OVERZICHT BEROEPSETHIEK (A) RESPECT. 1. informatieplicht

OVERZICHT BEROEPSETHIEK (A) RESPECT 1. informatieplicht Recht op vrije deelname (informed consent)  Wat behoort tot de noodzakelijke informatie? (p.27) o Deskundigheid hulpverlener o Doelen professionele relatie o Methoden van onderzoek en behandeling o Risico’s en baten o Te verwachten resultaten en beperkingen o Algemene voorwaarden professionele relatie  Honoraria, vertrouwelijkheid, gegevensverzameling, wijze van bewaring, personen betrokken in werkrelatie o Rechten cliënt o (Persoonlijke waarden hulpverlener)  Hoe moet de informatie gegeven worden? (p.27) o Geen vakjargon o Folder = onvoldoende!  in gesprek uitleggen o Brieven/folders/aankondigingen  Objectieve voorstelling doelstellingen/werkwijze  Reclame = verboden!  geen klanten “lokken”  Is informed consent haalbaar bij psychotherapie en psychosociale begeleiding? (p.28) o Cliënt moet voldoende informatie krijgen, maar niet alle informatie  Kan soms de therapie zelf belemmeren o Zeggen dat je niet over alles kan informeren op voorhand en gaandeweg tijdens therapie meer uitleg geven wanneer nodig  Hebben minderjarige cliënten toestemmingsrecht? (p.30) o Tot 12 jaar: rechten uitgeoefend door wettelijke vertegenwoordigers (ouders, voogd, …) o Vanaf 12 jaar: ook toestemming kind noodzakelijk o Vanaf 16 jaar: enkel toestemming jongere nodig, tenzij jongere zelf verzoekt om ook ouders toestemming te vragen o Opmerkingen:  Ethischer om ook toestemming kind jonger dan 12 jaar te hebben!  grotere motivatie, verhoogd gevoel van verantwoordelijkheid, kleinere kans op voortijdige beëindiging therapie  Kind niet voor keuzes stellen die het niet kan maken! o Passieve toestemming = onvoldoende!  schriftelijke toestemming ouders nodig  Wat te doen bij volwassenen met onvoldoende keuzebekwaamheid? (p.32) o Begripsvermogen: begrijpt cliënt de informatie? o Oordeelsvermogen: kan cliënt niet-onredelijke keuze maken obv afwegen voor- en nadelen? o Keuzebekwaamheid regelmatig opnieuw testen! o Soms keuzebekwaam op één levensdomein en niet op een ander o Indien niet keuzebekwaam  plaatsvervangende toestemming wettelijke vertegenwoordigers (familie, voogd, rechtbank, …)

1



Mogen hulpverleners dwang uitoefenen? (p.32) o Nee! o Uitzondering: als cliënt eigen fysieke/psychische onschendbaarheid of die van anderen bedreigt of schaadt o Gedwongen opname (collocatie)  Enkel als ieder ander middel uitgeput is + gezondheid/veiligheid patiënt of anderen in gevaar  Gerechtelijke procedure (max. 2 jaar geldig) o Internering  Wanbedrijf of misdaad werd gepleegd terwijl persoon in staat van krankzinnigheid, zwakzinnigheid of erge geestesstoornis was  Persoon is sociaal gevaarlijk voor zichzelf of anderen o Gedwongen behandeling  Ingezet zonder toestemming van patiënt  Voorwaarde: gevaarlijk karakter van ziekte moet erdoor verminderen  Nauwkeurige registratie maatregelen  Controle gezondheidsinspectie mogelijk  Cliënt kan later wel zijn recht op informatie opeisen  Dwangmiddelen (isolatiecel, gedwongen medicatie) = “minste kwaad”  Alert zijn voor verdoken machtsmisbruik!

