun
Drugs- en alcoholverslaafden hebben een grote
gooid. De intentie van een Sjamaan is om het naar
king of gevolg daarvan.
beschermd wilt worden waar en met wie je ook
opening voor entiteiten. Het kan zijn dat de enti-
het Licht te brengen. Een groot verschil van bena-
Beschermd ben je als je goed geaard bent, een
bent. Want vaak als je voelt dat je bescherming
je wegzuigen, maakt je kwetsbaar en
teit verslaafd was in zijn leven en zo zijn voeding
dering!
positief zelfbeeld creëert en gezonde constructie-
nodig hebt kan het al te laat zijn. Dus wanneer je
blijft krijgen. Maar het kan ook nog meegekomen
Hij of zij zorgt voor een ruimte waar hij en de
ve gedachten erop na houdt. Wanneer je de hele
elke dag weer vraagt om altijd beschermd te wor-
zijn via je DNA, uit vorige levens, via je ouders of
cliënt veilig en beschermd zijn. Met behulp van
tijd bezig bent met wat een ander jou ‘aan doet’,
den, kan je het los laten en vertrouwen.
voorouders.
een kristal wordt de entiteit verwijderd.
wat die op jou afstuurt, sta je juist open voor deze
Bergkristal wordt ook wel gestold licht genoemd
zware energieën en verzwak je jezelf. Als je bewust
Bands of Power
Wanneer weet je dat je een entiteit bij je draagt?
en is heel stabiel. Traditionele sjamanen gebrui-
bent van die angst kan je op dat moment zeggen,
Een Sjamanistisch beschermingsritueel is de
ken stenen, maar voor de westerse sjamaan is het
“Nee, ik ben totaal beschermd en in mijn kracht.
Bands of Power. Deze bescherming wordt geleerd
Hoe beter je jezelf kent, hoe makkelijker en sneller
veiliger en makkelijker een stabiele kristal te
Daar kies ik voor!” Je brengt jezelf daarmee terug
en doorgegeven door Alberto Villoldo. Elizabeth
je veranderingen opmerkt in jezelf. Een van de
gebruiken.
in je kracht.
Jenkins geeft een iets andere versie hoe ze door
basisvoorwaarden voor elke therapeut: ‘ken jezelf
Maar het verwijderen en terug naar het Licht zen-
Juan Nuñez del Prado gebruikt worden. Maar bei-
goed zodat je weet wat van jou is en van die
den is maar de gedeeltelijke heling. Om een
Wees als een vreedzame krijger! Wees als een
den hebben als doel je te beschermen en je ener-
ander’, gaat hier ook op. De symptomen kunnen
bepaalde reden heeft de cliënt of jezelf deze ener-
jaguar! Stevig met de voeten op de aarde, met
gieveld te versterken.
plotselinge gemoeds- of persoonlijkheidsverande-
gie aangetrokken. De drager heeft een bepaalde
compassie in je hart en weten wanneer je moet
Een Sjamanistisch healer of Sjamaan die ze zelf
ringen zijn.
energietrilling die hem ontvankelijk maakt voor
aanvallen en wanneer je kunt ontspannen.
ontvangen heeft, kan ze weer doorgeven. Het is
Het kan zich uiten als plotselinge pijn in de rug
deze entiteit. Je had er een affiniteit mee. Het ver-
Compassie komt van je hart. Er zijn geen gedach-
een ritueel waarbij banden van bescherming wor-
op een hele specifieke plek, ziekte, ongecon-
wijderen van een tumor op een operatiekamer
ten voor nodig, je hoeft je niet te verplaatsen in
den ingeweven in het energieveld van de ontvan-
troleerde verslavingen, misbruik, uit-
kan genezing betekenen, maar geen heling. De
die persoon, niet te voelen hoe het zou zijn. Je
ger en lopen horizontaal rond je lichaam. Elke
reden waarom er een tumor was, is er nog. Die
weet. Je bent niet gehecht aan het verhaal van die
band verbindt je met een element uit de natuur,
Bespeur je een plotselinge verande-
reden, die affiniteit, zit als een imprint in het ener-
ander, of aan je eigen verhaal. Alles wat uit je hart
bijvoorbeeld met Moeder Aarde (element aarde),
ring in jezelf, dan kan dat betekenen
gieveld. Om die affiniteit te verbreken moet dus
komt beschermt je.
de Zon (vuur), de Maan, met het Goddelijke, je
dat je heel recentelijk een entiteit
de trilling van het energieveld verlicht worden van
Door op Liefde te focussen en niet op angst, kom je
essentie.
hebt opgelopen. Hoe korter je iets bij
dat wat ‘zwaar’ is. De imprint, wat een beperkte
meer en meer in je kracht te staan. Waar je je op
De ontvanger voedt deze banden en maakt ze
barstingen, buien, depressie.
je draagt, hoe makkelijker het meestal
overtuiging kan zijn of een verhaal wat in je leeft
focust, is je wezen. Je kunt er voor kiezen je ener-
sterk door er dagelijks aandacht en energie aan te
te verwijderen is.
of een sterke band met de overledene, wordt door
gietrilling te verhogen door in je Liefde te gaan.
geven. Het herinnert je aan je verbondenheid met alles.
Dan kan je waarschijnlijk zelf de enti-
een energetische reiniging verwijderd en een
Vindt je balans tussen liefde voor jezelf en het hel-
teit verwijderen door je te focussen op
hogere energietrilling, Licht, wordt er voor terug
pen van anderen. Dan sta je in je kracht en dat
het Licht en de entiteit op een vriende-
gegeven. Dit wordt een Illuminatie genoemd. De
geeft een enorme bescherming. Wanneer je uit
Informatie
lijke maar vastbesloten manier te zeg-
lokroep, de aantrekkingsbron voor de entiteit is
balans bent, oververmoeid door de hele tijd ande-
Praktijk Vederlicht: Sjamanisme en Reiki
gen naar het Licht te gaan. Laat hem of
daarmee verwijderd.
ren te helpen, zoek dan de balans weer door die
http://home.wanadoo.nl/energiewerk/
20
21
panta 43
panta 43
Is Ken Wilber de weg kwijt? De moeizame zoektocht naar een open Wilber debat Frank Visser geen van hen in direct contact met Wilber stonden, Ken Wilber heeft nooit een ontspannen verhouding tot zijn critici gehad.
meer dan 70 essays toegevoegd. Dat zeg ik
en dat de kans daarom groot is dat zij zijn visie ver-
Sterker nog, veel “debatten” met hen hebben het karakter van een intellec-
alleen maar om aan te geven dat het op dit
keerd hebben begrepen. Hij stelde daarop voor een
tueel kooigevecht. Met een voorliefde voor krachtig taalgebruik en over-
moment het belangrijkste forum is op inter-
onderscheid te maken tussen datgene wat critici
drijving probeert Wilber de zaak meestal in zijn voordeel te beslissen.
net voor het debat over Ken Wilber.
