35 38 transpersoonlijk tijdschrift
panta voorjaar 2005
•
Mededogende communicatie: Spreken vanuit het hart
•
Naar een nieuw mensbeeld in de wetenschap
•
Integrale Multidimensionele Psychologie
•
De invloed van de spirit
•
De kracht van het gemoed en de kunst van de dialoog
I nternationale T ranspersoonlijke A ssociatie Nederlands T aalgebied I T A N T
Colofon
Inhoud
nummer 38, voorjaar 2005
Ank van Gulik
Redactie
Rumold Mol Frank Visser (eindredactie) Ank van Gulik Ria Vanstraeseele Kees Aaldijk Uitgever
Stichting ITANT, Heemstede PANTA verschijnt 3x per jaar. Redactie- en ITANT-secretariaat
Heemsteedsedreef 59 2101 LM Heemstede Tel+fax (023) 529 15 00 email:
[email protected] ITANT http://www.itant.org EUROTAS http://www.eurotas.org Ontwerp en productie
diDesign & d, Breda 076-542 76 97 Aanleveren tekst
Digitaal aanleveren (Word of WP), als email attachment sturen naar
[email protected] Duidelijke kop, leader, plus persoonsbeschrijving van de auteur, gaarne met recente foto. Evt. digitale illustraties of foto’s apart bijvoegen in voldoende resolutie.
Mededogende communicatie: Spreken vanuit het hart
Mededogende communicatie: Spreken vanuit het hart
3
Ank van Gulik
Dit is mijn interview met Inga Teekens die het Centrum voor Geweldloze Communicatie in Den Haag oprichtte nadat ze de Amerikaan Marshall Rosenberg had ontmoet. Hij ontwikkelde het
Naar een nieuw mensbeeld in de wetenschap
8
Kees Aaldijk
model over geweldloos communiceren. Maar dit verhaal begint bij boekhandel De Slegte, want als we synchroniciteit definiëren zoals Carl Gustav Jung deed als zinvolle samenhang met een
Integrale Multidimensionele Psychologie
12
betekenisvol vervolg, dan is dit ook een verhaal over synchroniciteit.
Wil Wauters en Lia Veering
De invloed van de spirit
16
Geert Groote
Buigen
21
Karel Klumpers
De kracht van het gemoed en de kunst van de dialoog De weg van het midden voor wie wil afwijken van het gemiddelde
22
Boekhandel de Slegte in Rotterdam is een
vragen hoe het ontstond en waarom mensen
hemelse tempel vol kennis waar het onver-
denken dat het ergens toe leidt. Een naam kan
wachte wonder, vinden van hét boek, kan
net zo gevaarlijk zijn als een huidskleur,
plaatsvinden tegen een aards prijsje. Zo vond
schrijft hij. Om meer zicht te krijgen hoe wij
ik - naar iets anders zoekend - het boek met de
met elkaar communiceren en welke kracht
titel: Geweldloze communicatie van Marshall
taal heeft, ging hij psychologie studeren. Hij
Rosenberg. De zuurstokroze letters op de blau-
schrijft:
we kaft drongen zich eenvoudigweg aan mij
Heidi Muijen
Uitgelezen
26
De kracht van echte mannen, David Deida Gelukkig zijn kun je leren, Martin Seligman Spiral Dynamics, Don Beck en Chris Cowan
In Memoriam
30
Pieter Hardon
Vorige nummers van PANTA
31
op. ‘Dat zoek ik niet’ mompelde ik, maar er was
‘Taal is, behalve een manier om een ander iets
geen ontkomen aan. Grote namen sprongen in
duidelijk te maken vooral ook de weergaven
het oog bij willekeurig openslaan. Carl Rogers
van onze innerlijke wereld. Ik herken patronen
van de Rogeriaanse psychotherapie waarmee
in ons taalgebruik die dat geweld veroorzaken.
Marshall Rosenbergh heeft gestudeerd. Dag
Ik ontdekte een specifieke vorm om te verbinden
Hammarskjöld, de secretaris-generaal van de
met onszelf en met anderen, die ons natuurlijk
Verenigde Naties die na zijn dood als mysticus
mededogen doet bloeien. Deze vorm van com-
wordt gezien. Rumi de middeleeuwse Soefi
municeren noem ik geweldloze of mededogen-
dichter en mysticus en Krishnamurti. Deze
de communicatie. 21 jaar heb ik doorgebracht
namen hielden al zoveel beloften in dat ik het
op Amerikaanse scholen, niemand vroeg mij
PANTA
kocht. Misschien had ik dit keer ‘het’ boek
ooit hoe ik mij voelde. Zo raak je vervreemd van
gevonden.
je eigen gevoelens door voorrang te geven aan
Het Transpersoonlijke Tijdschrift PANTA is een
resultaat voor het creëren van mogelijkheden
Taal als weergave van onze innerlijke wereld
Achterin dit boek staat het adres van het
uitgave van de Stichting ITANT -’Internationale
voor de gezamenlijke ontwikkeling.
In het voorwoord van zijn boek schrijft
Centrum voor Geweldloze communicatie. Dit
Losse nummers
Transpersoonlijke Associatie Nederlands Taal-
De voorkeur van ITANT is dat u de schenking
Marshall Rosenberg dat hij al heel jong in aan-
is opgericht door Inga Teekens. Een afspraak
€ 5,50 incl. verzendkosten. Na overmaking van het bedrag met vermelding van de nummers wordt PANTA aan u toegezonden.
gebied’- en richt zich op al degenen die
doet per machtiging die op verzoek wordt toe-
raking kwam met geweld. Hij begon zich af te
met haar is snel gemaakt en als ik aankom in
geïnteresseerd zijn in studie van het trans-
gestuurd. Wanneer u per machtiging een
Den Haag zitten we, nadat de thee is inge-
persoonlijke. Bijdragen worden vooral getoetst
schenking doet van meer dan € 33, - per jaar
schonken, zonder omhaal en met een grote
op de mate waarin ze een transpersoonlijk para-
ontvangt u bovendien een reductie op ITANT-
snelheid in haar verhaal van hoe het allemaal
digma helpen ontvouwen. Plaatsing van een
evenementen.
zo gekomen is. Inga vertelt: ‘Ik ben altijd bij-
Opzegtermijn
Het abonnement loopt parallel met het kalenderjaar en wordt automatisch verlengd, indien niet opgezegd voor 30 november.
‘zo hoort het’ boven ‘ zo voelt het’.
zonder geintresseerd geweest in hoe wij leren
artikel betekent niet zonder meer dat de
en wat mensen beweegt. Ik had een workshop
redactie het met de inhoud ervan eens is.
Betalingen
ITANT is volgens de wet een stichting en kan
In Nederland:
conflicthantering met mindmapping gecreëerd.
dus geen leden hebben, maar wel donateurs.
t.n.v. Stichting ITANT te Heemstede
Ik was hiervoor op een congres in Duitsland en
Bij een schenking van € 16,50 (buitenland € 5,-
Postbank 6217371
de vrouw waar ik logeerde vertelde van een
Advertenties
meer) eenmaal per jaar geeft u te kennen het
ABN/AMRO 49.65.13.141
tweedaagse workshop die ze ging volgen bij
U kunt ook adverteren in PANTA. Advertenties dienen opgemaakt te worden ingeleverd en verband te houden met de doelstelling van ITANT. Voor informatie kunt u zich wenden tot het secretariaat.
werk van ITANT te willen volgen en ontvangt u
In België:
ene Marshall Rosenberg. Ik besloot mee te
PANTA. Bij iedere hogere of frequentere schen-
t.n.v. Stichting ITANT te Gent
gaan. Dat is een beslissende ontmoeting
king zullen de extra gelden besteed worden aan
BBL 390-039 4021-62
geweest, want ik werd diep geraakt en ervaar-
het Oost-West samenwerkingsproject van de
Betalingen t.n.v.
de deze manier van communiceren als heel
aaneengesloten Europese Transpersoonlijke
Stichting East/West EUROTAS te Heemstede
zuiver. Er is geen gelegenheid tot manipuleren
Associaties. Dit project heeft een vergaand
ING Bank 66.10.17.540
Gezocht: vrijwilligers voor de administratie van ITANT en/of PANTA: Interesse? Bel (023) 529 15 00.
3
panta 38
panta 38
om mij te laten inschrijven als zelfstandig
mij verdiepen in hoe wij leren en welke ideeën
zijn sessies. Hij kan mensen werkelijk enorm
oktober 1996 kwam Rosenberg naar Neder-
ondernemer. Iedereen verklaarde mij voor gek,
daarover bekend zijn. Suggestopedie kwam op
raken. Op het toneel is hij een kleine timide
land en stond de volgende dag met een kleuren-
want met huidkanker kom je niet meer in een
mijn pad en in dat kader ging ik naar Helsinki
figuur die bovendien nog heel zachtjes
foto in de Telegraaf. Hij wist niet wat hem over-
verzekering. Maar ik was vastbesloten iets te
voor een congres en ontmoette daar Paul
spreekt. Hij kan dingen zeggen waardoor men-
kwam, want hij was gewend aan werken op
gaan doen wat ik leuk vond en begon een
Scheele. Hij is de man van photoreading. Hij
sen diep geraakt worden, diep tot in hun ziel.
huiskamerniveau. Hij vroeg mij een Neder-
Public Relations-bureau en heb dat zes jaar
wil ons leren een ander deel van de hersenen
We willen allemaal gehoord en erkend worden
lands Centrum op te richten. Ik voelde grote
gedaan. Wat ik je nu ga vertellen is echt een
te gebruiken om sneller te lezen. In Nederland
en dat weet hij te bereiken.
bereidheid dit te onderzoeken, maar vond het
pracht verhaal’ zegt ze enthousiast. Marshall
richte ik Photoreading op en vertaalde Pauls’
Wat we de laatste tien jaar zien is dat er men-
nodig dat er een boek zou komen waarin deze
Rosenberg komt in deze fase langzaam in
boek. Uiteindelijk wist ik zoveel meer over het
sen opstaan die in staat zijn om zelfstandig
vorm van communicatie helder zou worden
zicht. Maar eerst was er nog die grote campag-
opzetten van trainingen, zodat jong en oud,
hun weg te gaan en Rosenberg niet meer
uitgelegd. Dat boek kwam er en jij vond het bij
ne voor dat kleine eenmans(vrouws)bedrijf.
rijp en groen erdoor gepakt worden. Daar heb
nodig hebben. Ze tillen het uit boven het huis-
en als het er al inzit houdt het heel snel op. In
ik ook mindmappen geleerd. Het laatste deel
kamerniveau. Een daarvan is Mary Shapiro.
van mijn traject was dat congres in Duitsland
Toen zij als hoofd van een kindergarten in
Home made
Van Stegemann naar communicatie
waar ik Rosenberg ontmoette. Marshall is in
Israël in aanraking kwam met geweldloze
Als ik naar haar studies vraag zegt ze grinni-
De thee wordt bijgeschonken en Inga gaat ver-
oktober 2004, 71 jaar geworden. Het idee van
communicatie voerde ze dat in op haar school-
kend en hoofdschuddend: ‘Ik ben geheel en al
der: ‘Mijn kleine Public Relations bureau kreeg
geweldloze communicatie is uiteindelijk mede
tje. Uiteindelijk is ze nu in dienst van het
home made. De gezinssituatie
een opdracht van Stegemann om een worstje
het gedachtengoed van Carl Rogers. Daar stu-
Ministerie van Onderwijs met de opdracht
dwong mij bepaalde talenten te
te promoten. Het worstje moest ‘Oriental’
deerde hij mee samen. Maar Rosenberg heeft
geweldloze communicatie in te voeren op alle
ontwikkelen. Mijn beide ouders
gaan heten en ik mocht de campagne doen.
aan het model ‘Het verzoek’ toegevoegd en dat
lagere scholen. Die vrouw is ongelooflijk. Ze
hadden een kampsyndroom. Er
Het was een opdracht van een miljoen gulden,
is voor mij het grote verschil, want kwaliteit is
heeft geweldloze communicatie tot in de
gebeurde thuis vanalles onderhuids
dat is een geweldige klapper voor een klein
voor mij heel wezenlijk.
nagel van haar kleine teentje.
en onder de tafel. Ik was als kind
bedrijf. Daar is zoveel fantasie aan te pas geko-
voortdurend alert en afgestemd op
men. Ik liet messenleggers ontwerpen die ook
Je vraagt me wie is Marhsall Rosenberg?
len wordt onderwezen en niet beschikbaar is
wie wat nodig had om te zorgen dat
tegelijkertijd als servetring konden dienen.
‘Marshal Rosenberberg is een kleine tengere
voor particulieren. Maar er is zoveel voor nodig
het op de een of andere manier har-
Iedereen mocht die meenemen. De Orient-
man met grote bruine ogen die ietwat triest
om het voor een breed publiek neer te zetten
moniseerde. Ik wist niet precies wat
express heb ik door Nederland laten rijden. De
de wereld inkijken. Hij ziet er heel eenvoudig
dat je maar beter kunt focussen. In mijn bele-
ik deed, maar wel dat het effect
pers heeft een stuk in die trein meegereden.
uit, ik zou bijna zeggen sjofel. Zoals ik naar
ving gebeuren er grote dingen. In Nederland
had’. Ze knikt bevestigend op mijn
Het was werkelijk een enorme campagne.
hem kijk is deze kleine man iemand die leeft
heb ik gekozen om vooral kwaliteit en struc-
vraag of ze het boek van Alice Miller
Stegemann heeft 15 procent meer schapruim-
van de rebellie en de chaos en blijft hangen in
tuur neer te zetten. In oktober 1997 zijn de sta-
kent: ‘Het drama van het begaafde
te gekregen en dat was ook de bedoeling. Het
steeds hetzelfde. Hij kan moeilijk tegen struc-
tuten gepasseerd van onze Stichting. We zijn
kind. ‘Als ik naar mijn eigen geschiedenis kijk’,
was zo’n succesvolle waanzinnige campagne,
turen. Ik heb nog nooit meegemaakt dat hij
bezig om een Centrum neer te zetten dat heel
gaat Inga verder, ‘kun je achteraf alles wel dui-
wat kon ik daarna nog doen? Het wordt dan
zich aan zijn afspraken hield. Hij heeft een jaar
breed in de maatschappij gaat doordringen.
den, maar op het moment zelf is dat veel moei-
een herhaling van zetten dus wat nu?
of 17 rondgereden met een klein gitaartje, een
de Slegte.’
lijker. Ik ging geschiedenis studeren, maar dat
typisch geval van de zestiger jaren. Hij trok
Rosenberg’s oorspronkelijke vak is psychothe-
Daar heb ik en tijdje over nagedacht, links en
rond, deed zijn verhaal in huiskamers. Op een
rapeut, hij zit dus in de therapeutische hoek.
een stukje traumaverwerking. ik had toen
rechts mensen om steun gevraagd en aan
zeker moment kwam hij een medium tegen
Inga kijkt hierna een beetje vies en gaat ver-
dezelfde leeftijd als mijn ouders toen zij in het
mezelf gewerkt. Daar ontmoet ik weer het toe-
die hem zei:’Jij hebt een spirituele boodschap,
der: ‘Er is een bepaalde kwaliteit nodig om een
val in de vorm van een kennis. Zij had een aan-
ga naar Zwitserland, daar komt het allemaal
helende werking te laten plaatsvinden. We
tal trainingen te doen en had zelf gebrek aan
bij elkaar’. Hij hechtte geloof aan haar
moeten mensen zelf het model leren hanteren
Ingreep in eigen leven
tijd’. Zonder enige schaamte zegt Inga opge-
opdracht, ging naar Zwitserland en ontmoette
anders maak je er een therapeutische sessie
‘Teruggekomen in Nederland ging ik werken
wekt: ‘nu leid ik niet aan valse bescheidenheid
daar mensen die hem over de hele wereld heb-
van. Het is voor mensen belangrijk te weten
bij de semi-overheid: public relations, reclame
en zei oké, zeg maar hoe het moet, dan zien we
ben gebracht.
wat je aan het doen bent, zodat je het de vol-
en marketing. Op een dag bleek ik huidkanker
wel hoe het uitpakt. En waarachtig, ik bleek
gende keer weer kunt doen. Je moet zelf leren
te hebben. Dat was mijn moment om stil te
latent een talent te hebben om trainingen te
staan en me van alles af te vragen en ik beslis-
geven. Ik wist niet wat ik deed, wel dat het
Diep geraakt door Rosenberg
bewust worden.
denken, eigen verantwoordelijkheid nemen,
te: zo wil ik niet verder. Mijn leven was zo voor-
effect had’. Haar toon is licht ironisch en onze
‘Toch beleef ik hem ook als een zeer charisma-
Voor zover ik weet zijn wij in Nederland het
spelbaar geworden. Uit het ziekenhuis gekomen
zoveelste lach klinkt op.
tisch mens die zijn model door en door kent en
enige land met een gestructureerd program-
ben ik naar de kamer van Koophandel gereden
Serieus vertelt ze verder: ‘De volgende stap was
in iedere situatie mensen mee kan nemen in
ma en waar je in fasen kunt doorleren. Er zijn
4
5
panta 38
taalgebruik maakt van
Enerzijds is het jammer dat het enkel op scho-
was het niet. In een kibboets in Israël deed ik
Jappenkamp zaten.’