Inzagerecht, correctierecht, blokkeringsrecht, vernietigingsrecht  Voor elke cliënt dossier aanleggen o Verantwoording van professionele interventies o Beschermt psycholoog bij klachten en geeft verantwoording als hij zich moet verdedigen  Welke richtlijnen geven wetten en gedragscodes? (p.34) o Wet op de privacy  Finaliteitsprincipe/geoorloofde doel  Iedereen mag persoonsgegevens verwerken, maar enkel voor vooraf duidelijk omschreven en wettige doeleinden  3 voorwaarden doelstelling: duidelijk omschreven, wettelijk, kaderend binnen activiteit v/d houder van het bestand o Wet op patiëntenrechten  Recht op informatie over gezondheidstoestand  Rechten ivm patiëntendossier o Rapportage  Cliënt moet vooraf inzage krijgen bij rapportage aan derden  Cliënt kan afschrift van rapportage vragen  Correctierecht: op verzoek van cliënt moeten verbeteringen, aanvullingen, verwijderingen van gegevens aangebracht worden  Blokkeringsrecht: cliënt kan rapportage blokkeren, tenzij bij wettelijke bevoegdheid van externe opdrachtgever om rapportage te eisen  Cliënt op voorhand op de hoogte stellen of hij blokkeringsrecht heeft o Dossier  Cliënt mag zijn dossier inzien en afschrift vragen  Gegevens over andere personen eerst verwijderen!  Vernietigingsrecht: cliënt kan schriftelijk om vernietiging dossier verzoeken, tenzij bij wettelijke bevoegdheid externe opdrachtgever die niet met vernietiging instemt 2

o







Rapportages en dossiers moeten beperkt zijn tot die gegevens die van belang zijn voor beantwoorden v/d vraagstelling en doel v/d opdracht o Begrijpelijke en ondubbelzinnige termen gebruiken  Cliënt moet het begrijpen  Vakgenoot moet professionele relatie kunnen voortzetten indien nodig o Persoonlijke notities psycholoog  Vallen niet onder inzagerecht patiënt  Indien patiënt zich laat bijstaan door vertrouwenspersoon die beroepsbeoefenaar is, heeft die ook inzagerecht in persoonlijk notities Hoe maak je goede notities van professionele activiteiten? (p.36) o Beperk je tot beschrijvende informatie o Wees eerlijk maar nooit beledigend in je uitspraken over cliënt o Vermijd vakjargon o Ga na of je beantwoord a/d vraagstelling o Categorieën van foutenbronnen  Inhoudsproblemen  Interpretatieproblemen  Attitude v/d hulpverlener  Communicatieproblemen  Professionele problemen Hoe geef je in de praktijk inzagerecht en correctierecht? (p.38) o Eerst gegevens over anderen uit dossier verwijderen o Principe van finaliteit is prioritair aan inzagerecht!  Verslagen of dossiers mogen niet gebruikt worden in een andere context als daarmee andere belangen dan die van de cliënt gediend worden  Slechts inzagerecht als gebruik van persoonsgegevens verzoenbaar is met bepaalde doeleinden o Samen met cliënt gegevens doornemen  Ruimte voor toelichtingen  Gelegenheid voor opvang o Correctierecht  Indien hulpverlener het oneens is met cliënt, worden opmerkingen/correcties in schriftelijk attest toegevoegd a/h verslag Hoe lang moeten dossiers en verslagen bewaard blijven? (p.40) o Cliënt wijzen op bewaartermijn en welke gevolgen dit heeft op klachtrecht o Verslagen mogen niet langer bewaard worden dan noodzakelijk is voor het doel waarvoor het verslag/dossier geschreven is o Bewaringsdoeleinden  Cliënt moet voldoende tijd hebben voor eventuele nabespreking van resultaten of inzage in dossier  Hulpverlener moet zich kunnen verdedigen bij klachten  Continuïteit van professionele diensten wanneer men wenst voort te bouwen op eerdere professionele interventies  Researchdoeleinden o Bewaartermijn = minimum 2 jaar o Vernietigingsrecht: aanvraag altijd op papier zetten!