over Wilbers werk beweren (dat is meestal fout) en
en kunnen maar beter worden genegeerd. Onlangs richtte Wilber zich ech-
De houding van Wilber ten opzichte van deze
meestal interessant en waardevol).
datgene wat ze zelf naar voren brengen (dat is
Critici begrijpen hem gewoon niet, geven zijn standpunten verkeerd weer,
nen schatten. Maar om nou te zeggen dat ze zijn denkbeelden verdraaien gaat te ver. Het behoort tot
ter toch tot hen, in een blog op zijn pas gelanceerde website www.kenwil-
essays is altijd tamelijk koel geweest, zo niet
ber.com, waarbij hij zich van zijn duistere kant liet zien. In ongemeen felle
ijzig. Aanvankelijk reageerde hij nog wel eens
Op deze verklaring kwam natuurlijk reactie van de
de essentie van kritiek dat deze onafhankelijk kan
en grove taal veegt hij de vloer aan met zijn critici.
met beleefde, maar vaak ook nietszeggende
critici. Zo bracht Ray Harris naar voren dat het tot de
zijn. Eisen dat een criticus in direct contact met
reakties, in de trant van ‘interessant, maar ik
essentie van het publiceren van boeken behoort dat
Wilber moet staan is opnieuw een herschrijving van
De aanleiding tot deze uitbarsting is gelegen
heb geen tijd om hierop te reageren’. Off the
je je denkbeelden blootstelt aan het publieke debat.
de regels van het intellectuele debat. Wat betreft
in het bestaan van een website die ik al 10 jaar
record was zijn oordeel vaak veel minder posi-
En heeft Wilber ooit in direct contact gestaan met de
Wilber’s suggestie om een onderscheid te maken
onderhoud, www.integralworld.net (het vroe-
tief. Het was allemaal beneden peil in zijn
vele honderden auteurs die hij in zijn werken vrijelijk
tussen wat critici op Wilber hebben aan te merken en
gere www.worldofkenwilber.com), en een blog
ogen, kreeg ik de indruk, en hij besteedde zijn
heeft bekritiseerd? Natuurlijk niet – een duidelijk
dat wat ze zelf te melden hebben, merkt Edwards
die ik daarop onlangs was gestart (wilber-
tijd liever aan het uitwerken van zijn eigen
voorbeeld van meten met twee maten.
terecht op dat deze scheiding gewoonweg onmoge-
watch.blogspot.com). Aanvankelijk was deze
denkbeelden. Nu kun je natuurlijk zeggen: laat
lijk is. Critici komen vaak juist tot hun eigen inzichten
site een pure fansite. In de eerste jaren van zijn
die man met rust, hij schrijft en schreef prach-
Ik herinner me nog hoe ik ooit een ontmoeting pro-
na een grondige kritiek van de auteur die ze bestu-
bestaan verleende het aan Ken Wilber ‘web
tige boeken, waar niemand anders aan kan
beerde te arrangeren tussen Wilber en Jürgen
deerd hebben. Zo gaat het altijd in de wereld van filo-
presence’: het bevatte een overzicht van zijn
tippen. Maar zo zit ik niet in elkaar. Hoe mee-
Habermas, een Duits filosoof en sociaal-wetenschap-
sofie en wetenschap, en zo zal het altijd gaan.
werk, toonde boekomslagen, gaf samenvattin-
slepend Wilber ook kan schrijven over psycho-
per die door Wilber meerdere malen ‘de grootste
gen van de inhoud ervan, en somde alle bui-
logie en spiritualiteit, dit kan slechts het begin
levende filosoof’ is genoemd, maar dat had volgens
tenlandse vertalingen op, waarvan er inmid-
zijn van een Wilber debat, waarbij specialisten
Wilber geen zin, want ‘hij wist toch al precies wat
dels meer dan honderd zijn. Later kwamen ook
uit de diverse wetenschapsgebieden zich over
Habermas vond’. Wie zegt ons nu dat Wilber
korte beschouwingen over kernthema’s van
zijn werk gaan buigen. Dat laatste is tot op
Habermas juist heeft begrepen? (Heeft iemand
Wilbers denken op de site te staan. Dit alles
heden echter nog niet gebeurd. Bij afwezig-
Habermas eigenlijk wel begrepen – maar dat is een
vanuit het oogpunt van service aan de lezer.
heid van een echt academisch Wilber debat
ander verhaal). Veel belangrijker dan dit soort ont-
zijn wij dus aangewezen op het werk van
moetingen tussen coryfeeën is de vraag: welke
Het Wilber debat
‘amateurs’. Dat zijn overigens vaak mensen die
Habermas kenner kan de diverse uitspraken van
Zo rond het jaar 2000 begon ik met het publi-
Wilbers werk diepgaand hebben bestudeerd.
Wilber over Habermas naar waarde schatten? Is dit
ceren van langere essays over het werk van
Wilber bezondigt zich nogal al eens aan overdrijving, zoals meerdere critici hebben opgemerkt.
ooit gebeurd? (Hetzelfde geldt natuurlijk voor all
Wilber. Ik vond niet dat het
Door de jaren heen
andere kopstukken die Wilber aanhaalt: Jung, Sri
promotionele karakter van
merkte ik echter een
Aurobindo, Foucault, Derrida, Taylor, om nog maar te
de site de overhand moest
zekere verstarring bij
zwijgen van Oosterse filosofen).
krijgen. Mij leek het wel tijd
Wilber als het gaat om
Zowel Harris als Edwards merken bovendien terecht op dat Wilber wel kan roepen dat critici zijn werk
geworden eens kritisch te
reacties op zijn werk.
Wat we in feite in het geval van Wilber hebben is
steeds verkeerd weergeven, maar dat hij daar in hun
kijken naar wat Wilber in de
Zijn houding werd vijan-
iemand die in volstrekte autonomie uitspraken kan
geval (het gaat hier om 50 essays!) nooit enig bewijs
afgelopen
had
diger en neerbuigender.
doen over tal van auteurs uit heden en verleden, zich
voor heeft geleverd. Sterker nog, het weinige dat
geschreven. Auteurs van het
decennia
In maart 2004 vroeg hij
daarbij baserend op hun gepubliceerde werk, zonder
Wilber in zijn eerder genoemde verklaring over de
eerste uur waren Mark
me naar aanleiding van
dat hij zich gebonden voelt door de mening van der-
waardeloosheid van Edwards’ essay had opgemerkt,
Edwards, Ray Harris en
een essay van Mark
den. Hij onttrekt zich daarbij aan het wetenschappe-
wordt door Edwards deskundig weerlegd. Het zou
Edwards – die nota bene
lijke spel, en neemt de rol aan van een ziener die de
het begin kunnen zijn van een interessante discussie,
ze anno 2006 nog steeds produktief. Zo heeft
van alle critici het dichtst bij Wilber staat – om
waarheid schouwt, maar die zich niet hoeft te
maar dat is duidelijk niet iets waar Wilber op uit is.