Statisch
panta 38
waarneming een beoordeling
thuisgroepen en ambassadeurs die de blijde
Geweldloze communicatie kent een aantal
geuite gevoelens en je raakt van je gevoelens
voegen zegt ze mij: is er nog iets wat jij zou
boodschap verkondigen.
stappen:
vervreemd als je ’zo hoort het’ laat vòòr gaan
willen weten, want dat is geweldloze commu-
Communicatie
1. Waarnemen zonder oordeel
boven ‘zo voelt het’.
nicatie, we doen dit samen.
Postbus 17102
‘Wat bedoel je met: we doen dingen op basis van behoefte?’
2. Gevoelens herkennen, erkennen en uitdruk-
Inga: ‘Een behoefte is wat universeel is in de mensheid en als een behoefte niet bevredigd wordt sterft de mens, de behoefte aan lucht,
3. Behoeften en verantwoordelijkheid nemen voor je gevoelens. 4. Verzoeken die het leven verrijken.
water en voeding. Dan zijn er dingen waar je
wilt maar vertel wat
wenst
3637863 fax: 070 3245599
Oordeel, kritiek, diagnoses en interpretaties
Website: www.cgc-nl.nl
niet van doodgaat maar wat wel je leven
1. Waarnemen zonder oordeel
behoeften.
De eerste stap begint bij jezelf. Onderscheid
Gevoelens ontstaan in onszelf. In een wereld
erkenning, vieren, humor. Zachtheid, tederheid
leren maken tussen waarneming en beoorde-
waarin wij vaak scherp veroordeeld worden
zowel op fysiek niveau als op mentaal en emo-
ling. Als je die twee combineert is de kans
voor het herkennen en onthullen van onze
Literatuur: • Geweldloze communicatie,
tioneel niveau. Wanneer dat langdurig niet
groot dat de ander dit hoort als kritiek en dat
behoeften, kan het uiten ervan zeer beangsti-
gevoed wordt (wat ik gezien heb in commu-
roept verzet op. Beoordelen betekent: waarde
gend zijn. Als wij geloven in het idee dat wij
Marshall Rosenberg
nistische landen) dan is dat ook een vorm van
hechten, analyseren of interpreteren, etiketten
verantwoordelijk zijn voor de gevoelens van
• Dag Hammarskjöld
sterven vind ik. Als wij niets doen aan de
plakken. Die taal is statisch. Statisch taal-
anderen, zitten we in de fase van emotionele
bevrediging van onze behoeftes, op zijn minst
gebruik maakt van de waarneming een beoor-
slaverij. Verantwoording op je nemen voor de
door ze te herkennen en te erkennen. Dat is
deling.
gevoelens van de ander is heel schadelijk in intieme relaties. Je kunt mededogend zijn
In het boek staat een klein gedichtje om het
naar anderen zonder in emotionele slavernij
duidelijk te maken:
te vervallen. Wat anderen zeggen en doen kan
Het model is eigenlijk heel simpel en zeer toe-
Ik heb nog nooit een stom kind gezien,
de stimulans zijn van onze gevoelens, echter
pasbaar, maar de angst voor eigen verant-
wel heb ik een kind gezien dat soms dingen deed
nooit de oorzaak. Geweldloze communicatie
woordelijkheid - daarin ernstig gesteund door
die ik niet begreep of op een andere manier
verhoogt ons bewustzijn daarover.
onze faalangst- maakt dat het ingewikkeld lijkt.
dan ik had verwacht
In de training kunnen we lachen en huilen als
ik heb een kind gezien dat nog niet
4. Verzoeken die het leven verrijken
iemand denkt in de fout te gaan, we zijn zo
dezelfde plaatsen had gezien waar ik was geweest
Verzoek is het laatste element in deze vorm
naakt. Na een tijdje merk je dat er niets is dat
was het een stom kind of deed het alleen
van communiceren. De kunst is het verzoek zo
jou van mij onderscheidt. Wij willen een orga-
maar de dingen anders dan jij deed?
te uiten dat anderen bereid zijn om er mede-
De Indiase filosoof Krishnamurti heeft eens
de ander niet verplicht is om tot de gevraagde
delen of aan de ander zijn behoeften aan
gezegd, dat waarnemen zonder oordelen de
actie over te gaan, want dan zou het een eis
leren. Dus wachten wij tot de telefoon gaat en
hoogste vorm van menselijke intelligentie is.
zijn. Gebruik positieve actietaal. Zeg niet wat
er vraag is naar uitleg over wat wij doen. En
Respectvol omgaan met verschillen ‘Toch...’ zei de oude wijze man en keek naar een
• De valkuil van het egoïsme, Ursula Nuber
• De andere weg, Scott Peck
• Sociocratie, Gerard Endenburg
Pëma Chodrön
• Samenzwering samenspel, Lisinka Ulatovska
• Drama van het begaafde kind, Alice Miller.
je niet wilt, maar vertel wat je wenst. Het ver2. Gevoelens herkennen, erkennen en
zoek helder verwoorden is belangrijk, omdat
uitdrukken
reclame.’
Stephan Mögle-Stadel
dogend op te rageren. Dat wil dus zeggen dat
willen alleen iets doen aan onze behoefte tot
dat werkt. Zo doen we ook de trainingen. Geen
biografie van een visionair
• Tonglen,
nisatie zijn die leeft wat we prediken. Dus wij
je wel
voor je gevoelens Gevoelens zijn een signaal van je behoeften.
doodt: levenslust, levensplezier, creativiteit,
niet goed met ons.
wat je niet
Nederland tel: 070 -
zijn uitingen die ons vervreemden van onze
het absolute minimum, zo niet, dan gaat het
Zeg niet
2502 CC Den Haag
3. Behoeften en verantwoordelijkheid nemen
ken
Centrum Geweldloze
we vaak denken dat de ander wel weet waar-
De psycholoog Rollo May stelt: ‘Een volwassene
aan wij behoefte hebben als we dit impliciet
raakt bekwaam in het onderscheiden van
uiten.
gevoelens in net zoveel nuances, sterke en hef-
We leven collectief vanuit onuitgesproken ver-
tige belevingen of tere en subtiele, als verschil-
wachtingen en aannames en checken deze
ver land, ‘toch blijf ik het moeilijk vinden om
lende passages van een symfonie, maar voor
niet. Dus zeggen we hier op het Centrum
de ander voor vol aan te zien terwijl die het
velen zijn gevoelens echter even beperkt als de
tegen elkaar: niet denken maar checken.
niet met mij eens is.’ Hij glimlachte mild om
tonen van een jachthoorn. Je gevoelens her-
Vaak zijn we ons niet bewust van de aan-
is therapeut-trainer.
zijn eigen dwaasheid. ‘Maar...’ zei hij daarna, ‘de
kennen, daarna erkennen en weten wat je
names en de verwachtingen en dan zitten we
De thema’s waar ze bij
Ank van Gulik
Sufidichter Rumi zegt: ver voorbij de ideeën
nodig hebt. Als je respect nodig hebt is dat iets
helemaal blij te wezen.
over goed en fout is een plek en daar ik ont-
anders dan mededogen. Het vereist andere
Ons gesprek is ten einde en nadat ik Inga
zijn: relaties, communicatie,
moet jou .’
strategiën. Je betaalt een hoge tol voor niet
gevraagd heb of er nog iets is wat ze wil toe-
verlies & rouwverwerking.
6
voorkeur mee werkt
7
panta 38
panta 38
Naar een nieuw mensbeeld in de wetenschap Kees Aaldijk selijke dimensie lijkt echter een te grote
al reageren op een stimulus, nog voordat die
De reguliere geneeskunst en de alternatieve geneeswijzen kunnen het op
en dat ze alleen nog maar wat preciezer moes-
bedreiging in te houden voor de mensweten-
stimulus daadwerkelijk heeft plaatsgevonden.
zijn zachtst gezegd niet goed met elkaar vinden. Voorstanders van de
ten worden toegepast om alle natuurkundige
schappen die zich erop beroemen de wereld te
Bij dit onderzoek werden door een computer
reguliere zorg claimen dat alternatieve benaderingen wetenschappelijk
verschijnselen te kunnen verklaren. Hij was
hebben onttoverd en bevrijd van het middel-
willekeurig gekozen saaie of opwindende
niet bewezen zijn. Anderen stellen juist dat zulke bewijzen wel degelijk
niet de enige die veronderstelde dat de
eeuwse denken. De wetenschappen hebben
plaatjes op een tv scherm geprojecteerd. Uit
zijn geleverd en het lijkt dan ook vooral een kwestie van persoonlijke
natuurkunde als wetenschap voltooid was.
zich dankzij Descartes, Newton en vele anderen
hersenonderzoek van proefpersonen die deze
smaak of je al dan niet door het beschikbare bewijsmateriaal overtuigd
Ook Lord Kelvin veronderstelde aan het einde
losgemaakt van religieus dogmatisme en
plaatjes bekijken bleek vervolgens dat hun
wilt worden. Maar zijn er eigenlijk wel objectieve wetenschappelijke cri-
van de 19de eeuw dat natuurkundigen bin-
magische opvattingen over de menselijke aard.
hersenen al een passende reactie vertonen,
teria op basis waarvan de waarheid kan worden gedefinieerd? Weten we
nenkort werkloos zouden worden omdat alle
Dit verlichtingsdenken heeft geweldige weten-
enkele seconden voordat de computer zijn
eigenlijk wel genoeg van de menselijke natuur om een oordeel te kunnen
problemen waren opgelost.
schappelijke doorbraken en maatschappelijke
eigenlijke keuze heeft gemaakt. Ons normale
hebben over wat ‘waar’ en ‘onwaar’ is en om afwijkende visies te mogen
Enkele jaren nadien volgden er een reeks stor-
vooruitgang mogelijk gemaakt. Wat er
oorzaak en gevolg denken blijkt hier dus ern-
veroordelen? Is het huidige mensbeeld dat zich beperkt tot het
machtige ontwikkelingen, die resulteerden in
gebeurd zou zijn wanneer deze ontwikkeling
stig tekort te schieten. Behalve genoemde
Newtoniaans-Cartesiaanse paradigma misschien in de loop der jaren
de relativiteitstheorie en de kwantumfysica.
niet had plaatsgevonden zien we in een aantal
onderzoeken is er nog een overweldigende
verouderd en aan vervanging toe?
Onder het bezadigde oppervlak van Newtons
culturen waar de wetenschap zich nog niet van
hoeveelheid
natuurkunde bleek namelijk een oneindig
het religieuze dogma heeft kunnen bevrijden.
beschikbaar dat niet past binnen de huidige
complexe microstructuur schuil te gaan die
Het westerse materialistische denken verdedigt
opvattingen over de menselijke natuur en
ander
misschien wel door niemand helemaal wordt
zodoende een groot goed en het is alleszins
waaruit blijkt dat de mens veel complexer is
begrepen. Dan hebben we het dus over de com-
begrijpelijk dat men deze verworvenheden niet
dan het medisch biologische model doet ver-
Op 12 oktober 2004 is de gynaecoloog en voor-
plexiteit van de allereenvoudigste deeltjes uit
gemakkelijk prijsgeeft ten gunste van alterna-
moeden.
zitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij,
het universum zoals fotonen en elektronen.
tieve benaderingen die geen consistent mensbeeld te bieden hebben. Vooral niet als ze dan
Op naar een paradigmashift
Hoe complex en hoe goed begrepen is een
ook nog allerlei bizarre opvattingen huldigen
De hiergenoemde onderzoeken die weten-
alternatieve geneeswijzen, modeziekten en
mens eigenlijk in vergelijking tot zoiets sim-
zoals uit een willekeurige rondgang in de alter-
schappelijk onderbouwd zijn en die overtui-
natieve wereld pijnlijk duidelijk kan worden.
gend aantonen dat we nog lang niet klaar zijn
kwakzalverij”. In de samenvatting van dit
pels als een elektron? In hoeverre kunnen
proefschrift wordt het ontbreken van een ana-
medische wetenschappen claimen de mense-
tomisch substraat en het ontbreken van een
lijke natuur te kennen, om op basis daarvan te
Toch lijkt de tijd aangebroken om kritisch naar
natuur worden door de medische wetenschap
organische basis aangegeven als redenen
kunnen beoordelen of een bepaald bewijs al
het westerse mensbeeld te kijken en om ons af
echter bij voorkeur genegeerd. Want wat is
waarom modeziekten slechts ingebeeld zijn
dan niet overtuigend is?
te vragen of dit niet dringend aan herziening
eigenlijk wetenschappelijk bewijs? Het is in
toe is, want dit materialistische denken lijkt nu
ieder geval iets heel anders dan een objectieve
benaderingen niet kunnen werken.
Een mens wordt, wetenschappelijk gezien,
op zijn beurt vele nieuwe ontwikkelingen
verzameling onderzoeksresultaten.
opgevat als een biologisch mechanisme dat
tegen te houden.
Zoals T.S. Kuhn in zijn The structure of scienti-
bepaalde stromingen binnen de psychologie
wordt aangedreven door simpele wetten van
De bewijzen dat het medische model aan ver-
fic revolutions heeft aangegeven verlopen
die stellen dat uiteindelijk alles fysiologie is.
oorzaak en gevolg. Het bewustzijn en ons ver-
vanging toe is stapelen zich op. Zo heeft de
wetenschappelijke ontwikkelingen schoksge-
De mens als mechaniek waarbij de psychologi-
mogen om over onszelf na te denken zijn daar-
Nederlandse cardioloog Pim van Lommel in 2001
wijs. Vanuit een bestaand en geaccepteerd
sche beleving wordt gereduceerd tot een fysio-
bij de toevallige resultaten van biologische
een baanbrekend wetenschappelijk onderzoek
wereldbeeld worden alle gegevens die deze
De ontwikkeling van wetenschappelijke visies in de loop der tijd
processen die zich in de hersenen afspelen.
gepubliceerd in The Lancet. Uit dit onderzoek
opvatting zouden kunnen bedreigen gene-
“Een schitterend ongeluk” noemde Steven
bij mensen die als gevolg van een hartaanval
geerd of ontkend of belachelijk gemaakt, om
Gould de mens dan ook: het gevolg van een
enige tijd in een ziekenhuis waren opgeno-
op die manier de eigen overtuiging te kunnen
proces van natuurlijke selectie waaraan geen
men bleek dat het bewustzijn volledig in takt
verdedigen. Pas wanneer de nieuwe onder-
god te pas is gekomen.
bleef, ook wanneer de hersenen tijdens dit pro-
zoeksresultaten werkelijk overstelpend zijn,
ces klinisch ‘dood’ waren. Dat het de hersenen
kan er een paradigma shift ontstaan waarbij
Laten we eens in de geschiedenis kijken naar vergelijkbare ontwikkelingen zoals die zich zo
Dit mensbeeld heeft in de afgelopen honder-
zijn die het bewustzijn produceren zou hier-
de oude opvatting wordt losgelaten en de
ongeveer een eeuw geleden hebben voorge-
den jaren zijn eenvoud grotendeels behouden
door op z’n minst ter discussie kunnen worden
nieuwe opvatting collectief wordt omhelsd
Psycholoog,
daan binnen de natuurkunde. In 1894 vertelde
terwijl in de omringende wereld de structuur
gesteld.
totdat ook deze weer tekort blijkt te schieten.
bestuurslid Vereniging voor
de natuurkundige en Nobelprijswinnaar
van de fysieke werkelijkheid steeds complexer
Uit het zogenaamde pré-sentiment onderzoek
Onze wetenschappelijke werkelijkheid is dan
Transpersoonlijke Psychiatrie.