3

o

Mogen niet vernietigd worden:  Indien belangen van cliënt hierdoor ernstig geschaad worden  Wanneer daardoor unieke gegevens verloren gaan die belangrijk zijn voor gezondheidstoestand van cliënt en eventuele latere behandelingen

2. Zwijgplicht Kennis van wetten en regels (p.43)  Zwijgplicht/beroepsgeheim o Artikel 458 v/h strafwetboek o Slaat op alles wat je door de cliënt is toevertrouwd tijdens je beroepsuitoefening o Ook info over derden en info die je per toeval of per vergissing bereikt o Blijft van kracht na overlijden cliënt!  inzagerecht kan alleen uitgeoefend worden via beroepsbeoefenaar  Spreekplicht o Als je getuige bent van feiten die bedreigend zijn voor iemands leven of eigendom o Bij misdrijven op minderjarigen o Hulpverleningsverantwoordelijkheid heeft prioriteit  als je betere hulp kunt bieden door geen aanmelding te doen van groot gevaar, mag je dit verantwoorden  Schuldig verzuim o Geen hulp bieden aan mensen in nood terwijl je getuige was van de feiten o Als je geen getuige bent, kan je niet van schuldig verzuim beschuldigd worden  Spreekrecht o Altijd wanneer cliënt toestemming geeft o Wanneer je moet getuigen onder eed voor de rechtbank o Als je maatregelen moet nemen bij gevaar o Bij feiten waar cliënt slachtoffer van is, maar dan toestemming cliënt nodig o Als het nodig is voor je eigen verdediging  Verschoningsrecht/zwijgrecht o Als je geen goede reden hebt om te spreken of het belang van de cliënt er niet mee gediend is o Rechter kan je dit toekennen in situaties waarin je normaal spreekplicht hebt Beroepsgeheim in de praktijk (p.45)  Jonger dan 16 jaar: o Geheimhouding onder bepaalde voorwaarden o Informatierecht van ouders is ondergeschikt aan verplichting om best mogelijke hulp te verlenen o Vaak minderjarigen dezelfde vertrouwelijkheid geven als volwassenen Dilemma’s rond wel of niet houden van beroepsgeheim (p.47)  Algemeen: beroepsgeheim doorbreken om zware schade te voorkomen  Zo lang mogelijk prioriteit geven aan vertrouwensrelatie met cliënt  cliënt zal plannen niet uitvoeren als stevige werkrelatie onderhouden wordt

4



  







Seksueel misbruik bij minderjarigen o Basisvraag: hoe kind beste helpen?  Niet altijd door melding bij justitie o Kind overtuigen dat er met anderen moet gesproken worden  Vertrouwenspersoon uit familie, vriendenkring, … o Ouders motiveren om zich te laten begeleiden o Indien nodig: gerechtelijke stappen o Je riskeert vervolging voor schuldig verzuim obv “niet helpen persoon in nood”, niet door “niet aan te melden” Volwassen cliënt is zelf slachtoffer o Enkel spreekrecht na toestemming cliënt Geweld tegenover bejaarden o Meestal aangewezen om met mishandelaar te praten, zonder beschuldigende houding Als daders zelf strafbare handelingen melden o Spreekrecht in noodtoestanden o Maar: niet plaats van politie of gerecht innemen! o Hulpverleningsverantwoordelijkheid is prioritair  zwijgplicht schept ruimte waarin dader kan reflecteren op wangedrag Schoolcounselors o 3 partijen: school, ouders en leerlingen o Probleem bespreken in team: gedeeld beroepsgeheim o School betrekken op 2 voorwaarden:  Moet werkelijk noodzakelijk zijn  Leerling moet toestemming geven o Geen dubbele rol opnemen (begeleiden VS sanctioneren van leerlingen) Suïcidale cliënten o Je mag beroepsgeheim doorbreken bij gevaar o Cfr. zelfbeschikkingsrecht! o Kennis van indicatoren van zelfmoordgevaar noodzakelijk (p.55) o Uitingen van zelfmoordplannen altijd serieus nemen! o Maatregelen nemen om acute crisis op te vangen  Beschikbaarheid verhogen + ondersteunend netwerk mobiliseren Grenzen eigen deskundigheid in oog houden o Jezelf niet overschatten  tijdig hulp van collega’s inroepen

Bijzondere situaties (p.56)  Meerdere betrokken partijen o A priori gedeeld beroepsgeheim o Cliënt heeft beperkt toestemmingsrecht o Effectieve behandeling slechts mogelijk als voldoende vrijheid en respect gegarandeerd is  Forensische psychologie o Wettelijke verplichting om gegevens te rapporteren  vertrouwensrelatie o Cfr. rolintegriteit o Cliënt duidelijk informeren over grenzen aan vertrouwelijkheid

