Opbouwwerk Brussel 75

Opbouwwerk Brussel 75

Nieuws uit RisoBrussel

V. U.: Rohnny Buyens, Antwerpsesteenweg 295, 1000 Brussel Driemaandelijks informatieblad – Juni 2002, Jaargang 18

Nr 75

Juni 2002

Editoriaal Het is de commentatoren op de studievoormiddag van RisoBrussel van 1 maart ll. niet ontgaan dat het opbouwwerk in Brussel zijn bijdrage tot de stadontwikkeling kadert in de strijd tegen de voortschrijdende maatschappelijke dualisering. Dat we in stedelijke ontwikkelingen belangenconflicten met winnaars en verliezers centraal stellen, dat we ons werk ethisch funderen vanuit het begrip sociale rechtvaardigheid, dat we bewonersparticipatie situeren in een proces van democratische besluitvorming: dat alles kon op instemming rekenen. Toch werden ook een aantal bedenkingen, pertinente vragen en waarschuwingen geuit. Al hebben we oog voor de structurele aspecten van de armoedeproblematiek, het valt op hoe we ons terugplooien op leefbaarheidproblemen in de wijk. Nog afgezien het feit dat dit begrip door ontwikkelingen in Nederland een kwalijke geur gekregen heeft, rijst de vraag of het denken in termen van leefbaarheid niet afsluit van wijkoverstijgende processen. Vanuit leefbaarheid dreigt dualisering niet meer gedacht te kunnen worden. Bij de stelling dat de stedelijke overheid zich meer en meer als ondernemer gaat opstellen werd een aardige link gelegd met het welzijnswerk/opbouwwerk zelf. Ook in die sectoren nemen economisering en vermarkting hand over hand toe. Meetbaarheid primeert. Ultieme illustratie is de verplichting om in een meerjarenplan alle doelstellingen met indicatoren te verbinden, ook waar het minder grijpbare participatieprocessen betreft. We werden ook uitgenodigd eens te onderzoeken of we conform onze opstelling wel de moed hadden om consequent op te komen voor de meest kwestbaren in de samenleving. Aan wiens kant gaan we bvb. staan als het er op aankomt de veiligheid in de buurt te thematiseren? Is er bij consensus wel altijd sprake van consensus of komen daarin bepaalde belangen op het voorplan ten koste van andere belangen die naar de marge worden geduwd? In een zelfde context dringt zich een gewetensonderzoek op naar onze samenwerkingsverbanden. Hebben wij de moed daarin selectief te zijn en stop te zeggen als we onze eigenheid in die samenwerking niet meer herkennen? Er was veel te doen omtrent de notie sociale cohesie. Ook hier komt het consensusmodel om de hoek kijken. Er werd gewaarschuwd voor een soort ethisch baldakijn waar iedereen zich onder zou moeten plaatsen, op straffe van de verbanning naar de marge voor wie zich daaronder niet laat leiden. Opbouwwerk moet zich niet teveel inlaten met waardendiscussies, tenzij ter verdediging van die waarden waar grondrechten als vrijheid, gelijkheid en solidariteit in het geding zijn. Opnieuw komt het op belangenverdediging aan en eerder dan te streven naar een verkeerd begrepen sociale cohesie moet opbouwwerk werk maken van empowerment: een stem geven aan groepen, zodat zij hun „mannetje” kunnen staan. Hiermee komen we op de sluitsteen van de opbouwwerkconstructie: bewonersparticipatie in de optiek van democratische besluitvorming. Participatie moet voor het opbouwwerk meer zijn dan enkel een methodiek die een instrument wordt voor andere dan democratische doeleinden (ast).

Opbouwwerk Brussel

3

Juni 2002

Nr 75

Naar een nieuw meerjarenplan

Foto: Michel Demol

Verslag van een studievoormiddag 1 maart was een scharniermoment in de opmaak van het meerjarenplan 2003-2008 van RisoBrussel. In de voormiddag bogen bestuursleden-vrijwilligers, professionelen en een aantal genodigden zich over onze visie op de grootstad (in het jargon: externe omgevingsanalyse) en op de rol die het opbouwwerk overeenkomstig hoort te spelen (strategische doelstellingen). Daarbij werden enkele werkteksten door deskundigen van commentaar voorzien en in plenum bediscussieerd. De diverse bijdragen en het verslag van de discussie kan men hierna in extenso lezen.

4

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Juni 2002

Wijkontwikkeling, armoedebestrijding

en de rol van het opbouwwerk

In het kader van het meerjarenplan dient RisoBrussel een omgevingsanalyse te maken. Wat ik vandaag wil presenteren is ons algemeen zicht op Brussel, vanuit onze specifieke missie. In haar missie neemt RisoBrussel zich voor bewonersbelangen te ondersteunen in het kader van de sociale wijkontwikkeling. Het gaat daarbij om wat wij noemen de kansarme of achtergestelde bewoner. In die zin zal de omgevingsanalyse bepaald worden door die missie. Dit is wel een verenging want ik vermoed dat een andere organisatie met een andere missie een andere kijk zal hebben op Brussel. Wij bekijken Brussel dus voornamelijk in functie van de armoede en de leefbaarheid en we gaan na in hoeverre wijkontwikkelingsprogramma's bijdragen tot een bestrijding van die armoede. Dit is onze invalshoek. Ik wil me beperken tot een viertal observaties of krachtlijnen met betrekking tot de duurzaamheid van de armoede; de globale effecten van wijkontwikkelingsinitiatieven; de rol van de stedelijke overheid in die initiatieven, maar dan in relatie tot bovenstedelijke evoluties die op Brussel afkomen; de effecten van die evoluties op mensen die in achtergestelde wijken wonen en verondersteld worden daar samen te leven. Aansluitend staan we kort stil bij de algemene opdracht van het opbouwwerk.

Duurzaamheid van armoede en achterstelling.

In een van de laatste armoederapporten die over Brussel verschenen in opdracht van de Gewestregering wordt gesteld dat in Brussel ongeveer 114.000 mensen rond, op of onder de armoedegrens leven. Dat is ongeveer 12 % van de bevolking. Zelf zijn we er in geslaagd om de SIF-indicatoren die in Vlaanderen de armoede normeren ook voor Brussel te reconstrueren. Men kan zich daarin vergewissen van de omvang en de concentratie van de armoede in Brussel in vergelijkingen met steden als Antwerpen en Gent. Een van de grote tendensen in het armoededebat nu is dat ten gevolge van de conjunctuur de armoede iets verOpbouwwerk Brussel

mindert maar dat in tegenstelling daarmee de polarisatie tussen arm en rijk voordurend toeneemt. Dit werd onlangs nog gesteld bij de voorstelling van het armoederapport 2002 van de UIA. Dit kunnen we ook vaststellen in Brussel. Het inkomen stijgt er globaal genomen licht, maar het inkomen van armen daalt er verder ten opzichte van het inkomen van meer begoeden. Het aantal mensen met de laagste inkomens in arme wijken stijgt sneller dan het aantal met de hoogste inkomens in betere wijken. Dit alles wijst erop dat deze kloof zich in Brussel verder uitdiept Foto: Michel Demol en dat ze ook territoriaal wordt bepaald. In Brussel bevond zich traditioneel rijk in de periferie en arm in het stadscentrum en de negentiende-eeuwse gordel daar rond. We stellen vast, zeker ook onder invloed van wijkontwikkelingsprogramma's, waar we het aanstonds over zullen hebben, dat die tegenstellingen zich ook gaan manifesteren in wat altijd de achtergestelde wijken in Brussel werden genoemd. Een vergelijking van armoedekaarten, opgemaakt op twee ver van mekaar liggende tijdstippen wijst reeds in die richting. Leg de kaart van de Kestelootstudie uit 1998 op deze van de Koning Boudewijnstichting uit 1984 en beide vallen grotendeels samen. De armoedezone uit 1984 is wel geërodeerd en in zijn grenzen aangetast. Een verkenning op het terrein leert dat er meer aan de hand is dan verschillen in cartografische weergave tengevolge van (verfijnde) onderzoekstechnieken. In de grensgebieden zijn er assen en zones opgewaardeerd of in opwaardering. Ik geef als voorbeeld de Bijstandswijk, de Dansaert- en Begijnhofwijk, delen van de Noordwijk, de as van de Leopold II-laan, de onmiddellijke omgeving van het Zuidstation. Het publiek waar wij vroeger mee werkten is in sommige van deze zones grotendeels verdwenen, echter om elders opnieuw 5

Juni 2002

op te duiken en in meer precaire omstandigheden een zelfde leven te beginnen. Er zijn namelijk nog een aantal wijken die minder strategisch liggen in de stad, maar waar de concentratie van armoede nog toeneemt. Te denken valt aan de Oude Noordwijk, de Brabantwijk in Schaarbeek, sommige delen van Oud-Molenbeek en Kuregem. Het zijn de zogenaamde risicowijken waar C. Kesteloot in recent onderzoek gewag van maakt. Het naast mekaar bestaan van deze twee soorten wijken wijst er op hoe de tegenstellingen, die zich aanvankelijk uittekenden tussen het centrum en de periferie, zich nu ook binnen het centrum manifesteren. Bovendien krijgen we een aantal wijken die zwaar onder druk staan. De Anneessenswijk is op dit moment zo'n wijk. In deze context klinkt het misschien wat ironisch: in een tijd waarin men spreekt over duurzame ontwikkeling blijkt het enige echte duurzame de armoede zelf te zijn. Het duurzaamste verschijnsel in het licht van armoedebestrijding als bijdrage tot duurzame ontwikkeling is de armoede zelf!

Nr 75

gegoede klassen in de periferiegemeenten hebben er profijt uit getrokken.

Globale effecten van wijkontwikkelingsinitiatieven als instrumenten van armoedebestrijding.

Onderzoekers, die zich de afgelopen jaren bezig hielden met de evaluatie van deze wijkontwikkelingsprogramma's, spreken een tamelijk hard oordeel uit over die initiatieven, niet wanneer je ze beschouwd vanuit het perspectief van de wijkontwikkeling zelf, maar vanuit het perspectief van armoedebestrijding. Hun conclusie is dat ze bij de overheid geen reële wil zien om in te grijpen op die plaatsen waar de crisis het hardst toeslaat. Vooral waar veel allochtonen wonen was bij de aanvang van de programma's niet meteen de wil om veel te investeren. Ofwel zeggen ze dat die maatregelen vooral inwerken op de periferie van de kansarme gebieden, ofwel dat die gericht zijn op bevolkingsgroepen met een gemiddeld sociaal statuut. Vooral premies lijken op die groepen afgestemd. Maar ook in de wijkcontracten, en met name de volgorde waarin de diverse generaties mekaar opvolgen, zien ze bepaalde territoriale voorkeuren en een gang naar effectbejag en zichtbaarheid. Een andere kritiek betreft het feit dat ze te zeer van bovenaf en te weinig vanuit lokale behoeften worden gedirigeerd. Gekend is de cascade gewest, gemeente, buurt, (bewoners) binnen de grenzen van een vooraf bepaald budget.

De overheid heeft de wijken ontdekt. Men herinnert zich hoe na een zwarte zondag Jean-Luc Dehaene opriep om in de wijken te gaan werken. Vanuit politiek oogpunt bekeken is de concentratie van armoede dermate disfunctioneel geworden dat er echt een bedreiging vanuit gaat in verband met de maatschappelijke stabiliteit. Het instrumentarium van de wijkontwikkeling – en ik ga er allemaal niet zolang bij blijven stilstaan – is uiteindelijk veel uitgebreider dan het instrumentarium dat zeer zichtbaar is en wat echt „in the picture” staat, met name de geïntegreerde wijkontwikkeling: Samenlevingsinitiatieven, wijkcontracten, sociaal impulsfonds etc … . De diverse premiestelsels horen daar bijvoorbeeld ook bij, ofschoon hun werking veel meer onder de oppervlakte blijft. Wanneer je bijvoorbeeld de renovatiepremies aan particulieren over de periode 19901997 in kaart brengt, dan zie je hoe die premies heel sterk ingewerkt hebben op de negentiende eeuwse gordel en de binnenstad. Echter, ook de

Vanuit RisoBrussel willen we enigszins nuanceren en minder hard zijn ten aanzien van wat nu gebeurt, zeker in het kader van de wijkcontracten. Er is een evolutie merkbaar in de dirigistische aanpak. De plaatselijke commissies voor geïntegreerde ontwikkeling bieden in principe meer ruimte voor bewonersinspraak. Waar in de eerste generatie wijkcontracten het zgn. sociale luik veeleer een lachertje was, is er nu een evolutie merkbaar in bvb. stijgende budgetten. Wij vinden die wijkcontracten ook en vooral belangrijk wanneer ze landen in die wijken die niet strategisch gelegen zijn, die minder aantrekkelijk zijn voor de buitenwacht om er te komen wonen. Men zou dit de wijken van de toekomst kunnen noemen, waar het multiculturele een plaats krijgt, waar de ene bevolkingsgroep niet de wijk koloniseert ten koste van een andere die er vervolgens uit verdreven wordt. Wanneer de overheid echt op die wijken gaat mikken, denken we dat ze werkelijk haar herverdelende rol gaat opnemen. Tactisch is

6

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

het belangrijk dat we wijkcontracten op die plaatsen blijven verdedigen. Nochtans, en dit is iets dat men kan aantreffen in de lange inleiding op het huidige ontwerp van Gewestelijk Ontwikkelingsplan, wordt erkend dat in wijken die minder strategisch liggen – men wijst op het voorbeeld van Molenbeek – ofschoon straten, pleinen en woningen opgewaardeerd worden, de sociale indicatoren er verder op achteruit gaan. Dat wijst ons sowieso op de grenzen van wijkontwikkeling. Wijkontwikkeling als vorm van armoedebestrijding heeft beperkingen als die niet gepaard gaat met een wijkoverstijgende sociale politiek. Als er ten tweede ook concurrerende motieven meespelen. Zo'n motief is het aantrekken van een bemiddeld publiek. Dan is er wel sprake van wijkontwikkeling, maar niet noodzakelijk van een sociaal rechtvaardige wijkontwikkeling. Dan komen processen van sociale verdringing op gang en de deur daarvoor wordt opengezet door te wijzen op de noodzaak aan sociale mix. Er is al veel geschreven over sociale mix en recent tegen sociale mix. Het is namelijk geenszins aangetoond dat buurten met homogeen lage sociale status sociale cohesie zouden verhinderen. Er wordt overigens nooit gepleit voor sociale mix in buurten met een homogeen hoge sociale status.

De rol van de stedelijke overheid in relatie tot bovenstedelijke evoluties. Er is een derde reden waarom wijkontwikkeling en armoedebestrijding een lastig paar vormen. Daarvoor moeten we de zaak opentrekken naar het bovenstedelijke niveau. Wanneer men er recente beleidsteksten op naleest worden de twee genoemde motieven teruggevonden. Zowel het Regeerakkoord van het Hoofdstedelijk Gewest als het ontwerp van GEWOP benadrukken de opwaardering van achtergestelde gebieden als vorm van kansarmoedebestrijding en bepleiten een redynamisering via sociale gemengdheid. Als je de teksten dan verder bestudeert, dan kom je daar telkens op een andere plaats en in een ogenschijnlijk andere context gehamer tegen over de noodzaak om Brussel te promoten. In het ontwerp Opbouwwerk Brussel

Juni 2002

GEWOP wordt deze PR-noodzaak zelfs in een afzonderlijke strategische doelstelling gegoten. De stad wordt in haar troeven en tekortkomingen vergeleken met andere steden, vooral inzake cultureel aanbod, hotel- en congresfaciliteiten en grootscheepse manifestaties. Het is vandaag blijkbaar belangrijk dat een stad zich op de wereldkaart kan manifesteren, dat ze op die wereldkaart gezien wordt. Die steden doen allemaal identieke inspanningen en zitten zo blijkbaar in een concurrentie verwikkeld om zich in de optiek van het aanzuigen van investeringen zo aantrekkelijk mogelijk te tonen. Dit alles heeft te maken met het groeiende belang van steden en regio's en nieuwe functies voor steden en regio's in een globaliserende wereldeconomie. Ten aanzien van de nationale staat zijn er twee tegengestelde, centrifugale bewegingen merkbaar: een neergaande beweging waarin de nieuwe stedelijkheid in feite een beweging is weg van de nationale economie naar een kleinere schaal. De andere opgaande beweging is het groeiende belang van supranationale instellingen, eveneens weg van het nationale niveau. Deze twee bewegingen probeert men te vatten in het (nieuwe) begrip glocalisatie. Tegelijk hebben zich in de samenleving vanaf halverwege de tachtiger jaren een aantal belangrijke verschuivingen voorgedaan. De verzorgingsstaat van weleer is geëvolueerd naar de actieve welvaartstaat van nu. Het onvoorwaardelijk karakter van sociale rechten wordt in vraag gesteld: wie iets wil krijgen moet het verdienen. Wie zich niet laat activeren moet daar de gevolgen van dragen. Sociaal-democratische beleidsprincipes worden gekoloniseerd door neoliberale accenten. In Europa is men het roerend eens dat de derde weg moet bewandeld worden en dergelijke geluiden komen zowel van links als van rechts. De overheid tenslotte gaat haar rol van herverdeler gevoelig inkrimpen. De overheid treedt terug en gaat meer nachtwaker spelen: ze treedt enkel dan op wanneer branden moeten geblust worden. Anderzijds wordt alle heil gezocht in het vermeende zelfregulerende vermogen van de markt. Deze verschuivingen kunnen ook aangetroffen worden op het niveau van de stad. De stedelijke overheid gaat zich bvb. veel meer opstellen als ondernemer, die zijn stad moet promoten in de 7

Juni 2002

interstedelijke concurrentie, eerder dan dat ze de rol opneemt van lokale antenne van de nationale verzorgingsstaat. Wijkontwikkeling betekent dan in de stad het pad effenen (het terrein klaarmaken) opdat de marktmechanismen ten volle kunnen spelen. Dat is de diepere reden waarom de toenemende maatschappelijke dualisering weerspiegeld wordt in de dieper wordende kloof tussen rijke en arme wijken. Tot zover lijkt dit een eerder fatalistisch verhaal. Laten we dit een veeleer realistisch verhaal noemen en fatalisme vermijden door in te zien dat de overheid nog steeds een politieke constructie is. In een democratische staat is de overheid resultante van tegengestelde krachten. Wat je ziet – en dat is meteen de reden waarom je dat kunt lezen in hogergenoemde beleidsnota's – is een overheid die geprangd zit tussen sociale wenselijkheden en economische noodwendigheden. De drie motieven die ik heb opgesomd spelen door mekaar maar in het discours zijn het vooral de 2 eerste die vooropstaan. Het derde motief wordt als het ware onbewust ondergaan. Vandaar een discours met expliciete en impliciete motieven die niet altijd te verzoenen zijn. Vanuit het opbouwwerk komt het erop aan het sociaal wenselijke te bevorderen, ook op stedelijk niveau. Dat is de zin om als stadswerker mee op te stappen in de anders-globalistenbetoging van 13 en 14 december laatstleden want de globalisering beïnvloedt zoals we zagen ook diepgaand de toekomst van wijken in de stad.