Albert Abraham Michelson, tijdens een lezing,
is geworden. Dat elektronen en fotonen ver-
dat Dick Bierman, hoogleraar parapsychologie
ook geen objectief gegeven. Het is een ratione-
Tel 06-142 742 93
dat de fundamentele principes van de natuur-
borgen dimensies blijken te hebben kan nog
in Amsterdam en Utrecht samen met Dean
le aanname waarbij een samenhangend
www.transpersoonlijk.nl
kunde nu (in 1894) wel helemaal vaststonden
wel worden geaccepteerd. Een verborgen men-
Radin heeft uitgevoerd, bleek dat de hersenen
wereldbeeld wordt geconstrueerd op basis van
Kees Aaldijk
8
9
panta 38
staat ter discussie, maar innerlijke overtuigingen,
onderzoeksgelden en machtsposities
met de basisdefinities van de menselijke
De kern van deze opvatting doet denken aan
logisch proces.
bewijs
reputaties,
schrift “Dwaalwegen in de geneeskunde- over
en waarom de verschillende alternatieve
wetenschappelijke
onderzoeksmateriaal
No-nonsens opvattingen in de reguliere wetenschap
Cees Renckens, gepromoveerd op het proef-
Niet het
panta 38
staan op het spel
onvoldoende gegevens. De wereld zoals die
toe. De huidige discussie kan daar alleen maar
in de psychotherapie niet voor alle mensen
Enerzijds moeten we dus proberen om nieuwe
wordt ervaren is een cognitief concept, groten-
toe bijdragen.
resultaat opleveren. Vaak wordt voor alterna-
wegen te bewandelen maar anderzijds moe-
tieve benaderingen gekozen omdat de regulie-
ten we oppassen dat we onszelf en anderen
deels opgebouwd uit innerlijke overtuigingen.
Venus of Arles, copy after Greek original by Praxiteles. Hephebe, (1995) Arman,
Het is een geloof. Dit geloof wordt in stand
Weerstand tegen verandering
re werkwijze niet effectief is. Er is dan ook een
niet in diskrediet te brengen door methoden
gehouden door bevestigende gegevens te ver-
Twee verhalen uit de geschiedenis van de
maatschappelijke noodzaak om die nieuwe
toe te passen die wetenschappelijk nog niet te
zamelen en gegevens die het geloof bedreigen
wetenschap zijn illustratief voor de te over-
benaderingen te toetsen en er een weten-
verantwoorden zijn. Bovenal moet natuurlijk
te bestrijden. Dat is precies wat voor en tegen-
winnen weerstand bij het introduceren van
schappelijke onderbouwing aan te geven, al
het welzijn van onze cliënten voorop staan.
standers van de niet reguliere gezondheids-
nieuwe inzichten.
was het alleen maar om het kaf van het koren
Een intrigerende opgave, omdat nieuwe bena-
zorg nu doen. De motivatie van beide partijen
Allereerst is er de uitspraak van Galileo Galileï
te scheiden.
deringen per definitie nog onvoldoende
heeft dan ook weinig met objectieve weten-
:”Eppur si muove”, ofwel, “en toch beweegt ze”.
Zoals ik in Panta nr. 35 heb aangegeven vor-
wetenschappelijk zijn onderbouwd. De weten-
schappelijke gegevens te maken. Het is een
Naar alle waarschijnlijkheid heeft Galileo deze
men psychische aandoeningen de belangrijk-
schap kan zich alleen dan ontwikkelen wan-
geloofsstrijd. Niet het wetenschappelijke
woorden nooit uitgesproken na afloop van het
ste reden voor WAO uitval. Zo’n 35% van alle
neer we bereid zijn om nieuwe mogelijkheden
bewijs staat ter discussie maar innerlijke over-
proces van de Inquisitie in 1633, waarin hij zijn
WAO’ers heeft psychische problemen waar-
te evalueren en de moed hebben om oude opvattingen ter discussie te stellen.
tuigingen, reputaties, onderzoeksgelden en
bewering moest terugtrekken dat de aarde
voor blijkbaar geen adequate behandeling
machtsposities staan op het spel. Traditionele
niet het centrum van het universum was maar
beschikbaar is.
medische autoriteiten hebben alles te verlie-
dat zij om de zon draaide. Het verhaal op zich-
zen bij een veranderd mensbeeld en niets te
zelf is een soort mythe geworden die de strijd
winnen. Kuhn, Lakatos en anderen wezen er
illustreert van het nieuwe inzicht tegen de
dan ook al op dat onder het mom van objectie-
gevestigde orde. Galileï is niet op de brandsta-
ve wetenschappelijke feiten eigenlijk een soci-
pel beland maar anderen waren minder geluk-
aal psychologische belangenstrijd wordt uit-
kig dan hij.
gevochten en die belangen vereisen, althans
De Hongaarse arts Ignaz Semmelweis was ver-
waar het de reguliere gezondheidszorg
bonden aan de kraamkliniek van het algeme-
betreft, dat het bestaande mensbeeld gehand-
ne ziekenhuis van Wenen toen hij in 1847 de
haafd blijft. Door toe te geven dat er mogelijk
overeenkomst ontdekte tussen kraamvrou-
ook subtielere dimensies een rol spelen in de
wen koorts en de besmetting met lijkegif. Hij
menselijke natuur zou het hele medische
bracht dit in verband met het feit dat artsen
model in elkaar storten.
direct vanuit de sectiekamer assisteerden bij
Wat ook de uitkomst van deze discussie zal
bevallingen. Door eerst de handen zorgvuldig
zijn, het mensbeeld zoals we dat nu kennen is
te wassen en te ontsmetten in gechloreerd
aan een grondige revisie toe. Zoals Newtons
water wist hij de sterfte in zijn kliniek van
natuurkunde een eeuw geleden tekort bleek
12,24% terug te brengen tot 1,27%. Deze ont-
te schieten om relativiteits -theoretische en
dekking werd hem door de medische autori-
kwantummechanische verschijnselen te kun-
teiten echter niet in dank afgenomen. Hij werd
nen verklaren, zo is ook het huidige mensbeeld
verbannen naar Hongarije waarna hij in
ontoereikend geworden en aan vervanging
Boedapest hoogleraar verloskunde werd. Semmelweis stierf in 1865. Pas in 1890 werden zijn inzichten algemeen aanvaard. Die andere gynaecoloog in ons verhaal, voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij
De zevende EUROTAS Conferentie.
Cees Renckens, voert ook een lange strijd voor
www.citizenshipconference.com
zijn overtuigingen. Ik ben benieuwd hoe hij
Verzoek van de redactie:
opgave:
[email protected] inlichtingen: (023) 529 15 00
door de geschiedenis beoordeeld zal worden.
Het ontwikkelen van een nieuw mensbeeld
Association of Transpersonal Psychology and Psychotherapy
Laten we beginnen met te constateren dat de
Moscow Open Centre - Transpersonal Foundation
huidige behandelwijzen in de geneeskunde en
[email protected]
Professional Psychotherpeutic League (Russia)
10
11
panta 38
panta 38
Stuur ons uw e-mail adres zodat wij u kunnen berichten over transpersoonijke onderwerpen en evenementen.
Integrale Multidimensionele Psychologie Wil Wauters en Lia Veering oprichters van het Instituut voor Multidimensionele Psychologie te Mechelen, België
Voor de serie van opleidingen met een transpersoonlijk perspectief heeft
en bezieling te zijn voor de studenten om zo
Rumold Mol ons gevraagd een artikel voor Panta te schrijven. In het hier-
tot een individueel antwoord te komen op de
navolgende artikel komt onze visie naar voren zoals die wordt doorgege-
vele uitdagingen in eigen leven op persoonlijk,
ven in het werk dat wij doen in onze opleidingen en workshops en zal ook
relationeel en spiritueel vlak.
een beeld gegeven worden van wat wij onder transpersoonlijk verstaan. Doelgroep
De opbouw van de opleiding ziet er dan als volgt uit: Proces
niveau
eerste jaar
tweede jaar
derde jaar
Scheppen Consolideren Integreren
pre-
precollectieve collectieve transcollectieve
prepersoonlijke persoonlijke transpersoonlijke
prerelationele relationele transrelationele
trans
De vierjarige opleiding is bedoeld voor men-
1e invalshoek:
sen die zich willen (bij)scholen in Integrale
De structuur van de opleiding
Multidimensionele begeleiding en/of thera-
Het derde jaar spitst zich naar specialisatie toe
sleutels van de ziel en als inspiraties van de
Ons instituut verzorgt verschillende opleidin-
pie, leiding geven, kwaliteit en vernieuwing in
al naar gelang het perspectief van de student.
geest.
gen in het transpersoonlijke waaronder onder
werksituaties willen brengen, een nieuwe
Het vierde jaar is een toepassingsjaar waarbij
In de spirituele psychotherapeutische richting
andere:
wijze van denken willen ontdekken.
de inhoud in functie van de studenten van jaar
leggen we de focus op een spiritueel onderleg-
• als basis de vierjarige opleiding Integrale Multidimensionele Psychologie • en verdere uitbouw de tweejarige opleiding in de Spirituele psychotherapie • Kind- en Jeugdtherapie
Het werk dat in de opleiding gedaan wordt
tot jaar aangepast kan worden.
de psychologie en psychotherapie of anders-
hoeft niet persé in een werkcontext omgezet
Door het aangeboden programma loopt het
om op een psychologisch en psychotherapeutisch onderbouwde spiritualiteit.
te worden; ze biedt elke student een leer- en
eigen project van de student. Het eigen project
werkproces om een vreugdevol, gezond en
kan zijn:
geïntegreerd leven te leiden.
persoonlijke groei- en bewustwording, verfij-
2e invalshoek:
nen van de eigen therapeutische houding
De kwaliteiten van de opleiders
Doelstelling
De basis van de opleiding is organisch opge-
en/of vaardigheden, ontwikkelen van een
In ons opleidingsinstituut kiezen we bewust
De opleiding Integrale Multidimensionele
bouwd. Zo ligt het accent van het eerste jaar
eigen stijl van integraal multidimensioneel
voor kleinschaligheid en het intensief begelei-
Psychologie is bedoeld voor mensen die er
op collectieve ontwikkelingen en bewustzijns-
begeleiden enzovoort.
den van de studenten. Toen Wil en Lia het IMP
naar verlangen te leven en te werken vanuit
modellen, het tweede jaar op de persoonlijke,
innerlijke kwaliteiten. Dit betekent niet enkel
het derde jaar op de relationele dynamiek en
Als afronding maakt elke student een eindwerk
op kwaliteit te leggen en niet zozeer op kwan-
bezig zijn met wat we nodig hebben maar
het vierde jaar op een toegepaste Integrale
waarin een geïntegreerde visie over het eigen
titeit.
eveneens aandacht hebben voor wat we als
Multidimensionele Psychologie.
werk geformuleerd wordt. In het vierde jaar
Dit betekent dat van elk opleidingsjaar, cursus,
Eric Neumann (1955) zegt hierover in the Great
wordt verwacht dat deze visie gepresenteerd
workshop maar één groep per jaar in ons insti-
waarin wij leven. Als we in onze bijdrage aan
Mother:
wordt aan de medestudenten, de opleiders en
tuut aanwezig is en dat we bewust met wei-
de samenleving voornamelijk uitgaan van
“… so dept psychology must also start from the
aan ex-studenten, familie en genodigden.
nig trainers werken.
onze instincten en behoeften kan dat tot
collective psychology of the unconsciousness
afhankelijkheid, verslaving, geweld en oorlog
and not from the psychic situation of modern
De tweejarige opleiding in de Spirituele
De sterkten van onze trainers kunnen we als
leiden.
man, the family constellation, and its personal
Psychotherapie kan pas gevolgd worden nadat
volgt benoemen:
We worden vrijer, bewuster en meer betrokken
unconsciousness”.
de student een ervaringsgerichte therapeuti-
• de basis- en vervolgopleidingen van de trai-
sche vooropleiding heeft gevolgd en kennis
ners zijn van hoog niveau
uit ons authentieke zelf en onze essentie in de
Het jaar zelf is opgebouwd volgens een proces
heeft van psychische problematiek en verwan-
• een sterk intuïtieve aanpak
samenleving.
van scheppen, consolideren en integreren van
te denkkaders.
• grondig en diepgaand werken
Dit betekent het spirituele toepassen in het
het nieuwe, met andere woorden een proces
Het transpersoonlijke uitgangspunt van deze
• wakker schudden en bewustzijn oproepen
dagelijks leven en het dagelijks leven als leer-
van bewustzijnsverruiming.
opleiding is dat het zowel de horizontale als de
• de grondhouding van waaruit dit alles gere-
school in spiritualiteit erkennen.
De fase van scheppen valt samen met het pre-
verticale samenhang bestudeert en beoefent
aliseerd wordt is er een van genot, liefde en
Het hoofdaccent van de vierjarige opleiding is
niveau: de pre-collectieve, de pre-persoonlijke
in zijn vele dimensies.
mededogen
het individu te oriënteren en te betrekken op
en de pre-relationele systemen, de fase van het
In ons opleidingsinstituut pleiten we voor een
de weg van realisatie van innerlijke kwalitei-
consolideren valt samen met het collectieve,
herwaardering van de ziel en de geest, door
Wil Wauters is Vlaming en draagt duidelijk het
ten en deze tot vorm te brengen in relatie met
persoonlijke en relationele systemen, de fase
velen het licht genoemd, in de psychotherapie.
mannelijke principe in zich wat zich vooral uit
de omgeving.
van integratie valt samen met het trans-
We zien de mens niet enkel als een product
in het (wakker) schudden van de grond van de
Hierbij is bewustwording en integratie van de
niveau: de transcollectieve, transpersoonlijke
van zijn omgeving of zijn conditionering, we
student (het Neptunuaanse principe), het
eigen persoon een continue handeling in een
en transrelationele systemen.
zien hem ook niet als slachtoffer van zijn eigen
gaan staan (de erectie) voor jezelf, in de erva-
zich voortdurend ontwikkelende omgeving. De
existentie. Bewust leven is een kunst om de
ring blijven en verantwoordelijkheid nemen
opleiding streeft ernaar een plek van vreugde
vele aspecten van het leven te herkennen als
voor wie je bent en wat je doet.
12
13
panta 38
bewuster en
oprichtten hadden ze vooral de wens de focus
individu kunnen bieden aan de omgeving
indien we een specifieke inbreng hebben van-
We worden vrijer,
panta 38
meer betrokken indien we een specifieke inbreng hebben vanuit ons authentieke zelf en onze essentie in de samenleving
een kunst om de
Als het zelf geïdentificeerd is met het ik spre-
Wil is psychiater en psychotherapeut van de
specifieke thema’s zoals intuïtie, readen van
trauma’s komen en kunnen aan bod komen
ken we, volgens Wilber, over platland waarin
vooropleiding en naast de traditionele analy-
aura’s, meditatie.
maar het regressief werken, het in contact zijn
het denken duaal is, ervaringen als toeval
se, gedragstherapie, familietherapie enzovoort
Zij is van oorsprong maatschappelijk werkster
met de wortels, potenties, instincten enzo-
beleeft worden en de tijdsbeleving van lineaire
heeft hij zich verder gespecialiseerd in Gestalt,
en heeft zich verder gespecialiseerd in Gestalt
voort staat bij ons in dienst van de progressie.
aard is. Is het zelf geïdentificeerd met de ziel
Psychosynthese, Transpersoonlijke Psychologie
en Psychosynthese, Light Body en NLP.
Of zoals Washburn het vrij vertaald zou uit-
dan is er sprake van bewustzijnsverruiming.
drukken: de val in de dynamische oergrond
Men herkent de symbolische werkelijkheid, de
en Chakra psychologie.
Bewust leven is
Oude, onverwerkte zaken, conditioneringen en
Zijn interesses en ervaringen liggen in het
3e invalshoek:
staat ten dienste van het opklimmen in het
tijdsbeleving is meer circulair van aard. Nog
werken met energie, (lichaams)symboliek, dro-
therapeutisch en spiritueel werk
licht van de geest en de ervaring van het aller-
meer ruimte, leegte en bewustzijnsverruiming
men, mystiek en spiritualiteit en meditatie.
De theorie die we in het IMP gebruiken is ener-
hoogste.
krijgen we als het zelf geïdentificeerd is met
Wil is al jaren psychiater, zowel voor volwasse-
zijds gebaseerd op anderen, anderzijds is er
De integrale benadering houdt rekening met
de geest, het duale is opgeheven, in tijd en
nen als voor kinderen en jongeren, en spiritu-
eigen theorievorming en zijn de programma’s
alle
kwadranten.
ruimte vallen ons ervaringen toe, het tijdloze
eel psychotherapeut, hij werkt zowel met indi-
allen origineel ontwikkeld door Wil, Marijke,
Voorbeelden hiervan zijn: een affectieve, more-
nu is te onderscheiden als iets dat tussen het
viduele cliënten als met groepen.