5







Therapeuten die onder druk gezet worden o Begrip uitdrukken voor behoefte aan informatie, maar vasthouden aan beroepsgeheim! o Uitleggen waarom je gegevens niet mag geven o Evt oplossen door toestemming cliënt te vragen o Gezamenlijk gesprek voorstellen Overlijden van cliënt o Zwijgplicht loopt door! o Nabestaanden moeten kunnen aantonen dat ze belang hebben bij krijgen van informatie o Opvang nabestaanden is wel aangewezen soms (bvb. bij verwijten tov hulpverlener) o Soms ligt hulpverlener emotioneel overhoop  collega vragen om nabestaanden bij te staan Deskundige in opdracht van de rechter o Zowel tov rechter en cliënt uitleggen wat wel en niet tot werkcontract kan behoren en gevolgen voor beroepsgeheim

3. Eerbied voor morele waarden & zelfbeschikkingsrecht Transparantie over waarden (p.66)  Deskundigheid vereist over een breed spectrum van waarden  Indien je onvoldoende vertrouwd bent met waarden die belangrijk zijn binnen de werkrelatie, of je de neiging hebt om je eigen waarden op te leggen  doorverwijzen naar andere hulpverlener  Mensen zoveel mogelijk in hun waardigheid laten  alle keuzes die ze zelf kunnen maken ook laten maken Zelfbeschikking en levensbeëindiging (p.69)  Visie op suïcide hangt samen met socioculturele context en persoonlijk waardensysteem  Respect voor autonomie cliënt veronderstelt keuzebekwaamheid o Vermogen tot redeneren en zelfreflectie aangetast bij cliënten onder invloed van drugs, alcohol, medicatie  Gezondheidszorg: doodswens = uiting van problematiek o Hulpverlener moet cliënt beschermen in crisissituatie  Bewustzijn en keuzebekwaamheid cliënt vernauwd  respect tonen door tijdelijk verantwoordelijkheid en beslissingsrecht over te nemen  Indien cliënt wel keuzebekwaam is: balanszelfdoding ( zelfdoding uit radeloosheid)  Ethisch dilemma: onschendbaarheid van het leven  autonomie als keuzevrijheid van cliënt o Negatieve invulling van vrijheid: geen inmenging van anderen o Positieve invulling van vrijheid: geeft de keuze uitdrukking aan wat werkelijk van waarde is voor de persoon?  gesprek aangaan en achterhalen of dit echt is wat cliënt wilt (meestal niet) Zelfbeschikkingsrecht bij minderjarigen (p.72)  Belang van kind of jongeren weegt zwaarder door dan belangen van anderen De hulpverlener in een organisatie (p.74)  Spanningsveld: waarden organisatie  waarden individu  Therapeut kan organisatie wijzen op discriminerende factoren  Altijd proberen waardigheid van alle individuen en organisaties te waarborgen

6

(B) INTEGRITEIT 1. Eerlijkheid en nauwkeurigheid  Diensten objectief voorstellen: correcte vermelding van titels, kwalificaties, opleiding, ervaring, competenties o Geen misleiding in folders  Verslaggeving: beperkingen van getrokken conclusies vermelden + nauwkeurigheid  Contacten met de media: objectief zijn, geen sensatiegehalte! 2. Oprechtheid en openheid  = het goede willen voor de cliënt, geen verborgen agenda hanteren  Betrouwbaar zijn in je communicatie o Geen informatie achterhouden voor cliënt o Geen valse gevoelens veinzen (niet doen alsof)  Overdreven openheid/oprechtheid is ook niet goed, omdat je dan te weinig rekening houdt met wat voor cliënt zinvol en verteerbaar is om te horen 3. Rolintegriteit/belangenconflicten en exploitatie  = hulpverlener hanteert heldere grens tussen wat onder zijn beroepsuitoefening kan vallen en wat daarmee niet te verenigen is  Problemen met rolintegriteit: o Seksueel misbruik binnen de professionele relatie o Bevorderen van persoonlijke belangen o Mengen van professionele rol met een andere rol Geschenken in de professionele relatie (p.87)  Geschenk verzwakt de professionele relatie  Duidelijk maken dat je betaald wordt door cliënt en geen extra’s verwacht worden  Professionele dienstverlening niet laten beïnvloeden door giften  Belangrijk om de (onbewuste) betekenis van de gift te verkennen in therapie o Soms is het hiervoor noodzakelijk om de gift toch in ontvangst te nemen o Acceptatie van affectieve toestand die verbonden is met de dynamiek van het geven o Focus verschuiven van geschenk naar subjectieve beleving v/d cliënt  Risico van omkoopbaarheid: als geschenk middel is om iets extra van de hulpverlener te krijgen Meervoudige relaties (p.92)  Onderscheid tussen overschrijding en schending van een grens o Schending impliceert mogelijke schade voor cliënt  Vergroot kans op uitbuiting en machtsmisbruik  Risico dat kwaliteit professionele relatie aangetast wordt  Effectiviteit van diagnose/behandeling kan in gedrang komen door gebrek aan objectiviteit  Maar: hoeft niet altijd problematisch te zijn!  Minderheidsgroepen: soms beter hen in eigen milieu te ontmoeten om gevoel van onveiligheid weg te nemen  Meervoudige relaties kunnen niet altijd vermeden worden o Belangrijk is hoe je ermee omgaat 7