Samenleven in diversiteit. Een omgevingsanalyse zou onvolledig zijn indien er ook niet iets gezegd wordt over de stedelijke conditie van diegenen waar het uiteindelijk om gaat: de mensen die leven in dat lappendeken van opgewaardeerde en achtergestelde wijken en die de grote maatschappelijke tendenzen ondergaan. De huidige samenleving wordt ook nog gekarakteriseerd als risico samenleving: vertrouwde kaders vallen weg en mensen worden naast keuzevrijheid, ook meer op zichzelf geworpen. De twee overheersende gevoelens die dit proces begeleiden zijn angst en onzekerheid. Het lijkt er op dat deze processen en begeleidingsverschijnselen zich het sterkst in de stedelijke context manifesteren. Niet voor niets wordt het centrale thema van de 8

Nr 75

stadspolitiek in veiligheid vertaald. Voor Brussel wordt gesteld dat ze bij uitstek multi-etnisch, multi-cultureel, multi-sociaal is, een meltingpot van belangen. Zoals elke stad wordt Brussel gekenmerkt door diversiteit. Voor de eenvoud kunnen we een viertal groepen onderscheiden: - Belgen die hier sinds mensengeheugenis leven, vergroeid met de wijk maar geïsoleerd omdat ze zich niet meer in de wijk herkennen. - mensen die, als maatschappelijk wrakhout komen binnendrijven (politiek vluchtelingen, daklozen, …) die zich even geïsoleerd aan de rand ophouden. - vrij grote groepen allochtonen die ingekapseld zitten in waarden en normen, gecentreerd rond godsdienstige overtuiging, maar die hun plaats in de wijken opeisen waardoor voornamelijk de eerste categorie dat als een bedreiging ervaart. - nieuwe stedelingen die als nomaden tussen verschillende netwerken pendelen en niet persé aan de wijken gebonden zijn, meestal een positieve kijk hebben op hun stad, maar in de mate dat ze minder aandacht hebben voor de manifeste noden van armen achterdocht oproepen. Tussen al deze groepen botst het meer dan het klikt. Het is, zoals Vansan in haar recente boek (criminaliteit en criminalisering) opmerkt, alsof het centrale thema waarrond de spanningen tussen bevolkingsgroepen lijken te draaien, de vraag is van wie de wijk eigenlijk is. De kwestie van samenleven en sociale cohesie komt eminent op de voorgrond. Hamvraag is hoe in dit perspectief met diversiteit moet omgegaan worden.

Opdrachten voor opbouwwerk. RisoBrussel wordt geacht in het kader van het komende meerjarenplan haar strategische doelstellingen af te lijnen of te verrechtvaardigen vanuit de omgevingsanalyse die ze heeft opgemaakt. In het licht van bovenstaande omgevingsanalyse komt het begrip strategisch nogal ambitieus over en dus met een korrel zout te nemen: niet dat we niet in die doelstellingen zouden geloven, maar de „grote” organisatie RisoBrussel zal via opbouwwerk onmogelijk sociale en stedelijke evoluties in Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Brussel ombuigen en zeker niet alleen. Dit is meteen een uitnodiging aan andere organisaties om rond onze analyse na te denken en om te onderzoeken hoe onze strategische doelen bij hen bepaalde ideeën oproepen die tot samenwerking kunnen leiden. Een eerste langetermijndoelstelling heeft te maken met de problematiek van dualisering en sociale verdringing: het benaderen van de leefbaarheid in kansarme wijken met biezondere aandacht voor de huisvesting en het leefkader van weinig draagkrachtige groepen. We zouden dit onze „materiële” doelstellingen kunnen noemen omdat we ons hierbij fixeren op wooncondities en straten en pleinen. We vinden op de eerste plaats dat in een gelijke kansenbeleid, gedacht in termen van bezetting van de ruimte, het wonen een sleutelpositie inneemt. Wonen in de stad moet, ook voor de zwaksten, als basisrecht gegarandeerd blijven. Vanuit een armoedebestrijdingperspectief heeft wonen weinig zin als woningrenovatie impliceert dat wonen onbetaalbaar wordt. Aan het dossier van de heraanleg van straten en pleinen moet dat van het wonen gekoppeld worden, zoniet initieert en versnelt stadsverfraaiing verdringingsprocessen. Ons tweede strategische doel heeft te maken met wat zich afspeelt tussen (groepen) bewoners in de stad. Het is immaterieel in die zin dat het zich richt op de samenlevingsproblematiek, op processen van communicatie en sociale cohesie. Hamvraag blijft voor ons hoe die sociale cohesie moet worden opgevat. Moet het samenleven in wijken gereguleerd worden door waarden en normen van een dominante groep, ten koste van de latente uitsluiting van zwakkere groepen en „afwijkende” handelingen en gedragingen. Of moet de diversiteit worden gerespecteerd waardoor niet alleen het dominante belang aan zijn trekken komt. In dit laatste – ons inziens na te streven perspectief – moeten wijkbewoners leren omgaan met tegenstellingen en diversiteit maar ze moeten tegelijk gewapend worden om hun eigenheid te verdedigen en op te komen voor gerechtvaardigde belangen. Dus moet opbouwwerk in een eerste beweging identiteit versterken, maar niet als doel, wel als middel om bruggen te slaan naar het vreemde en het andere.

Opbouwwerk Brussel

Juni 2002

Ons derde strategisch doel heeft te maken met het beleid en wel met betrekking tot een sociaal rechtvaardige en democratische wijkontwikkeling. Want uiteindelijk zijn er in de stad momenteel winnaars en verliezers op de sociale breuklijnen. Onze planningsgroep heeft het als volgt geformuleerd: het optimaliseren en effectiever maken van structuren van beleidsparticipatie van bewoners, inzonderheid met betrekking tot huisvesting en programma's van geïntegreerde wijkontwikkeling. De motivatie heeft niet enkel te maken met het feit dat het opbouwwerk per definitie bewonersparticipatie hoog in zijn vaandel voert, maar ook met de vaststelling dat bij het beleid de trend tot interactieve beleidsvoering toeneemt, zelfs in Brussel. Participatie-scenario's worden in de beleidscyclus meer kansen gegeven: adviesorganen binnen de sociale huisvesting, CLDI'S, het geflirt met de ideeën van Porto Allegro, etc … . De vraag is hoe daar in de praktijk mee omgesprongen wordt. In de praktijk zien we beleidsmensen nogal vaak een instrumentele opvatting hanteren: wie met ons is zijn goeie en wie participatiekanalen gebruikt om kritiek te leveren, dat zijn de slechte. Eigenlijk kan dit niet en dus moeten we ijveren voor goede procedures en voor procedures die ook nog in de praktijk gerespecteerd worden. Alain Storme RisoBrussel

9

Juni 2002

Nr 75

De strijd tegen dualisering in tijden van onveiligheid

Een kerntaak voor het opbouwwerk

Foto: Michel Demol

In het meerjarenplan vormt de strijd tegen dualisering een belangrijke opdracht voor RisoBrussel. Makkelijk gesteld betreft het de strijd tegen een maatschappelijke evolutie waarin de meest kwetsbare bevolkingsgroepen nog verder verdrongen worden ten voordele van de minder kwetsbaren. Dat proces loopt ook als rode draad doorheen mijn onderzoek rond samen werken aan een veilige woonbuurt (1). Een summiere en selectieve beschrijving van dit onderzoek zal dan ook het startpunt zijn om enkele standpunten uit het meerjarenplan onder de loep te leggen.

Samen werken in functie van een veilige buurt: katalysator voor dualisering? In het onderzoek stelde ik me meer bepaald de vraag hoe professionele actoren zoals politie, buurtwerk, opbouwwerk, straathoekwerk samen werken in functie van een veilige buurt. Het proces van dualisering blijkt door te schemeren op dit niveau van samenwerking in de achtergestelde buurt. Ook binnen samenwerking blijken problemen die oorspronkelijk in de zogenaamde verzorgingsstaat geformuleerd werden als welzijnsproblemen, meer en meer beschouwd en benoemd te worden als veiligheidsproblemen. Het zijn de meer mondigen die er in slagen om de oorspronkelijke welzijnsproblemen (zoals ze ervaren worden door de meest kwetsbaren) te vertalen als veiligheidsprobleem. Dat heeft dualiserende effecten: de meest kwetsbaren krijgen – aan de hand van samenwerking – hun noden niet meer op het forum. Integendeel, zij worden de geviseerde „risicogroep die geneutraliseerd moet worden”. De vraag is of we aan dergelijke maatschappelijke ontwikkelingen overgeleverd zijn dan wel of onder andere onder invloed van een strategisch handelen en een 10

doordachte visie die ethisch gefundeerd is, vanuit de basis ook kritische tegenkrachten geproduceerd kunnen worden. Zoals reeds gesteld, trachtte ik deze vraag te beantwoorden vanuit de focus op samen werken aan een veilige buurt. Ik vond het namelijk belangrijk om processen van dualisering een zeer concrete vorm en inhoud te kunnen geven. In het onderzoek wordt samenwerking opgevat als een zichtbare en meetbare eenheid om een uitspraak te kunnen doen rond het bestaan en de gevolgen van dualisering in achtergestelde buurten. Bij samenwerking rond een veilige buurt zitten er inderdaad heel wat actoren rond de tafel: politie, straathoekwerker, opbouwwerk, jeugdwerk, migrantensector, … . En wat gebeurt daar rond die tafel? Is het inderdaad zo dat de opbouw- of straathoekwerker een wapenstok in de hand krijgt die hij met volle overtuiging zal hanteren? Uit die keuze zou afgeleid kunnen worden dat dualisering effectief en zeer concreet plaatsvindt. De opbouw- of straathoekwerker hanteert de samenwerking namelijk niet langer als forum om de belangen in te brengen, zoals beleefd door de specifieke doelgroep waarmee hij werkt. Of wordt een ander scenario gevolgd waarin de straathoek- of opbouwwerkers toch de moed opbrengen om vanuit een duidelijk profiel te stellen: „dank u wel, maar die wapenknuppel, die wens ik hier niet op te nemen omdat ik op een andere manier de stem wil verwoorden van de groep waarvoor ik sta”. Dat zou vanuit het concrete samenleven in de buurt een kritische stem kunnen zijn die het proces van dualisering alleszins afremt. Samenwerking rond de veiligheidsproblematiek in een buurt geeft met andere woorden een concrete aanduiding om het proces van dualisering genuanceerd te analyseren en in te schatten.

De ene samenwerking is de andere niet Omdat het hier niet de bedoeling is het ganse onderzoek te presenteren, beperk ik mij tot enkele Opbouwwerk Brussel

Nr 75

onderzoeksresultaten die in het licht van deze voorstelling belangrijk zijn. Uiteindelijk is mijn conclusie dat samenwerking kan opgebouwd worden vanuit twee verschillende modellen: het consensusmodel en het conflictmodel. Het consensusmodel vertrekt vanuit een homogene kijk op de buurt en de belangen die er in de buurt leven. Men stelt vast dat er in de samenwerking tussen de verschillende partners wel conflicten en spanningsvelden zijn, maar men is er van overtuigd dat die uiteindelijk opgelost kunnen worden omdat men zich gesteund weet door één algemeen belang, namelijk het streven naar een veilige, leefbare buurt. Men gaat er vanuit dat alle groepen dit op eenzelfde manier zullen invullen. Ik wil daar meteen aan toevoegen dat dit voor mij een model is dat in de samenleving de trend zet en dat dit model meteen een katalysator is voor dualisering. In een dergelijk model kunnen de dissonante stemmen hun plaats niet vinden. Er wordt wel een forum gecreëerd maar het is geen democratisch forum: de risicogroepen krijgen een spreekverbod. Zij vallen buiten het forum en krijgen niet de kans om hun stem op een oorspronkelijke manier in te brengen. Zij moeten hun belangen ondergeschikt maken aan hoe een dominante groep een veilige of leefbare buurt omschrijft. Samenwerking die vertrekt vanuit een dergelijk model, werkt dualisering in de hand: de meest kwetsbare groepen (asielzoekers, straatprostituées, rondhangende migrante jongeren,...) worden verder verdrongen en geïsoleerd onder de noemer van het samen bouwen aan een leefbare en/of veilige buurt. Maar dualisering grijpt niet deterministisch plaats. Uit het onderzoek blijkt dat samenwerking ook kan vertrekken vanuit een conflictmodel waarbij maximaal aandacht wordt besteed aan diversiteit en belangentegenstellingen. De verwachtingen die ten aanzien van de samenwerking geformuleerd worden zijn in dergelijke samenwerkingsverbanden wel minder hoogdravend: vanuit een respect voor elkaars eigenheid, elkaar zo weinig mogelijk voor de voeten proberen te lopen. Ik wil daar meteen ook aan toevoegen dat ik na lectuur van de teksten van Riso-Brussel voorlopig tot de conclusie kom dat het Brusselse Opbouwwerk Brussel

Juni 2002

opbouwwerk poogt te vertrekken vanuit een conflictmodel. Zo lees ik in de tekst „Strategische doelstellingen van Riso-Brussel” dat uiteindelijk een buurt ook een plaats moet zijn waar men zich een beetje vreemd voelt. Die stelling is niet evident: veelal wordt een buurt wat al te gemakkelijk naar voor geschoven als iets waar iedereen zich moet thuisvoelen; het „zich een stukje vreemd voelen” wordt vaak weggemoffeld uit angst om enige consensus te doorbreken. Wijkbewoners moeten leren omgaan met tegenstellingen. Dat zijn allemaal zaken die aansluiten bij wat ik noem „het conflictmodel”: binnen samenwerking leren omgaan met tegenstellingen, tegenstellingen aan de oppervlakte brengen en ze niet wegmoffelen.

En wat met sociale cohesie?

Gezien haar belang voor het opbouwwerk, wil ik bovenstaande tweedeling even projecteren op het begrip „sociale cohesie”. Ik stel vast dat die term heel vaak wordt ingevuld vanuit een consensusmodel. Zo is bijvoorbeeld in de Angelsaksische literatuur het community-begrip erg „trendy” (cf. „community safety”): een bepaalde groep in de buurt verwoordt wat de buurt belangrijk vindt. Naargelang er consensus kan groeien rond deze invulling van de buurt, zou de buurt ook sterker en veiliger worden. Dergelijke invullingen van buurt of „community” kunnen zeer dualiserend werken. Ze kunnen aan de basis liggen van een verdere uitsluiting van de meest kwetsbaren. Voor mij blijft een belangrijke vraag dan ook hoe we het begrip sociale cohesie moeten invullen vanuit een conflictmodel. Als we vertrekken vanuit mijn terminologie en de keuze voor een een conflictmodel, dan moeten we „sociale cohesie” meer gaan invullen vanuit verbondenheid in diversiteit. Dat blijft op dit moment ook voor mij nog zeer abstract. Wat betekent dat in de concrete praktijk? Alleszins zie ik binnen de verschillende beleidsdomeinen en werkvelden heel weinig pogingen om dat in de realiteit waar te maken. Voor mij ligt er voor alle professionele organisaties die rond deze thema's actief zijn een belangrijke opdracht in de invulling en operationalisering van de term sociale cohesie in niet-dualiserende zin. Dat kan dan inderdaad verbondenheid in diversiteit zijn maar: wat betekent dat dan, welke aspecten 11

Juni 2002

zijn daarin belangrijk om zo'n sociale cohesie in de dagdagelijkse realiteit te realiseren? Daar valt nog een hele weg af te leggen.

Het opbouwwerk goed op weg naar de goede weg ? Mijn keuze om rond veiligheid van achtergestelde buurten samen te werken vanuit een conflictmodel is duidelijk. Die keuze herken ik ten dele ook in het gepresenteerde meerjarenplan van RisoBrussel. Dat verdient alle respect, want gezien actuele maatschappelijke ontwikkelingen is dat geen evidente keuze. Het is stroomopwaart roeien met de beperkte middelen die ter beschikking staan. De verantwoording die opgesteld wordt om die keuze te maken moet nog krachtiger geformuleerd worden op basis van normatieve argumenten. Het welzijnsen veiligheidsbeleid is te sterk afgeslankt tot technologie: de juiste interventies op het juiste moment op basis van overtuigende risicocalculaties. Een beleid en een praktijk die zich loskoppelen van hun normatieve basis maken de weg vrij voor een duale samenleving. Daarom moet ook in dit meerjarenplan de normatieve basis achter keuzes sterker uitgedrukt worden: een ethisch aanvoelen rond sociale rechtvaardigheid, een bewogenheid voor de meest kwetsbare groepen. Dat heeft wel heel wat effecten waarvan je als opbouwwerkers ook de consequenties moet dragen. In hun werkgebieden zullen opbouwwerkers bijvoorbeeld heel anders moeten omgaan met verwachtingen rond samenwerkingen. Als men nadenkt over en wil werken rond een veilige buurt wordt het vooral de kunst om doorheen de samenwerking op bepaalde verwachtingen niet in te gaan. Waar het evident lijkt om te zeggen "OK we zullen onze schouders onder eenzelfde project zetten" wordt het meer en meer de kunst om ten aanzien van partners te stellen: "kijk, dit is een project waarin wij ons niet herkennen. We willen wel samen met u gaan zoeken hoe we best kunnen samenleven in diversiteit, maar je mag van ons als opbouwwerk niet verwachten dat we onze schouders mee zetten onder dit project want het gaat in tegen de belangen van de doelgroep die we vertegenwoordigen."

12

Nr 75

Dergelijke reacties binnen samenwerking hebben slechts enige kans op acceptatie in zoverre ze glashelder verantwoord kunnen worden vanuit de missie en het profiel van de organisatie. Het is inderdaad geen evidentie om te zeggen dat op sommige verwachtingen niet kan ingespeeld worden. Je moet dat ook heel sterk kunnen beargumenteren. Hét argument is dan uiteindelijk de missie van uw organisatie of de missie zoals ze mee is uitgebouwd door de mensen voor wie je werkt. Dat is uiteindelijk het ultieme argument om te zeggen dat wat hier op de tafel ligt, niet past binnen de missie van de organisatie. Zoals reeds gesteld moeten de verwachtingen binnen de samenwerking dan teruggeschroefd worden in de richting van „elkaar zo min mogelijk voor de voeten lopen”. Dat is de enige weg om een sociaal rechtvaardige en niet-dualiserende samenwerking op te bouwen waarbij plaats is voor diversiteit.