Edwards inmiddels 27 essays geschreven voor
een verklaring te publiceren getiteld ‘A
vemoeien met de reacties van gewone stervelingen.
Wij moeten het doen met de verzekering dat hij zelf
Integral World, Ray Harris 26, en Andy Smith
Suggestion for Reading the Criticisms of My
eveneens 26. Dat zijn soms behoorlijk lange
Work on Frank Visser’s ‘World of Ken Wilber’
Mark Edwards toonde begrip voor Wilbers bezorgd-
schappers, die hem voortdurend aan de tand voelen
studies, van tegen de dertig pagina’s. Alleen al
Site’. De strekking daarvan was, dat de ‘critici’
heid dat lezers niet altijd de kritische essays die op
en hem niet sparen in hun kritiek. Het blijft dan wel
in de laatste zes maanden zijn aan deze site
meestal de plank behoorlijk missloegen, dat
Integral World zijn gepubliceerd naar waarde kun-
vreemd dat van deze interne discussies nooit resulta-
Andrew Smith. Alledrie zijn
in direct contact staat met een grote groep weten-
22
23
panta 43
panta 43
ten worden gepubliceerd. Ook hier miskent
“… iedere context verschaft een andere betekenis
Meyerhoff betoogt in zijn boek, dat inmiddels in afle-
theorieën, maar richt zich op de terreinen die hij zelf
Wilber het gegeven dat wetenschap en filoso-
aan het werk… elk daarvan is waar binnen zijn
veringen op Integral World is gepubliceerd, dat
goed kent, die van de biologie, de parapsychologie, de
fie uitdrukkelijk publieke aktiviteiten zijn.
eigen context… [Het probleem ontstaat als een
Wilber niet, zoals hij het zelf voorstelt, alle weten-
fysica en de zogenaamde cult studies (waarbij hij
theorie] zijn eigen context ziet als de enige die een
schappelijk feiten heeft samengevoegd tot één grote
zoals gezegd ervarings deskundige is). Maar gezien
Wie bepaalt wat Wilber betekent?
serieuze beschouwing waard is.” (The Eye of Spirit,
Theorie over Alles, maar dat hij bij de keuze van die
de vele fouten die hij op die terreinen bij Wilber aan-
p. 112, 113).
feiten al tamelijk selectief te werk is gegaan. Hij heeft
trof, raadt hij de lezer aan waar het de psychologie
als het ware bij voorbaat al een Verhaal te vertellen,
betreft Wilber met een zeer fijne stofkam te lezen.
Te midden van deze consternatie mengde de mij onbekende auteur Edward Berge zich in de
Is dat nu niet precies wat Wilber probeert te
en zoekt ter ondersteuning daarvan de feiten bij
discussie met zijn artikel ‘Who Decides What
doen? Zijn eigen context als de enig juiste
elkaar die hem goed uitkomen. Daarbij bezondigt
Als het al gebruikelijk is om sympathiserende critici
Wilber Means?’. Hij stelde daarin, heel taktisch
zien? In een reactie op Berge krabbelt Wilber
Wilber zich nogal al eens aan overdrijving, zoals
te negeren, dan zal het duidelijk zijn dat alleen al het
gebruik makend van wat Wilber zelf ooit over
een beetje terug, door te zeggen dat hij er
meerdere critici hebben opgemerkt. Met name over-
uitspreken van de namen Meyerhoff en Falk neer-
literaire kritiek had geschreven, dat auteurs
alleen maar op heeft willen wijzen dat hij zelf
drijft hij de mate waarin ‘de’ wetenschap steun biedt
komt op vloeken in de Integrale Kerk! Toch verschaf-
niet altijd de meest geschikte personen zijn
het beste weet wat hij zelf vindt van zijn eigen
aan zijn denkbeelden, bijvoorbeeld op het gebied van
fen deze auteurs mijns inziens zoveel nieuwe
om hun werk te beoordelen. Natuurlijk is het
werk. Maar dat anderen vrij zijn om zijn werk
de ontwikkelingspsychologie of de culturele studies.
gezichtspunten, juist ook als tegenwicht tegen een
goed om kennis te nemen van wat een auteur
vanuit hun eigen invalshoeken te benaderen.
Meyerhoff komt uit de hoek van het postmodernis-
steeds meer op promotie en commercie gerichte
zelf over zijn eigen werk te melden heeft, maar
Je zou zeggen: vrij baan voor de onafhankelijke
me, en daarin is het gebruikelijk om teksten niet
integrale beweging, dat het voor het publieke Wilber
er zijn veel meer facetten aan het probleem
bestudering van Wilbers oeuvre. Het liep alle-
alleen te lezen op wat ze zeggen, maar ook op wat ze
debat een absolute noodzaak is kennis van hen te
van de interpretatie.
maal een beetje met een sisser af. (Maar het
niet zeggen, weglaten. Hij wijst erop dat Wilber nogal
nemen.
Zo kan een auteur bijvoorbeeld een blinde vlek
gebeuren had overigens niet tot gevolg dat
eens in herhaling valt, en vraagt zich af wat de psy-
hebben, waar juist zijn critici hem op kunnen
Wilber zich aktief met zijn critici ging bezig-
chologische reden is dat Wilber dat zo vaak doet.
Wilber goes Wild West
houden. Zijn houding was eigenlijk: laat ieder-
Probeert hij zijn punt te scoren tegen een imaginaire
Toen mij ter ore kwam dat Wilber zou gaan reageren
een maar doen wat hij wil, dan doe ik dat ook.
tegenstander, terwijl hij onbewust wel aanvoelt dat
op zijn recente critici, dacht ik enigszins naïef dat hij
Weinig wetenschappers of filosofen zullen
hem dit niet lukt? Als voorbeeld wijst Meyerhoff op
zijn gebruikelijk hooghartigheid zou laten varen,
hem dat nazeggen).
het filosofische probleem van het relativisme – d.w.z.
maar ik kwam bedrogen uit. Op zijn persoonlijke
de onmogelijkheid om een voor ieder aanvaardbaar
blog publiceerde hij begin juni het artikel ‘What We
De kritiek barst los
systeem van waarden of waarheden op te stellen – en
Are, That We See’. Hierin trok hij van leer tegen die
Inmiddels had een andere onbekende auteur,
hekelt de gemakkelijke manier waarom Wilber vaak
domme critici die hem steeds maar lastig vielen, en
Ditmaal laat Wilber zich volledig gaan – en kennen. Razend en tierend gaat hij tekeer.
Jeff Meyerhoff, een samenvattend overzicht
‘de’ relativisten (zonder deze met name te noemen of
zag hij zich gedwongen ‘terug te schieten’, ongeveer
aangeboden aan Integral World, onder de prik-
ook maar te citeren) in de hoek probeert weg te zet-
zoals Wyatt Earp, een personage uit het Wilde
kelende titel ‘Bald Ambition’ (een woordspe-
ten.