Beslissingsmodel van Gottlieb: o 3 dimensies:  Hoeveel macht heb je over de cliënt in die bepaalde relatie?  Langdurige relatie biedt meer gelegenheid tot machtsmisbruik en beïnvloeding dan kortstondig contact  Bij duidelijk einde van professioneel contact blijven er minder verregaande verplichtingen bestaan dan bij een relatie zonder duidelijk einde o 5 stappen:  Evalueer bestaande relatie op de 3 dimensies  Bekijk volgende stap als relatie laag scoort op de 3 dimensies  Evalueer de relatie die er mogelijks wordt bijgenomen op de 3 dimensies  Beoordeel de 2 relaties op hun verenigbaarheid  Incompatibel als verwachtingen en verplichtingen in 2 rollen erg uiteen liggen  Overleg met collega’s die vertrouwd zijn met beide soorten rollen  Neem keuze en implicaties met de cliënt door, evenals de alternatieven die er zijn

4. Seksueel contact tussen hulpverlener en cliënt  Absoluut verboden!  Je moet je onthouden van alle gedragingen die seksueel getint zijn of zo opgevat kunnen worden  Professionele relatie is asymmetrisch, waarin cliënt in meer afhankelijke en kwetsbare positie zit o Gezonde seksuele relatie veronderstelt evenwaardige partners  Altijd schadelijk voor de cliënt, ook als het met instemming gebeurt  Ook verboden na het beëindigen van de professionele relatie  Seksuele gevoelens tov de cliënt met collega’s bespreken  Geen acties ondernemen die nabijheid van cliënt bevorderen 5. Lichamelijk contact in de professionele relatie  Continuüm van lichaamsgerichte interventies o Zie HB p. 110-115  Aanrakingen zijn niet verboden  hangt van de context af (C) VERANTWOORDELIJKHEID 



 

Aansprakelijkheidsverantwoordelijkheid o Gedragsregels uit beroepscodes en wetgeving kennen en naleven o Geen daden stellen waarvan cliënten of andere betrokkenen schade ondervinden o = ondergrens van verantwoordelijkheid Zorgverantwoordelijkheid o Kwaliteit waarmee hulpverlener zijn taak vervult o Kennis en ervaring inzetten om welzijn van cliënt te bevorderen o Alles doen wat in je vermogen ligt om cliënt zo goed mogelijk te helpen (niet enkel wat “moet”) Veronderstelt zelfkennis, mededogen, discipline Verschillende niveaus: persoonlijk, professioneel, organisatorisch, collectief

8



Beroepscodes: regels die verantwoordelijkheid concretiseren o Schade voorkomen o Continuïteit van beroepsmatig handelen o Zorg voor kwaliteit o Verantwoordelijkheid voor collega’s