Verder nog ter overweging In navolging van deze reflectie, heb ik nog enkele zeer vrijblijvende en opbouwend bedoelde bedenkingen bij de teksten die mij gegeven werden. Een eerste belangrijk punt is de keuze van de doelgroepen. Heel veel welzijnsactoren zeggen dat ze het willen opnemen voor die kwetsbare, achtergestelde groepen. Je moet echter ook de durf hebben om je de vraag te stellen: doen we dit effectief? Hebben we de vaardigheid, hebben we de moed om het ook op te nemen voor de „meest" kwetsbare groep? Zo kan ook het opbouwwerk er in een bepaald context in slagen om een Zuid Afrikaanse gemeenschap op sleeptouw te nemen en haar de weg wijzen naar de lokale overheid, maar wat doen we als opbouwwerk met het deel van de Zuid Afrikaanse gemeenschap dat in het „grijze tot zelfs zwarte circuit” overleeft? Hoe ver kan en wil je gaan als opbouwwerk? Neem je het ook op voor die groep die effectief kan drukken op de leefbaarheid van een wijk maar om die reden nog kwetsbaarder is, of laat je die groep links liggen? Vaak stel ik vast dat de welzijnsactoren – waaronder het opbouwwerk – wel willen werken met achtergestelde randgroepen, maar daarbij de handen afhouden van een harde kern die echt in het zwarte circuit zit. Ik vind dat Opbouwwerk Brussel

Nr 75

het een uitdaging is om toch verder na te denken over wat we met die groep moeten doen. Het is een moeilijk want erg ambigu probleem: dergelijke groep drukt sterk op de veiligheid en leefbaarheid van de buurt maar is ook heel kwetsbaar, misschien wel het meest kwetsbaar. Alleszins kan je als welzijnswerker naar deze kwetsbare groep toe heel polariserend werken: je neemt een bepaalde bewonersgroep op sleeptouw die vijandig blijkt te staan tegenover een andere bewonersgroep die als oorzaak beschouwd wordt van alle kommer en kwel in de buurt. Die vijandigheid riskeer je dan mee over te nemen. Dat roept heel wat vragen op. Het is misschien niet de taak van het opbouwwerk om met die groep aan de slag te gaan, maar het is dan wel belangrijk om in de buurt partners te gaan zoeken, die wel met dergelijke groepen op een contructieve manier wensen te werken en om met die partners samenwerkingsverbanden te creëren. Anders denk ik dat je het tegengaan van dualisering als doelstelling voorbij schiet: je raakt de kern van het dualiseringsproces niet doordat je vergeet om de meest kwetsbare groep een constructieve plaats te geven.

Juni 2002

en zal je hoe dan ook verplichten om buiten de buurt te treden. Mijn argumenten om wijkoverstijgende en structurele invloeden toch in te brengen in een meerjarenplan, zijn niet alleen strategisch, maar vooral normatief van aard: zo wordt een blokkade opgebouwd om problemen die bevolkingsgroepen hebben enkel toe te wijzen aan dysfuncties binnen deze groepen. En ook dat is een belangrijk element binnen het opbouwen van een samenleving waarin ook ruimte gecreëerd wordt voor de ontplooiing van de meest kwetsbare groepen. dr. Peter Goris, Criminologie, KU-Leuven (1) GORIS, P. (2000), Op zoek naar de krijtlijnen van een sociaal rechtvaardige veiligheidszorg. Analyse van relaties tussen professionele actoren in het kader van een geïntegreerde aanpak van veiligheidsproblemen in achtergestelde woonbuurten, doctoraatsthesis criminologische wetenschappen, KU-Leuven, Leuven.

Een andere reflectie, die veel meer intuïtief is en die ik dus meer ter overweging meegeef, houdt verband met de keuze die in dit meerjarenplan gemaakt wordt voor leefbaarheid ten nadele van achterstelling. In het vorige meerjarenplan is duidelijk de kaart getrokken van achterstelling. Riso-Brussel is zeer eerlijk en realistisch waar het zegt dat problemen van achterstelling verplicht om aan bepaalde processen te werken waarrond het gevoel bestaat dat het opbouwwerk die niet aankan. Dat is het argument om de focus „dan maar” te richten op leefbaarheidsproblemen in de concrete wijk. Die keuze kan een risico zijn omdat ze de aandacht kan afleiden van wijkoverstijgende invloeden en processen. Een heldere analyse van globalisering is belangrijk om te begrijpen wat er in de buurt gebeurt. De vraag die ik me dus stel is of de keuze voor de term achterstelling niet meer kansen geeft om op het spoor te komen van buurtoverstijgende processen dan de term leefbaarheid. Riskeert de term leefbaarheid, als je hem verkeerd hanteert, uiteindelijk toch niet te resulteren in het feit dat je binnen de cocon van je buurt blijft werken? Achterstelling zet je hoe dan ook op het spoor van structurele processen van achterstelling Opbouwwerk Brussel

13

Juni 2002

Nr 75

Participatie in samenlevingsopbouw

Kanttekeningen bij de invulling ervan

In de teksten voor het nieuwe meerjarenplan 2003-2008 voor RisoBrussel worden een aantal strategische doelstellingen vooropgesteld, ontwikkeld op basis van een uitgebreide omgevingsanalyse inzake wijkontwikkeling en het samenleven in de Brusselse centrumgemeenten. Onze bijdrage situeert zich voornamelijk in relatie tot, zoals in het meerjarenplan als strategische doelstelling geformuleerd, „sociaal rechtvaardige en democratische besluitvorming in wijkontwikkelingsprocesFoto: Michel Demol sen”. Meteen wordt in deze strategische doelstelling een centraal concept uit samenlevingsopbouw aangeraakt, m.n de nadruk op „participatie” als kernthema in samenlevingsopbouwinitiatieven. M.b.t. dit concept willen we een aantal kanttekeningen formuleren, bedoeld om de discussie aan te scherpen. Met de keuze voor sociale rechtvaardige en democratische besluitvorming in wijkontwikkelingsprocessen neemt de samenlevingsopbouw in Brussel een duidelijk standpunt in en geeft expliciet uitdrukking aan een specifieke betrokkenheid op de definiëring van sociale problemen. Deze specifieke betrokkenheid ligt in de bekommernis om een vast te stellen „afwezigheid” van doelgroepen, benaderingswijzen en / of perspectieven in de benadering van sociale problemen te vervangen door een expliciet gestelde en actieve „aanwezigheid”.

Beleidsmatig een verhoogde aandacht voor participatie Beleidsmatig wordt steeds meer belang gehecht aan participatie: recente wetgeving stelt de beleidsvoorbereiding en beleidsplanning in samenspraak met de betrokken bevolkingsgroepen in toenemende mate als noodzakelijke voorwaarde voor de beoogde bestuurlijke vernieuwing. Ook in het meerjarenplan 2003-2008 van RisoBrussel is deze bekom14

mernis te beluisteren: het optimaliseren en effectiever maken van structuren van beleidsparticipatie van bewoners, inzonderheid met betrekking tot de twee zojuist aangereikte thema's, met name de problematiek van wonen en huisvesting en de problematiek van sociale cohesie wordt centraal gesteld. Deze ontwikkelingen roepen echter de vraag op naar de democratische legitimering van het in deze vernieuwingstendens gevoerde beleid: planningsactoren en ambtelijk ondersteunende stuurgroepen komen centraal te staan als uiting van een „participatief” beleid, doch de vraag blijft aan wie dit „participatief” beleid uiteindelijk ten goede komt. Het is belangrijk om de vraag te stellen hoe deze initiatieven zich verhouden tot de context waarop ze ingrijpen. Met andere woorden: hoe verhoudt de vooropgestelde „beleidsparticipatie” zich tot de ongelijke participatiemogelijkheden in de samenleving, ongelijkheden die verbonden zijn met ongelijke maatschappelijke posities en met ongelijkheden in de verhouding participatie en machtsverwerving. Concreet kan de vraag gesteld worden naar de participatie van meer kwetsbare groepen bewoners in samenlevingsopbouwinitiatieven. Het gevaar is immers reëel dat enkel „welbespraakte”, autochtone, kansrijke, … bewoners de kans krijgen of grijpen om actief deel te nemen aan deze initiatieven.

De relatie participatief beleid en de planningscomponent De vraag is tevens of de participatiecomponent in de opbouwwerkpraktijk niet overschaduwd wordt door de planningscomponent, met nadruk op planningsindicatoren. Deze nadruk houdt in dat de discussie bij het opmaken en uitvoeren van meerjarenplannen vooral gaat over te bereiken doelstellingen en resultaten, vanuit de vraag hoe de realisatie van deze doelstellingen en de behaalde resultaten transparant aangewezen kunnen worden. Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Hoe belangrijk deze output ook is, een te sterke nadruk hierop staat in een fundamentele spanningsverhouding tot een participatief beleid. Een participatief beleid houdt immers in dat nadruk gelegd wordt op het creëren van ruimte voor handelen, dit wil zeggen ruimte om een diversiteit van betekenisverleningen aan bod te laten komen en de beleidsvoering hierop reflexief af te stemmen. Dit alles houdt een zekere mate van „onvoorspelbaarheid” in én is tegelijk ook een voorwaarde opdat mensen zich op beleidsparticipatie zouden aangesproken weten. Deze aanspreekbaarheid is in opbouwwerkprojecten niet per definitie gerealiseerd. Bewoners aanspreken betekent nog niet dat deze bewoners zich aangesproken voelen. De notie „participatie” in deze processen van bestuurlijke vernieuwing en in deze planningsprocessen is een meerzijdig interpreteerbare én meerzijdige geïnterpreteerde notie. Participatie is een „containerbegrip”, met vele en vaak niet uitgesproken inhouden.

Een methodische benadering van participatie Vragen m.b.t. participatie worden vaak beperkt tot methodische vragen m.b.t. het consulteren en bevragen van bewoners. Participatie van bewoners moet leiden tot een doelmatiger (d.w.z. efficiënter en effectiever) beleid. Participatie als methodische principe gaat aldus uit van de educatieve (via participatie wordt men vaardig in participeren; participatie is een zelfversterkend proces), pacificerende (via participatie worden collectieve beslissingen door burgers beter aanvaard) en integrerende (participatie verhoogt het gemeenschapsgevoel) functie (Thomassen, 1979). De kritieken die op de benadering van participatie als methodisch principe geformuleerd worden hebben in eerste instantie te maken met het inherent paradoxale karakter van de participatiemethodiek: via interventie wordt getracht het autonoom handelen van de bewoners te bevorderen. Kritische benaderingen merken op dat participatie gezien moet worden als een „compensatorisch recht”: een recht dat het fundamenteel gebrek aan autonomie moet compenseren (Murray & Hallet, 2000). Deze kritische benadering van het participatiestreven is Opbouwwerk Brussel

Juni 2002

nodig, vanuit de vraag of participatie de autonomie van bewoners ondersteunt, dan wel inkadert en afzwakt (Bouverne-De Bie & Coussée, 2001). In tweede instantie wordt kritiek geformuleerd op de veronderstelling die aan deze benadering ten grondslag ligt, m.n. dat een actieve deelname aan het sociaal leven of sociaal beleid automatisch tot een grotere maatschappelijke invloed leidt. Participatie aan samenlevingsopbouwinitiatieven wordt gezien als een opstap tot maatschappelijke participatie, maar de vraag kan gesteld worden of dit in werkelijkheid zo is. Het risico bestaat immers dat de discussie verlegd wordt van de feitelijke participatieproblemen die burgers ondervinden naar hun participatie aan lokale beleidsprocessen. In derde instantie ligt aan deze participatiebenadering een individualistisch burgerschapsconcept ten grondslag. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen „wij” (die aan de samenleving participeren) en „zij” (die niet aan de samenleving participeren). Bovendien wordt de „zij-groep” (de groep die niet participeert) ook steeds groter, gezien de samenleving steeds complexer wordt en de eisen tot participeren steeds hoger (Bouverne-De Bie, 1999). In het meerjarenplan 2003-2008 van RisoBrussel wordt dit onderscheid terecht geproblematiseerd, verwijzend naar het risico op een onderscheid tussen „winnaars” en „verliezers”. Ook non-participatie is een betekenisvol antwoord op een concrete situatie. Houdingen die vaak als „non-participatie” begrepen worden, verwijzen immers veeleer naar een waarderingsact dan naar concrete, feitelijke situaties (Bouverne-De Bie, 1999). De onderscheiden verschillen in verwachtingen en in feitelijke betrokkenheid van bewoners betekenen aldus dat samenlevingsopbouwinitiatieven er niet per definitie van kunnen uitgaan dat bewoners aanspreekbaar zijn op de door hen gestelde voorwaarden. „Non-participatie” betekent immers niet per definitie dat bewoners niet bekommerd of geïnteresseerd zijn, het is mogelijk dat zij de werkelijkheid anders interpreteren en dat zij hun interpretatie door het samenlevingsopbouwinitiatief onvoldoende „gezien” weten, a fortiori erkend of gevaliseerd wordt. Concreet kan een methodische invulling van parti15

Juni 2002

cipatie een potentiële meerwaarde inhouden aangezien zij de positieve krachten en competenties van bewoners zelf blijft benadrukken. Bovendien kan de participatie van bewoners aan samenlevingsopbouwinitiatieven een belangrijke feedbackmogelijkheid inhouden voor het initiatief of project zelf. Participatie vraagt echter niet alleen betrokkenheid van bewoners in de verschillende fasen van het initiatief en ruimte voor bewoners om hun rol zelf in te vullen, maar houdt tevens in dat de mogelijkheid bestaat om het initiatief zelf in vraag te stellen. Dit betekent dat de uitkomst van het participatieproces per definitie open blijft. De operationalisering van het concept „participatie” gebeurt nog vaak vanuit een instrumentele benadering, waarbij de opbouwwerker participatie „toelaat” binnen door hem of haar bepaalde grenzen en op een door hem of haar bepaalde wijze, teneinde de bewoners aan te passen aan een vermeende consensus over waarden en normen in de samenleving. Samenlevingsopbouw betekent nochtans de bereidheid tot samenwerking en tot ontmoeting met bewoners, de bereidheid tot aandacht en geïnteresseerd luisteren, zodat vandaaruit de vraag gesteld kan worden of én onder welke voorwaarden maatschappelijke normen bevestigd dan wel geheroriënteerd moeten worden.

Participatie: meer dan een methodisch principe of instrument Participatie als methodisch principe of als een instrument staat aldus in een spanningsverhouding tot participatie als beleidsprincipe. Participatie is in deze laatste benadering een uitgangspunt en heeft te maken met het creëren van mogelijkheden en de openheid om de dialoog met bewoners aan te gaan m.b.t. maatschappelijke relevante thema's. Anders gezegd gaat het om het realiseren van procedures waarin het initatiefrecht tot behoefteformulering erkend wordt als een recht van eenieder en niet enkel als een recht dat voorbehouden is aan elites waarbij kwetsbare groepen dan aansluiting moeten kunnen vinden. De samenlevingsopbouw wordt gezien als een forum om deze procedures te helpen ontwikkelen. Projecten van samenlevingsopbouw zijn in deze benadering een uitdrukking van een samenlevingsengagement: een samen onderzoekend handelen over de vraag hoe met een concrete 16

Nr 75

situatie kan en moet omgegaan worden en hoe aan de samenleving (als maatschappelijk project) vormgegeven kan worden (Bouverne-De Bie, 1999). De invulling van een „menswaardig bestaan” is immers niet voor eenieder dezelfde en eenieder moet de mogelijkheid hebben tot participatie aan het debat over die invulling. Bovendien is de realisatie van een menswaardig bestaan niet enkel een kwestie van individuele verantwoordelijkheid, maar fundamenteel een gedeelde verantwoordelijkheid tussen individu en gemeenschap. Concreet betekent dit ook dat participatie niet in eerste instantie draait om het (projectmatig) peilen van meningen. „Peilingen” worden opgezet vanuit de vooronderstellingen dat bewoners over alles een welomschreven mening hebben en willen geven, en dat er dient gezocht te worden naar structuren en instrumenten om die mening te kennen en te kanaliseren (Siurala, 2000). Participatie daarentegen gaat om het bieden van een werk/leerplaats waar bewoners leren hoe op een verantwoordelijke wijze meningen gevormd kunnen worden (Bouverne-De Bie & Coussée, 2001). Samenlevingsopbouw dient bewoners te ondersteunen in hun oriëntatie op de samenleving en tevens een forum te bieden om aspiraties van bewoners centraal te stellen. Samenlevingsopbouw vertegenwoordig niet de „stem” van bewoners; het dient de voorwaarden te scheppen opdat bewoners (beter) gehoord zouden worden. De benadering van participatie als beleidsprincipe verwijst naar een structurele en offensieve welzijnsbenadering. In een structurele en offensieve benadering krijgt „welzijn” een invulling in dialoog tussen opbouwwerkers en bewoners („welzijn” wordt niet omschreven als een toestand); tegelijk worden de structurele elementen onder dewelke burgers een „menswaardig” bestaan wensen op te bouwen besproken. Er wordt van uitgegaan dat er in de samenleving verschillende, zelfs concurrentiële welzijnsdefinities bestaan (Vranken, 1992). De offensieve invulling van het welzijnsbegrip lijkt echter wel eens te vervagen. Deze vervaging wordt op lokaal vlak nog versterkt door de impact van een toegenomen „veiligheidsdenken”. Hierbij wordt vaak uitgegaan van een overwegend extern gedefinieerde „preventienotie”: de vraag naar de betekenis van sociale fenomenen wordt aldus gemarginaliseerd ten voordele van een optie tot Opbouwwerk Brussel

Nr 75

„remediëren” en/of „voorkomen” ervan. De werkzaamheid hiervan kan in vraag gesteld worden: vaak gaat het om probleemverschuivingen met als uiterste consequentie een sterker doorgedreven repressieve aanpak (zie ook de bijdrage van Peter Goris elders in dit nummer). Deze aanpak houdt een aantal risico's in, met name het risico op, opnieuw, instrumentalisering en het risico op verbijzondering. Instrumentalisering betekent dat samenlevingsopbouwintiatieven in het algemeen en participatieprojecten in het bijzonder minder gezien worden als intrinsiek belangrijk, dan wel als instrumenten tot realisatie van andere doelen. Niet alleen bewoners, maar ook opbouwwerkers vallen in deze benadering in belangrijke mate buiten het debat. Zij worden aangesproken tot participatie in probleemdefinities die voor hen zijn ontworpen, niet om te participeren in de probleemdefiniëring zelf. Verbijzondering betekent dat bepaalde groepen specifieke aandacht genieten; die specifieke aandacht „stelt hen apart”. Bewoners worden geëtiketteerd als „probleemgevallen” en ze worden in toenemende mate (opnieuw) op „tekorten” aangesproken. In een volgende fase in de discussie kan een onderscheid gemaakt worden tussen „gewone wijken” en zgn. „probleemwijken”. Dit onderscheid voert een belangentegenstelling in tussen wijken: de aanduiding als „probleemwijk” wordt door de diverse betrokkenen ervaren als een inbreuk op de inspanningen die in deze buurten worden geleverd en als een inbreuk op de complexiteit van de problematiek.