Westen, afrekende met bandie-
ling op de titel van een film ‘Bold Ambtion’,
ten (in dit artikel vereenzelvigt
maar natuurlijk ook een verwijzing naar
Een tweede criticus, die zich de laatste tijd sterk op
Wilber zich dan ook met Earp).
Wilbers uiterlijk). Meyerhof was na de publica-
internet heeft manifesteerd als de plaaggeest van
Het moest nou maar eens voor
wijzen. Hij heeft misschien onbewuste motie-
tie van Wilbers Collected Works begonnen met
Wilber, is Geoffrey Falk, die ooit een echte alternatie-
eens en voor altijd afgelopen
ven bij het schrijven van zijn werk, die voor
een minitieuze studie van zijn hoofdwerk Sex,
veling was, werkte in een natuurvoedingszaak en lid
zijn. Kernpunt van zijn betoog
hemzelf niet evident zijn. Ook is het van
Ecology, Spirituality uit 1995, en was tot de
was van de Self Realization Fellowship. Hij was ook
was echter, dat kritiek die van
belang goed te letten op hoe dit werk wordt
slotsom gekomen dat Wilber weliswaar een
een bewonderaar van Wilbers werk, maar is daarvan
een ‘lager’ stadium of niveau afkomstig is – in de
ontvangen door anderen. Ook zij scheppen
meeslepend boek had geschreven, maar dat
terug gekomen nadat hij steeds meer onjuistheden
kleurentaal van Spiral Dynamics: groen, oranje,
voor een deel ‘de’ betekenis ervan. Veel van de
daar filosofisch gezien nogal wat op valt af te
daarin tegenkwam. Onlangs publiceerde hij het
blauw, etc. – nooit bij machte was ‘hogere’ inzichten
essays op Integral World hebben dit karakter
dingen. In het voorwoord van dit boek merkt
ebook ‘Norman Einstein’, dat een 200 pagina’s lange
te weerleggen (die dan geel of turquoise heten).
van een poging tot correctie van een waarge-
Wilber overigens ook op dat dit boek eigenlijk
opsomming is van tekortkomingen in Wilbers werk
Sterker nog, deze denkbeelden zijn waar noch
nomen eenzijdigheid in Wilbers werk, zij het
duizend hypothesen bevat, maar dat hij het
en karakter. (Deze titel verwijst naar een uitspraak
onwaar, maar gewoon onzinnig.
op politiek of spiritueel gebied. Hij citeert
ter wille van de leesbaarheid geschreven heeft
van een honkballer, die ooit opmerkte dat er op het
Wilber met instemming waar deze zegt dat
als een doorlopend verhaal. Waarop Meyerhoff
gebied van de sport geen genieën bestaan zoals
Ditmaal laat Wilber zich volledig gaan – en kennen.
een integrale interpretatie altijd zoveel moge-
terecht opmerkt: je krijgt daarmee wel een
‘Norman Einstein’. Wilber wordt vaak de ‘Einstein van
Razend en tierend gaat hij tekeer tegen de domme
lijk verschillende contexten in beschouwing
beter verhaal, maar je komt in de problemen
het bewustzijnsonderzoek’ genoemd, maar volgens
critici, die in zijn beleving zo langzaam zijn dat hij
moet nemen, niet alleen die van ‘de bedoelin-
met je wetenschappelijkheid.
Falk is hij dat bepaald niet). Falk heeft zich niet bezig
zijn uiterste best moet doen om ze nog te kunnen
gehouden met Wilbers psychologische of spirituele
volgen. Critici zijn in zijn ogen een soort pathetische
gen van de auteur zelf’. Sterker nog:
24
25
panta 43
panta 43
zwakbegaafden, die zijn achtergebleven in
Boven alle kritiek verheven
wending te geven. Op zijn kenwilber.com website
seerd, maar waar Wilber zich nooit overtuigend heeft
hun ontwikkeling, alleen erop uit zijn om zich-
Het is op dit punt dat veel mensen, die aan-
trof ik een tekst aan van een anonieme auteur geti-
gedistancieerd. Je zou wensen dat hij zijn intellectu-
zelf te promoten, niemand ooit citeren, vlooien
vankelijk de kant van Wilber kozen, en zelfs
teld: ‘Ken Responds to Recent Critics: Mark Edwards,
ele gaven gebruikt om helderheid te brengen in deze
die je van je rug kunt wegslaan…. Je vraagt je
sympathie konden opbrengen voor zijn eerste
Jeff Meyerhoff and others’, dat als strekking had dat
wetenschappelijke debatten — die in Nederland
in gemoede af waar al deze minachting op
uitval, afhaakten. Het was dus achteraf bezien
Edwards een voorbeeld was van ‘goede kritiek’ en
zelfs een keer Buitenhof hebben gehaald!
stoelt.
geen emotionele uitbarsting van Wilber
Meyerhoff van ‘slechte kritiek’ – die dientengevolge
geweest, maar een vooropgezet plan, een stra-
kon worden genegeerd. In deze tekst kwam ook een
Op het discussieforum van Integral World trof ik een
Misschien het meest beruchte citaat uit deze
tegie, om de schapen van de bokken te schei-
hyperlink voor naar een geluidsfragment van een
posting aan van Jim Chamberlain, die haarfijn uit de
tirade is het directe gevolg van een van mijn
den. Het cultische karakter van dit hele gebeu-
gesprek van Wilber met enkele van zijn studenten. De
doeken deed hoe Wilber met al zijn bravoure de hui-
eigen blog postings, waarin ik de kwestie
ren werd nog eens duidelijker onderstreept
helft van deze tape ging over het onderwerp evolutie;
dige wetenschappelijke visie op evolutie verdraaid
opwierp dat Wilber nogal te pas en te onpas
toen Wilber, weer op zijn blog, emails ging
de andere helft bestond uit een zeer haastige en stel-
weergaf. Opnieuw, het zou het begin kunnen zijn van
het woord ‘simply’ in de mond neemt, daar-
publiceren van mensen die het allemaal maar
lige weerlegging van Meyerhoffs werk.
een inhoudelijk debat, maar dat lijkt het laatste waar
mee suggererend dat ingewikkelde kwesties
prachtig hadden gevonden – zij hadden het
eigenlijk heel simpel zijn – of ‘simplistisch’?, zo
wel gesnapt! Het is werkelijk genant om te
Het onderwerp evolutie vormt mijns inziens een
een citaat van een vooraanstaand bioloog verkeerd
had ik er uitdagend aan toegevoegd. In feite
zien, hoe Wilber hier de wereld wil laten zien,
geschikt want tamelijk neutraal onderwerp dat zich
geciteerd, en daarop ontstak Wilber weer in grote
was dit dus een vorm van feedback over de stijl
dat er ook mensen zijn die hem wel begrijpen
leent voor een discussie over de waarde van Wilbers
woede, in zijn laatste posting uit deze affaire, ‘Take
van schrijven die Wilber zich eigen heeft
– lees: het juiste ‘niveau’ hebben. De moraal
inzichten in relatie tot de gewone wetenschap. Want
the Visser Site as Alternatives to KW, But Never as the
gemaakt, de retoriek waarmee hij zijn lezers
van het hele verhaal ligt volgens Wilber in de
wie zijn hoofdwerk (Sex, Ecology, Spirituality) de
Views of KW’. Hij zegt daarin letterlijk:
probeert te overtuigen van zijn gelijk.