Geridien en Lia.
le, interpersoonlijke, cognitieve en een spiritu-
verleden en de toekomst ligt, tijd wordt zo een
kun je een folder aanvragen
De integrale psychologie met Ken Wilber als
ele stroom.
ruimtedimensie.
bij het secretariaat:
niveaus, stromen
en
Lia Veering is Nederlandse en draagt de vrou-
belangrijkste grondlegger, geeft een duidelijk
Integrale therapie betekent dat je de student
vele aspecten
welijke natuur in zich, wat zich vooral laat
kader in ons werk.
en cliënt in zoveel mogelijk stromen en op
merken in het werk met de krachten van het
Het multidimensionele vertaalt zich in de
van het leven
oer gebeuren waaronder de symbiose en de
wijze waarop wij met het bewustzijn werken.
te herkennen als sleutels
inspiraties
zoveel mogelijk niveaus begeleidt. Iemand kan
werkelijkheid, onderzoeken van de vierde
Psychologie vzw
zich bijvoorbeeld in de interpersoonlijke
dimensie, herkennen van schaduw, conditio-
Koningin Astridlaan 4
Waarin tijd de ruimtedimensie is in het vierdi-
stroom op het niveau van het lichaam bevin-
neringen en projecties, lichtenergie zijn maar
B-2800 Mechelen
mensionale werk.
den, en in de cognitieve stroom op het niveau
enkele voorbeelden van hoe met de integrale
Tel/fax/antw:
Lia schudt wakker op een vrouwelijke wijze:
Om in dit kort bestek een idee te geven van de
van de ziel. Dit houdt in dat integrale therapie
en multidimensionele werkelijkheid gewerkt
015 – 27 33 84
helder, scherp en staat vaak model voor de vele
integrale manier van werken volgt hieronder
niet alleen individueel maar ook cultureel,
wordt in het IMP.
Vanuit Nederland:
vrouwen die bij ons in opleiding zijn.
het model van het kruis:
sociaal, spiritueel en politiek van aard is. Het multidimensioneel bewustzijn is geba-
4e invalshoek:
e-mail:
seerd op het vierdimensionaal werken waarin
andere programma’s van het IMP
[email protected]
tijd een ruimtedimensie wordt: de geest wordt
• retraite ‘het Ene’ 6-12 september 2004
de traditionele opleidingen daarvoor heeft zij Waar ga ik naar toe? Perspectief
0032 15 27 33 84
voortdurend in beweging gehouden door tel-
• Kind- en Jeugdtherapie, tweejarige opleiding
Haar interesses en ervaringen liggen in de
kens van invalshoek te veranderen en omtrek-
• Seksueel misbruik, jaartraining
Jungiaanse analyse, Sandplay, Almaas, Ennea-
kende, rondcirkelende bewegingen te maken
• Dromen, symbolen, geleide fantasie,
gram, meditatie en spiritualiteit, werken met
rond het te onderzoeken object. In de taal van
these, Multidimensionele Psychologie.
verhalen en metaforen in therapie met kinde-
van de geest
Multidimensionele
archetypische krachten van het vrouwzijn
zich gespecialiseerd in Gestalt, Psychosyn-
en als
Instituut voor
Zelfonderzoek, werken met de symbolische
zoals bijvoorbeeld de schaduw en seksualiteit.
Lia is psychologe en psychotherapeute, naast
van de ziel
Als je meer informatie wilt
ik Manifestatie Wie ben ik ?
ren en jongeren, traumatherapie als gevolg van (seksueel) misbruik, vrouwengroepen.
jaartraining
dit bewustzijn komt het symbool het begrip
• Gestalttherapie, jaartraining voor jongeren
vervoegen, als instrument komt de intuïtie het
• Workshops: relatiepatronen, channelen, Gestalt
rationele denken vervoegen. De ruimte is de
Marijke Leys is Vlaamse, staflid en afgestudeerd in het IMP in de Integrale Psychologie. Zij is van oorsprong Oosters Filologe en is een
mogelijkheid tot bewegen, de tijd is de actu-
• Mannengroep en vrouwengroep
aliteit of verwerkelijking van beweging.
• Lezingen : van Overleven naar Leven, cyclus.
Wortels Waar kom ik vandaan?
Een veel gehanteerd model dat we gebruiken is dat van ik – ziel – geest:
Management Consultant met jarenlange ervaring in het bedrijfsleven. Zij is verder
In ons werk komen de drie bewegingen: wor-
gespecialiseerd in relationele therapievormen
tels, perspectief en manifestatie steeds terug
en in de contextuele therapie.
en samen, er is geen lineaire volgorde of een
Haar interesses liggen in de Integrale Psycho-
voorkeur voor het een of ander.
logie van Ken Wilber en in het existentieel
De focus ligt op progressief werken, dat bete-
werk van partnerrelaties.
kent dat met de cliënt en de student altijd
Geridien Eshuis is Nederlandse, als freelancer
drukt wordt door waarden, zingeving enzo-
doet ze een aantal weekends in het IMP met
voort gewerkt wordt.
langs de lijn van het perspectief dat uitge-
Lichtlichaam
geest
voorbestemdheid
spirituele en mystieke richting
Fijnstoffelijk lichaam
ziel
synchroniciteit en
Jungiaanse analyse, droom, chakra’s,
intuïtie
symbolische werkelijkheid
toeval
klassieke benaderingen: analyse, gedrag,
rationeel denken
cognitieve
Grofstoffelijk lichaam
14
ik
15
panta 38
panta 38
De invloed van de spirit Geert Groote
Als we vormgeven dan verengen we feitelijk
zich, opvattingen worden heilig verklaard. Ons
‘Spirit’ heeft voor velen betekenis: inspiratie, levendigheid, energie! Je
er sprake is van vormgeving. Je zou die energie
ons bewustzijn. Het kan niet anders, vormge-
bewustzijn raakt door aannames en patronen
voelt al gauw of de spirit er wel of niet is (dat is de goeie spirit! er zit hele-
de ‘spirit’kunnen noemen. Een woord waarbij
ving is voor mensen per definitie duaal, er is
in een geconditioneerde staat, we ‘verengen’
maal geen spirit in!). Maar wat wordt bedoeld met dit begrip? Hoe is het
je goed kan voelen of je wel of niet ’geïnspi-
een subject en een object. Om iets te creëren
meer dan nodig is en we verliezen het contact
te plaatsen? Hoe werkt het? Wat gebeurt er als je de invloed ervan bewust
reerd’ bent. Spirit komt van spiritus: adem.
moeten we ons concentreren, ons ‘focussen’
met de spirit.
erkent? Als je steeds weer afstemt op deze diepe stroming, die zich op
Adem is iets waar we geen bezit van kunnen
op het object dat voor ons ligt en andere
zoveel manieren en op zoveel plaatsen manifesteert?
nemen, die gegeven is én essentieel is om te
mogelijke aandachtsvelden uitsluiten. Hout
Maar deze verenging van het bewustzijn is
kunnen leven. Adem, die ons letterlijk ‘inspi-
hakken, een brief schrijven, een project realise-
tevens aanleiding om naar de Zijnsdimensie
Het begrip ‘spirit’ en alles wat daarmee te maken heeft, geeft (mij
reert’. Het gaat dan ook om de spirit en niet
ren: de wereld wordt beperkter. Er is een min-
te verlangen. We zijn uiteindelijk deel van die
althans) een basale en handzame toegang tot de polslag, de adem van het
mijn spirit.
der ruim bewustzijn, meer begrenzing, meer
onnoembaar vrije ruimte. Dat zijn we door
vorm, meer materie. In een bouwproject bij-
onze identificaties, door onze hechting aan
leven. Ik heb beter zicht gekregen op wat er in mijn/het leven speelt en het heeft mijn spirituele pad beter begaanbaar gemaakt.
Scheppend vermogen werkt van abstract naar
voorbeeld kan je duidelijk zien hoe materiali-
aannames en patronen misschien wel verge-
Ik probeer dat begrip hier nader te omschrijven en aan te geven hoe je de
concreet: bijvoorbeeld van energie naar licht,
satie toeneemt: eerst is er een idee, daarna een
ten, maar diep binnen onszelf weten we van
naar kwaliteiten, naar psyche, naar materie.
plan, tenslotte staat er een gebouw.
die Zijnsdimensie, die zich wil manifesteren
spirit in de complexiteit van dit leven zou kunnen benaderen.
De Zijnsdimensie krijgt vorm! Materie, gespro-
We geven gehoor aan dat verlangen door de
Spirit
ken woord, muziek is niet meer dan, maar ook
natuur in te gaan of naar muziek te luisteren,
We maken deel uit van een dimensie die veel
niet minder dan vormgeving; ook wij mensen
meer omvat dan wij kunnen waarnemen.
zijn vormgeving van de Zijnsdimensie.
Wetenschappers, filosofen, dichters en wijzen
En in alles wat leeft zit ook weer die kiem-
uit Oost en West hebben deze dimensie onder-
kracht, de impuls van de Zijnsdimensie. Wat
zocht, diep ervaren, besproken en beschreven.
vorm heeft gekregen, wil zich verder ontvou-
Niet alleen vanuit een levensbeschouwelijke
wen. De bron van het leven dient zich aan, je
invalshoek maar ook via de fysica, de chemie,
wilt iets creëren, dingen ontwikkelen, gevoe-
verruimen dan ons bewustzijn en laten identificaties met dagelijkse patronen los en stemmen af op een ruimer perspectief. Deels verloopt dit proces van verenging en verruiming als vanzelf. Enerzijds is de identificatie
vormende begrensde ruimte
de astronomie. Daar is een onvoorstelbare
lens uiten. In de werksituatie is dat te ontdek-
hoeveelheid aan interpretaties, theorieën en
ken in de behoefte van medewerkers om ‘toe-
benaderingen uit voortgekomen en zijn aller-
gevoegde waarde’ te leveren, om bij te dragen
weer af te stemmen op het grotere geheel.
lei namen aan die dimensie gegeven: het Ene,
aan doelen, aan een betere maatschappij, aan
De pijn van de verenging kan echter te groot
de kwaliteit van het leven. In de thuissituatie
worden of het verlangen naar verruiming te
aan het streven om zinvol bezig te zijn, een
intens. Dan wordt het de moeite waard om
God, Zijn, Leegte, Boeddha, non-duaal, Kosmos.
Geert Groote
door stil te zijn, te bidden, te mediteren. We
onnoembare, vrije ruimte
er voordat je het weet, maar velen van ons hebben óók een natuurlijke neiging om steeds
Ik ga uit van het bestaan van deze dimensie en noem het in dit verband de Zijnsdimensie1.
aandeel te leveren in het gezin, dat te doen
Verenging bewustzijn
zodanige condities in onze geest te scheppen
heeft jarenlang in
wat je werkelijk wilt.
Verruiming bewustzijn
dat het ‘tweerichtingen verkeer’ weer kan stro-
organisaties geadviseerd,
Het is deze dimensie die naar we aannemen
En al die vormen van energie verwijzen weer
getraind en gecoacht.
de oergrond is waaruit alles voortkomt, waar-
naar (en maken deel uit van) de spirit, naar de
Hij verzorgt samen met zijn
van alles gemaakt is. Elke plant, elk dier, elk
Zijnsdimensie.
vrouw Liesbeth Wolfkamp
mens, de hele aarde, de hele kosmos is deel van
men. Als we dit bewustzijnswerk gericht ter In dit proces van concentratie kunnen we
hand nemen. dan is er meestal geen ontko-
gemakkelijk
men meer aan. Het laat niet meer los, de
geïdentificeerd
raken
met
gedachten of gevoelens van dat moment of
essentie van het leven dient zich aan!
een jaartraining voor
deze dimensie. Het is het meest wezenlijke dat
Wij zijn dus een zekere materialisatie van de
met werk dat gedaan moet worden. Dat is op
coaches en leidinggevenden
overal in doorklinkt en geen moment afwezig
Zijnsdimensie én we hebben dat scheppend,
zich een natuurlijk en gezond proces, we moe-
Ingangen
in de Zijnsoriëntatie.
is. Het is de dimensie waar geen onderscheid is
vormgevend vermogen in ons. We zijn niet iets
ten nu eenmaal kiezen, alternatieven uitslui-
Is die beleving van spirit ook wat gerichter te
tussen object en subject, waar alle levende
anders dan die dimensie, wat wel vaak zo
ten, ons concentreren op datgene wat ons
benaderen? Om antwoorden op deze vraag te
wezens leden zijn van de Gemeenschap van de Geest2, de dimensie die non-duaal is.
gezien wordt, maar een specifieke vorm daar-
bezighoudt. We begrenzen de vrije ruimte tot
vinden maak ik vaak met de nodige vrijheden
van, net zoals bloemen, planten en dieren dat
een gebied dat we kunnen overzien.
gebruik van een denkmodel dat al lange tijd in
op hún wijze zijn.
Maar we hebben ook de neiging ons te hech-
het organisatieadvieswerk gehanteerd wordt
In deze Zijnsdimensie ligt een vormgevende
Eenmaal gematerialiseerd, is er ook weer een
ten aan de objecten waarop we ons concen-
en waar ook Ken Wilberiiiover schrijft.
energie opgesloten. Een energie die schep-
onstuitbare ontwikkelingsdrang van de spirit
treren, uit onzekerheid, uit een behoefte aan
Er zijn drie hoofdgebieden: ik, wij en het, die
pend/creatief is, die wil manifesteren. Je komt
om zichzelf weer te openbaren.
veiligheid, uit verlangen naar contact, door
zich laten onderscheiden in innerlijke en uiter-
ervaringen uit het verleden. Bepaalde ge-
lijke gebieden en in individuele en collectieve
lente als het groen ontluikt, als een kunstwerk
Je zou kunnen zeggen dat er sprake is van
dachtes gaan vast zitten, gevoelens komen
gebieden. Zo ontstaat een schema van kwa-
ontstaat, als iemand een initiatief neemt, als
tweerichtingen verkeer.
steeds weer terug, gedragspatronen herhalen
dranten.
1 zie het werk van Hans Knibbe, bijvoorbeeld Rusten in Zijn, 2004 2 Ken Wilber, Een beknopte geschiedenis van alles, 1997
hem overal tegen, je kan hem ervaren in de
16
17
panta 38
panta 38
Wij zijn
uiteindelijk
deel van die
onnoembaar
vrije ruimte
innerlijk
individueel collectief
ik wij
uiterlijk
Op het collectief/uiterlijk (het) gebied komt het
het het
(minder vrijheid blijheid, meer onderling verband
en dat hij gewoon een heel andere aanpak voor-
bare bijdrage: het gebouw wordt gebouwd,
en afstemming op de omgeving) maar de leiding
staat maar niet weet hoe hij dat in dit klimaat
het concert wordt gegeven, de maaltijd staat
verwacht voorstellen over maatregelen op het ter-
bespreekbaar kan maken.
op tafel. Is wat hier gedaan wordt of wat tot
rein van de ‘bezuinigingen’. Hij wordt wat ondui-
Als hij zich in de schoenen van de leiding ver-
stand gebracht is, passend? Is het geschikt
delijk en afstandelijk als hij met de leiding daar-
plaatst dan kan hij achter hun beperkte benade-
voor het leven, het vieren van de spirit? Is het
over praat en wordt kortaf als het over concrete
ring (alleen bezuinigen) en hun formele opstelling
maatregelen gaat. Hij voelt zich gauw moe, krijgt
hun motivatie, wat hun bezield, ontdekken. Hij kan
een stijve nek en schouders en zit gespannen aan
ook hun liefde voor de zaak zien, hun betrokken-
Op het individueel/innerlijk (ik) gebied gaat
De vier kwadranten beïnvloeden elkaar
tafel.
heid, hun beeld van de werkelijkheid.
het om de individu: Jan, Marie, Piet. Dit is het
natuurlijk. Zo heeft een open, geïnspireerde
Collectief/innerlijk (wij): De meeste medewerkers
En als hij zich naar het aggegratieniveau van de
terrein van het persoonlijke bewustzijn: ‘Wat
houding van iemand vaak groot effect op de
hebben iets bevlogens als het over hun eigen werk
organisatie verplaatst kan hij zien wat zich op dat
neem je waar? Wat denk je? Wat voel je? Wat
sfeer in de groep, waardoor weer een samen-
gaat, ze willen persoonlijk op de barricaden staan.
niveau wil ontvouwen (coherentie, volwassenheid)
zijn je patronen? Waar loop je vast? Wat inspi-
werkingsproces ontstaat dat leidt tot creatieve
Onderling hebben de medewerkers gemakkelijk
en waar/hoe de vormkracht geen ruimte krijgt.
reert?’ Via ons zelfbewustzijn hebben we een
resultaten.
contact, als de ander maar niet op zijn/haar ter-
De vraagstelling voor hem is: wat is de vormgeven-
goede observator beschikbaar. De werking van
Maar ook het omgekeerde kan zich voordoen.
rein komt! Ze werken erg improviserend, het moet
de kracht, die zich wil ontvouwen, waar en waar-
de spirit is hier voor een getrainde waarnemer
Maatschappelijke relevante vraagstukken of
vooral niet te bureaucratisch worden.
om stolt de stroom van die spirit, welke condities
direct ervaarbaar.
een
ziet hij ook dat de verkeerde weg wordt bewandeld
vormgevende proces tot een tastbare en meet-
representatief voor wat bedoeld wordt?