De betekenis van passieve participatie Op het spanningsveld tussen participatie als methodische principe enerzijds en beleidsprincipe anderzijds situeert zich ook de betekenis van passieve participatie. Vormen van actieve participatie worden vaak gezien als een methode tot „herstel” van het sociale weefsel, in termen van een nauwere aansluiting van bewoners bij de dominante ontwikkelingen in de samenleving. De aandacht voor een nauwere aansluiting van kwetsbare groepen bij de ontwikkeling van de samenleving is naar de concrete situatie van mensen vaak zeer waardevol. Opbouwwerk Brussel

Juni 2002

Het is echter onvoldoende en kan ook als negatief beschouwd worden, wanneer mensen niet de macht hebben om mee de voorwaarden te bepalen waaronder zij in de samenleving geïntegreerd willen worden. Wanneer burgers bv. het gevoel hebben dat zij enkel „in rande” kunnen of mogen meebeslissen, is het risico groot dat wantrouwen ontstaat ten overstaan van de waarde van participatie. Dit wantrouwen wordt onder meer gevoed door het gevoel enkel over bijkomstige thema's (en niet over fundamentele thema's) te mogen meebeslissen en/ of door het gebrek aan een duidelijk effect van participatieprocessen op de vormgeving van het beleid. Oost-Europees onderzoek met jongeren bv. geeft aan dat „participatieprojecten” met jongeren meestal specifiek en themagericht zijn en dat die overwegend invloed uitoefenen op het leerproces van de individuele „participanten”. Veel minder duidelijk is wat (het jeugdbeleid of) de samenleving daaruit leert (Kovacheva, 1999). „Participatief werken” vergt van daaruit dat specifieke aandacht besteed wordt aan hoe mensen ervaren dat aan hun leefwereld gestalte gegeven wordt. In het recht doen aan deze ervaring ligt precies de betekenis van passieve participatie, dit wil zeggen het „deel hebben” aan de samenleving. Passieve participatie houdt in dat burgers krijgen wat hen toekomt (consumptieve participatie) derwijze dat de beleidsuitvoering aansluiting vindt bij de concrete leefwereld van de mensen en deze ook invloed kunnen uitoefenen op deze beleidsuitvoering (gebruikersparticipatie). Het niet kunnen of willen tegemoet komen van een aantal doelgroepen (en dan gaat het niet alleen over burgers in kansarmoedesituaties) aan actief gestelde participatievereisten is een centraal punt in de methodische benadering van participatie. Het hanteren van actieve participatie als norm heeft een weerslag op de benadering van de „non-participanten”: deze groep wordt bestempeld als „moeilijk bereikbaar” en dus een „probleem”. In deze ontwikkeling dreigt bovendien niet alleen de deelname aan geboden participatiekansen, maar ook het participatiestreven zelf voor deze „moeilijk bereikbare” groep gezien te worden als een „moeilijk bereikbaar” streven (Bouverne-De Bie, 1999).

17

Juni 2002

Nr 75

Participatie en samenlevingsopbouw

actualiteit te maken (Bouverne-De Bie, 1999).

Van samenlevingsopbouw kan en moet verwacht worden dat participatie als utopisch beleidsprincipe gekoesterd moet worden. Tegelijk kan dit enkel via een reflexieve praktijk (Bouverne-De Bie, 1999): al werkende wordt slechts zichtbaar wat „participatie” inhoudt en kan inhouden, en wat het voor de betrokkenen betekent en/of kan betekenen. Participatief werken houdt vandaaruit in de eerste plaats ruimte voor zelfreflectie in. Dit houdt ook in dat het samenlevingsopbouwinitiatief in het bijzonder en de samenleving in het algemeen haar eigen waarden en normen, haar culturele inhouden permanent en transparant dient te expliciteren en dienst ter discussie te stellen. Samenlevingsopbouw is aldus een vorm van „culturele actie”: het proces van twijfel en bevragen van de werkelijkheid, waardoor deze haar evident „waarheidsgehalte” verliest, en vatbaar wordt voor verandering (Freire, 1972).

Griet Verschelden & Maria Bouverne-De Bie Vakgroep Sociale, culturele en vrijetijdsagogiek Universiteit Gent, H. Dunantlaan 2, 9000 Gent

Belangrijk is aldus samenlevingsopbouwinitiatieven te verbinden met een expliciet maatschappelijk project, zodat participatie niet omslaat naar een grotere voorwaardelijkheid en disciplinering, maar wel naar het ontwikkelen van nieuwe solidariteitsvormen. Een explicitering van dit maatschappelijk project, dat in opbouwwerkinterventies centraal staat en waarop mensen aangesproken worden, is nodig. Het openhouden van deze aanspreekbaarheid vereist een duidelijke optie tot verdieping van de participatiecomponent, d.w.z. mensen moeten niet enkel aangesproken worden, ze moeten zich ook aangesproken weten. Dit kan enkel als de toetssteen voor het beleid precies de feitelijke veranderingen zijn in concrete situaties die door de betrokken ervaren worden als een structurele verbetering van hun maatschappelijke positie (Bouverne-De Bie, 1999).

Elchardus, M. (1993). Cultuurstrijd rond het burgerschap. De gids op maatschappelijk gebied, 84 (11), 895-912.

Een „sociaal rechtvaardige en democratische wijkontwikkeling” uitbouwen is dus veel meer dan het louter toepassen van de „juiste” methode of techniek. Het gaat hier niet zozeer om formele regels, maar eerder om een visie en om de moed tot historisch en maatschappelijk denken. Participatie betekent: een stem, geschiedenis en toekomst verwerven (Elchardus, 1993). Samenlevingsopbouw betekent mensen een stem geven, vanuit de erkenning van hun geschiedenis en in een streven samen

Thomassen, J. (1979). Burgers in twee gedaanten. Beleid en maatschappij, 7 (2), 38-72.

18

Literatuur Bouverne-De Bie, M. & Coussee, F. (2001). Participatie : van compensatie naar dialoog. In B. Van Bouchaute, I. Van De Walle, D. Verbist (red). Strax. Jeugdwerk verkent de toekomst (pp. 123-131). Leuven: Garant. Bouverne-De Bie, M. (1999). Participeren in een complexe sociale wereld. In H. Baert, M. De Bie, A. Desmet, L. Hellinckx & L. Verbeke (Red.). Handboek samenlevingsopbouw in Vlaanderen (pp. 211- 223) Brugge: Die Keure.

Freire, P. (1972). Pedagogie van de onderdrukten. Baarn: Uitgeverij In den Toren. Kovacheva, S. (1999). Keys to youth participation in Eastern Europe. www available. Http://www.coe.fr/youth/research/papers.htm. Murray, C. & Hallet, C. (2000). Young people's participation in decisions affecting their welfare. Childhood, 7 (1), 11-25. Siurala, L. (2000). Changing forms of participation. www available. Http://www.coe.fr/youth/research/participation.htm

Vranken, J. (1992). Welzijn: voorwerp van maatschappelijke tegenstellingen en historische dynamiek. H. Baert (Red.). De welzijnszorg in de Vlaamse Gemeenschap. Facetten en standpunten (pp. 99-119). Leuven: Garant.

Opbouwwerk Brussel

Juni 2002

Nr 75

Opbouwwerk Brussel Voorwoord Het is met een zekere schroom dat we voor één keer schrijven over ons eigen geesteskind. Toen wij daar 19 jaar geleden mee begonnen kregen we van een bestuurslid het voordeel van de twijfel, verpakt in de waarschuwing dat een tijdschrift maken veel tijd kost en dat beginnen gemakkelijk is maar volhouden een ander paar mouwen. Nu, 75 nummers verder, mogen we gerust stellen dat RisoBrussel ter zake blijk geeft van een zekere hardnekkigheid. Wat de tijdsinvestering betreft: We zouden de waarheid geweld aandoen als we beweerden dat zoiets in mekaar steken het fluitje van een cent is, waar ter loops gezegd sommigen die daar niet mee bezig zijn nogal eens vanuit gaan. Het maken van Opbouwwerk-Brussel vergt dus tijd maar weer niet overmatig veel. Het blijft per slot van rekening een nevenopdracht waar onze zesjaarlijkse erkenning bij het ministerie niet eens vanaf hangt. Het maken van Opbouwwerk-Brussel is echter efficiënte tijd: nadenken over je werk moet toch gebeuren en de inspanning om ervaringen op papier te zetten (het is inderdaad gemakkelijker te kakelen dan je gedachten te ordenen) bevordert de communicatie met de medemens. Eens zover is het nog maar een kleine stap om er een verzorgd strikje rond te binden. Van meet af aan is het de bedoeling geweest met dit tijdschrift een brug te slaan tussen de praktijk van RisoBrussel en de overige wereld van welzijn en geluk. In een tijd waar de naambekendheid drijft op de kortstondige prikkels van audiovisuele technieken en performances ligt dat niet zo voor de hand. Wij willen vooral in de diepte werken. Toegegeven, de nummers op zich bekeken zijn misschien niet altijd toonbeelden van professionalisme. En inderdaad: het is vaak mengelwerk (hopelijk zonder teveel taalfouten) verpakt onder een strik zonder de hulp van een redactieraad of een vaste schare medewerkers. Niettemin, wie de hierna volgende index overloopt zal zeker enkele rode draden ontdekken in onze K2

vijfenzeventig maal

kijk op de stad, in de praktijkbeschrijvingen, in beleidsevoluties, enzovoort. Met andere woorden, al deze titels bieden niet alleen een overzicht van 20 jaar RisoBrussel, maar ze vormen als het ware ook een wegenkaart voor twintig jaar Brusselse stadsontwikkeling van uit de wijken bekeken. Opbouwwerk-Brussel wordt gedrukt in een gemiddelde oplage van 600 exemplaren en wordt gratis verspreid. Daaruit kunnen we dus niet afleiden of het ook gelezen wordt. Er is wel vraag naar vanwege studenten; abonnees doen moeite om hun adresveranderingen te signaleren; een bibliothecaris vraagt of het blad wel nog bestaat als het weer eens te laat verschijnt; artikels worden geciteerd in andere publicaties. Er is ook die brief van die lezer uit Sint-Pieters-Leeuw, werkzaam op het Aartsbisdom Mechelen Brussel die schrijft: „reeds vroeger beklemtoonde ik het onschatbare nut dat de Riso-informatie voor mijn studieopdrachten betekent”. Men is echter niet altijd sant in eigen land. In een uitzonderlijke polemische bui trappen we in Brussel wel eens op lange tenen. Zo was er die brief uit een kabinet (de NCC bestond nog) met de boodschap dat een bepaald artikel wel interessant was maar waarbij men zich tegelijkertijd afvroeg waarom RisoBrussel zich met dergelijke kwesties (het ging om het armoedebestrijdingsbeleid) inliet. En zeer recent moest Bert Anciaux in het Vlaamse parlement naar aanleiding van onze berichtgeving over het zaalvoetbalincident in Peterbos het Vlaams Blok van antwoord dienen. Dus wordt OpbouwwerkBrussel hier en daar toch wel gelezen. Rest ons een woord van dank aan de schare medewerkers-auteurs, aan de mensen van het secretariaat, in het bijzonder aan Kristel Van der Borght voor de tekstverwerking en Michel Demol voor de lay-out, aan de sponsors die een enkele keer ook hun eigen oppositie mee subsidiëren. (ast)

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Titel

Juni 2002

jaarg. nr

jaar

aut.

pag.

De Nederlandse Commissie voor de Cultuur en de Tijdelijke Werkgemeenschappen.

1

2

1985

GDv

10-11

Het welzijn in Brussel moet op een Vlaams beleid kunnen rekenen.

1

5

1985

AST

3-4

Schepen blaast in de Harmonie zijn eerste noten vals.

1

5

1985

WQ

10

Annemie „groent” (in de stad).

1

5

1985

EVL

11-13

Het congres der Brusselse Vlamingen: Wat met de bejaarden in Brussel?

2

1

1986

x

12-13

Het Brussels woon- en ruimtebeleid: uitstel van de executie(ve).

6

28

1990

TR

Politiek Brussel en het erkenningdossier. (huurdersunies)

6

28

1990

AST

12-14

Een balans. (beleid huurdersunies)

6

28

1990

AMa

15-16

Het Huisvestingsbeleid in het Brusselse en het Vlaamse Gewest. Standpunt van de Nationale Federatie van Huurdersverenigingen.

6

30

1990

NFH

9-14

Tewerkstellingsbeleid voor laaggeschoolden?

7

34-35

1991

MJ

49-54

Recente studies en hun kijk op de wijk. (kanaalstudie / TGV)

7

34-35

1991

MR

55-62

Het ontwerp gewestelijk ontwikkelingsplan: de kater na de euforie?

10 47-48

1994

JL

5-10

De evolutie van het Gewestelijk Ontwikkelingsplan.

11

50

1995

JL

15-16

Eerste GEWOP van kracht.

11

50

1995

JL

13-14

Drie jaar ordonnantie op de gemeubelde kamers.

13

60

1997

MA

Huurdersadviesraden in de sociale huisvesting. Een voorstel van ordonnantie gewogen.

16

69

2000

BVL/AST

19-24

Vreemdelingen, niet meer weg te denken uit het Brussels stadsbeeld.

2

3

1986

AST

43-44

De Brusselse bejaardenpopulatie.

2

5

1986

Gdo

3-9

De allochtone senioren, een groeiende groep in de Brusselse wijken? Een aandachtspunt voor de Brusselse dienstencentra.

13

61

1997

VVL

5-12

Kuregem, een wijk als een andere? Over de veelheid aan nationaliteiten in een Brusselse wijk.

15

65

1999

DJ

20-24

Enkele kenmerken van het Brussels economisch landschap.

2

3

1986

AST

3-7

De Brusselse economie in crisis.

2

3

1986

AST

8-12

Tewerkstellingscrisis in Brussel.

2

3

1986

AST

12-14

Syndicale en patronale stemmen.

2

3

1986

AST

26-28

De Brusselse overheidsinstellingen in de economische sfeer.

2

3

1986

x

29-31

Nieuwe maatregelen voor socio-professionele inschakeling in kansarme wijken in Brussel.

7

34-35

1991

PM

39-48

1. Brussel 1.1. beleid

1.2. demografie

1.3. economie

Opbouwwerk Brussel

3-7

5-9

K3

Juni 2002

Titel

Nr 75

jaarg. nr

jaar

aut.

pag.

Brussel of de scherven van een grootstad.

1

4

1985

AST

28-31

Leopold II-laan. Van Viaduct tot woonomgeving.

4

17

1988

TR

17-20

Brussel en de crisis van de binnenstad: Feiten en tendensen.

4

20-21

1988

AST

19-24

1.4. grootstedelijke evoluties

Kortenbergtunnel actueel.

5

22

1989

WG

14

Klaaglied om Kuregem.

5

24

1989

GM

11-13

Van Harmonie tot het noorden kwijtraken.

5

25-26

1989

TR/RS

9-13

De Havenwijk: een stukje uitgeholde stad.

6

27

1990

AST

9-11

Een TGV-station als cadeau?

6

28

1990

ED

9-10

Brussel, de steen in de (Brabantse) Kikkerpoel. Sociale verdringing in het Brussels Stadsgewest.

6

28

1990

x

11-12

Bewoners van Leopold II-laan en omgeving tegen plannen van firma De Waele.

6

31

1990

JM/GDP

22-23

Over migrantenbuurten en het overheidsbeleid ter zake.

7

33

1991

CC

17-18

Grootstedelijke evoluties en sociale buurtontwikkeling.

7

34-35

1991

CK

13-20

De Leopold II-laan of het hoger belang van het (politiek) eigenbelang? 7

34-35

1991

GDP

63-70

Een gevallenstudie in blokken van de sociale huisvestingsmaatschappij Brusselse Haard. De relatie tussen gebouwde omgeving, verloedering kleine criminaliteit en onveiligheidsgevoelens.

8

38

1992

KD/CN

27-31

Veiligheid in City 2: een commerciële en ethniserende benadering.

8

38

1992

KD/CN

32-35

Grootstedelijke evoluties en maatschappelijke achterstelling in Brussel.

9

39-40

1993

AST

49-57

De stedelijke leefbaarheid: een problematische toekomst.

9

43

1993

VA

7-8

De Noordwijk slopen en wonen. Hoe het verder moet …

10 47-48

1994

MVE

11-13

„Habitat Central” of hoe een verloren gewaand hotel tien dagen tot leven kwam.

11

50

1995

JL

21-22

Een „vergeten” stukje Anderlecht.

12 55-56

1996

JRo

5-15

De Noordwijk andermaal doorgelicht.

12

57

1996

AST

5-16

Armoedebuurten in de grootstad.

12

58

1996

AST

9-13

Oproep van de 100 naar aanleiding van Brussel 2000.

16

68

2000

EC

16-17

Wijkontwikkeling, armoedebestrijding en de rol van het opbouwwerk

19

75

2002

AST

5

Sociale huur Brussel: de basis spreekt.

2

1

1986

EVL

15

Opbouwwerk en sociale huisvesting te Brussel.

2

2

1986

EVL

16-17

De Brusselse sociale huisvesting op drift.

2

2

1986

MD

18-19

Wonen in de Brusselse agglomeratie, de context voor opbouwwerkprojecten.

2

3

1986

EVL

40-42

Sociale woningbouw in een impasse.

2

3

1986

EVL

45-46

Suggesties voor aanpak van het Brussels woonprobleem.

2

3

1986

EVL

47-51

Het huisvestingsmarktmodel naar de Brusselse situatie toe.

3

15-16

1987

JS

59-75

1.5. huisvesting en ruimtelijke ordening

K4

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Titel

Juni 2002

jaarg. nr

jaar

aut.

pag.

Diagnose van de situatie van de sociale huisvesting in Brussel.

3

15-16

1987

PV

76-81

Premies vanwege het Brussels Gewest.

3

15-16

1987

HG

86-89

De H van huurdersunie: het grote debat.

4

17

1988

AST

6-12

Van sociale huisvestingsmaatschappijen naar vastgoedoperators in Brussel?

4

18

1988

TR/HG

11-13

De gewestelijke ontwikkelingsmaatschappij voor Brussel en de stadsrenovatie: het algemeen kader.

5

23

1989

AST

6-7

Progressieve gettovorming in de Noordwijk of de politieke onwil van Sinterklaas.

9

41-42

1993

JDC

5-9

De ordonnantie op de stedenbouw en de ruimtelijke ordening van het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest als instrument van bewonersinspraak.

9

43

1993

ECh

9-14

De creatie van sociale woningen in het Brusselse Gewest. Invalshoeken voor het opbouwwerk.

10

49

1994

LM

5-14

Wildgroei? Hoezo wildgroei? Plannen in de Noordwijk.

14

62

1998

TVH/JDC

17-20

Brussel samen bouwen? Het ontwerp Gewestelijk Bestemmingsplan II gewogen.

16

68

2000

KVL

8-15

Recht op wonen voor ieder. Ook voor vluchtelingen en daklozen. Platformtekst.