constatering dat veel critici van alles en nog
ondertitel meegeeft ‘The Spirit of Evolution’, die zal
Wilber in geinteresseerd is. Chamberlain had helaas
zich eerst terdege rekenschap moeten geven van wat
“So take the Visser site as a wild and wonderful and sleazy
Hier is Wilbers reactie:
de wetenschap over evolutie zegt, om door dat forum
and wacky world of alternatives to Ken Wilber, but as for
“It’s gotten to the point that one critic cringes
nog serieus genomen te worden. Over biologische
Ken Wilber’s actual views, categorically do not accept
when I simply use the word ‘simply’ (as in the pre-
evolutie heeft Wilber heeft in A Brief History of
anything you see.”
Al met al ontstaat hier
Everything de inmiddels beruchte uitspraak gedaan,
vious paragraph), because it means something
dat de biologische evolutie puur op basis van toeval
Al met al ontstaat hier het beeld van een in zijn trots
horrible thing that followed was this critic’s char-
en mutaties niet zoiets als de vleugel van een vogel
gekrenkte, narcistische man, die geen kritiek kan ver-
ge. But simply still, I simply cannot stand this
kan hebben voortgebracht, omdat je dan eerst een
dragen, maar die zich, bij het uitblijven van erken-
horrible is going to follow. In this case, true—the
het beeld van een in zijn trots gekrenkte, narcisti-
simple criticism of simply anything, let alone
‘halve vleugel’ krijgt, en die heeft geen overlevings-
ning door de reguliere filosofie en wetenschap, koes-
‘simply,’ so simply suck my dick, whaddaya say?”
waarde. Zoals het Wilber het op de hem eigen wijze
tert in de bewondering van volgelingen. Nu de
uitdrukte:
gewone wetenschap hem links laat liggen, richt hij
Tja. Zo kun je alle subtiliteiten van tafel vegen
sche man, die geen kritiek
maar zijn eigen (online) Integrale Universiteit op. Dat
kan verdragen.
en met authoritair gebral je gelijk proberen te
“The standard, glib, neo-Darwinian explanation of natur-
lijkt me het recept voor een wetenschappelijk fiasco.
halen – in de veilige besloten kring van je
al selection – absolutely nobody believes this anymore…
Wilber verdient het in grotere kring besproken te
In other words, with a half-wing you are dinner.”
worden – zo besloot ik mijn Ken Wilber: Denken als
eigen volgelingen. Maar wat bleek een paar dagen later? Het was allemaal maar een ‘test’
wat op hem projecteren wat eigenlijk voort-
geweest, om uit te maken wie zo ver ontwik-
komt uit hun eigen schaduw. De daaropvol-
In latere edities van A Brief History of Everything is
zijn werk moet gezien worden als het begin van een
keld was dat ze dit konden doorzien, en wie
gende blog postings bestonden daarom uit
dit allemaal wat afgezwakt, maar dit kan niet verhul-
discussie, niet als het einde ervan.
Passie en dat vind ik eigenlijk nog steeds. Zeker. Maar
dat niveau niet bezat zondat hij of zij erin was
hoofdstukken uit ouder werk, waarin de the-
len dat Wilber geen melding maakt van biologen, en
Frank Visser
gestonken. En het werd allemaal nog fraaier.
matiek van de schaduw werd behandeld (o.a.
dat zijn niet de minsten, die van zoiets als de evolutie
is auteur van Ken Wilber:
Wilber spiegelde zijn volgelingen een veilige
uit The Spectrum of Consciousness). En daar-
van de vogelvleugel uit primitievere vormen een heel
Denken als Passie
‘integrale haven’ voor, waar ze zich konden
mee lijkt de kous af te zijn.
adekwate verklaring kunnen geven. De overdrijving,
(Lemniscaat 2001), dat
terugtrekken, ver weg van de meutes en hor-
vertaald is in Duitsland,
des buiten de muren. Dat wilden ze toch wel?
Ik heb op Integral World tot driemaal toe op
humoristische afleidingsmanoevres — ze typeren
Amerika, Spanje, Polen en
Alle poetische registers opentrekkend onder-
Wilbers blogs gereageerd – zie ‘Games Pandits
een stijl van schrijven die mij vroeger erg aansprak,
Griekenland. Hij studeerde
scheidde Wilber zich hierbij niet van de eerste
Play’, ‘Not So Fast, Cowboy!’ en ‘For The Record’
maar die mij nu eerder tegen staat. De argumentatie
godsdienstpsychologie in
de beste sekteleider. Ken Wilber is in de guru
— , en zal daar hier niet over uitweiden, zij het
lijkt overigens sterk op die in kringen van de
Nijmegen en is werkzaam in
trap gevallen.
dan dat ik in een van die reakties een (laatste?)
Intelligent Design tegenwoordig worden gebruikt,
poging heb gedaan het debat een inhoudelijke
een wereld die door de wetenschap scherp is bekriti-
de Internet branche.
de gechargeerde voorstelling van zaken, de half-
26
27
panta 43
panta 43
Noten - Alle genoemde artikelen zijn te vinden in de Reading Room van Integral World: www.integralworld.net/readingroom.html - Een overzicht van de artikelen die betrekking hebben op Ken Wilbers recente reactie op zijn critici is onder de titel “The Wild West Wilber Report” te vinden op www.integralworld.net/visser15.html
Iedereen moet zelf kiezen
Uitgelezen
Ank van Gulik
Iedereen moet zelf kiezen
ven. Wijsheden waar je in barre tijden op leu-
Van moeten naar willen
Is dit een boek voor beginners of gevorderden
hoeveel waarheid hij kan verdragen
nen kan.
Van aanpassing naar authenticiteit
werd me gevraagd. Heel vaak is het zo dat
Lia Breg
basiskennis tendeert weg te slippen. Je kennis
(over zichzelf) De film gaat over een Thaise bokser, Irvin Yalom in Nietzsche’s tranen
van de dramadriehoek opvijzelen maakt dat
die
besluit monnik te worden en zich ontfermt
Wij zijn slaven van wat we niet kennen,
het weer in je bewustzijn komt. De filosofe
over de straat- en weeskinderen en kinderen
van wat we kennen zijn we de baas.