1. Schade voorkomen  Geen methoden gebruiken die schade toebrengen of iemand kunnen raken in zijn waardigheid  Geen oneigenlijk gebruik maken van bijzondere kennis  Vuistregel: als voordelen niet opwegen tegen nadelen  laat schadelijke interventie achterwege  Als anderen schade kunnen oplopen: algemene belang weegt zwaarder door dan schade die individu kan oplopen  Dilemmamethode: o Formuleer een scherpe samenvatting van waar het dilemma om draait o Benoem de waarden en normen vanuit de verschillende perspectieven o Vind alternatieve mogelijkheden o Maak een afweging van de verschillende mogelijkheden en de daaraan verbonden waarden en normen  Doet beroep op morele deskundigheid van de hulpverlener  Maatregelen treffen als er nadelige gevolgen zijn voor cliënten  Fouten erkennen, niet verstoppen  Beroepsverzekering nemen 2. Continuïteit van beroepsmatig handelen (p.125)  Continuïteit van zorg voor patiënt garanderen als professionele activiteiten door onvoorziene omstandigheden onderbroken of beëindigd moeten worden  Dossiers zodanig bijhouden dat bij plots wegvallen van therapeut een collega kan overnemen 3. Zorg voor kwaliteit (p.126)  Handelen volgens aanvaarde wetenschappelijke inzichten en volgens professionele en ethische standaarden  Rekening houden met recente ontwikkelingen in vakgebied  Evidence based therapie o Gewetensvol, expliciet en oordeelkundig gebruik van wat op dat ogenblik als beste wetenschappelijke kennis beschikbaar is  Ontwikkelen van goede werkrelatie  Regelmatig objectieve metingen uitvoeren om effectiviteit van behandelingen te toetsen 4. Verantwoordelijkheid voor collega’s (p.128)  Professioneel handelen van collega’s kritisch benaderen  Actie ondernemen bij onethisch gedrag  informeren van andere collega’s en beroepsverenigingen  5 categorieën: o Onbekwaamheid o Persoonlijke problemen (alcohol, depressie, paranoia, burnout, …) o Financiële onregelmatigheden o Onzorgvuldigheid met vertrouwelijke informatie o Overinvolvementgedrag en grensoverschrijdingen 9



Collega erover aanspreken o Niet roddelen o Geen anonieme acties ondernemen

(D) DESKUNDIGHEID    

Enkel doelmatige methodes gebruiken Geen opdrachten aannemen waarvoor je de nodige deskundigheid mist Geen methoden gebruiken waarvoor je onvoldoende gekwalificeerd bent Niet verder praktiseren als je zelf psychische of fysieke problemen hebt die verantwoorde beroepsuitoefening in het gedrag brengen

1. Intellectuele deskundigheid (p.136)  Goed verstand en scherp inzicht 2. Vaktechnische deskundigheid (p.136)  Gedeeltelijk verworven door opleiding  Regelmatig bijscholing volgen  Grenzen van eigen kunnen onderkennen en cliënt doorverwijzen indien nodig  Kennis van computertechnologie  om dossiers bij te houden/beveiligen  Regelmatig vakliteratuur bijhouden  Lid zijn van beroepsorganisatie 3. Emotionele deskundigheid (p.137)  In staat zijn aanwezig te blijven bij heftige gevoelens  Verwarring tolereren en ambiguïteit aanvaarden  Lijden en onzekerheid verdragen  Rustig kunnen reageren in omstandigheden waarin anderen overspoeld worden door paniek  Leertherapie: o Eigen conflicten, motivaties, karaktereigenaardigheden, intenties, … grondig leren kennen om daarmee verboden risicosituaties te voorkomen  Oppassen voor burnout  Hulpverleners in organisaties o Zich niet laten besmetten door een crisissfeer o Onderhandelen in plaats van dubbelzinnigheden over taken en rollen te accepteren o Tijdmanagement, slechts redelijke belasting aanvaarden o Tijd voorzien voor dringende gevallen en noodsituaties o Tijd nemen om te reflecteren op het werk o Sociaal ondersteuningssysteem onderhouden

10

4. Morele deskundigheid (p.144)  Rekening houden met ethische dimensies en daar gepaste oplossingen voor vinden  4 componenten van ethisch handelen: o Ethische gevoeligheid o Ethisch redeneren o Ethische keuze maken o Uitvoering van het ethische gedrag  5 fundamentele principes: o Het welzijn van anderen bevorderen o Geen schade veroorzaken o De autonomie van anderen respecteren o Eerlijk zijn o Betrouwbaar zijn

11