17

71

2001

x

14-20

Recht op wonen in Molenbeek. Platform.

17

71

2001

x

21-25

Opbouwwerk & openbaar vervoer. Bedenkingen bij een actie van tramgebruikers en MIVB-personeel.

1

1

1985

AST

11-12

Bond voor trein-, tram- en busgebruikers tegen de aftakeling van het openbaar vervoer.

1

1

1985

AST

13

Ukkelse senioren op de bres voor hun openbaar vervoer.

3

12

1987

AST/KV

12-15

Verkeer(d) in de Begijnhofwijk.

11 51-52

1995

TVH

19-22

Recht op Wonen voor ieder ook voor vluchtelingen en daklozen - Platformtekst.

17

2001

x

14-20

1.6. openbaar vervoer en verkeer

71

1.7. buurtgerichte bejaardenwerking

Het belang van dienstencentra. Noodzaak van professionele ondersteuning. Naar een specifieke regeling voor Brussel. (panelgesprek)

2

5

1986

AST

17-22

De adviesraad voor bejaarden van Brussel-stad.

3

13

1987

AST

12-14

Buurtgerichte bejaardenwerking in Brussel

10 47-48

1994

AST

18-20

1986-1994 - Beleidsbeïnvloeding op de lange weg naar een verordening.

10 47-48

1994

AST

21-23

Beleidsinitiatieven.

10 47-48

1994

AST

27-29

Opbouwwerk Brussel

K5

Juni 2002

Nr 75

1.8. organisaties en projecten Vier seizoenen wedstrijd.

1

1

1985

EVL

18

Onderwijsopbouwwerk in Brussel: bi-cultureel onderwijs.

1

3

1985

LS

4-7

Sociaal-culturele raad in de bres voor een leefbaar Haren. Witboek voor een leefbaar Haren.

1

3

1985

AST

7-9

OCMW van Brussel-stad in de ban van het buurtwerk.

2

1

1986

AST

9-11

Alfabetisatie in Brussel.

2

4

1986

AST

13-14

Migranten en geestelijke gezondheidszorg. (CW Laken).

3

13

1987

x

Huisvestingsservice „Foyer”, een project van de juridische dienst Foyer vzw.

3

15-16

1987

HM

54-58

Werk- en vormingsprojecten, met langdurig laaggeschoolde werklozen in het atelier voor sociale en culturele promotie.

4

19

1988

ADG

3-7

De GOMB op de stadsvernieuwingstoer. Het Gomb-renovatieproject Hanzehuis / huizenblok Timmerhoutkaai …: kansen tot sociale stadsvernieuwing.

5

23

1989

AST

3-6

GOMB-project frontispice-Harmonie: een bericht uit het veld.

5

23

1989

RS

8-9

3-7

Is er ruimte voor levensvatbare huurdersverenigingen in Brussel?

6

28

1990

NB

9-11

Project wonen-werken. Een concrete stap tegen de speculatie.

6

29

1990

GVR

7-9

Begeleid wonen via De Schutting.

6

29

1990

AST

10

Een centrum voor basiseducatie in Brussel.

6

30

1990

AST

3-8

Klimop - Atelier voor houtbewerking.

6

31

1990

BM/RVD

Het Vlot. Een dagcentrum voor schoolgaande jeugd te Brussel.

6

31

1990

JR

10-11

3-9

Coördinatie Nederlands voor migranten. Een blik in het jaarverslag 1990.

7

33

1991

AST

19-20

Dienstencentrum Begijnhofwijk.

10 47-48

1994

VVL

30-34

Seniorencentrum „De Kat” in Ukkel.

10 47-48

1994

x

35-36

Dienstencentrum Noordwijk: Een combinatie van doelgroep- en buurtgerichte werking.

10 47-48

1994

JDC

37-39

Wijle zain van Meulebeek. Dienstencentrum De Vaartkapoen.

10 47-48

1994

LH

40-43

Een „maison de la participation” in Brussel-stad.

11

50

1995

AST

23-25

Steun en werkzaamheidcomité huisvestingscode.

11

50

1995

AST

26

Vijf jaar Centrum Basiseducatie Brussel.

11 53-54

1995

AST

21-25

Nederlands leren in Brussel. Een reflectie over de specificiteit van het aanbod Nederlands tweede taal bij Brusselleer.

11 53-54

1995

LHO

26-34

Brusselse Federatie van Huurdersuniesverenigingen, eerste lustrum.

11 53-54

1995

JL

35-36

Kiezen voor het Nederlandstalig onderwijs. Kansen tot integratie.

13

59

1997

HD

9-14

Netwerken Wonen in een nieuw kleedje.

13

59

1997

JL

17-18

Het Sociaal Impulsfonds ook in Brussel.

13

59

1997

AST

19-23

Brussel, Europese cultuurstad van het jaar 2000.

13

61

1997

AST

16-18

Vijf jaar Nederlandstalige socio-professionele inschakelingacties: het rapport.

14

63

1998

ADB

5-8

Vijf jaar Nederlandstalige socio-professionele inschakelingacties: het debat.

14

64

1998

ADB

13-15

K6

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

OOTB en de Missions Locales.

Juni 2002

15

65

1999

ADB

35

Netwerk van Nederlandstalige Brusselse inschakelingacties in de kijker. 15

65

1999

ADB

36

Brussels Gekleurd. Toeters en bellen.

15

67

1999

MdF/KVL

De buurtconciërge op de bres tegen vereenzaming in de Binnenstad.

16

68

2000

JLI

De wijk in gezondheidsperspectief wijkontwikkeling en socio-economische gezondheidsverschillen.

16

69

2000

IW/FM

11-18

22-24 5-7

Bruggen bouwen tussen gemeenschappen. Een zoektocht naar stevige pijlers.

17

73

2001

HD

43-45

De Schakel. Waar armen het woord nemen.

18

74

2002

WB

5-9

2

3

1986

AST

15-18

Armoede in het Brusselse, een verkenning van de bruikbare indicatoren. 2

3

1986

JRa

19-22

1.9. sociale achterstelling

Immigratie, tewerkstelling en werkloosheid. Energie-armoedeprobleem.

2

3

1986

LR

22-26

„Wonen op gemeubelde kamers in Brussel”.

3

13

1987

DV

19-20

De kleine Brusselaar in het grote Europa.

5

24

1989

OM

3-6

Welk lot staat de bewoners van gemeubelde kamers te Brussel-centrum te wachten.

5

25-26

1989

MA

3-6

Een gapende wonde. De digitale kloof.

17

71

2001

VS

32-33

Brussel uit de ijskast?

1

1

1985

DV

14-15

De Brusselse instellingen.

6

27

1990

AST

6-8

Buurtontwikkeling in Anderlecht-Kuregem.

5

25-26

1989

JM

22-23

Buurtbeheer en stedenbouw in Brussel.

7

34-35

1991

EL

25-37

Criminaliteitspreventie en buurtbeheer.

9

41-42

1993

KD/CN

33-36

Het Molenbeekse Wijkcontract: geïntegreerde wijkontwikkeling?

11

1995

1995

WE

5-9

Kluitjes in het riet, dat pikken wij niet! Wijkcontract Noordwijk.

15

65

1999

TVH

25-27

De geboorte van een regionaal instituut voor de samenlevingsopbouw in Brussel

1

0

1984

AST

3-4

1984 voor RisoBrussel.

1

2

1985

JM

3-4

1.10. staathervorming

1.11. wijkontwikkeling

2. RisoBrussel 2.1. beleid en jaarverslagen

RisoBrussel 1985 in het reilen en zeilen van de samenlevingsopbouw.

1

3

1985

JM

3

2 jaar RisoBrussel …

1

4

1985

AGO

3

RisoBrussel. Geschiedenis van een herstructurering …

1

4

1985

AST

4-6

Opbouwwerk in Brussel: naar een duidelijk organisatorisch perspectief.

1

4

1985

AST

33-36

RisoBrussel in 1985.

2

1

1986

JM

3-5

Opbouwwerk Brussel

K7

Juni 2002

Nr 75

30 januari 1986. Nieuwjaarsreceptie RisoBrussel.

2

1

1986

AGO

6

RisoBrussel intern …

2

2

1986

JM

5

RisoBrussel intern …

2

4

1986

JM

3

RisoBrussel intern …

2

5

1986

JM

6-7

RisoBrussel intern …

3

12

1987

JM

3-6

RisoBrussel op het kruispunt van projectwegen.

3

12

1987

AST

6-10

RisoBrussel intern …

3

13

1987

JM

8-9

Zweet, bloed en … resultaat. (projectvoorbereidingen)

3

13

1987

TR

9-10

Het wel en wee van onze enquête. (rond Opbouwwerk-Brussel)

3

13

1987

AM

11

RisoBrussel intern …

3

14

1987

JM

6-7

RisoBrussel intern …

4

17

1988

JM

21-22

RisoBrussel intern

4

19

1988

JM

14-15

RisoBrussel in de steigers.

4

20-21

1988

AST

4-5

Een dwarsdoorsnede van vijf jaar werking.

4

20-21

1988

AST

6-9

Een plaatsje onder de Brusselse zon.

4

20-21

1988

AST

10-13

De crisis voorbij? RisoBrussel-beleidsplan 1989-1993.

4

20-21

1988

x

25-35

RisoBrussel intern … een terugblik op 1988.

5

22

1989

JM

15-16

RisoBrussel intern … Er was eens een dertiende maand.

5

23

1989

JM

13-15

RisoBrussel intern …

5

24

1989

JM

18

Bij de start van een nieuw decennium.

6

27

1990

DA

3-4

Het Riso-beleidsplan bevraagd. Verslag van drie rondetafel-gesprekken. 6

27

1990

AST

15-21

RisoBrussel intern … een terugblik op 1989.

6

28

1990

JM

13-14

Drie ontmoetingen in Molenbeek, Koekelberg en Brussel-centrum.

6

31

1990

x

12-14

RisoBrussel intern … een vooruitblik op 91-92.

6

31

1990

JM

26-27

Kanttekeningen bij een werkingsverslag.

7

33

1991

MJ

3-4

Aandachtspunten in de Riso-werking in 1991.

8

36-37

1992

JM

4-10

RisoBrussel: de filosofie van het instituut.

9

39-40

1993

x

58-61

Ook RisoBrussel herstructureert.

9

41-42

1993

AST

41-45

Ups en downs in een Riso-werkjaar.

9

41-42

1993

JM

46-47

Wijkontwikkeling in uitvoering. Een Riso-standpunt.

9

43

1993

MJ

37-41

RisoBrussel in de achteruitkijkspiegel. Moreel verslag 1993.

10

46

1994

x

5-10

RisoBrussel op de bi-communautaire toer. Krachtlijnen uit een voorstel.

10 47-48

1994

AST

24-26

RisoBrussel in vierennegentig. Moreel jaarverslag.

11 51-52

1995 JL/CN/AST

5-12

Opbouwwerk in Brussel. Moreel jaarverslag 1995.

12 55-56

1996 JL/CN/AST

27-37

Het Riso-meerjarenplan 1992-1996: een voorlopige evaluatie.

12

57

1996 JL/CN/AST

17-30

Opbouwwerkgebied Anderlecht.

12

58

1996

x

25-35

Opbouwwerkgebied Binnenstad.

12

58

1996

x

36-49

Opbouwwerkgebied Molenbeek.

12

58

1996

x

50-64

Opbouwwerkgebied Noordwijk.

12

58

1996

x

65-75

Opbouwwerkgebied Schaarbeek.

12

58

1996

x

76-81

K8

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Juni 2002

Strijkwinkel Faut Le Fer.

12

58

1996

x

82-83

Opbouwwerk in 1996. Verslag van een werkjaar.

13

60

1997

JL/AST

21-29

De personeelsbehoefte van RisoBrussel in het kader van het meerjarenplan 1997-2001. Nota ten behoeve van de Vlaamse Gemeenschap en de VGC.

13

60

1997

x

30-32

RisoBrussel in 1997. Het jaarverslag.

14

62

1998

JL/AST

21-30

Sport en integratie in Brussel. Een voorstel voor de werking met kansarme jongeren.

14

64

1998

JM

Sociale wijkontwikkeling voor een democratisch en leefbaar Brussel. De contouren van een stadsproject.

15

65

1999

x

28-34

Grasduinen in het jaarverslag 1998.

15

66

1999

KVL/AST

28-36

RisoBrussel over de Vlaamse regeerakkoorden.

15

67

1999

x

30-33

Uitgevoerd werk. Jaarverslag 1999.

16

68

2000

KVL/AST

19-30

RisoBrussel online.

17

71

2001

KVL/VS

RisoBrussel - meerjarenplan 1997-2002. Een algemene terugblik.

18

74

2002

AST

18-30

Naar een nieuw meerjarenplan voor RisoBrussel, discussie

19

75

2002

AST

41-46

20-21

1988

x

36-43

2.2. projectwerking

Even voorstellen: De Brusselse opbouwwerkprojecten.

4

5-9

34

2.2.1. opbouwwerkgebied Anderlecht Kuregem Van sluikstort tot buurtspeelplein. Properheidacties in Kuregem - Anderlecht.

14

64

1998

KVR

10-11

Kunstig Kuregem.

15

66

1999

KVR

13-14

Video People, enthousiaste jongeren bevorderen de communicatie in Kuregem.

16

70

2000

CVR

19-21

La vache qui (c)rit! Veeartsenij in beweging!

17

73

2001

x

23-28

2.2.2. opbouwwerkgebied Binnenstad

Bloembakken voor 4 seizoenen. Project Bijstandswijk.

1

3

1985

AST

10

Drie jaar kookgroep in de Bijstandswijk, een terugblik.

4

19

1988

DV

8-10

Sociaal beheer van woningen in de Brusselse Haard. Een project in de startblokken.

7

34-35

1991

AST

83-86

Project sociaal beheer van woningen, deel I. Terugtrekken van Brusselse Haard leidt tot „miskraam”.

9

41-42

1993

AST

15-19

Project sociaal beheer van woningen, deel II. Een nieuwe start in de Begijnhofwijk.

9

41-42

1993

JB

20-23

Een project buurtoverlast in de Begijnhofwijk.

10

49

1994

CN

31-34

De Bijstandswijk: thuisbasis voor internationaal gezelschap van jongeren. 11 51-52

1995

MA

17-18

Renovatie en herhuisvesting door de Brusselse Haard.

1995

JB

13-17

11 53-54

Van vrouwenhuurderswerking tot wijkgericht emancipatiecentrum! Ervaringen uit de Begijnhofwijk.

13

60

1997

VVL

10-15

Renovatie wooncomplex Houthulstbos: Part III, The End.

15

65

1999

BVL

9-19

Alternatief en artistiek Anneessens.

15

66

1999

TG

10-12

Opbouwwerk Brussel

K9

Juni 2002

Nr 75

Titel

jaarg. nr

jaar

aut.

pag.

De Buurtwinkel is dood, leve de Buurtwinkel. Nieuwe uitdagingen in de Anneessenswijk.

15

67

1999

5-11

De sociale dienst van de Buurtwinkel. Een staalkaart van onrecht in de wereld.

GV/IG TG/AST

15

67

1999

AST

12-14

„United we stand” voor de Pantsertroepensquare!

15

67

1999

BVL

15-19

Wijkcontract Noord. Bewoners dwingen participatie af.

16

70

2000

JLc

22-26

De heraanleg van de Hooikaai. Bewoners als prinsen van de planning.

17

71

2001

JJ/BVL

5-13

Sociale wijkontwikkeling in Begijnhof- en Chicagowijk.

17

73

2001

x

11-14

Anneessens kijk maar om!

17

73

2001

x

29-32

Opbouwwerk tussen de schoolbanken, een geslaagde aanzet voor Molenbeek-centrum.

1

2

1985

EVL

5-9

Molenbeek in het vizier. Een kijk op de context van een opbouwwerkproject.

2

5

1986

EVL

3-5

Leopold II-laan. Buurthuis Molenbeek-centrum ondersteunt bewoners bij hun vraag naar meer woonzekerheid.

4

19

1988

JC/LK

11-13

Opbouwwerk rond de Leopold II-laan. Evaluatie van een ongelijke strijd.

9

41-42

1993

GDP

10-14

Molenbeek wint prijs voor het leefmilieu.

11 51-52

1995

VD/TVH

Dromen van verbeelding … in Molenbeek-Centrum.

11 53-54

1995

VD

18-20

Het Bonneviepark in Molenbeek: het relaas van een lange weg.

13

59

1997

JL

5-8

Renovatiecentrum Bonnevie. Begeleiding van eigenaars die willen verbouwen.

15

65

1999

GDP

5-8

Een parcours van muurschilderingen in Molenbeek-centrum.

15

66

1999

VD

15-16

Sociale eigendomsverwerving stimulans voor sociale wijkontwikkeling.

16

69

2000

GDP

5-10

Buurthuis Bonnevie ijvert voor sociale wijkontwikkeling in Molenbeek. 17

73

2001

x

15-22

2.2.3. opbouwwerkgebied Molenbeek

2.2.4. opbouwwerkgebied Noordwijk

24

Een buurtgerichte bejaardenwerking in de Noordwijk te Brussel.

1

0

1984

JV

5-6

Renovatie en huisvesting in de Harmoniebuurt. Wedervaren van een opbouwwerkproject.

1

1

1985

AST

5-6

Een eerste Nederlandstalig dienstencentrum te Brussel.

1

2

1985

JV

16

Harmonische spraakverwarring.

2

4

1986

EVL

9-10

Noordwijk baart „Nord-Gazet”.

13

59

1997

JDC

15-16

Het parcours van ratten en muizen.

14

63

1998 DVV/ JCDC

„Van Kassei tot Noordwijk”. De tentoonstelling.

15

65

1999

JDC

37

Clio in de Kassei, een opbouwend experiment met buurtgeschiedenis.

17

72

2001

MJa

5-12

De Noordwijk herdacht, plannen met bewoners.

17

73

2001

x

5-10

K 10

9-11

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Titel

Juni 2002

jaarg. nr

jaar

aut.

pag.

Buurtbeheer Peterbos. Een nieuw Riso-project.

4

18

1988

MD

14-15

Peterbospark: Buurtbeheer in de praktijk.

7

34-35

1991

AP

79-82

2.2.5. Peterbos

Brusselse zaalvoetbalcompetitie (ge)zuiver(d) op de graat.

13

61

1997

JL

13-15

Vijf jaar werken in Peterbos. Voor wanneer de kers op de taart?

16

69

2000

KVL

25-28

Samenleven in Peterbos, het buitenbeentje van RisoBrussel.

17

73

2001

x

37-42

Sociale Cohesie Peterbos „cité heureuse” of „giftige paddestoel”.

18

74

2002

EDP

10-16

Spelen tegen Peterbos betekent oorlog. Reactie op tendentieuze berichtgeving in Het Laatste Nieuws.

18

74

2002

KVL

34-35

Het project „Meldingspunt” in de Brabantwijk: stand van zaken en vooruitzichten.