Simone de Beavoir schreef: ik kende alle valkui-
uit heel arme gezinnen. Het gebied waardoor De ochtend is nog fragiel. Niet dat er in de
Nisrgadatta Maharay
len, maar heb er niet één vermeden.
hij reist en waar hij zijn klooster heeft is de
natuur veel stilte is. Toch is er nog dat goud
gouden driehoek; de opiumdriehoek. Er komt
Roberto Assagioli schreef in zijn dikke boek
Met opgeftiste kennis van de dramadriehoek
van de ochtendstond, alles is nog mogelijk in
in deze documentaire geen acteur aan te pas,
over de Wil in zijn voorwoord: ‘Iedereen kan de
kunnen we misschien wat valkuilen vermij-
deze dag. De kruidige geur van een beginnen-
het zijn de echte beelden. De kinderen zijn
existentiële ervaring van ‘willen’ hebben. Mijn
den. De dramadriehoek verbindt de drie spe-
de herfst ontvouwt zich langzaam. De ochtend
enkel jongetjes en de transformatie van deze
boek is bedoeld als een instrument voor het
lers met elkaar: het slachtoffer, de aanklager
is voor mijmering en innerlijke stilte. Een sim-
kinderen die door Phra Kruh Bah worden opge-
verkennen, het ontwikkelen en het benutten
en de redder. In het uit vier delen bestaand
pele zoektocht naar dat waar de aandacht
nomen grenst aan het ongelooflijke. Het leven
van de wil’.
boek maak je kennis met de theorie van de
naar toe gaat. De vraag naar de innerlijke
heeft een ritme, werken, mediteren en leren.
weersgesteldheid.
De wijsheden die deze jonge mensjes tijdens
Het was een nieuwe manier van ‘kijken’ om
Nu is er een groot onderscheid tussen slacht-
lessen voorgeschoteld krijgen lijken mij soms
onderscheid te maken tussen verschillende
offer spelen en slachtoffer zijn.
Wil het leven zinvol zijn dan moet het enige
te groot voor die kleine kopjes.
soorten ‘willen’. De nadruk ligt bij Assagioli op
‘Klagen, schrijft Lia, ‘roept misverstanden op
dramadriehoek.
de kundige wil gebaseerd op het verlangen
dat we onze pijn en verdriet niet mogen delen,
vriendin, vreugde van een nieuw leven. Op
Het enige gezegde uit de film dat ik onthou-
naar authentiek zijn. Een verlangen ook vanuit
maar het tegendeel is waar. Verdriet en pijn
haar computer prijkt een prachtige grote
den heb is:
een innerlijke motivatie. De tegenhanger van
vragen om troost en erkenning door mensen
de ‘wil’ is het heilige ‘moeten’. Er verscheen een
om ons heen. Het delen hiervan heeft een ver-
vreugde bevatten. Er is vreugde bij mijn
babyfoto van haar eerste kleinkind. Geen onzijdige
Hij die het verleden betreurt
boek met de titel: ‘Moeten maakt gek’. De
bindende werking. Gevoelens van verbonden-
baby waarbij je vriendelijk
zal nooit vrede vinden.
ondertitel is: ,pak zelf uw emotionele proble-
heid zorgen juist voor genezing’.
In het filmcafé napratend over de transforma-
lezen, het noemen van de titel geeft al vol-
De positie van ‘het slachtoffer’ in de drama-
hij is, is het al een echt man-
tie van die straatjochies vertelt ze mij over
doende informatie en herkenning hoe ‘moe-
driehoek is er een van macht. Het slachtoffer is
neke en hij lacht. Een gulle
haar affiniteit met ‘Het werk’ van Byron Katie,
ten’ zich als een kramp in ons binnenste vast-
zich daar zelf zelden van bewust. Maar het zijn
lach voluit. De wetenschap
want zij betreurde haar verleden voortdurend.
zet. Je kunt geen kant meer op. Vaak doe je dat
de gemengde gevoelens die ons aangeven dat
weet niet waarom baby’s
‘Dat boek trok mijn aandacht en het doet iets
jezelf aan.
er hier sprake is van een ‘spel’. Dat spel zet de
men aan’. Dat boek laat ik zelden aan kliënten
vraagt of het een jongen of meisje is. Maar zo jong als
beginnen te lachen, maar ze
met me. Niet iedereen om mij heen is blij met
doen het.
mijn lichtheid van bestaan en weet me fijntjes
Lia Breg heeft in haar boek dat ze schreef voor
te herinneren aan mijn oordelen en vul al die
haar kliënten na een schema over dynamische
We gaan het vieren. De twee grootmoeders
andere dingen maar in. De eerste drie vragen
interactie een aantal verhalen opgenomen. De
‘Het is altijd even slikken als je merkt hoeveel
machtsdriehoek in actie. Hoe blijf ik uit dat spel?
gaan naar: de kleine Ondeugd. Dat is geen
van Byron Katie zijn: Is het waar wat ik denk of
titels zeggen alles over de ‘spelletjes’ die wij
invloed je zelf uitoefent in situaties die je over-
gelegenheid met zwoele fluwelen gordijnen
voel? Daarna bevraagt ze zich nogmaals: kun
spelen kunnen. Daar is o.a. het verhaal over: ‘de
komen’. Bewustwording, zien wat je doet.
en topless bediening, maar een bruine pijpen-
je absoluut weten dat het waar is? Ik houd de
onschuldige dame’ gevolgd door: ‘de reddende
Feedback van anderen zijn de routes naar gro-
la, waar ze in kleine bakjes delicaat Thais voed-
vinger aan de pols, want werken met de vra-
Engel’ en ‘mijn kwelgeest en haar Heksje’.
tere helderheid. In de verhalen zijn de dialogen
sel serveren. Niks te kiezen, één menu. En dan
gen waait me niet aan. Vraag drie is: Hoe
die geuren!!!
reageer ik als ik die gedachte heb? Maar de
Vooral het laatste verhaal: de firma list en
fris boek voor mensen die de psychosynthese
laatste laatste van de vier vragen vind ik geni-
bedrog is ontzettend geinig en duidelijk over
kennen en bijvoorbeeld hun kennis nog eens
aal. ‘Wie zou ik zijn zonder deze gedachte’.
het gespeelde spel. Wat niet wil zeggen dat dit
willen ophalen.
De film die we daarna gaan zien is een in
niet altijd helemaal duidelijk. toch is het een
geen serieus boek is. ‘Je kunt alleen uit het spel
Thailand gemaakte documentaire door Mark Verkerk en Phra Kruh Bah met als titel: The lost
We knikken, nemen onze laatste slok en lopen
stappen als je weet dat je erin zit schrijft ze op
Children of the Buddha. Een film waar we
de gewone wereld weer in, ontdekkend
pagina 133. Maar daar komt dat onbewuste om
beetje stil vandaan komen en we de wijsheden
hoeveel waarheid we over onszelf kunnen
de hoek kijken waar ineens in de huidige lite-
die voorkwamen het liefst hadden opgeschre-
verdragen.
ratuur zoveel over te doen is.