Wij zijn
drage leveren bij het veranderen van de cultuur
crises kunnen grote motivatie in groepen
De leiding heeft het beeld dat de organisatie veel
kunnen gecreëerd worden om het vormgevende
teweegbrengen waardoor individuen in staat
effectiever en efficiënter kan werken. Ze willen
proces binnen de gehele organisatie weer op gang
‘Het’ is te beschouwen als het terrein waar de
zijn de spirit ten diepste te leven.
meer formalisatie van de werkprocessen, ze willen
te brengen?
spirit in waarneembare, aantoonbare objecten
Ook de negatieve spiraal is mogelijk: zo kun-
rapportages, lange termijn plannen, een goede
En niet: ‘ze’ (de leiding) willen weer eens niet lui-
en processen materialiseert. Dat kan op indivi-
nen verharde opvattingen van één individu
werkverdeling enz.
steren; hoe kunnen we een paar van de kennelijk
dueel niveau liggen (lichaam, gedrag, enz.)
leiden tot eerdergenoemd fundamentalisme,
Collectief/uiterlijk (het): De directe omgeving
noodzakelijke verbeteringen (bezuinigen!) door-
maar ook op collectief terrein (kunst, techniek
wat weer desastreuze resultaten op het collec-
van de organisatie (opdrachtgevers, afnemers van
voeren zonder die ‘bevlogenheid’ ernstig te bescha-
enz).
tief/uiterlijk gebied kan opleveren.
de ‘producten’ enz) weet niet goed meer wat het
digen?
aan de organisatie heeft; er is wel veel van de
De adviseur kan nu met dit inzicht aan de slag,
Op het individueel/uiterlijk (het) gebied is de
Een voorbeeld:
inbreng maar de resultaten komen erg laat en
zijn plan was om met de belangrijkste ‘stakehol-
werking van de spirit te merken aan de bijdra-
Een intern adviseur ondersteunt de leiding van
hebben het karakter van losse flodders. De werk-
ders’ een conferentie te beleggen waarbij hij hen
ge die je levert, de opmerkingen die je maakt,
een middelgrote organisatie in de not for profit
zaamheden in projecten verlopen warrig, met veel
vanuit het spiritperspectief leidt naar een geza-
de brief die je schrijft, de inzet die je pleegt. Is
sector bij een veranderingsproces dat gericht is op
goede bedoelingen maar niet echt efficiënt en
menlijke diagnose waaruit vervolgens plannen
materialisatie
het representatief voor wat je ook werkelijk
‘bezuinigen’. Hij vindt dat het proces stroef ver-
effectief. Ze zijn ook wel erg duur geworden. Men
van aanpak zullen volgen.
bedoelt? Past de bijdrage in datgene wat de
loopt. Het raakt hem dat er zo weinig energie in de
praat veel en luistert weinig.
van de
spirit tot uitdrukking wil brengen? Je merkt
verandering zit en dat de spanningen alleen maar
Intern zijn behalve de telefoon weinig systemen
Zijnsdimensie
Het denkmodel geeft de mogelijkheid elk
het ook aan je gedrag en hoe je bijvoorbeeld
groter worden binnen de organisatie. Via een aan-
om het werk te ondersteunen, er wordt niet
gebied op hoofdlijnen ‘door te lichten’ en zo te
met lichaam én geest omgaat.
tal coachingsgesprekken komt hij tot het volgende
gepland, er is geen voortgangscontrole, er is geen
ontdekken waar de (verborgen) spirit zit.
beeld:
klachtenprocedure.
Nadere nuancering van de gebieden is nodig en
Het collectief/innerlijk (wij) gebied is dat van
Individueel/innerlijk (ik): Hij ziet de organisatie
Diagnose: De organisatie zit in een belangrijke
mogelijk, doch daar wordt in het kader van dit
de samenleving, van mensen in interactie.
als een geheel met vele delen daarbinnen en weet
overgangsfase; vakmanschap en enthousiasme
artikel niet verder op in gegaan. Ook kunnen
Is er wel of geen inspiratie, kan de interactie
dat het geheel méér kan zijn dan de som der delen.
zullen samen moeten gaan met efficiency en effec-
verbanden tussen de verschillende gebieden in
stromen, werken de gezamenlijke denkbeel-
Hij ziet ook dat dat nu niet zo is.
tiviteit.
kaart worden gebracht, maar hier is bij mijn
den bevruchtend? We hoeven slechts aan
Als hij goed contact heeft met iemand uit de orga-
De adviseur vindt dat hij met hart en ziel aan de
weten nog weinig know how over beschikbaar.
diverse fundamentalistische bewegingen in
nisatie dan voelt hij zich vrij en spontaan, maar bij
organisatie en diens maatschappelijke betekenis
de wereld met alle consequenties van dien te
tegenwerking en formele reacties begint hij te
verbonden is. Hij wil er echt voor gaan. Hij is geïn-
Tot op heden wordt deze benadering steeds
denken om te zien hoezeer dit gebied van
‘pushen’ of af te haken. Hij ziet dat hij veel helder-
spireerd bij goed contact en weet wat hij dan kan
meer door coaches en begeleiders op het
invloed kan zijn op stroming of stolling van de
heid en structuur kan brengen, maar voelt zich
bijdragen. Hij blokkeert bij tegenwerking en for-
innerlijke/individuele
gebied
gebruikt.
spirit! Aspecten als het gezamenlijk wereld-
door zijn eigen reactiepatronen gehandicapt met
maliteit, zeker bij de leiding.
Verbanden naar andere gebieden worden nog
beeld, de cultuur en het potentieel van de
name als hij in contact is met de leiding.
Als hij met spiritogen naar zijn ‘blokkade’ kijkt, dan
zelden gelegd. Begeleiders, gidsen, trainers
groep spelen een belangrijke rol.
Individueel/uiterlijk (het): Hij wil vooral een bij-
voelt hij niet alleen zijn eigen betrokkenheid maar
zouden heel goed kunnen werken op het uiter-
18
19
panta 38
panta 38
Buigen
Karel Klumpers lijk/individuele gebied (desgewenst in combi-
Maar de spirit is niet altijd in stroming, het is
natie met het ‘ik’-gebied); organisatieontwik-
vaak niet open of vrij. Vaak is er stolling, ver-
kelaars, maatschappelijk werkers e.d. op het
harding, verwarring en daardoor wordt het
innerlijk/ collectieve gebied en mensen zoals
leven geweld aangedaan, is er lijden en stopt
Mijn hart is zoals een zingende vogel
mijn leven en wat het leven met mij wil ‘.
organisatieadviseurs op het uiterlijk/collectie-
de stroming. Door steeds weer af te stemmen
wiens hart overloopt van vreugde:
Mooi gezegd vind ik dat. Als ik mediteer,
ve gebied. Hopelijk kan ITANT voor kruisbestui-
op de spirit, kan je deze diepe stroming tot uit-
Mijn hart is zoals een appelboom
stel ik me open voor het leven – hoe het
ving zorgdragen!
drukking brengen of liever nog ‘de spirit vie-
wiens takken buigen door het rijpe fruit;
zich ook aandient. Ik buig als het ware met
ren’. De grote levenskunst is daartoe de juiste
mijn hart is zoals een meeuw
mijn geest voor het leven. Ik buig in vreug-
houding leren in te nemen.
die dobbert op een vredige zee;
de en dankbaarheid voor de onbegrijpelij-
Tot slot Als we met spiritogen leren kijken naar ik, wij
Inleiding voor een meditatiegroep in mei 2004
van iemand die zei: ‘Het leven bestaat voor mij uit twee bewegingen: wat ik wil met
mijn hart is zo gelukkig en fier,
ke mooie dingen van het leven. Voor de
of het, dan zien we de verschijnselen in hun
Op elk gebied kan je dan de vibratie van de
want mijn lief kwam, mijn lief is hier.
energie die elke ochtend weer aanwezig
essentie, in wat ze wezenlijk zijn, hoe vastge-
Zijnsdimensie ervaren. Bij iedere zin die je uit-
Christina Rossetti
blijkt te zijn; voor de uitbundige bloemen
roest ze misschien ook zijn. We realiseren ons
spreekt, in elk team waar je je bijdrage levert,
en de vrolijke vogels. Veel moeilijker vind
dat het allemaal een uitdrukking van de spirit
in elke organisatie waar je rondloopt, in het
Er is de laatste tijd in onze groep een natuurlijke
ik het om te buigen voor vervelende din-
is, deel is van de Zijnsdimensie. De verschijnse-
schilderij dat je bekijkt, kan je de spirit ‘ont’-
gewoonte aan het ontstaan, om na de loopme-
gen. Ik buig in verbijstering en met onbe-
len zijn dan niet langer een probleem, maar
dekken. Je ziet waar vrijheid en stroming is en
ditatie niet direct weer te gaan zitten, maar
grip voor de narigheid waarover de media
een materialisatie van Zijn. Je doorziet wat
waar de strijd en verkramping plaatsvindt. Je
staande voor de zitplek even te wachten tot
elke dag berichten en die ik zelf soms
werkelijk speelt, je ziet wat je eerder niet zag.
kan dan ervaren dat de essentie geen moment
iedereen weer terug is op zijn of haar plaats.
ervaar in de omgang met mensen. Ik buig met
Door de ruime, vrije blik kunnen we de ver-
afwezig is, maar dat wij haar helaas niet altijd
Telkens als we dat doen, merk ik bij mezelf een
schaamte voor het egoïsme en de agressiviteit
schijnselen in hun juiste context plaatsen. Het
beseffen. Bij bewust ‘schouwen’ resteert ten-
moment van stil genot, omdat we hiermee
die ik telkens weer in mezelf tegen kom. Buigen
diepe weten komt te voorschijn, de kiemkracht
slotte de polslag, de adem van het leven in een
bewustzijn tonen van elkaars aanwezigheid. Een
betekent voor mij: erkennen en loslaten. Toen ik
dient zich aan en het pad kan verder begaan
onnoembaar vrije ruimte!
stapje verder zou zijn, als we dan ook een bui-
nog niet zo lang mediteerde, werd ik gemakke-
ging zouden maken.
lijk afgeleid als er van buiten prikkels kwamen. Ik
worden.
heb mezelf toen aangeleerd om mijn aandacht
Imaginatie geeft niet alleen een beeld van wat mensen bezielt, het geeft mensen de kans daar op een organische en creatieve wijze invloed op uit te oefenen
Leergang
kort te richten op de bron van verstoring, er een
fenen, merkte ik dat er in die kringen vaak en
denkbeeldige buiging voor te maken en dan
veel gebogen wordt. Aanvankelijk had ik daar
weer verder te gaan met mijn meditatie.
wat moeite mee. Ik ben huiverig voor autoriteit.
Spirituele veranderkunde
Ik ben een kind van ouders die hun opvoeder-
Buigen wordt soms geassocieerd met lafheid,
-de paradox van het loslaten-
staak lang niet altijd waar konden maken. Als
met strijd te snel opgeven, met jezelf kleiner
vrijgevochten man, opgegroeid in de anti-auto-
maken dan nodig is. Maar wie bewust en fier
ritaire jaren ’60, geef ik me niet zo gauw over
buigt, zal de vreugde voelen van de overgave aan
aan leiders en hun rituelen. Buigen associeer ik
iets wat groter is dan jijzelf. In de ruimte in Den
met overgave, en ik heb geleerd dat overgave
Haag waar ik groepstherapie geef, heeft jaren-
aan andere mensen riskant kan zijn.
lang de volgende tekst gehangen:
Toch ben ik van dat buigen bij meditatie gaan
God, geef mij de kracht
School voor Imaginatie sedert 1985
Wilt u meer weten? Bel 0252 62 14 74
training, coaching, loopbaanbegeleiding, teambuilding, visie-ontwikkeling
houden. Als ik thuis ga mediteren, doe ik het
Om te veranderen wat veranderd kan worden
voor het zitten altijd drie keer. Ik vouw mijn han-
Om te accepteren wat niet veranderd kan worden
den, hef ze omhoog en maak een diepe, bewuste
En om het verschil daartussen te zien
buiging. Ik buig dan niet voor een mens, maar
Intistuut voor Bewustzijnsmanagement vraag het cursusprogramma aan:
Toen ik voor het eerst Zen-meditatie ging beoe-
B
U
R
O
B
O
S
C
H
Weteringschans 72, 1017 XR Amsterdam tel. 020 67 313 95 -
[email protected]
voor het Licht. Door die buigingen word ik mij
Buigen betekent voor mij: acceptatie. Zien wat
Karel Klumpers
bewust dat het Licht er weer is, binnen mij en
er is. Respect tonen.
is psychotherapeut in de
buiten mij, en dat ik weer in de gelegenheid ben
En als je veel mediteert is het ook nog erg pret-
reguliere GGZ. Hij is actief
om in vrede te gaan zitten.
tig als lichamelijke afwisseling.
geweest in de mannen-
Laten we buigen – niet omdat we bang zijn of
beweging en beoefent
Als ik buig, buig ik niet alleen mijn lichaam,
zwak, maar omdat we verwondering en over-
zen-meditaite.
maar ook mijn geest. Ik las van de week een tekst
vloed in ons hart ervaren.
Kantooradres: Bezoek onze informatieve website: www.imaginatie.nl
Postbus 187, 2150 AD Nieuw-Vennep Tel 0252 62 14 74 Fax 0252 62 14 75 E-mail:
[email protected]
20
21
panta 38
panta 38
De kracht van het gemoed en de kunst van de dialoog De weg van het midden voor wie wil afwijken van het gemiddelde Heidi Muijen
van de tijd staan, niet ingeklemd tussen giste-
eigenlijk uit? Het menselijke bestaan, het uit-
ren en straks, voorgedreven door ‘het moeten’
gestrekt zijn tussen geboorte en dood, balan-
In dit artikel wil ik reflecteren op de meerduidige en diepzinnige beteke-
totdat het rationele verstand alle moeite doet
van morgen? Is het mogelijk dat dit in-de-tijd-
ceert tussen het meedragen van het verleden
nis van het gemoed als de typisch menselijke ‘tussenruimte’ waarin de
om de buitenproportionele ervaringen weer
zijn een open staan voor de toekomst wordt,
en de gerichtheid op de toekomst, tussen het
roep klinkt om het leven te omarmen. Het typisch menselijke bestaat erin
binnen de maten van onze begrippen, model-
zodat we niet de last maar de levenslessen van
gebukt gaan onder het leven en het leven in
dat we deze roep kunnen negeren en in de waan van de dag kunnen
len en theorieën te vangen. Zelfs de weten-
het verleden met ons meedragen?
openheid en transparantie, tussen reactief en
opgaan of onder de last van de opgave waarlijk mens te zijn door depres-
schap die zich methodisch op harde feiten en
proactief handelen. Het menselijk bestaan is
sies gebukt te gaan. Hoe, balancerend tussen beide uitersten, aan de roep
(natuur) wetten baseert, waagt zich aan het
Wij kennen allen de ervaring dat die last meer
deze balans en het vol-houden van dat uitge-
gehoor te geven en ons leven tot bloei te brengen? Hieronder volgen
fantastische genre van de toekomstvoorspel-
of minder zwaar op ons drukt, evenals de
strekt-zijn in de tijd. Het vol-ledige bestaan is
nieuwjaarsreflecties over de kracht van het gemoed en de levenskunst om
lingen. Zij het dat de wetenschappelijke toe-
gemoedstoestand dat iets ons zwaar valt: een
in mijn visie niet een staat van constante ver-
de weg van het midden te bewandelen.
komstscenario’s minder poëtisch zijn dan de
moeilijke opgave waar we als een berg tegen
lichting (zoals Plato ons reeds met zijn grotmy-
literaire utopieën en meer weg hebben van
op zien. Wanneer dat ‘iets’ niet uit een belas-
the heeft verteld, zou het resultaat een ver-
een prozaïsche expressie van een gerationali-
tende taak of onaangename verplichting
blinding zijn door het plotse en constante felle
aanvang van een nieuw millennium maar ook
seerde mineurstemming of een saaie extrapo-
bestaat maar de ondefinieerbare vorm van
licht van de zon buiten de grot), maar van het
de wisseling der jaargetijden hebben een bij-
latie van statistische cijfers uit het verleden.