14

62

1998

TG/SD

11-16

Limite/Limite. Een leefbaarheidproject in de Brabantwijk - Schaarbeek.

15

66

1999

SD

17-20

Limite/Limite is geboren … Een nieuwe stap binnen het leefbaarheidproject is gezet.

15

67

1999

SD

21

Naar een leefbare Brabantwijk.

17

73

2001

x

Seniorencentrum opbouwwerk De Kat uit de startblokken.

1

2

1985

KV

17

De Brusselse woonprojecten voor samenlevingsopbouw in kaart.

2

3

1986

EVL

37-39

Project huisvesting Tuinwijk „Het Rad” - Anderlecht.

2

4

1986

MD

4-6

2.2.6. opbouwwerkgebied Schaarbeek

2.2.7. andere projecten

33-36

Huurdersunie Noordwijk. Doorbraak sociale huisvesting.

2

4

1986

CD

7

Gemeubelde kamers in de Bijstandswijk.

2

5

1986

AST

8-10

Renovatieproject: Sint-Annawijk.

3

14

1987

ET

3-5

Huurdersunies in Vlaanderen-Brussel. Een beknopte beschrijving.

3

15-16

1987

RB

23-35

Uitstralingseffect en integratiemogelijkheden van Huurdersunie Noordwijk.

3

15-16

1987

AS

36-43

Project „Huisvesting Tuinwijk Het Rad”.

4

17

1988

MD

14-15

Derde leeftijd Begijnhofwijk. Een project met wind in de zeilen.

4

18

1988

AST

3-7

Leopold II-laan. Een Riso-project rond de Leopold II-laan? Gewikt, gewogen en goedbevonden?

4

18

1988

LK

16-18

Project noodkopers: een terugblik.

5

22

1989

TR

3-7

Huisvesting van migranten. 1989: Licht op groen voor de huurdersverenigingen?

5

22

1989

LM

8-9

Leopold II-laan en woonomgeving. De bewoners geven mee gestalte aan een project.

5

23

1989

TR/LK

10-12

Staatssecretaris Gosuin bij Huurdersunie Noordwijk op bezoek.

6

31

1990

LM

20-21

Woonbeurs Molenbeek-centrum.

7

32

1991

VD

15-16

Het overleg van opleidings- en tewerkstellingsinitiatieven: verslag van 1 jaar werking.

8

36-37

1992

MJ

43-45

Opbouwwerk Brussel

K 11

Juni 2002

Nr 75

Titel

jaarg. nr

jaar

aut.

pag.

Transit-huisvesting in De Lokvogel.

9

41-42

1993

LM

24-25

Het overleg opleidings- en tewerkstellingsprojecten Brussel (OOTB). Uitgedaagd door sociaal-economische projecten.

9

41-42

1993

MJ

26-29

De Strijkwinkel, met laaggeschoolde vrouwen aan de slag.

9

41-42

1993

KV

30-32

De onzekere toekomst van dienstencentrum Jourdan.

9

41-42

1993

JB

37-40

Transit-huisvesting als werkvorm: afsluitende beschouwingen bij het pilootproject De Lokvogel.

11

50

1995

LM

10-14

De Strijkwinkel in de startblokken.

11

50

1995

AST

17-20

Drie jaar city-coaching in Anderlecht.

12

57

1996

CN

32-38

Hoorzitting te Brussel over het ontwerp van dekreet op de Samenlevingsopbouw.

1

0

1984

AST

12-13

Bestuursleden en vrijwilligers bijeen …

1

1

1985

x

3

Overdenkingen van mensen die deelgenomen hebben aan de Riso-bijeenkomsten met vrijwilligers …

1

1

1985

MG

3

Nogmaals het ontwerp van decreet.

1

1

1985

AST

16-17

Belangenbehartiging: een hart voor het belang van de opbouwwerker.

1

3

1985

EVL

14-15

In het jaar van de waarheid.

2

2

1986

ADs

3-4

Eindelijk een decreet op het maatschappelijk opbouwwerk.

8

36-37

1992

AST

46-47

Een regeling voor buurtwerk: vooralsnog geen boter bij de vis.

14

63

1998

AST

22-23

Ook van het opbouwwerk wordt een minimum aan kwaliteit gevraagd.

15

67

1999

AST

25-29

Projectmatig werken en continue aanwezigheid in de buurt. In welke richting oplossingen zoeken?

1

3

1985

AST

16-18

Buurtwerk in Tatcheriaans perspectief of windmolens.

2

1

1986

RM

8-9

De opbouw-werkbaarheid van de woonproblematiek van migranten.

3

15-16

1987

BH

7-22

De leefwereld en de wooncultuur van de migrant of weten met wie je vorming gaat opzetten.

3

15-16

1987

AB

44-53

Huurdersunies: voor- en nadelen van een rit per autobus.

4

17

1988

CD

4-5

Bewonersparticipatie en beleidsbeïnvloeding: Resultaten gewikt en gewogen.

4

20-21

1988

AST

14-18

Stuurgroepen: Recente praktijkervaringen van een moeilijke geboorte.

5

24

1989

TR

7-10

Kuregem en de buurtontwikkeling.

5

24

1989

MD

13

Bewonersparticipatie gewikt en gewogen. (DSQ)

5

25-26

1989

x

14-16

Het sociaal restaurant in de Brusselse Bijstandswijk. Een basisschakel in de strijd tegen de armoede.

6

27

1990

AST

12-13

De finaliteit van het opbouwwerk.

6

31

1990

ER

15-19

De Harmoniebuurt: evaluatie van een bewonersorganisatie.

7

32

1991 MJ/AST/RS

3. Samenlevigsopbouw 3.1. beleid en belangenbehartiging

3.2. bewonersinspraak en methodiek van opbouwwerk en buurtwerk

K 12

10-14

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Juni 2002

Titel

jaarg. nr

jaar

aut.

pag.

Enkele opmerkingen over het werken met migranten.

7

33

1991

CC

5-8

De buurt als werkingskader voor het opbouwwerk. Mogelijkheden en beperkingen.

7

34-35

1991

AST

21-24

Opbouwwerkprojecten: beginnen makkelijker dan eindigen.

8

36-37

1992

AST

38-42

Bewonersinspraak in de planning omtrent de TGV in het Zuidstation.

9

43

1993

WD

15-18

Het partenariaat.

9

43

1993

AL

18-20

Bewonersparticipatie binnen de sociale buurtontwikkeling.

9

43

1993

MD

25-29

Burgerschapszin en samenlevingsopbouw.

9

43

1993

EC

30-32

Over moeilijkheden bij een geïntegreerde aanpak van samenlevingsproblemen. Burgerparticipatie als uitdaging voor het status-quo.

9

43

1993

BV

33-36

Een kritiek op het populisme?

10 47-48

1994

AMa

14-16

Het sociaal restaurant in de Bijstandswijk. Aspecten van een basisschakelmethodiek.

10

49

1994

JP/HW

15-23

Opbouwwerk en criminaliteitsbeheersing.

12 55-56

1996

CN

16-26

Opbouwwerk en bestuurlijke focus op de achtergestelde buurt.

12

58

1996

AST

5-6

Het opbouwwerkperspectief onderbouwd.

12

58

1996

AST

14-18

Beleidsnetwerken: van eigenbelangen naar gedeelde belangen?

13

59

1997

AST

24-32

Naar aanleiding van een onderzoek binnen RisoBrussel: formuleren van doelstellingen.

13

61

1997

AST

19-21

Creatief meedenken in Kuregem. Toepassing van de DIP-methode binnen het Sociaal Impulsfonds.

14

62

1998

MA/KVR

5-10

Het buurtwerk vroeger en nu. Een algemeen overzicht.

14

63

1998

MD

12-15

Buurtwerk in Brussel.

14

63

1998

MDm

16-21

Van buurtwerk, basisschakels, opbouwwerk en geïntegreerde basiswerkingen / buurtwerkingen.

14

63

1998

AST

24-26

Artistiek-sociale projecten en de link met het opbouwwerk.

15

66

1999

KVL

5-9

Artistiek-sociale projecten. De link met het opbouwwerk.

16

70

2000

AST

Kunst en cultuur in de samenlevingsopbouw.

16

70

2000

EC

6-12

5

Cultuur als stedelijke opbouwwerkstrategie: drie bedenkingen.

16

70

2000

CK

13-18

Opbouwwerk en sociaal kapitaal. Een problematisch partnership.

17

71

2001

AST

26-31

Omgaan met agressie van maatschappelijk kwetsbare jongeren. Een zoektocht in het duister.

18

74

2002

SS

31-33

De strijd tegen dualisering in tijden van onveiligheid, een kerntaak voor het opbouwwerk

19

75

2002

PG

10-13

Participatie in samenlevingsopbouw, kanttekeningen bij de invulling ervan

19

75

2002 GVe/MBD

14-18

Sociale cohesie en het waardendiscours, geen ethisch baldakijn in Brussel.

19

75

2002

LN

19-20

De job van opbouwwerker … Gesprek met laatstejaarsstagiaires in Brusselse opbouwwerkprojecten.

1

3

1985

DV/AST

11-14

Deskundigheidsbevordering moet inspelen op ervaringen uit het veld.

2

2

1986

AST/EVL

6-9

3.3. opbouwwerk als professie

Opbouwwerk Brussel

K 13

Juni 2002

Nr 75

Vrij als een vogel en vogelvrij …

2

4

1986

WQ

11

De opbouwwerker, een rare vogel.

2

4

1986

CDS

12

Bewoner en deskundige: beiden baas in eigen huis? Gesprek met Wim Kennis.

7

34-35

1991

JVP

87-92

1

0

1984

EVL

13-14

3.4. syndicale werking

Het vakbondsfront spreekt zich uit …

4. Thema's en problematieken 4.1. alfabetisering en basiseducatie

Moeten, willen kunnen. Wat is de functie van de basiseducatie?

16

70

2000

x

5-8

Wie is „laaggeschoold”?

16

70

2000

x

9-11

Een school open voor volwassenen?

16

70

2000

x

12-14

Basiseducatie in Brussel.

16

70

2000

x

15-17

Gezocht: materiaal.

16

70

2000

x

18-20

Goeiedag, hoe gaat het?

16

70

2000

x

21-23

Leert iedereen lezen, schrijven en rekenen op school?

16

70

2000

x

23-24

Brusselleer: een wilde wingerd?

16

70

2000

x

25-26

Te koop gevraagd.

16

70

2000

x

26-28

Het loont de moeite.

16

70

2000

x

29-30

Volwassenenonderwijs verplicht? Basiseducatie in debat.

17

72

2001

AST

20-30

10 vragen voor Brusselleer? Het zijn er veel méér … .

17

72

2001

ADW

30-34

Tien jaar basiseducatie. Een evaluatieonderzoek.

18

74

2002

AST

36-38

OCMW's: Schaakmat door het KB 244!

1

0

1984

DV

7-8

EEG-project „Armoedebestrijding in het grootstedelijk milieu van Antwerpen, Brussel en Gent”.

1

5

1985

AST

9 16-17

4.2. armoedebestrijding

Derde Europees programma ter bestrijding van de armoede.

5

24

1989

AST

Vlaamse armoedebestrijding in Brussel?

6

27

1990

x

De beleidsnota armoedebestrijding van Jan Lenssens. Een synthese.

6

29

1990

AST

11-14

Dertig miljoen voor kansarmoedebestrijding in Brussel.

6

30

1990

AST

16-17

Een studienamiddag over armoedebestrijding in Brussel.

6

31

1990

AST

24-25

Het fonds ter bestrijding van kansarmoede. Tegendraadse beschouwingen en voorstellen.

7

33

1991

AST

9-16

Dienstencentra in Vlaanderen.

1

2

1985

AST

12-14

Biedt het decreet van 5 maart 1985 ook kansen aan de dienstencentra voor bejaarden in Brussel?

1

2

1985

AST

14-15

Bericht uit de Werkgroep Buurtgerichte Bejaardenwerking.

1

4

1985

AST

32

4.3. buurtgerichte bejaardenwerking

K 14

14

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Juni 2002

Dienstencentra voor bejaarden: een functieomschrijving in opbouwwerkperspectief. Ter discussie: Het takenprofiel van centrumleider (m/v) in een dienstencentrum.

2

2

1986

AST

10-12

2

2

1986

AST/JV

12-14

Het dienstencentrum. Een algemene oriëntatie vanuit de werking van de Balsemboom Brugge.

2

5

1986

JW

9-11

De zorgen van een Brussels model van een buurtgericht bejaardenwerk. 2

5

1986

x

12-16

Brusselse senioren trokken naar het kabinet van minister Steyaert.

3

12

1987

AST

11

Nogmaals: dienstencentra voor bejaarden in Brussel.

3

14

1987

AST

8

Bejaardenonderzoek in de Begijnhofwijk.

4

18

1988

AST

7-10

Vlaamse dienstencentra te Brussel blijven vragende partij.

5

24

1989

AST

14-15

Dienstencentra, de lange weg naar een verordening.

10 47-48

1994

AST

3-4

Dienstencentra voor bejaarden. Enkele kritische beschouwingen bij concept en beleid in Vlaanderen en Brussel.

10 47-48

1994

AST

44-47

Vlaamse Vereniging voor Dienstencentra.

10 47-48

1994

AST

48

Thuiszorgdecreet baart dienstencentra zorgen.

13

60

1997

AST

16-20

De Brusselse dienstencentra en de eisen van het thuiszorgdecreet.

15

66

1999

AST

21-27

Lokale dienstencentra in Brussel. Memorandum aan het VGC-College.

16

69

2000

x

29-30

1

0

1984

EVL

10 4-5

4.4. huisvesting en ruimtelijke ordening Woonzekerheid naar het rijk der fabelen. Werkgroep huisvesting: een bilan …

1

1

1985

EVL

Hoe bereken ik mijn huurprijs in 1985?

1

1

1985

x

Over wonen, renoveren, restaureren en de positie van de opbouwwerker. 2

2

1986

WQ

14-15

Idee en concrete uitwerking van een sociaal verhuurkantoor.

2

5

1986

DV

11-13

Enkele bedenkingen over de wenselijkheid van reglementen voor logementhuizen.

2

5

1986 AST/DV/MA

13-14

Waarom de nieuwste huurwetten niet deugen …

3

15-16

1987

LDK

82-85

8

38

1992

CE

4.5. preventie van kleine criminaliteit Opdracht tot een onderzoek.

7

5

Wat is „kleine criminaliteit”?

8

38

1992

KD/CN

6-8

Preventie en criminele politiek.

8

38

1992

KD/CN

9-10

Criminologische theorieën en de aanpak van kleine criminaliteit.

8

38

1992

KD/CN

11-13

Problemen bij het verzamelen van gegevens voor een analyse van de kleine criminaliteit.

8

38

1992

KC/CN

14-15

Het (criminaliteits-)preventiebeleid in België.

8

38

1992

KD/CN

20-22

De preventie van kleine criminaliteit in een vergelijking.

8

38

1992

KD/CN

23-26

Criminaliteitspreventie en buurtbeheer. Een deel in het geheel.

10

49

1994

AST

35-38

Naar een brede invulling van preventie van onveiligheid.

11 51-52

1995

CN

13-16

De aanpak van geweld op school. Meer dan een kwestie van sleutels en ordehandhaving.

11 53-54

1995

AD/CN

5-12

Opbouwwerk Brussel

K 15

Juni 2002

Titel

Nr 75

jaarg. nr

jaar

aut.

pag.

Een politiek van sociale buurtontwikkeling, genaamd „Développement Social des Quartiers (DSQ) in de wijk Kuregem te Anderlecht. deel I

6

29

1990

ED

3-6

Een politiek van sociale buurtontwikkeling, genaamd „Développement Social des Quartiers” (DSQ) in de wijk Kuregem te Anderlecht. deel II

6

30

1990

ED

21-27

Een politiek van sociale buurtontwikkeling genaamd „Développement Social des Quartiers” (DSQ) in de wijk Kuregem te Anderlecht. deel III 7

32

1991

ED

17-21

ER

7-12

4.6. wijkontwikkeling

Sociale beleidsontwikkeling of een familieportret van aanverwante begrippen.

7

34-35

1991

De sociale buurtontwikkeling in de wijk Kuregem.

7

34-35

1991

ED

71-78

Buurtbeheer en sociale huisvesting. Partnership in de praktijk.

9

43

1993

JLP

21-24

Tewerkstellingscrisis en perspectieven voor het opbouwwerk.

2

3

1986

AST

32-36

Tewerkstelling en werkloosheid. Gemeentelijke initiatieven in de Brusselse agglomeratie.

5

22

1989

AST

18-19

Socio-professionele integratie van langdurig werkzoekenden.

6

30

1990

MJ

15

1

1

1985

EVL

9-10

Goor-Eyben, stedenbouw en ruimtelijke ordening, Brussels Gewest.

1

2

1985

WQ

18

Over het eindrapport „Na de soep heeft men meer draagkracht om de hoofdschotel te bereiden”. Een kookgroep van alleenstaande mannen: een nieuw initiatief in de Bijstandswijk.

1

5

1985

GL

4-8

Volkswoningen … waar … in Brussel?

1

5

1985

EVL

13-14

Een dossier over de Havenwijk.

1

5

1985

x

14-15

Een onderzoek naar de woonsituatie van sociale huurders uit de Tuinwijk „Het Rad” te Anderlecht.

1

5

1985

x

15

Gelezen uit de geschiedenis van de arbeidsbeweging in Brussel. (G. Kwanten, De Pletinckxstraat. Een eeuw sociale strijd in en rond Brussel.)

2

1

1986

AST

13-14

Een integratiebeleid voor buitenlandse minderheden mag de arbeidsmarkt niet ongemoeid laten. (F. Bovenkerk, Een eerlijke kans.) 3

13

1987

AST

15-18

Boekbespreking „Taal- en cultuurgevoelig onderwijs voor immigrantenkinderen”. (J. Leman red.)

4

18

1988

AST

19

Boekbespreking. Onderwijs en vorming voor laaggeschoolde jongeren.

5

24

1989

AST

19

Huisvesting: in wiens belang?

5

25-26

1989

LM

7-8

Stads(v)lucht maakt vrij.

5

25-26

1989

AST

14-15

Twee brochures over armoedebestrijding in Brussel.

7

33

1991

AST

20-21

Een werkboek participatie van kansarmen.

11 51-52

1995

AST

15-16

4.7. tewerkstelling en werkloosheid

5. Lectuur en boekbesprekingen

De Koning Boudewijnstichting slaat alarm! Stadsherwaardering en woningrenovatie.

K 16

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Juni 2002

Titel

jaarg. nr

jaar

aut.

pag.

In Bara II botsen kwaad en goed. Een bestemmingsplan vol mysteries. (Een trein van Troje.)

13

59

1997

MA

32-33

Leren participeren of de onderschatte mogelijkheden van buurtwerk. (Informeel Leren.)

14

63

1998

AST

27-30

Dirk Geldof over zelfbeperking in de risicomaatschappij.