28
AvG
29
panta 43
panta 43
V o r i g e n u m m e r s v a n PA N T A Uitnodiging ITANT wil je graag weerzien. Het heeft besloten om samen met andere organisaties met een zelfde perspectief All-Win Network, Association of World Citizens, Brahma Kumaris / World Spirituele Akademy, Life Foundation, Sociocratisch Centrum, Stichting Emma, Stichting UNO Inkomen een serie evenementen aan te bieden onder de titel:
A World that Works for All De eerste bijeenkomst was een groot succes, nu volgt: 29 September Stappen Richting Wereldmarshal Plan.Het was het nu overleden vroegere ITANTlid dat een plan ontwierp ‘UN inkomen voor alle mensen’ een thema dat nu opgepakt wordt door UMC/Kyoto 4 All, U N Income for All People, Wheels4All Informatie: 022 - 851 74 17 10 November volgt dan een evenement ‘A World that Works for All’ Wereldfederalisten Beweging Nederland / Vereniging voor de Verenigde Naties, Liga voor de Rechten van de Mens en Sociocratisch Centrum. Informatie: 035 - 691 92 75. Bijeenkomsten: Emma Centrum, Cremerstraat 245, t.o. nr. 200, Utrecht. Toegang € 10.- incl. koffie/thee . Overmaken op gironr. 9401944 tnv. Emmastichting. Plaatsbespreking telefonisch bij Pim de Monjou, tel.nr.: 030 - 228 61 73. Parkeren gratis. Zaal open 13.00 uur, start 14.00 uur.
Leergang
Vooraankondiging
Spirituele veranderkunde -de paradox van het loslaten-
De Zevende Poort Ton van der Kroon Uitgeverij Petiet
Wilt u meer weten? Bel 0252 62 14 74
Intistuut voor Bewustzijnsmanagement
B
U
R
O
B
O
S
C
H
Kantooradres: Postbus 187, 2150 AD Nieuw-Vennep Tel 0252 62 14 74 Fax 0252 62 14 75 E-mail:
[email protected]
30
NR. 2, NAJAAR 1990 Muyen, Verlossing van de illusie. Hoogcarspel, Frankenstein in Straatsburg. De Vries-Robles, Het transpersoonlijke. Kampschuur, Geen transparantie zonder transcendentie. NR. 4, NAJAAR 1991 Kikke, Europese Oost-West conferentie. Kampschuur, Wat moeten we met macht? Muyen, Over dans, sacraliteit en de cirkel. Kampschuur, Groei, volwassenheid en transformatie. NR. 7, ZOMER 1994 Mol, ITANT en Oost-Europa. Van Leeuwen, Bruggen tussen Oost en West. Tiberghien, Zwemmen met wilde dolfijnen. Kikke, Padwerk. Schlemper, De zin van de waanzin. Pop, Illusie: werkelijkheid scheppende mogelijkheid. Visser, Het Atman project. NR. 8, VOORJAAR 1995 Timmers, Spirituele crisis: bron van mogelijkheden. Kense, Wat maakt een crisis spiritueel? Van der Kroon, De wildeman. Pop, Kwaliteitszorg rond de geboorte van SEN. Lindeboom, Transpersoonlijke ervaring en Grof. NR. 10, NAJAAR 1995 Groote, Organisaties: uitdaging voor spiritualiteit. Bosch, Organisaties vanuit een rijkdomsperspectief. Versteegen, Spiritualiteit in management. Visser, Het feestje van Stanislav Grof. NR. 11, VOORJAAR 1996 Visser, Traditie: een kader voor de wetenschap. Visser, Interview met Ken Wilber. Garcan, Nieuwsbrief uit Kroatië. Timmers, Interview met David Lorimer. NR. 12, ZOMER 1996 Visser, Naar een transpersoonlijk mensbeeld. Klumpers, Wat is Zen? Hanselaar, Zojuist vloog hier een vogel. Van den Burgh, Interview met J.J. Suurmond. Van Luyn, Bezit... een kwestie van liefhebben. NR. 13, NAJAAR 1996 Mol, Verbinding met Oost-Europa. Visser, Transp. psychologie op een tweesprong. Klumpers, Wat is Zen? (2) Kampschuur, Verlichte met klinische ervaring. ITANT conferentie: De koning in het middelpunt. NR. 16, NAJAAR 1997 Van Gennip, Europees bewustzijn in Warschau. Fadiman, Vrouwen, drugs en religie. Kikke, Gidsen en hun boodschappen. Visser, Interview met Han de Wit. Van Luyn, De binnenkant van de buitenkant. Visser, Hele en halve transpersoonlijke waarheden. Kikke, De kunst van het helpen. NR. 18, ZOMER 1998 Van Gennip, Interview met T. Jakubowicz. Visser, Wegwijs in de transpersoonlijke psychologie. Bosscher, De opvang van Hannah in haar psychose. Doets, Interview met Hans ten Dam. Van Luyn, Kunst als wegwijzer naar liefde. Kikke, De heilige ideeën van het enneagram. Hoekstra, Kun je tegelijk arts zijn en medemens? NR. 19, NAJAAR 1998 Van Gulik, Interview met Frank Visser. Kampschuur, Alles is binnen. Kikke, Ontplooiing is zijn wie je al bent. Visser, Wat is transpersoonlijk... en wat niet? Kikke, Het niet-nulsom spel. NR. 21, ZOMER 1999 Mol, Het Oost-West samenwerkingsproject. Scheepers, Het spectrum model van Wilber. Van Gulik, Interview met Peter Kampschuur. Klumpers, Verlicht ruzie maken. Visser, De verabsolutering van de natuur. NR. 22, NAJAAR 1999 Kampschuur, Oost, West, Buddha Pest. Visser, Integrale wetenschap. Scheepers, Psychologie, religie en spiritualiteit. Brasser, “Inner journey to your spirit, body & soul”. Doets, Mijn paradijsverhaal. Jacobs, Spiritualiteit in het dagelijks leven. Roodenberg, Wat is nu eigenlijk spiritualiteit?