‘het leven zelf’ aanneemt, dan spreken we van
realiseren van de leegheid en het vervuld
zwaarmoedigheid. Het tegenbeeld van de
raken van het leven tussen de twee ultieme
Hebben we nog wel tijd om aan echte bezin-
sprekende ‘lichtheid van het bestaan’ (die zoals
momenten van geboren worden en doodgaan.
aan het Westerse historische bewustzijn
ning te doen en ons af te vragen: wat heeft
we weten ook ‘ondraaglijk’ kan worden). Hier-
Wat is dit wonderlijke ‘tussen’ voor een
gekoppeld onze tijdskalender ook is, hoe
ons, afgezien van de culturele en natuurram-
door is een schaduw over het bestaan gewor-
gebied? De taal geeft ons een ruimtelijke aan-
natuurlijk en repetitief het vallen van de
pen, persoonlijk in ons eigen leven bewogen?
pen, alsof de grijsheid van de Hollandse winter
duiding van een uitgestrekt-zijn in de tijd die
blaadjes en hoe uiterlijk en soms onbezonnen
Is die bewogenheid sterk genoeg om de toe-
nooit meer door de lentezon wordt weggedre-
correspondeert met een ‘innerlijke ruimte’
de jaarlijkse viering van Oud en Nieuw ook
komst weer in vol vertrouwen tegemoet te
ven. Terwijl bij een door uiterlijke of persoonlij-
waarin de onmetelijke opgave om het leven te
moge zijn. Bezinning kent zowel de kleur van
kunnen treden ondanks de rampen die ons
ke omstandigheden veroorzaakte zware perio-
leven ervaren wordt in het onbenoembare
filosofische reflectie als poëtische mijmering,
omringen? Wat beweegt ons om eens geen
de in het leven wij gewoonlijk weer in staat
besef van de waarde en waardigheid van het
ze kan meer objectiverend en rationeel vol-
gehoor te geven aan het dagelijkse ‘druk druk
zijn door middel van inspanningen of het ont-
gegeven leven. Op niet bewust wijze hebben
trokken worden of juist sterk gericht zijn op
druk’ en stil te staan bij … ja, waar bij eigenlijk?
wikkelen van een ander perspectief op de situ-
wij weet van de opgave die deze goddelijke
het persoonlijke gevoelen en de existentiële
Wat mij betreft juist niet bij de dingen die ons
atie ons van de zware last te bevrijden, is bij
gave met zich meebrengt en dat jij zelf elke
vragen omtrent het leven.
in de waan van de dag bezig houden, inclusief
zwaarmoedigheid het leven zelf tot last
dag weer de levensmoed hebt op te vatten om
het hype karakter die de media-aandacht aan
geworden, zonder dat wij in staat zijn ons
jouw leven verder te voltooien. Zelf ben je de
We kijken terug op een veelbewogen jaar dat
de ramp in Azië heeft aangenomen, maar bij
daarvan te bevrijden en de lichte kant van het
bron van de menselijke maat en heb je de
achter ons ligt. In de media zijn al veel analyses
het leven zelf en bij wat het betekent om mens
leven weer toe te laten. Beide extremen van
begrenzing aan te brengen zodat het leven
gepleegd en beschouwingen gewijd aan ‘het
te zijn. Als mens zijn we volgens wijsheidstra-
het ‘ondraaglijke’ lichte of zwaarmoedige
menswaardig is en het bezonnenheid, kracht
drama van de multiculturele samenleving’, de
dities afkomstig uit een dimensie van eeuwig-
gevoelen omtrent het leven zelf markeren voor
(‘deugd’ in klassieke betekenis van ‘virtú’) en
dreigende sociale desintegratie door extremis-
heid en staan we voor de opgave ons niet aan
ons de begrenzing van wat een waardig men-
rechtvaardigheid uitstraalt. De stralen van
tisch geweld en de natuurrampen die ons het
de tijd onderworpen te laten zijn. Niettemin
selijk leven mag heten. Natuurlijk wil dat niet
deze met de klassieke filosofie benoemde kar-
afgelopen jaar hebben getroffen. De pessimis-
betekent menszijn dat we geworpen zijn in de
zeggen dat de zwaarmoedigen minderwaar-
dinale deugden geven het leven die glans van
ten onder ons zien hun negatieve beeld van de
tijd. Zolang we op aarde leven is ons bestaan
dig zouden zijn. Maar in hun levenswandel
menselijke waardigheid en balans in ons
wereld bevestigd, de optimisten vestigen de
(tijdelijk) afgescheiden van de eeuwigheid en
mis ik de glans van die menselijke waardig-
bestaan. Die balans verwijst naar de levens-
aandacht op de positieve krachten en de vrij-
geworpen in de tijd. Ons dagelijkse bewustzijn
heid. Bij de eerstgenoemde groep door een
kunst om het midden te houden tussen het
gevigheid die de zeebeving in Azië heeft losge-
is omsloten door wat geweest is en hetgeen op
teveel aan licht en gebrek aan donkere kleuren
melancholieke gebukt gaan onder depressies
maakt, de gelovigen onder ons zien in de tsu-
ons toekomt. De opgave om mens te zijn is
(die duiden op een besef van de ernst van het
en levensangst en de lichtzinnige losgeslagen-
nami een vingerwijzing Gods naar de
ervoor te zorgen dat die omslotenheid geen
leven en het zorgdragen van de soms zware
heid dat ons huidige levensélan kenmerkt met
naderende eindtijd. Dat is het aardige van
knellend slot wordt, door je te beperken tot het
verantwoordelijkheid die het menszijn met
het consumentisme en individualisme die onze cultuur doordesemen.
Tijdswendingen zoals een eeuwwisseling, de
zonder effect op ons bewustzijn. Ze roepen op tot bezinning en inkeer, hoe conventioneel en
wendingen in de tijd en grenservaringen: de
platte puntbewustzijn van een voort en weer
zich meebrengt). Wat betreft de tweede groep
vaste denkpatronen worden erdoor ter discus-
terugrollend gevangen zijn in nu-momenten.
precies andersom door een overmaat aan don-
sie gesteld, waarna de menselijke geest - even
Hoe blijven we onbevangen ondanks de last
kere tinten van het bestaan en een gebrek aan
Het normen en waarden debat lijkt een vrij
wakker geschud - de bekende grenzen tussen
van het verleden en een volgeplande agenda?
lichtval.
ongerichte en wanhopige poging om aan het
onze referentiekaders transparanter maakt,
Hoe kunnen wij anders in de drie dimensies
Waar bestaat deze menselijke waardigheid nu
gevoelde onbehagen omtrent het leven in
22
23
panta 38
panta 38
Het vrije gemoed maakt dialoog mogelijk
onze cultuur een antwoord te geven. Welk ant-
bewegingen? Een door wijsheidstradities
realiseren van menselijke waarden in werk en in
wil zeggen kiezen voor dit ´tussen´, echter zon-
woord kunnen we geven op de maatschappe-
gedragen benadering zonder in de valkuilen
het leven in waardigheid.
der de bijklank van (door de Hollandse gezellig-
lijke ratrace die ons dwingt onze maat aan te
van fundamentalisme en relativisme te vallen. Voor die levenshouding van moed en vreugde is
ten volle omarmend vanuit de kracht van
vlakkige en luidruchtige leven? Hoe dit dwin-
Een voor mij geloofwaardig en voor onze tijd
een vrije innerlijke ruimte nodig, een vrijmoe-
levensmoed`, van de amor fati van Nietzsche.
gende gemiddelde een halt toe te roepen en
aangepast antwoord lees ik in de geschriften
digheid en een loskomen van ´het moeten´dat
Het vrije gemoed maakt dialoog mogelijk, eerst
een wending te geven? Maar wending waar-
van de door zijn naziperiode verguisde maar
de ratrace ons voorschrijft. Een levenshouding
tussen de verschillende stemmen in onszelf en
toe en gericht op welk doel? Wat stellen wij als
inmiddels weer gerehabiliteerde filosoof
van ‘ootmoed’ wanneer dit woord bevrijd wordt
daarna ook in het sociale leven door te durven
postchristelijke, postmoderne cultuur in de
Heidegger. Een innerlijke gerichtheid voor een
van de christelijke connotatie van nederigheid
afwijken van de norm van ´het gemiddelde´en
passen aan het gemiddelde haastige, opper-
Welke waarde weet de absolute wet van economische groei
heid ingegeven’) gezapigheid, maar het leven
plaats van de religieus neutrale en slechts
nieuwe postchristelijke (en evengoed ‘postisla-
en weer verbonden wordt met de oorspronkelij-
te kiezen voor de middenweg van meerdere
door economische waarden bepaalde, instru-
mitische’ maar wel multi-ethnische en multi-
ke (Germaanse) betekenis die te maken heeft
invalshoeken en meerstemmigheid. In plaats
mentele gerichtheid op steeds meer en voort-
religieuze) cultuur heeft Heidegger mijns
met vriendelijkheid en welgezindheid (deze
van het overschreeuwen van anderen in een dis-
durend sterker groeiende materiële welvaart?
inziens verduidelijkt aan de hand van de oor-
voorchristelijke klank van ootmoed klinkt nog
cussie of het politieke onderhandelen voor een
Welke waarde weet de absolute wet van eco-
spronkelijke betekenis van dat woord (cultura)
door in ‘olijk’). Zo duiden levensmoed en levens-
nietszeggend compromis of een grijs gemiddel-
nomische groei te relativeren? Welke innerlij-
waarin de Latijnse wortel verstopt zit voor ‘het
vreugde op een gemoedsgesteldheid, die in de
de bestaat het beoefenen van de dialoog uit de
ke, op menselijke waarden georiënteerde
bewonen en bebouwen van de aarde’. Wij hoe-
oude Griekse levensfilosofie is gethematiseerd
kunst van het begaan van de weg van het mid-
gerichtheid is sterk genoeg om de absoluut-
ven die gebondenheid aan de grond waarop
als een innerlijke rust en balans die nodig is om
den. Om te voorkomen dat de vele stemmen ver-
heid van die wet en de daarmee samenhan-
wij leven niet op een nazistische of ethnocen-
‘het goede leven’ te kunnen leven, dat tevens een
stommen in een gemiddelde en om recht doet
gende ratrace te doorbreken? Welk perspectief
trische manier te interpreteren maar als de
mooi leven is met de glans van gerealiseerde
aan de veelkleurigheid van opvattingen en de
is overtuigender dan de collectief georgani-
algemeen menselijke openheid voor wat
schoonheid. ´Eu-thymia´ duidt deze gelukkige
schoonheid van het leven. We staan in een tijds-
seerde bevrediging van onze nimmer te verza-
Heidegger de overstemde en vergeten roep
gemoedstoestand aan, vergelijkbaar met het
gewricht en voor een wending in de tijd met de
digen begeerte en honger naar macht? Welk
van het zijn noemt. Die openheid gaat samen
levensgeluk dat schuilt in het woord eu-daimo-
prangende opgave het ´drama van de multicul-
te
perspectief is aantrekkelijk genoeg om onze
met de gemoedstoestand van een actieve
nia en in het leven volgens de Socratische wijs-
turele samenleving´ en ´de clash of civiliza-
maatschappelijke ontwikkeling niet als een
gelatenheid (die lijkt op een westers benoem-
heid (die hem door zijn ‘daimon’ werd ingefluis-
tions´te keren door stem te geven aan culturele
relativeren?
afgeleide van de hegemonie van economisch
de wu wei levenshouding) en een luisterend
terd) van het beoefenen van de deugden van
diversiteit en door het ontwikkelen van meer-
denken maar als een culturele ontwikkeling te
(in plaats van instrumenteel manipulerend)
moed, maat, bezonnenheid en rechtvaardigheid.
voudige en meerlagige benaderingen van de
zien en deze te relateren aan menselijke en
denken. Dit (naar de roep van het zijn) luiste-
Niet zozeer de spreekwoordelijke Stoïcijnse
werkelijkheid.
ecologische waarden (en uiteindelijk aan een
rende denken is aandachtig, poëtisch en dan-
onaangedaanheid van het gemoed, maar de
gemeenschappelijke waardigheid die het
kend: een dankend antwoord van de mens op
gemoedsrust die nodig is om te rusten (in
leven als geheel toekomt –of je die nu religieus
de gave van het leven zelf en de oproep het ten
gemoede) tussen koele rationele reflectie en
als schepping of anderszins als de inherente
volle te leven en de zorg ervoor te willen dra-
heen en weer zwalkende emotionele reacties.
waarde van de natuur benoemt- vanuit zulk
gen. Het poëtische denken antwoordt de roep
Voor deze gemoedstoestand van innerlijke rust
een omvattend perspectief zijn mens en
van het zijn door woorden die zwanger zijn
en ruimte, de gemoedelijkheid die de balans
natuur niet verschillend maar komen ze uit
van klankkleuren en beelden betekenis aan de
bewaart tussen de emotionele pieken en dalen
een zelfde oorsprong voort.) Door veel filoso-
dingen te geven en zin aan zijn toe te kennen.
van het leven hebben wij dat prachtig
fen en wetenschappers wordt het zogenaam-
Dit poëtische en dankende denken is geen
Nederlands woord van het gemoed.
de ´instrumentele denken’, dat aan de wortel
intellectualistisch denken dat in het hoofd
Over de auteur
van de economisering van de samenleving
plaatsvindt maar als het gelokaliseerd kan
Dit wijze woord drukt uit dat levenskunst niet
Heidi S.C.A. Muijen (1959) heeft wijsbegeerte gestudeerd en is in 2001
staat, aan de kaak gesteld en worden er voor
worden vindt het plaats tussen hoofd en hart,
gelegen is in motto´s zoals `Niet denken maar
gepromoveerd op het onderwerp ‘metaforen in communicatie en veran-
de gevoelde misstanden in onze wereld alter-
tussen denken en doen, tussen emotioneel
doen´, alsof we zouden moeten kiezen tussen
deringsprocessen’. Ook heeft zij een achtergrond in de beeldende creatie-
natieven gezocht. Maar waar is een andere
door de grillen des levens heen en weer geslin-
hoofd en handen of tussen hart en hoofd. Het
ve therapie. Met collega’s heeft zij het Rotterdamse Filosofen Café opge-
benadering te vinden, die niet terugvalt in
gerd worden en het afstandelijke onaangeda-
gemoed is het bewonen van dit tussengebied
zet en is daarnaast zowel in de geestelijke gezondheidszorg als aan
oude als niet meer in deze tijd als geldig
ne denken over het leven. In dit wonderlijke
(een innerlijke cultuur of beschaving), het aan-
(volks)universiteiten werkzaam geweest. Centraal in haar werkzaamhe-
ondervonden vormen van geloof, een spiritu-
‘tussen’ horen we die roep met ons luisterende
dachtig aanwezig zijn en alert zijn om de balans
den staat de bevordering van filosofische reflectie en creatieve expressie
ele benadering die substantiëler is dan het
denken en geven we er gehoor aan door ons
te bewaken tussen de uitersten in onszelf. Dan
ten behoeve van gezondheid, professionalisering en levenskunst. In 2004
spirituele shoppen van de New Age beweging
leven ten volle te leven zodat de leegheid van
zijn we in staat om aan de extreme eisen van de
is zij gestart met haar Praktijk voor Creatieve Ontwikkeling en
en die tevens de druk kan weerstaan van fun-
ons bestaan vervuld raakt. Het vinden van zin
buitenwereld een eigenzinnig antwoord met
Levenskunst: Thymia, zie www.thymia.nl
damentalistische religieuze restauratieve
en vervulling kunnen we omschrijven als het
menselijke maat te geven. Gemoedelijk leven
24
25
panta 38
panta 38
Uitgelezen
De kracht van echte mannen
In het hoofdstukje: ‘Leef alsof je vader dood is’
Gids voor de omgang met vrouwen, werk en
raad hij de man aan het ‘huis van de ouders’ te
Gelukkig zijn kun je leren,
Belangrijke gebeurtenissen (zoals ont-
ook hun competenties en hun deug-
slag of promotie) verliezen binnen drie
den te herkennen en op te bouwen”
Martin Seligman,
maanden hun invloed op het geluksni-
zegt Seligman.