15

67

1999

AST

34-36

Niet meer maar beter. Dirk Geldof over zelfbeperking in de risicomaatschappij, deel 2.

16

68

2000

AST

31-34

Basiseducatie en actieve welvaartsstaat. Een boekbespreking. (Het Pomphuis van de 21ste eeuw.)

16

70

2000

AST

28-31

Hartmans „democratie van de grote bekken”. Een bespreking.

17

72

2001

AST

35-38

Een beeld van een buurt, Molenbeek-centrum door de ogen van zijn bewoners.

19

75

2002

JMD/GDP

30-34

Problemen van de volkshuisvesting: een aanpak uit Boston (VSA)

1

0

1984

WQ

9-10

Problemen van de volkshuisvesting: een aanpak uit Boston (VSA)

1

1

1985

WQ

8-9

De Haagse stadsvernieuwing: uitgangspunten en doelstellingen.

3

12

1987

WQ

16

Berliner Luft.

3

14

1987

AST

2

Behoedzame stadsvernieuwing in Berlijn.

3

14

1987

WQ

3-5

S036 en de vereniging S036.

3

14

1987

JM

6-7

Halen de Berlijnse huurders hun slag thuis.

3

14

1987

WQ

8-9

De Kiezschule in Kreuzberg. Onderwijsvernieuwing in een multiculturele omgeving.

3

14

1987

AST

10-12

Echte vrouwen zijn het niet … .

3

14

1987

RS

13

Studenten en Bewoners 1 front.

3

14

1987

WQ

14-16

This must be Belgium.

3

14

1987

AST

17-18

Een colloquium op bezoek. (L'espace - rue et l'habitant.)

3

14

1987

WQ

10

The house they left behind. Een verhaal van de Docklands.

5

22

1989

TR

10-13

Developpement social des quartiers. Een nationale blauwdruk.

5

25-26

1989

TR

3-5

Nord / Pas-de Calais. Een mogelijke groeipool.

5

25-26

1989

TR

6

Even voorstellen: D.S.Q. in Fort Nieulay, Grande synthe en Lille-sud.

5

25-26

1989

AST

7-10

6. Opbouwwerk internationaal

Lille-sud: een staalkaart van D.S.Q.-activiteiten.

5

25-26

1989

AST

11-12

Een leerwerkplaats ten behoeve van stadsvernieuwing.

5

25-26

1989

AST

13

Een tussentijdse balans uit Fort Nieulay.

5

25-26

1989

AST

17-18

D.S.Q.-culturele initiatieven.

5

25-26

1989

TR

Enkele kanttekeningen bij Franse D.S.Q.-model.

5

25-26

1989

AST

20-21

Bewonersbeheer in de gesubsidieerde huursector van de Engelse huisvestingsmarkt.

6

28

1990

MB

4-8

Inleefervaringen in Marokko georganiseerd door Welzijnszorg.

6

30

1990

JM

18-20

De Gecekondu's en Brusselse Turkse migrantenwijken: allebei „Arabesk”?

7

32

1991

AG

3-9

Opbouwwerk Brussel

19

K 17

Juni 2002

Nr 75

Titel

jaarg. nr

jaar

aut.

pag.

Het Nederlandse beleid en de aanpak van kleine criminaliteit.

8

38

1992

KD/CN

16-18

Het (criminaliteits-) preventiebeleid in Frankrijk.

8

38

1992

KD/CN

19

Sociale vernieuwing en sociale stadsvernieuwing in Amsterdam.

10

46

1994

x

12-14

Veiligheid en leefbaarheid in het stadsdeel de Baarsjes.

10

46

1994

x

15-19

Buurtontwikkelingsmaatschappij Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt.

10

46

1994

x

20-21

Amsterdams Centrum Buitenlanders.

10

46

1994

x

22-24

De Straat: meldpunt woonomgeving en sociale veiligheid.

10

46

1994

x

25-28

Buurtontwikkeling in Groot-Brittannië.

10

49

1994

JL

25-30

Op verkenning in Parijs.

14

64

1998

AST

17-20

Werk maken van werk. Twee voorbeelden uit de Parijse metropool.

14

64

1998

AST

21-24

Le grand projet urbain.

14

64

1998

AST

224-27

Sociale verdringing in Stadskernen. Manchester, Brussel en Barcelona.

17

71

2001

GD

14-19

Marokkaanse buurtvaders.

18

74

2002

KVL

17 -

Interculturele ouderenzorg in Utrecht, een studiebezoek.

19

75

2002

MDB

27-29

Dienstencentra voor senioren in opbouw.

1

2

1985

x

12-17

Voorstelling Brusselse Opbouwwerkprojecten.

1

4

1985

x

6-24

Werken en wonen in Brussel. (dossier)

2

3

1986

x

51 pp/

Dienstencentra voor bejaarden in Brussel. (katern)

2

5

1986

x

24 pp.

Opbouwwerk Berlijn. (katern)

3

14

1987

x

20 pp.

Wonen en woonzekerheid van migranten in Brussel. model huurdersunie in de kijker. (dossier)

3

15-16

1987

x

89 pp.

Huurdersunies in de kijker: Verslag van een studiedag.

4

17

1988

x

3-13

Opbouwwerk in Brussel: een plaats en een toekomst! (dossier)

4

20-21

1988

x

43 pp.

Une développement peu banal! D.S.Q. Buurtontwikkeling in Frankrijk. (katern)

5

25-26

1989

x

24 pp.

Een plaats voor de huurdersverenigingen te Brussel?! (katern)

6

28

1990

x

16 pp.

Buurtontwikkeling in Brussel. (dossier)

7

34-35

1991

x

95 pp.

Opbouwwerkprojecten van RisoBrussel gesubsidieerd in het kader van het decreet op het maatschappelijk opbouwwerk. (dossier)

8

36-37

1992

x

11-37

7. Dossiers

Preventie kleine criminaliteit. Met het verslag van een onderzoek in de Brusselse vijfhoek. (dossier)

8

38

1992

KD/CN

39 pp.

Meerjarenplan 1992-1996

9

39-40

1993

x

67 pp.

Sociale wijkontwikkeling in Brussel: een haalbare kaart?! (dossier)

9

43

1993

x

42 pp.

Kuregem compacte stad, een pleidooi voor een geplande menging van activiteiten. (dossier)

9

44-45

1993

TL/EL

94 pp.

Stadsvernieuwing, buurtbeheer en preventie van onveiligheid. Een studiereis naar Amsterdam en Utrecht.

10

46

1994

JL/AST

11-28

Dossier Dienstencentra.

10 47-48

1994

K 18

17-48

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Juni 2002

De Transitwijk in Schaarbeek. (katern)

11 51-52

1995 KR/CN/AST

16pp.

Meerjarenplan 1997-2001.

12

58

1996

83 pp.

Faut Le Fer, een invoegbedrijf op de pechstrook. (dossier)

13

61

1997 DS/AST/KV

Wijkontwikkeling en bewonersparticipatie. (Studiereis Parijs - verslag)

14

64

1998

AST

16-27

10 jaar Brusselleer. 10 vragen. Denken jullie mee? (dossier)

16

70

2000

x

32 pp.

Opbouwwerk in Brussel. (dossier)

17

73

2001

x

46 pp.

Naar een nieuw meerjarenplan, verslag van een studievoormiddag (01.03.2002)

19

75

2002

x

4-26

x

I-XVI

Auteurs AB AD ADB ADs ADG ADW AG AGO AL AM AMa AP AS AST

Anne Bogaert Ann Daniëls André De Bisschop Andre Desmet Antoon De Geest Annemie Dewaele Antoon Gailly Anjes Goris Alain Leduc Ann Meeus Albert Martens Annemie Poot Anny Stevens Alain Storme

GDv GM GL GV GVe GVR

Guy Devroede Georges Meekers Greta Leire Geert Vandenhouwe Griet Verschelden Gert Van Ransbeek

HD HG HM HW

Hilde Desmet Hilde Geens Herman Montesinos Hedwig Wouters

IG IW

Ilse Grieten Ilse Wauters

BH BM BV BVL

Bernard Hubeau Bea Morissens Bruno Vinikas Bruno Van Loo

CC CD CDS CE CK CN CVR

Carlo Cressato Chille Deman Claudia De Smedt Christian Eliaerts Christian Kesteloot Chris Naegels Catherine Van Ranst

DA DJ DS DV DVV

Daniël Alliët Danny Jacqmot Daisy Scholts Dirk Vanopbroecke David Van Vooren

JB JC JDC JJ JL JLc JLI JLP JM JMD JP JR JRa JRo JS JV JVP JW

Jan Boon Johan Clycq Johan De Clus Joke Jacobs Jole Louwagie Jeroen Lescrauwaet Jean Lievens Jean-Louis Pirottin Johan Martens Jean-Marie Desmedt Johan Proot Johan Robert Joan Ramakers Johan Rosiers Joris Scheers Jan Vandekerckhove Jurgen Van Poecke Johan Willems

EC ECh ED EDP EL ER EVL ET

Eric Corijn Etienne Christiaens Eddy Deruwe Eva De Pauw Evert Lagrou Erik Roelandt Erik Van Leuven Erwin Thevissen

KD KR KV KVL KVR

Katelijne Decanniere Kris Rens Kristien Vermeersch Katleen Vanlerberghe Katrien Van Ryssen

FM

Freddy Merckx

GD Gdo GDP

Gwendoline Daems Gilbert Dooghe Geert De Pauw

LDK LH LHO LK LM LN LR LS

Ludo De Kock Luc Hermans Lies Houben Liesbeth Kenens Louis Michielsen Luc Notredame Lut Ruttens Ludo Smeekens

Opbouwwerk Brussel

MA MB MBD MD MDB MdF MDm MG MJ MJa MR MVE

Manu Aerden Michael Burbidge Maria Bouverne - De Bie Mark Dubois Michèle De Baere Mirjam du Fossé Michel Demol Maya Goossens Mattie Jacobs Marc Jacobs Marcel Rijdams Myriam Vanden Eede

NB NFH

Nicole Brasseur Nationale Federatie Huurdersverenigingen

OM

Omer Mommaerts

PG PM PV

Peter Goris Pascale Mistiaen Patrick Verhaeren

RB RM RS RVD

RisoBrussel Reej Masschelein Rita Stroobants Rik Van Den Bussche

SD SS

Steven Degraeve Sara Schwab

TG TL TR TVH

Thierry Goossens Tom Lagast Tom Raes Tineke Van Heesvelde

VA VD VS VVL

Vic Anciaux Veerle Depoorter Vincent Sennesael Veerle Van Leeuw

WB WD WE WG WQ

Wendy Braeken Walter Delannoy Wim Embrechts Walter Gansemans Walter Quix

K 19

Nr 75

Juni 2002

Sociale cohesie en het waardendiscours

Geen ethisch baldakijn in Brussel

Van mij wordt verwacht dat ik als „generalist” reageer op de voorbereidende teksten. Mijn achtergrond is die van parapoliticus en sociaal ondernemer en wetenschapper gezien mijn hoop om na dertig jaar in de praktijk, zoals mijn collegae-observatoren, ooit nog eens een doktoraat in de sociologie te schrijven. Als ik vanuit deze achtergrond de teksten lees dan kan ik de externe analyse grotendeels onderschrijven, en mis ik tegelijk een aantal zaken om de strategische doelstellingen te kunnen evalueren of daarbij bedenkingen te formuleren. In de strategische beleidsontwikkeling heb je naast de externe analyse ook een interne omgevingsanalyse van doen. Zo ontbreekt er een analyse van het politieke systeem in het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest. Inzake interne analyse worden wel een aantal elementen aangebracht, bvb. dat men arbeid en tewerkstelling achter zich wenst te laten omdat dat een terrein is waarop men te weinig greep heeft. In dat verband is de vraag van Peter Goris belangrijk waarom prioriteit gegeven wordt aan leefbaarheid boven kwetsbaarheid of maatschappelijke achterstelling. Maar ik herhaal dat ik niet in staat ben de strategische doelstellingen echt te evalueren. Een van de zaken die ik vanuit mijn positie als sociaal ondernemer wel belangrijk vind is het waardendiscours, waaraan ik – vergeef mij de scherpe formulering – een grondige hekel heb. Men heeft me gevraagd om een strategische tekst op te stellen voor het Verbond Sociale Ondernemingen en die club heeft de neiging om sterk de nadruk te leggen op waarden. Dat heeft wellicht te maken met de manier waarop pluralisme zich nog altijd moet profileren in een levensbeschouwelijke benadering, waardoor men niet kan voorbijgaan aan de waardendiscussie. De manier waarop deze discussie gevoerd wordt is grof. Ik geef twee recente voorbeelden. Als ik de brief van Verhofstadt lees aan de anders-globalisten rond de zogenaamde „ethische globalisering” en zie wat de Belgische Regering de facto doet onder meer in de Wereldhandelsorganisatie, dan plaats ik daar grote Opbouwwerk Brussel

vraagtekens bij. Zoals ik ook vragen heb bij de open brief van 60 Amerikaanse intellectuelen ter verdediging van de heilige oorlog van Amerika tegen de Islam – in verkorte vorm gepubliceerd in De Morgen. De ondertekenaars zijn niet de eerste de beste. Van sommigen, zoals Fukuyama en Etzioni kan men dergelijke standpunten verwachten. Maar dat ook een Walzer dit ondertekent, dat begrijp ik niet. Men heeft het niet meer over universele waarden, maar enkel nog over Amerikaanse waarden. En wat de Amerikaanse waarden zijn dat weten Foto: Michel Demol we uit de geschiedenis van de voorbije 50 jaar. Het lijkt wel alsof één van de voornaamste problemen in deze wereld is dat er een radicaal gebrek is aan „morele overkoepeling”. En dat doet mij denken aan een „hemels baldakijn” dat nu zou moeten vervangen worden door een soort „ethisch baldakijn”. En dat dringt door in het concept „sociale cohesie”. In die zin ga ik akkoord met het onderscheid dat Peter maakt tussen het consensusmodel en het conflictmodel. Ook in de internationale literatuur over sociale cohesie vindt men de stelling terug dat sociale cohesie niet wordt gecreëerd door ons allen zo veel mogelijk te scharen onder een ethisch baldakijn, maar voornamelijk door een goede verdediging van belangen en de realisatie van grondrechten. Natuurlijk kan men stellen dat grondrechten waarden zijn. Hetgeen ik onderschrijf, maar laat ons dan het ethisch baldakijn laten voor wat het is en ons scharen achter de drie basiswaarden waarrond hopelijk nog altijd een consensus bestaat: vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Ik stel voor de sociale cohesie in deze drie basiswaarden te funderen en voor de rest te proberen te ontkomen aan de discussie rond diversiteit, levensstijlen, het opsluiten van mensen in hun culturen, etc. … Zijn die basiswaarden nog te realiseren in deze 19

Juni 2002

samenleving? Kenmerkend voor de huidige ontwikkeling is hetgeen men globalisering noemt: de economisering, of het feit dat steeds meer diensten en goederen onderworpen worden aan of ingevoegd worden in het marktsysteem, de zogenaamde wetten van vraag en aanbod. Dat zet zich ook door in de manier waarop stadsontwikkeling bekeken wordt, nl. vanuit het ondernemersmodel, of de politicus als ondernemer. Tegelijk worden ondernemers steeds meer politici. Het opbouwwerk kan niet volstaan met de vaststelling van deze ontwikkelingen. De vraag is: aanvaardt het opbouwwerk deze toenemende economisering en gaat het mee in de manier waarop die economisering zich doorzet op de verschillende terreinen zoals het onderwijs of de welzijnszorg (bv. de invoering van allerlei „cheques” met als typevoorbeeld het persoonlijk assistentiebudget). Of doet het opbouwwerk dat niet en gaat het zijn eigen weg waarvan het denkt dat die de beste is. Of nog: wil het opbouwwerk zich daarin positioneren om het te proberen te corrigeren. Dat laatste heb ik te weinig teruggevonden in de teksten: hoe het opbouwwerk zich wil positioneren binnen een ontwikkeling die men niet voor de volle honderd procent onderschrijft maar waarvan men toch wel de voordelen ziet. Wordt er een evaluatie gemaakt van deze ontwikkelingen, met hun voordelen in het kader van de missie maar ook met hun nadelen die, eveneens in het kader van de missie, moeten gecorrigeerd worden? Deze terughoudendheid heeft te maken met de eigen machtspositie, met wat men voorstelt binnen de reële machtsverhoudingen. En dan kan ik mij inbeelden dat de machtspositie van het Vlaamse opbouwwerk in Brussel weinig voorstelt. Ik bedoel, zelfs al heeft mijn Minister als Nederlandstalig lid van het Verenigd College de helft van de bevoegdheden, dat betekent niet dat hij ook de helft van de macht heeft. De positie van Nederlandstaligen in Brussel is wel institutioneel verankerd, maar ze hebben duidelijk niet de macht en dat blijkt ook op zeer veel terreinen.