NR. 23, VOORJAAR 2000 Verslag ITANT-conferentie “De Innerlijke Weg”. Erkelens, Een jungiaans antwoord op Ken Wilber. Doets, De natuur als medicijn. Klumpers, Verlicht ruziemaken (2). Van Gulik, De hemel begint in jezelf. NR. 24, ZOMER 2000 Scheepers, Psychose of verlichting? Rozemond, Kerntransformatie. Van de Broek, Transp. loopbaanbegeleiding. Weiss, Wat is nu eigenlijk transpersoonlijke kunst? Klumpers, De stem van de Meester. Visser, Ken Wilber: Denken als Passie (voorpublik.) NR. 25 NAJAAR 2000 (jubileumnummer) Van Gulik, Interview met Pieter ter Haar. Visser, Van transpersoonlijk naar integraal. Van Erkelens, De geest in de materie. Huizinga, De vuurwerkramp in Enschede. Kampschuur, Het transpersoonlijke ego. Klumpers, Poëzie en het transpersoonlijke. Bos, Jij bent mij en ik ben jou. Roelofs, In de Pyreneeën de diepte in. Breg, De spirituele zijde van geven en ontvangen. Mol, De sterrenspiraal van EUROTAS. NR. 26, VOORJAAR 2001 Van Gulik, Interview met Gerard Lange. Vissel, Transp. aspecten van de geneeskunde. Kikke, De geboorte van het werkelijke Zelf. Widdershoven, Oud, ziek en een beetje gek... Klumpers, Waarom mediteren? Frey, Verhaal van arts op zoek ging naar haar gidsen. Taal, Binnen en buiten. NR. 27, ZOMER 2001 Mol, Roemenië en het East-West Eurotas Project. Scheepers, Waar en waarachtig. Kikke, Andrew Cohen over verlichting en business. Erkelens, C.G. Jung en de pre/trans verwarring. Schut, Licht op mijn herstel. Kal, Het gras groeit vanzelf. Mol, Erkenning voor de transpersoonlijke therapie. NR. 28, NAJAAR 2001 Van Gulik, Interview met Marga Adama. Pabon, Het transpersoonlijke in de kunst. Hartzema, De mandala. Derkse, De ezel en de meester. Olivier-Van der Kooi, Transpersoonlijke levenskunst. Moerings: Sporen door de Eeuwigheid. Wilber, Over smaak valt wel te twisten. Van Gulik, Wat doet kunst met mij. Klein-Wassink, Het huis van mijn jeugd. Vanden Abeele, Een gelukte ontmoeting. Klumpers, Waarom mediteren? NR. 29, VOORJAAR 2002 Van Gulik, Interview met Marcel Derkse. Harris, De dynamiek van de spiraal. Visser, Verknipt of Verlicht? Scheepers, Psychose of Verlichting? Keppel Hesseling, Transpersoonlijke acupunctuur. Van Gulik, Het huis met de blauw luiken. NR 30, ZOMER 2002 Mol, Kleine ruzies in het licht van wereldconflicten Van Gulik, Interview met Maarten Zweers Hardon, De kracht van het nu Visser, De hemelpoort van cyberspace Kampschuur, Energetica van het transpersoonlijke Beijer, De reis van je leven Klopper, Waar gaat het om? Koks, Van Goddelijke luister naar eenheidsbewustzijn Van Gulik, Hechting NR. 31, NAJAAR 2002 Van Gulik, Interview met Anneke van der Meer Broeders, Familieopstellingen volgens Hellinger Klumpers, Zoektocht naar de bronnen van de droom Kamschuur, Wetenschap en inwijding Visser, Transpersoonlijke pscyhologie op de helling? Hardon, De helende reis NR. 32, VOORJAAR 2003 Van Gulik, Interview met Eric Schneider Kikke, Het Paradijs Kense, Orgaandonatie en orgaantransplantatie Knibbe, Schets van Zijnsgeorienteerde Opleidingen Drenth, Ayahuasca: liaan van de ziel Van Gulik, Het dansende hout
NR. 33 ZOMER 2003 Van Gulik, Interview met Gerard Endenberg Strobosch, Spiral Dynamics Drenth, Overgangsrituelen Klumpers, Alle tranen zijn zout Zuiderveen, Kun je samenzijn leren? Groote, Studie over interventies bij organisaties NR. 34 NAJAAR 2003 Ank van Gulik, Interview met Johan Parmentier Mol, Transpersoonlijke visie op planetair burgerschap Klumpes, Als ons bootje over de kim gaat... Visser, Op zoek naar een Westers Dodenboek Gieles, Schets van opleiding transformatietherapie Hemer, De booschap van hoogbegaafde kinderen NR. 35 VOORJAAR 2004 Van Gulik in gesprek met Jan Taal Bishop, Ariadne's gebroken draad De Ruiter, Pad-werk en helperschap Niemandsverdriet, Het grote geheel Brasser, Een festival in Kazakstan Klumpers, Het legen van de geestelijke prullenbak Aaldijk, WAO problematiek Drenth, Het innerlijke landschap Kikke, Laat ons diepste verlangen NR. 36 ZOMER 2004 Mol, Van keizers naar kiezers, Europa in een transpersoonlijk perspectief Van Gulik, Interview met Ton Lathouwers, Van Gulik, Michel de Montaigne en Argentinië Drenth, Leven vanuit de bron Conferentie bij het 20-jarig bestaan van ITANT Alink, Jan van Ruusbroec Luyn, Het Landschap van mijn ziel, deel 1 Gieles, Essentiële Coaching, Schets vanuit de praktijk NR. 37 NAJAAR 2004 Johan van der Kooij, Interview met Susan Frank Frank Visser, Ken Wilber als mysticus Ank van Gulik en Anja Brasser, Eurotas conf. London Stamboliev/Koolbergen, Voice dialogue als ingang naar het transpersoonlijke Quispel, Onconventionele interventie Karel Klumpers, Loslaten Kees Aaldijk, Transcendente geneeskunde Van Luyn, De kast NR. 38 voorjaar 2005 Ank van Gulik, Mededogende communicatie Kees Aaldijk, Nieuw mensbeeld in de wetenschap Wauters/Veering, Integrale, Multidim. Psychologie Geert Groote, De invloed van de spirit Karel Klumpers, Buigen Heidi Muijen, De weg van het midden NR. 39 ZOMER 2005 Van Gulik, Interview met Paul Liekens Aaldijk, Problemen op het spirituele Pad Klumpers, Zieleroerselen Koenders, De verleiding van de geest Woolthuis, Stemmen horen Visser, De kleren van de goeroe Van Gulik, Stil kijken NR. 40 najaar 2005 Ank van Gulik, in gesprek met Lisinka Ulatovska Kees Aaldijk, Evolutie of creatie? Anja Brasser, Families in beroering Hongarije en Polen Lenne Gieles, Koppig weten: over het hervinden van het licht van je ziel Karel Klumpers, Smelten en stollen Wilmy Berghuis, Stilte Ank van Gulik, Lege handen NR. 41 voorjaar 2006 Ank van Gulik, Interview met Robert Hartzema Kees Aaldijk, Transpersoonlijke psychotherapie (1) Karel Klumpers, Alles gaat voorbij: Inl. meditatiegroep Jan Boswijk, Zoeken naar de Provence Charles Steur, Transpersoonlijke filosofie (1) Frank Visser, De paradox van Zijn en Worden NR. 42 zomer 2006 Ank van Gulik, Vrijdheid in gevangenschap Kees Aaldijk, Transpersoonlijke psychotherpie (deel 2) Wilmy Berghuis, Transpersoonlijke weg van wens naar werkelijkheid Christine Quispel, Vrouwen minder gauw verlicht?? Frank Visser,Klaar om te wenden: Afscheid Herman Wijffels met Beck en Laszlo
De set van alle hier genoemde nummers van PANTA ontvangt u voor € 51,- plus verzendkosten Nl à € 5,50/Europa à € 17,-.
panta 43
Port payé
Port betaald
TPG Post
Afzender: Stichting ITANT, Heemsteedsedreef 59, 2101 LM Heemstede
panta
Pay-Bas