Uitgeverij Het Spectrum B.V., 9027479631
veau. Wat wel telt is of je een duurza-
Het bijzondere van deze onderneming
me relatie hebt en hoe je naar de din-
is dat Seligman en de zijnen zich base-
Ruth, een alleenstaande moe-
gen kijkt. Optimisten blijken veel
ren op gedegen wetenschappelijk
seksualiteit
verlaten. Een vrij man te worden. Voor mannen
der uit Hyde Park, een buurt in
gelukkiger te zijn dan pessimisten.
onderzoek. “Als je dit boek leest, loop je
David Deida
is er niet een boek zoals De ontembare vrouw
Chicago, had behoefte aan
Pessimisten hebben een buitenge-
met je hoofd in de wolken van nieuwe
Altamira, 2003
van Clarissa Pinkola Estés. Niet dat dit boek op
meer hoop in haar leven en
woon schadelijke manier om hun
mogelijkheden, terwijl je voeten stevig
gelijke hoogte staat. Toch kan ik me voorstellen
die kreeg ze goedkoop door
tegenslagen en frustraties te interpre-
op wetenschappelijke grond blij-
Een boek voor mannen dus. Sterker nog, voor
dat mannen zoekende zijn. Er is een ander veld
elke week voor vijf dollar loten
teren. Ze denken automatisch dat de
ven.”(1)
‘echte’ mannen. Voorin een belangrijke waar-
en dynamiek in het relationele gebied tussen
van de Illinois-loterij te kopen.
oorzaak permanent is, alles beïnvloed
We hebben talloze manieren bedacht
schuwing dat de oefeningen die achterin het
mannen en vrouwen. Deze generatie moet het
Ze had regelmatig een dosis
en persoonlijk is: ‘Het gaat nooit meer
om ons snel goed te voelen zoals drugs,
boek een heel katern beslaan gevolgd worden
zelf opnieuw uitzoeken en David Deida wil
hoop nodig, want haar stem-
weg, het ondermijnt alles en het is
chocolade, liefdeloze seks, winkelen,
op eigen risico. De waarschuwing is niet voor
mannen daar een handje bij helpen.
ming was meestal bedrukt; als
mijn eigen schuld.’ Optimisten daaren-
masturberen, televisie. Maar dit leidt
de ademhalingsoefeningen maar wel voor de
Het begin van dit boek ervaarde ik als erg
ze een therapeut had kunnen
tegen beschikken over een competen-
niet tot authentiek geluk, eerder tot
manieren om de ejaculatie te transformeren.
Amerikaans en wat oppervlakkig. Zoals de
betalen, was de diagnose een lichte
tie die het hun mogelijk maakt hun
verdoving.
De inhoudsopgave bestaat uit acht delen met
kreet waar hoofdstuk 12 mee begint: Wees
depressie geweest. Deze aanhoudende
tegenslagen als overkomelijk te inter-
maken onderscheid tussen een plezier-
Gelukswetenschappers
vijftig kleine hoofdstukjes.
bereid alles in je leven te veranderen. Dan kom
somberheid was niet begonnen toen haar
preteren, te wijten aan een enkel pro-
tje en het voelen van echte voldoening.
Een greep uit de hoofdstukken van deel een:
je wel erg hoog uit op de stressschaal van
echtgenoot haar drie jaar geleden voor
bleem dat voortkomt uit tijdelijke
Het laatste leidt tot meer blijvende
• Stop met hopen op betere tijden.
Seyle. Maar naarmate ik verder las nam mijn
een andere vrouw verliet, maar leek altijd
omstandigheden of afkomstig is van
positieve gevoelens, die voortkomen
• Leef met een open hart, zelfs als het pijn
interesse toe.
al aanwezig te zijn geweest – in ieder
andere mensen.
uit het uitoefenen van competenties
In deel twee, Omgaan met vrouwen, ben ik
geval sinds de middelbare school, 25 jaar
De Amerikaanse psycholoog en thera-
en deugden. Maar wat zijn weten-
natuurlijk nieuwsgierig. Laat merken dat je
geleden.
peut Martin Seligman verwierf inter-
schappelijk aantoonbaar echte deug-
haar waardeert. Het mannelijke groeit door
Toen gebeurde er een wonder: Ruth won
nationale bekendheid met zijn onder-
den? De onderzoekers gingen op zoek
uitdagingen, maar het vrouwelijke door com-
22 miljoen dollar in de Illinois State-loterij.
zoek naar aangeleerde hulpeloosheid
naar universele deugden door de
doet. • Verander nooit van gedachten om een vrouw te plezieren. • Stel je levensdoel boven je relatie. • Handel uit liefde.
plimenten. Een man moet zonder schaamte
Ze was buiten zichzelf van vreugde. Ze
(de neiging van een jong kind om alle
basisbeginselen van belangrijke gods-
• Stop met hopen dat je vrouw soepeler zal
nadrukkelijk uiting geven aan zijn waardering
zegde haar baan als inpakster bij Nieman-
controle over zijn omgeving op te
diensten en filosofische tradities na te
worden!
voor zijn vrouw. Prijs haar volop.
Marcus op en kocht een huis met achttien
geven.) Hij gaf jarenlang over de hele
gaan en daaruit een grootste gemene
Hoofdstuk 18: Verdraagzaamheid leidt tot
kamers in Evanston, een garderobe vol kle-
wereld lezingen over dit onderwerp en
deler
De stiekeme gedachte kom bij mij op dat je
wrok. Een man gaat wrok koesteren en raakt
ren van Versace en een lichtblauwe
bereikte de absolute top in zijn vakge-
Aristoteles en Plato, Thomas van
‘man’ heel simpel ook kunt vervangen door
gefrustreerd over zijn vrouw wanneer hij te
Jaguar. Ze kon zelfs haar tweeling naar
bied. Nog niet zo lang geleden begon
Aquino en Augustinus, het Oude
‘vrouw’. Toch bedoelt hij het positief al bleef ik
bang of te zwak of niet in staat is haar stem-
een privé-school sturen. Merkwaardig
hij samen met Mihaly Csikszent-
Testament en de talmoed, Confucius,
eventjes alert en op mijn hoede. Hij schrijft: ‘De
mingen en testen te doordringen van liefde. In
genoeg zakte haar stemming in de loop
mihalyi (de uitvinder van het begrip
Boeddha, Lao-Tse, de bushido (de
te
destilleren. “We
lazen
kans is redelijk groot dat je meer in balans
intieme relaties gaat het erom elkaar lief te
van het jaar weer in. Tegen het einde van
flow) aan een opwindend nieuw pro-
samoeraicode), de koran, Benjamin
bent dan je ouders waren. Als je een vrouw
hebben en te helpen groeien. Op een betere
het jaar stelde haar dure therapeut vast
ject, dat bekend werd als de Positieve
Franklin en de Upanishads – bij elkaar
bent, ben je waarschijnlijk onafhankelijker en
manier dan wij kunnen als wij alleen zijn.
dat Ruth ondanks de afwezigheid van dui-
Psychologie. Het boek Gelukkig zijn
tweehonderd catalogi van deugden.
assertiever dan je moeder.’
Aan het eind van het boek is een heel katern
delijke tegenslagen aan dysthymie (chro-
kun je leren is de belangrijkste publica-
Tot onze verrassing bleken bijna al
met lichaamsoefeningen en een manier om de
nische depressie) leed.
tie tot nu toe over dit onderwerp.
deze tradities, verspreid over drie mil-
De psychologische wetenschap is groot
lenia en het gehele aardoppervlak, zes
ejaculatie uit te stellen en te transformeren. Zijn laatste zin is: Heb lief door de angst heen.
Dit verhaal illustreert de oude volks-
geworden door het onderzoek naar
deugden gemeenschappelijk te heb-
Dit boek is groter dan de bespreking ervan.
wijsheid ‘geld maakt niet gelukkig’.
psychische problemen. Het overgrote
ben.”
David Deida is internationaal bekend om zijn
Geluk blijkt volgens de laatste stand
deel van de psychologen houdt zich
transformerende werk op het gebied van per-
der wetenschap voor de helft gene-
bezig met stoornissen, klachten en
Deze zes deugden zijn:
soonlijke groei en intieme relaties. Hij gaf les
tisch bepaald te zijn. De andere helft is
pathologie. De standaardpsycholoog
• Wijsheid
o.a. aan de Universiteit van Californië.
variabel, maar dan moet je wel de juis-
weet weinig over hoe je gelukkig
• Moed
te keuzes doen. Lichamelijke schoon-
wordt, en heel veel over hoe je minder
• Liefde en menselijkheid
heid, lichamelijke gezondheid, status,
ongelukkig wordt. Gelukkig zijn kun je
• Rechtvaardigheid
macht of roem blijken allemaal nau-
leren wil hier verandering in brengen.
• Gematigdheid
welijks van invloed op de geluksbele-
“De beste therapeuten helen niet
• Spiritualiteit en transcendentie
ving.
alleen de schade, maar helpen mensen
AvG
26
27
panta 37
panta 38
Ze omvatten samen het begrip van een
kwetsbaar op. Je herkent de therapeut
wordt aangeboden. En dat zou best
Spiral Dynamics
islam, militante zwarte islam, enzo-
waarden en hun ontwikkeling. En
goed karakter, de sleutel naar geluk.
aan de praktische tips die hij door het
eens waar kunnen zijn. Waar de huma-
Waarden, leiderschap en veranderin-
voort. (Persoonlijk denk ik dat Said
waarden zijn er in vele varianten. Beck
Maar hoe versterk je deze deugden bij
hele boek heen geeft. Het boek is
nistische psychologie in de academi-
gen in een dynamisch model,
daarbij niet ver genoeg ging: zou er
en Cowan onderscheiden er acht: (1)
jezelf? Om dit mogelijk te maken ope-
smeuïg samengesteld, ook door de vele
sche wereld het onderspit lijkt te heb-
Don Beck en Chris Cowan
ook niet oost-indonesische islam zijn,
Survivalist, (2) Magical-tribal, (3) Ego-
rationaliseerden de onderzoekers de
testjes die erin zijn opgenomen.
ben gedolven en de transpersoonlijke
Altamira, 2004, 408 blz., gebonden,
tegenover west-indonesische islam? Of
centric, (4) Absolutistic, (5) Materia-
ISBN 90 6963 639 5
wacht, er is een provincie in Zuid-West
listic, (6) Egalitarian, (7) Systemic en (8)
indonesie waar ze weer heel anders
Holonic. De eerste zes waarden horen
deugden in competenties: manieren
Gelukkig zijn kun je leren bevat niet
psychologie nog nauwelijks ingang
waarlangs we de deugd bereiken. Zo
echt schokkend nieuws voor lezers van
heeft gevonden, kan de positieve psy-
kan je je wijsheid vergroten door te
PANTA. In feite wordt de perennial phi-
chologie wellicht ruimte maken voor
“Nederland is in de war”, schreven de
denken…) Maar goed, het deconstru-
tot de ‘eerste laag’ van het model, en
werken aan nieuwsgierigheid, liefde
losophy van Huxley opnieuw uitgevon-
de boodschap die al zo lang uit het
kranten na de moord op Theo van
eren van grote begrippen, dat kunnen
regeren het wereldgebeuren, de laat-
voor leren, beoordelingsvermogen en
den. En dat deugdzaam leven helpt om
Oosten tot ons komt: dat we ons niet
Gogh. Na de gebeurtenis-
je aan postmodernisten overlaten.
ste twee vormen het begin van een
vindingrijkheid; je spiritualiteit en
je beter te voelen, weet iedereen die
blind moeten staren op tijdelijke licha-
sen rond 11 september 2001
Toen de Franse filosoof Derrida in
‘tweede laag’, minder aanwezig in de
transcendentie kan je vergroten door
serieus een spirituele discipline beoe-
melijke genietingen, maar dat het
is de hele wereld eigenlijk
debat ging met de Duitse modernisti-
wereld, maar voor een juist begrip van
te werken aan je waardering voor
fent.
ware geluk meer te maken heeft met
in de war. Ik herinner me
sche filosoof Habermas over het
de huidige verwarring juist van emi-
schoonheid, dankbaarheid, hoop, ver-
Toch is het opwindend om een
de geest en met het hart. (2)
wereldwijde terrorisme, begon hij
nent belang.
Amerikaanse toppsycholoog dit soort
KK
nog een VPRO uitzending
gevingsgezindheid en humor, enzo-
vlak na de aanval op het
ogenblikkelijk het begrip ‘wereldwijd
Beck en Cowan grijpen terug op het
(1) Joan Oliver Goldsmith, schrijver van How Can We Keep from Singing: Music and the Passionate Life. (2) Vergelijk bijvoorbeeld dit boek met De kunst van het geluk van de Dalai Lama, wat in het voorjaar van 2002 in PANTA werd besproken.
World Trade Center waarin
terrorisme’ in twijfel te trekken.
werk van Clare Graves, een tijdgenoot
half Nederland zijn mening
Geert Mak hoorde ik laatst zeggen op
van de geestverwante maar veel
gaf over de situatie – de uit-
TV: “het gaat niet om een botsing tus-
bekendere Abraham Maslow. Iedereen
zending liep uit op chaos:
sen het Westen en de islam, maar om
heeft wel van Maslow en zijn behoef-
iedereen sprak voor zijn eigen belan-
die tussen de stad en het platteland”.
tenhiërarchie gehoord, maar wie had
gengroep (joden, christenen, moslims,
Met een moslim uit Istanboel zou nie-
ooit van Graves gehoord voordat
arm,
voorts.
dingen te horen zeggen.
Professor Seligman, ex-voorzitter van
“Positieve psychologie is de belangrijk-
de belangrijke American Psychological
ste ontwikkeling sinds 50 jaar in de
Association, stelt zich in Gelukkig zijn
psychologie” jubelt de website waarop
kun je leren verrassend persoonlijk en
Gelukkig zijn kun je leren te koop
Test uw eigen optimisme 1. U en uw partner maken het weer goed na een ruzie
traditioneel,
mand in het Westen problemen heb-
Beck/Cowan zijn werk populariseer-
Westers, Oosters…) Zijn hele beschavin-
ben, maar moslims die zo van het
den? (En wie had ooit van Beck/Cowan
A. Ik heb blijkbaar niet goed opgelet
gen met elkaar in botsing, zoals
platteland in de Nederlandse cultuur
gehoord, voordat Ken Wilber het Spiral
B. Ik ben een pechvogel
Samuel Huntington met zijn invloed-
van belanden, dat is vragen om moei-
Dynamics model in vrijwel al zijn
7. U krijgt een boete vanwege een verkeersovertreding
A. Ik heb hem/haar vergeven B. Ik ben gewoonlijk vergevingsgezind 2. U bent de verjaardag van uw partner vergeten
modern,
rijke maar omstreden boek The Clash
lijkheden. Maar diezelfde ontwikkeling
recente boeken is gaan promoten?).
8. U voelt zich de laatste tijd moe
of Civilizations suggereerde? Is het in
heeft ook in Nederland zelf plaats
Toch zou je het Graves model als een
A. Ik krijg nooit een kans me te ontspannen
Nederland nu ‘oorlog met de islam’,
gehad (lees zijn Hoe God verdween uit
waardenhiërarchie kunnen zien, waar-
B. Ik heb een drukke tijd achter de rug
zoals minister Zalm zich liet ontvallen?
Jorwerd). Waarom ging dat dan
bij een achttal stadia in de loop van de
A. Ik ben slecht in het onthouden van verjaardagen B. Ik was erg met andere dingen bezig
9. Een vriend/vriendin bedankt u omdat u hem/haar door een
3. U krijgt bloemen van een geheime bewonderaar
A. Ik help hem/haar graag in moeilijke tijden
A. Ik ben populair
B. Ik geef om mensen
Als reactie op deze verwarrende situ-
niet met heetgebakerde conflicten
individuele en culturele ontwikkeling
atie kent Nederland een sterke traditie
gepaard?
doorlopen worden. En zoals Ken Wilber
overleg, consensus, ‘de boel bij elkaar
Daar sta je dan als leek, moe van alle
ieder stadium van ontwikkeling zo zijn
op het gebied van verzoenende taal,
moeilijke tijd geholpen heeft
B. Ik ben aantrekkelijk voor hem/haar 10. Tijdens de vakantie bent u aangekomen en het lukt u niet 4. U geeft een succesvol feestje
rijk,
weer af te vallen
uitentreure heeft beschreven, kent
houden’, om in de termen van Job
pogingen aan het wereldgebeuren nog
eigen behoeften, waarden – maar ook
Cohen te spreken. Postmoderne filoso-
enige zin te ontlenen. Wat is er nu
ethiek, cognitie, esthetiek, religie, enzo-
fen betwisten het nut om te spreken
eigenlijk gaande in de wereld? Er zijn
voort.
over ’de’ islam, ‘het wereldwijde terror-
overduidelijk botsingen aan de gang,
De terminologie van Graves muntte
maar van wat en van wie?
niet uit door duidelijkheid, hij gebruik-
A. Ik was die avond goed in vorm
A. Het dieet dat ik probeerde, werkt niet
isme’, ‘het’ Westen. Toen een journalis-
B. Ik ben een goede gastheer/gastvrouw
B. Diëten werken uiteindelijk niet
te van de VPRO eens de postmoderne filosoof Edward Said een uitspraak van
Spiral Dynamics van de auteurs Beck
A-N, B-O, C-P, en dergelijke, en Beck/
5. U zakt voor een belangrijk examen
Scoring:
Bolkestein voorhield -‘De islam heeft
en Cowan doet een poging een andere
Cowan hebben om die redenen een
A. Ik ben niet zo slim als andere mensen die examen deden
De volgende antwoorden leveren een punt op:
meer te vrezen van het Westen dan het
invalshoek te bieden, zonder gebruik te
vertaalslag proberen te maken die het
B. Ik heb me niet goed voorbereid
1B,2B,3A,4B,5B,6A,7A,8B,9B,10A
Westen van de islam’ (daarbij doelend
maken van belegen categorieën als
grotere publiek zou aanspreken. Aller-
te benamingen voor deze stadia als
Als uw score 8-10 bedraagt, bent u erg optimistisch; bij 6 of 7 rede-
op de ontstuitbare opmars van de
oost/west, christen/moslim, blank/zwart
eerst gebruikte ze kleuren om de diver-
6. U verliest uw geduld met een vriend
lijk optimistisch; bij 5 gemiddeld; bij 3 of 4 nogal pessimistisch en
modernisering, ook in de islamitische
en dergelijke. Volgens hen zijn er in
sie stadia aan te duiden: (1) beige, (2)
A. Hij/zij was in een hatelijke stemming
bij 1 of 2 bent u erg pessimistisch
landen)- ontstak Said in toorn en bries-
deze conflictueuze tijden anderen fak-
paars, (3) rood, (4) blauw, (5) oranje, (6)
te dat je niet van ‘de’ islam kon spreken,
toren in het spel, die dieper graven en
groen, (7) geel en (8) turkoois. Daar
er was Arabische islam, Indonesische
lastiger te begrijpen zijn: het gaat om
moet je niets diepers achterzoeken,
B. Hij/zij zit altijd te zaniken
28
29
panta 38
panta 38
V o r i g e n u m m e r s v a n PA N T A zeker geen aura- of chakrakleuren,
sing met de overwegend groene con-
Het Spiral Dynamics model heeft een
maar meer een huis-tuin-en-keuken
sensuscultuur van Nederland, omdat
grote intuïtieve waarde, vooral bij eer-
kleurenpsychologie: beige staat voor de
daarin de blauwe meme van orde en
ste kennismaking gaat veel mensen
woestijn, paars voor magie, rood voor
gezag is ondermijnd. (Over dit thema
een licht op. Wat je dan vaak ziet is dat
agressie, blauw voor orde, oranje voor
gaf Don Beck op 28 Januari een semi-
het spreken over memes na verloop van
activiteit, groen voor de zachtere aan-
nar in Zeist onder de titel: ‘A New
tijd ontaarden kan in een spelletje
pak, enzovoort. (Geel is dan de kleur
Perspective on Fundamentalism’).
labeling (Bush is blauw, Saddam Hoes-
Dit memetische aspect van Spiral
Wilber het indertijd gevat uitdrukte:
Dynamics bergt naar mijn idee het
“Soms heb je blauw nodig om rood een
Ten tweede knoopten ze aan bij de
gevaar in zich dat het SD-gedachten-
dreun te geven….”). Of erger nog: kriti-
zogenaamde ‘memetica’, de weten-
goed een hoog jargon gehalte krijgt.
sche discussies worden in de kiem
schap van de ‘memes’, een door de bio-
Zoals memes en hun invloed op men-
gesmoord omdat een deelnemer nog
loog Richard Dawkins bedachte term
sen in Spiral Dynamics worden be-
te groen wordt geacht wordt om geel te
die voor de cultuur de rol speelt van het
schreven grenst soms aan science fic-
kunnen begrijpen.
‘gen’ in de biologie (vandaar ‘memeti-
tion. Het is dan ook goed dat Beck een
Dat neemt niet weg dat Spiral
ca’, als tegenhanger van de ‘genetica’).
aantal jaren geleden aansluiting heeft
Dynamics een interessant terrein van
van de zonne-energie, turkoois van de oceanen).
sein is rood, Tony Blair is groen; of zoals
Cultuur is voor een zeer groot deel imi-
gezocht bij Ken Wilbers veel ruimer
onderzoek en verandering blootlegt:
tatie, en dan vooral van normen en
opgezette model van menselijke ont-
dat van de waarden en hun ontwikke-
waarden, en om te verklaren hoe dit
wikkeling, waarbinnen de dimensie
ling. Toepassingen hiervan hebben zich
mogelijk was opperde Dawkins dat dit
van de waardenontwikkeling slechts
bewezen in de werelden van reclame,
kon doordat ‘memes’ zich verspreiden
één van de zeer vele is. Daarmee heeft
management, conflicthantering en
van brein tot brein. (Dit begrip heeft
Spiral Dynamics aan geloofwaardig-
wereldpolitiek (niet onvermeld mag
een grote vlucht genomen, het krijgt in
heid gewonnen. Als tegenprestatie is
blijven dat Beck in de jaren tachtig het
de internet-zoekmachine Google tegen-
Wilber de meme-terminologie gaan
SD-model met success toepaste in de
woordig al 18.600.000 hits!). Zo wordt
gebruiken om zijn eigen model
brandhaard Zuid-Afrika). Ondanks de
begrijpelijk waarom Beck of Wilber in
opnieuw een vertaalslag te geven naar
soms weerbarstige stijl van schrijven
hun analyse van het wereldgebeuren
het grotere publiek toe. Spiral Dyna-
verdient Spiral Dynamics dan ook een
dingen kunnen zeggen als: de rode
mics mag zich vooral in de Wilber scène
zeer breed gehoor.
meme van de militante islam is in bot-
verheugen in een grote populariteit.
FV
NR. 3, VOORJAAR 1991 Van Wees, Ik ben mystica, meneer! Deturck, Waar zijn we in ‘s hemelsnaam mee bezig? Mol, Op zoek naar gezondheid. Manschot, Transpersoonlijke oogheelkunde. Kamermans, Transpersoonlijke geneeskunde. Weiss, Transpersoonlijke kunst. Van Luyn, Het transpoonlijke in de realiteit. NR. 4, NAJAAR 1991 Kikke, Europese Oost-West conferentie. Kampschuur, Wat moeten we met macht? Muyen, Over dans, sacraliteit en de cirkel. Kampschuur, Groei, volwassenheid en transformatie.
NR. 20, VOORJAAR 1999 Doets, Interview met Willem Glaudemans. Visser, Training en therapie. Klumpers, Sjamanisme. Knibbe, Zijnsgeorienteerde werkwijze en Almaas. Visser, Bewustzijn, ervaring en gevoel.
NR. 5, VOORJAAR 1992 Hoogcarspel, Mystieke minstrelen uit Bengalen. Alink, Tussen macht en onmacht. Muyen, Nu daagt het in het Oosten. Voorberg, Transpersoonlijke visie op conflicten. Hoogstraten, Volg de weg van het hart. Pop, Bewustwording en spontane genezing.
NR. 21, ZOMER 1999 Mol, Het Oost-West samenwerkingsproject. Scheepers, Het spectrum model van Wilber. Van Gulik, Interview met Peter Kampschuur. Klumpers, Verlicht ruzie maken. Visser, De verabsolutering van de natuur.
NR. 7, ZOMER 1994 Mol, ITANT en Oost-Europa. Van Leeuwen, Bruggen tussen Oost en West. Tiberghien, Zwemmen met wilde dolfijnen. Kikke, Padwerk. Schlemper, De zin van de waanzin. Pop, Illusie: werkelijkheid scheppende mogelijkheid. Visser, Het Atman project.
NR. 22, NAJAAR 1999 Kampschuur, Oost, West, Buddha Pest. Visser, Integrale wetenschap. Scheepers, Psychologie, religie en spiritualiteit. Brasser, “Inner journey to your spirit, body & soul”. Doets, Mijn paradijsverhaal. Jacobs, Spiritualiteit in het dagelijks leven. Roodenberg, Wat is nu eigenlijk spiritualiteit?
NR. 8, VOORJAAR 1995 Timmers, Spirituele crisis: bron van mogelijkheden. Kense, Wat maakt een crisis spiritueel? Van der Kroon, De wildeman. Pop, Kwaliteitszorg rond de geboorte van SEN. Lindeboom, Transpersoonlijke ervaring en Grof.
NR. 23, VOORJAAR 2000 Verslag ITANT-conferentie “De Innerlijke Weg”. Erkelens, Een jungiaans antwoord op Ken Wilber. Doets, De natuur als medicijn. Klumpers, Verlicht ruziemaken (2). Van Gulik, De hemel begint in jezelf.
NR. 10, NAJAAR 1995 Groote, Organisaties: uitdaging voor spiritualiteit. Bosch, Organisaties vanuit een rijkdomsperspectief. Versteegen, Spiritualiteit in management. Visser, Het feestje van Stanislav Grof.
NR. 24, ZOMER 2000 Scheepers, Psychose of verlichting? Rozemond, Kerntransformatie. Van de Broek, Transp. loopbaanbegeleiding. Weiss, Wat is nu eigenlijk transpersoonlijke kunst? Klumpers, De stem van de Meester. Visser, Ken Wilber: Denken als Passie (voorpublik.)
NR. 11, VOORJAAR 1996 Visser, Traditie: een kader voor de wetenschap. Visser, Interview met Ken Wilber. Garcan, Nieuwsbrief uit Kroatië. Timmers, Interview met David Lorimer. NR. 12, ZOMER 1996 Visser, Naar een transpersoonlijk mensbeeld. Klumpers, Wat is Zen? Hanselaar, Zojuist vloog hier een vogel. Van den Burgh, Interview met J.J. Suurmond. Van Luyn, Bezit... een kwestie van liefhebben. NR. 13, NAJAAR 1996 Mol, Verbinding met Oost-Europa. Visser, Transp. psychologie op een tweesprong. Klumpers, Wat is Zen? (2) Kampschuur, Verlichte met klinische ervaring. ITANT conferentie: De koning in het middelpunt. NR. 16, NAJAAR 1997 Van Gennip, Europees bewustzijn in Warschau. Fadiman, Vrouwen, drugs en religie. Kikke, Gidsen en hun boodschappen. Visser, Interview met Han de Wit. Van Luyn, De binnenkant van de buitenkant. Visser, Hele en halve transpersoonlijke waarheden. Kikke, De kunst van het helpen.
In Memoriam
Pieter Hardon 7 november 1938 - 2 januari 2005 Zeer plotseling is Pieter overleden. We kennen hem als iemand van het eerste uur van ITANT. In Polen heeft hij in 1997 het Eurotas congres geadviseerd. In Hongarije gaf hij workshops. Een warme man vol oprechte belangstelling voor de ander. Maar ook een man die worstelend voor zijn authenticiteit zijn pad zocht. Een oprecht mens vanuit zijn eigen bron zoekend naar antwoorden. Pieter wij zullen je missen. Redactie van PANTA
30
Hoekstra, Kun je tegelijk arts zijn en medemens? NR. 19, NAJAAR 1998 Van Gulik, Interview met Frank Visser. Kampschuur, Alles is binnen. Kikke, Ontplooiing is zijn wie je al bent. Visser, Wat is transpersoonlijk... en wat niet? Kikke, Het niet-nulsom spel.
NR. 17, VOORJAAR 1998 Mol, De wonderen van samenwerking. Kampschuur, De telefooncel van Dr. Who. Van Gennip, De spirituele stagnatie van Duitsland. Visser, Ken Wilber revisited. Klumpers, RIAGG en zingeving. NR. 18, ZOMER 1998 Van Gennip, Interview met T. Jakubowicz. Visser, Wegwijs in de transpersoonlijke psychologie. Bosscher, De opvang van Hannah in haar psychose. Doets, Interview met Hans ten Dam. Van Luyn, Kunst als wegwijzer naar liefde. Kikke, De heilige ideeën van het enneagram.
NR. 25 NAJAAR 2000 (jubileumnummer) Van Gulik, Interview met Pieter ter Haar. Visser, Van transpersoonlijk naar integraal. Van Erkelens, De geest in de materie. Huizinga, De vuurwerkramp in Enschede. Kampschuur, Het transpersoonlijke ego. Klumpers, Poëzie en het transpersoonlijke. Bos, Jij bent mij en ik ben jou. Roelofs, In de Pyreneeën de diepte in. Breg, De spirituele zijde van geven en ontvangen. Mol, De sterrenspiraal van EUROTAS. NR. 26, VOORJAAR 2001 Van Gulik, Interview met Gerard Lange. Vissel, Transp. aspecten van de geneeskunde. Kikke, De geboorte van het werkelijke Zelf. Widdershoven, Oud, ziek en een beetje gek... Klumpers, Waarom mediteren? Frey, Verhaal van arts op zoek ging naar haar gidsen. Taal, Binnen en buiten. NR. 27, ZOMER 2001 Mol, Roemenië en het East-West Eurotas Project. Scheepers, Waar en waarachtig. Kikke, Andrew Cohen over verlichting en business. Erkelens, C.G. Jung en de pre/trans verwarring. Schut, Licht op mijn herstel. Kal, Het gras groeit vanzelf. Mol, Erkenning voor de transpersoonlijke therapie. NR. 28, NAJAAR 2001 Van Gulik, Interview met Marga Adama. Pabon, Het transpersoonlijke in de kunst. Hartzema, De mandala. Derkse, De ezel en de meester. Olivier-Van der Kooi, Transpersoonlijke levenskunst. Moerings: Sporen door de Eeuwigheid. Wilber, Over smaak valt wel te twisten. Van Gulik, Wat doet kunst met mij. Klein-Wassink, Het huis van mijn jeugd. Vanden Abeele, Een gelukte ontmoeting. Klumpers, Waarom mediteren?
NR. 29, VOORJAAR 2002 Van Gulik, Interview met Marcel Derkse. Harris, De dynamiek van de spiraal. Visser, Verknipt of Verlicht? Scheepers, Psychose of Verlichting? Keppel Hesseling, Transpersoonlijke acupunctuur. Van Gulik, Het huis met de blauw luiken. NR 30, ZOMER 2002 Mol, Kleine ruzies in het licht van wereldconflicten Van Gulik, Interview met Maarten Zweers Hardon, De kracht van het nu Visser, De hemelpoort van cyberspace Kampschuur, Energetica van het transpersoonlijke Beijer, De reis van je leven Klopper, Waar gaat het om? Koks-de Roode, Van Goddelijke Luister naar Eenheidsbewustzijn. Van Gulik, Hechting NR. 31, NAJAAR 2002 Van Gulik, Interview met Anneke van der Meer Broeders, Familieopstellingen volgens Hellinger Klumpers, Zoektocht naar de bronnen van de droom Kamschuur, Wetenschap en inwijding Visser, Transpersoonlijke pscyhologie op de helling? Hardon, De helende reis NR. 32, VOORJAAR 2003 Van Gulik, Interview met Eric Schneider Kikke, Het Paradijs Kense, Orgaandonatie en orgaantransplantatie Knibbe, Schets van Zijnsgeorienteerde Opleidingen Drenth, Ayahuasca: liaan van de ziel Van Gulik, Het dansende hout NR. 33 ZOMER 2003 Van Gulik, Interview met Gerard Endenberg Strobosch, Spiral Dynamics Drenth, Overgangsrituelen Klumpers, Alle tranen zijn zout Zuiderveen, Kun je samenzijn leren? Groote, Studie over interventies bij organisaties NR. 34 NAJAAR 2003 Ank van Gulik, Interview met Johan Parmentier Mol, Transpersoonlijke visie op planetair burgerschap Klumpes, Als ons bootje over de kim gaat... Visser, Op zoek naar een Westers Dodenboek Gieles, Schets van opleiding transformatietherapie Hemer, De booschap van hoogbegaafde kinderen NR. 35 VOORJAAR 2004 Van Gulik in gesprek met Jan Taal Bishop, Ariadne's gebroken draad De Ruiter, Pad-werk en helperschap Niemandsverdriet, Het grote geheel Brasser, Een festival in Kazakstan Klumpers, Het legen van de geestelijke prullenbak Aaldijk, WAO problematiek vanuit transpersoonlijk perspectief Drenth, Het innerlijke landschap Kikke, Laat ons diepste verlangen NR. 36 ZOMER 2004 Mol, Van keizers naar kiezers, Europa in een transpersoonlijk perspectief Van Gulik, Interview met Ton Lathouwers, Van Gulik, Michel de Montaigne en Argentinië Drenth, Leven vanuit de bron Conferentie bij het 20 jarig bestaan van ITANT Alink, Jan van Ruusbroec Luyn, Het Landschap van mijn ziel, deel 1 Gieles, Essentiële Coaching, Schets vanuit de praktijk NR. 37 NAJAAR 2004 Johan van der Kooij, Interview met Susan Frank Frank Visser, Ken Wilber als mysticus Ank van Gulik en Anja Brasser, Eurotas conf. London Stamboliev/Koolbergen, Voice dialogue als ingang naar het transpersoonlijke Quispel, Onconventionele interventie Karel Klumpers, Loslaten Kees Aaldijk, Transcendente geneeskunde Van Luyn, De kast
Een set van alle (leverbare) vorige nummers van PANTA ontvangt u voor € 48,-. (excl. verzendkosten: Nl € 5,50/Europa € 17,-)
panta 38
Port payé
Port betaald
TPG Post
Afzender: Stichting ITANT, Heemsteedsedreef 59, 2101 LM Heemstede
panta
Pay-Bas