Nr 75

zogenaamd terugtrekt, dereguleert enz. Ik zeg wel „zogenaamd”. Op nationaal en internationaal vlak mag dat dan zo zijn, in Brussel met zijn Gewest en zijn drie gemeenschappen is het nog altijd de overheid die over een groot aantal zaken beslist. Doch met een hoge mate van politisering, in die mate zelfs dat men zich kan afvragen of er in Brussel wel een maatschappelijk middenveld bestaat dat niet politiek is bezet. Kortom: hoe positioneert het opbouwwerk zich, vanuit zijn eigen missie, binnen (en t.a.v. de ontwikkelingen binnen) de driehoek? Luc Notredame Adjunct-kabinetchef GGC

De vraag voor het opbouwwerk is dan hoe het zich positioneert binnen de driehoek van markt, overheid en gemeenschap. De markt of de economie verwerft een steeds grotere invloed binnen de triade zodat men allerwegen waarschuwt voor een absolute vermarkting van het systeem. En dat terwijl de overheid zich 20

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Juni 2002

Naar een nieuw meerjarenplan voor RisoBrussel

Discussie

Foto: Michel Demol

Rohnny Buyens Ik wil in eerste instantie Peter Goris verontschuldigen omdat hij moest lesgeven in Leuven en daar kunnen we hem niet voor tegenhouden. Ik denk dat de vorige sprekers toch wel wat stof hebben gegeven tot discussie en dialoog. Is er iemand die de spits wil afbijten? Daniel Alliet RisoBrussel heeft besloten niet rond arbeid te werken. Door in de wijken bezig te zijn zien we dat ook in de scholen ontzettend veel dualisering geproduceerd wordt omdat men er niet in staat is het weten over te brengen dat nodig is om te functioneren in deze kennismaatschappij. Ook het onderwijs is een structurele aangelegenheid waarop het opbouwwerk weinig invloed kan uitoefenen. Bestaat de oplossing er niet in om samen te werken met andere organisaties, om partnerships aan te gaan waarin het dan een rol kan vervullen? Opbouwwerk Brussel

Alain Storme Ik zit ook met die vraag. We maken een onderscheid tussen leefbaarheidproblemen en achterstellingproblemen voor zover de eerste te maken hebben met problemen die zich in de wijk situeren en die op het niveau van de wijk kunnen opgelost worden. Achterstellingproblemen gaan dan terug op de manier waarop de samenleving gestuurd wordt. Zo zal de sociale politiek de scherpte van de armoede bepalen. Er is dan een armoedeproblematiek in een wijk, niet omdat die mensen daar wonen maar omdat ze bvb. een te laag pensioen hebben. Met onze mogelijkheden en middelen willen wij ons inderdaad beperken tot die leefbaarheidproblemen. Vandaar onze argumentatie om het onderwijs, voor zover het een partner is in de buurt, op haar verantwoordelijkheid aan te spreken in bvb. verkeersveiligheidsdossiers. Het onderwijs reproduceert echter ook kansarmoede. Daar hebben wij dus geen vat op en daar gaan we dan ook afblijven. Idem voor de materie arbeid en tewerkstelling. Misschien is dat ook te ambitieus, 21

Juni 2002

Nr 75

maar wonen is iets cocreets en tastbaar in de wijk. Daar zit natuurlijk ook wel een beleid achter maar de vrijheidsgraden voor een beleid zijn groter in een stad als Brussel om daar effectief iets aan te gaan doen. Dus hebben we ons een beetje teruggetrokken op die leefbaarheidsproblematiek. We zitten daar natuurlijk mee in ons maag want hoe kun je daarmee een structurele benadering aanhouden? Misschien heeft het inderdaad te maken met coalities die we moeten aangaan.

in staat om een visie te ontwikkelen omdat de GGC uiteindelijk zeer weinig bevoegdheden heeft, en al zeker niet op het vlak van huisvesting, onderwijs, enz. die behoren tot de bevoegdheid van andere overheden. Als je die probeert samen te brengen, dan blokkeert dat. Omdat de Franstaligen dat niet willen bekijken. Met de verschuiving van leefbaarheid naar achterstelling speelt men eenzelfde spel. Op een totaal andere manier weliswaar, maar het effect is hetzelfde.

Daniel Alliët Vanuit de invalshoek achterstelling ga je makkelijker botsen op structurele aspecten en zul je uitgedaagd worden om na te denken wat er aan te doen. Dit wordt moeilijker door op de term leefbaarheid te gaan staan.

Werner Van Mieghem Is dat niet een beetje simpel gezegd? Je stelt dat de GGC weinig macht heeft, maar het is toch zo dat de ministers die fungeren binnen de GGC ook op het niveau van het Gewest bevoegdheden hebben, bvb. inzake huisvesting.

Luc Notredame Dat was de stelling van Peter Goris, waar ik achtersta. In een bepaald woordgebruik schuilt het gevaar dat je de dualisering feitelijk niet meer kunt denken. En dan kom je in een situatie terecht die ik bijna elke dag meemaak. Men vraagt zich vaak af waarom er in Brussel geen geïntegreerd armoedebeleid kan gevoerd worden. Welnu, voor Franstaligen is „la pauvreté c'est l' impensée”. We kunnen niet discussiëren met Franstaligen over armoede, omdat zij het concept niet aanvaarden. Ze zullen wel spreken over "la grande pauvreté", maar dan hebben ze het over dakloosheid. Een geïntegreerd armoedebeleid ontwikkelen in Brussel met alle Brusselse overheden blijkt onmogelijk omdat de Franstaligen dat niet kunnen denken. Volgens hen is het een kwestie van sociale zekerheid, enz Als men overstapt op het concept leefbaarheid en zodoende de achterstellingproblematiek wat naar de achtergrond verschuift, dan gaat men mee in die redenering dat armoede niet meer gedacht kan worden. En dat is een gevaarlijke tendens. Het geeft aan dat het in Brussel onmogelijk is om een geïntegreerd armoedebeleid te voeren waarbinnen men ook in achterstelling zou kunnen denken en waar men dan vanuit een denken rond achterstelling zou kunnen inpikken op een armoedebeleid. Wij hebben een ordonnantie die zegt dat er jaarlijks een regionaal armoederapport moet komen. Dat kan, maar de Verenigde Vergadering vraagt het Verenigd College ook concrete voorstellen te doen, en ook zij doen voorstellen. Wij zijn evenwel niet

Luk Notredame We proberen nu op het niveau van de GGC om de huisvestingsproblematiek op een andere wijze te benaderen. Wij hebben immers wel de bevoegdheid inzake thuislozenzorg. Heel de configuratie van het onthaalbeleid zit in de GGC. De Cocof heeft haar onthaaltehuizen, de VGC en de Vlaamse Gemeenschap hebben een aantal voorzieningen, maar men is het er over eens dat het de bevoegdheid is van de GGC om de zaak te coördineren. Wat steeds duidelijker wordt is dat de thuislozenzorg aan het dichtslibben is omdat aan de huisvesting te weinig gedaan wordt. En dus is er via deze omweg een mogelijkheid om de minister van huisvesting Hutchinson te interpelleren. Maar als we, als GGC, in uitvoering van de opdrachten die ons zijn toegewezen, het armoedebestrijdingsbeleid dat wordt gevoerd willen evalueren, dan weigert Hutchinson ons de noodzakelijke informatie ter beschikking te stellen. Huisvesting wordt op een andere manier benaderd dan vanuit armoede of wat „la grande pauvreté” wordt genoemd. Dat weigert hij gewoon.

22

Reej Masschelein De structuren voor interministeriële samenwerking veranderen regelmatig van naam. Vroeger was er het GIAStS, nu het Gesso (Gewestelijke instelling voor stadsontwikkeling). Het Gesso heeft de bedoeling om op semi-kabinetsniveau meer integratie van beleid te realiseren. Vroeger werd een en ander belemmerd door de hokjesmentaliteit Opbouwwerk Brussel

Nr 75

van de bewindsvoerders. Zitten daar nu meer kansen in? Welke zijn de ervaringen hiermee? Mathieu Voets Ik wil gewoon wijzen op een belangrijke evolutie. Het Gesso is een vzw geworden, uiteraard met een aantal overeenkomsten en dwarsverbindingen naar het beleid. Als concept is het een zelfstandige organisatie met een ander statuut. De vroegere Intergewestelijke ministeriële Afvaardiging was veel sterker gekoppeld aan het beleidsniveau. Het is nog te vroeg om te bepalen welke impact dit orgaan zal hebben op het beleid. Manu Aerden In het kader van de wijkcontracten ervaren wij in Anderlecht toch wel een grotere impact van het Gesso. Mij verwondert de uitspraak dat er aan Franstalige zijde geen visie op armoede als dusdanig zou zijn. Mijn contacten op lokaal niveau spreken dat tegen. Luc Notredame Ik wil benadrukken dat die analyse van armoede als „l'impensée” van de Franstaligen een analyse van de Franstaligen zelf is. Het zijn niet de Nederlandstaligen die zeggen dat de Franstaligen daar niet over willen praten. Het is Andrea Réa die op een bepaald moment die analyse gemaakt heeft. Men wenst niet te denken in termen van armoede. Men heeft een heel sterk voluntaristische instelling. Geert Rouckaerts Ik zit een beetje met de vraag rond dat politiek ondernemersschap. Waar wij in het verleden vanuit de particuliere sector nogal vaak aangever geweest zijn van een aantal trends waarop dan politiek werd ingespeeld, lijkt het nu andersom. Nu is het de overheid die aangeeft wat belangrijk is en hoe het moet aangepakt worden. Wij lijken als particuliere sector alleen nog te kunnen inspelen op wat de overheid aangeeft en binnen de lijnen die zij trekt. Ik heb het soms moeilijk met een zekere wispelturigheid, met een gevoel speelbal te worden van een overheid die nu eens zus zegt en dan weer zo. Ik spreek vanuit de minderhedensector en verwijs concreet naar plannen rond de afstemming van de minderhedensector met de samenlevingsopbouw. Opbouwwerk Brussel

Juni 2002

Alain Storme Als ik daarjuist over de overheid als ondernemer sprak had dat wel degelijk te maken met de tegenstelling tussen de overheid als herverdeler versus de overheid die ervoor moet zorgen dat zijn stad zo goed mogelijk gepresenteerd wordt om kapitaalsstromen af te buigen. In uw optiek is de overheid meer iemand die dirigent speelt, die stuurman is. Dus zit je eerder in de discussie omtrent de verhouding particulier initiatief-overheidsinitiatief. Ik denk dat we die twee discussies misschien wel uit mekaar moeten houden. Luc Notredame Ik denk ook dat het onderscheid fundamenteel is. Nu, de problematiek van het maatschappelijk middenveld in Brussel herken ik niet. Ik vraag me af of dat in feite wel bestaat. Van de Franstaligen krijg ik daar nooit antwoord op. Ik ben geen Brusselaar, ik woon niet in Brussel, maar telkens ik de vraag stel wordt ze afgewezen. In een debat tijdens de Vormingsdagen voor maatschappelijk assistenten georganiseerd door de Federatie van de Centra voor Maatschappelijk Werk heeft men die problematiek aangeraakt. Men raakt nergens wanneer het gaat over de vraag naar de invloed van het maatschappelijk middenveld - en daarbinnen van de beroepsgroepen - op de sociale politiek op het niveau van het Brussels Gewest. Laat ons even het federale en het internationale niveau buiten beschouwing laten. Wat is nog de rol van de beroepskrachten in de complexe institutionele structuur van Brussel? Je kan de zaak verruimen: wat is de rol van de sociale ondernemers in Brussel, welke is hun autonomie? Deze is zeer beperkt. Op gevaar af in conflict te komen met hun beroepskrachten gaan sociale ondernemers steeds meer denken in termen van management, waarbij de specifieke beroepskennis en -fierheid en -code enkel nog beschouwd worden als een competentie die moet gemanaged worden. Deze tendens zit binnenin het maatschappelijk middenveld en je kan je afvragen in welke mate men het hiermee de overheden waarmee men moet onderhandelen niet gemakkelijk maakt. Zij leggen immers kwaliteitscriteria op die voornamelijk zijn omschreven in economische termen zoals inputs, outputs etc. Het management van de sociale ondernemingen gaat daarin mee. Men stelt zich relatief zwak op. Hoe meer men in de richting gaat van 23

Juni 2002

management, hoe meer er gepraat wordt over waarden. Vreemd! Dus, stop met het overbenadrukken van het waardendiscours en stop het benaderen van het maatschappelijk middenveld en alles wat daarin functioneert als een aanbieder als een ander. Wat is uiteindelijk nog het onderscheid tussen dit aanbod en gelabelde marktdiensten. Als de overheid zegt: dit zijn de criteria en organisaties krijgen een officieel label – een groen, een kwaliteits- of een welzijnslabel, het maakt niets uit – dan is er voor haar geen prioriteit meer tussen gelabelde marktdiensten en het gemanaged maatschappelijk middenveld. Terwijl dat middenveld nog steeds als concurrentievoordeel naar voor schuift dat het waarden verdedigt. Hier klopt iets niet. Kortom, externe Nederlandstaligen hebben de indruk dat de politiek in Brussel niet enkel de marges aangeeft, maar vooral heel het maatschappelijk leven doordringt en het zijn wetten oplegt. In Brussel zeggen de Franstaligen in discussies met de sector: wij zijn de baas en jullie moeten doen wat wij zeggen. Het is iets dat men in Vlaanderen niet hoort, of op een andere manier. Rohnny Buyens Om het debat niet tezeer op deze materie toe te spitsen, zijn er ook nog vragen rond participatie? Daarrond werden ook heel wat aanzetten gegeven. Reej Maschelein Misschien moeten we de discussie rond waarden koppelen aan die rond belangen en komen we daar een eind mee verder. Ik denk ten tweede dat je een strategische doelstelling rond participatie moet formuleren omdat de gelegenheid die zich voordoet om te participeren in nieuwe participatiestructuren een beetje het resultaat is van inspanningen die je daarvoor geleverd hebt. Je kunt je daaraan niet onttrekken. Maar meteen zit daar het grote gevaar in dat je gerecupereerd wordt. Je gaat dan eenzelfde discours voeren; Je gaat meer berekende woorden gebruiken; je gaat misschien de meest achtergestelden uit het oog verliezen. Ik denk dat je daarop als instituut maar ook als individueel werker bedacht moet zijn. Alain Storme Aan participatie en aan de geconstateerde evolutie in de richting van interactieve beleidsvoering zitten een viertal gevaren vast. Een eerste gevaar 24

Nr 75

is dat die interactieve beleidsvoering door de overheid kan gehanteerd worden om in een vroeg stadium van beleidsvorming consensus te verkrijgen. Burgers worden namelijk steeds mondiger en gaan naar de Raad van State of het Hof van Straatsburg en andere supranationale instellingen om hun gelijk af te dwingen, zelfs op een ogenblik dat de beleidsvorming reeds zeer ver gevorderd is. Ten tweede moeten we in processen van participatiedemocratie waarschuwen voor de macht van procesbegeleiders. Er kan uiteindelijk heel wat macht in handen gegeven worden van mensen die zich vanuit hun positie kunnen onttrekken aan democratische controle. Zij kunnen inspraakprocessen sturen, agenda's bepalen, besluiten filteren etc. … . Dit hoeft niet zo te zijn, maar we moeten ons wel bewust zijn van een mogelijk gevaar. Ten derde zit je met een sociologische paradox. Participatiestructuren, ingesteld om de afstand tussen beleid en burgers te overbruggen, kunnen die afstand vergroten wanneer het enkel instrumenten zijn die appeleren aan burgers die het reeds goed kunnen zeggen. Mensen die niet zo goed ter tale zijn vallen dan nog meer uit de boot. Hun belangen moeten gewaarborgd blijven. Vandaar de noodzaak om daarrond na te denken en creatieve formules te vinden. Participatie kan ten vierde ook een vorm van corporatisme stimuleren. In die zin dat het beleid discussies doelbewust gooit in de samenleving en de eigen verantwoordelijkheid inzake beleidsvorming overlevert aan de greep van machtsgroepen. Dit alles stelt eigenlijk het probleem van de spanning tussen een representatieve en een participatieve democratie. De representatiedemocratie is zeer sterk geïnstitutionaliseerd en omspannen door een web van wetten en regels. Het is bvb. niet toevallig wanneer het gaat om adviesraden in de sociale huursector, om vanuit een representatiereflex heel veel belang te gaan stellen in het verloop van verkiezingen: wie mag gekozen worden, hoe oud moet die persoon zijn, hoe lang moet hij huurder zijn etc. .Dit is precies de kracht van de representatiedemocratie, dat er procedures zijn en dat de democratische controle gewaarborgd blijft. In de participatiedemocratie verloopt alles blijkbaar wat chaotischer met minder afspraken. In zo'n situatie kan macht onbeperkt werken omdat er geen procedures zijn waarmee controle kan uitgeoefend worden. Het is Opbouwwerk Brussel

Nr 75

in die spanning dat er moet nagedacht worden over een combinatie tussen de twee. Rik Baeten. Volgens mij zijn de strategische doelstellingen nog onvoldoende uitgewerkt. Er wordt niet in aangegeven wat nu precies de rol van RisoBrussel zal zijn en wat concreet gaat gebeuren. In het Engels spreekt men over empowerment. Er is nog geen equivalent voor dit woord in het Nederlands. Dit woord geeft goed weer welke rol het opbouwwerk kan spelen. Opbouwwerk moet zich eigenlijk en vooral concentreren op het begeleiden, het vormen van doelgroepen, van mensen om mondig te zijn. De eigenlijke rol van het opbouwwerk in het kader van de doelstelling democratische wijkontwikkeling is empowerment. Griet Verschelden Ik denk dat dit correct is indien empowerment ook structureel bekeken wordt, indien het niet alleen betekent: een stem geven aan doelgroepen, maar ook dat het debat over participatie zo opengetrokken wordt dat opbouwwerkers en beleidsmensen op een andere manier gaan kijken naar de doelgroepen zodat ze er eigenlijk zelf iets uit halen. Manuel Chiguero Waarom worden instrumenten van participatie anders bekeken binnen het middenveld? Het middenveld gaat oordelen over de doelgroep. Ik heb geleerd dat participatie een vorm is van communicatie waardoor een wisselwerking ontstaat in de informatie naar mekaar toe. Ik kan me niet vinden in de analyse van Alain dat ge moet oppassen met participatie of het laten participeren van de doelgroep. Participatie is een groeiproces die we kansen moeten geven. Het is een groei om tegenstellingen te kunnen verwoorden.Dertig jaar geleden had de middenklasse niet dezelfde instrumenten om te participeren die ze nu heeft. Laat het aan de doelgroep over om de waarde van dergelijk instrument te beoordelen. Alain Storme Het was helemaal niet mijn bedoeling om doelgroepen buiten participatiestructuren te houden. Ik wilde gewoon wijzen op de gevaren rond participatie vanuit een interactieve beleidstrend: hoe kan participatie door het beleid gehanteerd worden. Opbouwwerk Brussel

Juni 2002

Vandaar het belang van de term empowerment: er voor zorgen dat sommige groepen voldoende sterk worden opdat ze uiteindelijk, zoals Chinezen zeggen, zelf zouden kunnen vissen. Ik ga volledig akkoord met wat Rik zegt. In Opbouwwerk-Brussel hebben we een bespreking gewijd aan het boek Sociaal Kapitaal en democratie waarbij we heel duidelijk de term empowerment naar voor geschoven hebben ten nadele van de term sociale cohesie waaraan gevaren vasthangen waarop Luc reeds uitdrukkelijk gewezen heeft. De strategische doelstellingen moeten inderdaad nog geoperationaliseerd worden. Ik zal een concreet voorbeeld geven. In het kader van de wijkcontracten is er in de Noordwijk een Plaatselijke Commissie voor Geintegreerde Ontwikkeling opgericht. Het instrument werd via een nieuwe ordonnantie verder aangescherpt. We zien ook dat dit instrument door de overheid op een bepaalde manier gehanteerd wordt. Ik denk dus dat het onze opdracht is om in de concrete praktijk te kijken hoe het er daarbinnen aan toe gaat. Is het bvb. normaal dat een beleidsmaker, in casu de schepen, ook voorzitter is van een adviesinstrument die haar moet adviseren? Dat is blijkbaar allemaal evident. Voor mij is het dat niet. Is het normaal dat ter plekke „uitgevonden” wordt wat in het verslag zal opgenomen worden en wat niet, wie er mag stemmen en wie niet? Ik denk dat het aan ons is te zeggen dat dit instrument moet werken volgens een bepaalde procedure. Ik zou dat onze beweging naar boven noemen. Daarnaast moeten wij er inderdaad voor zorgen dat bewoners die in de Noordwijk voor bepaalde belangen opkomen in dat instrument gaan zetelen, dat die empowerd worden, voldoende macht verwerven om daar hun belangen te verdedigen. Eenzelfde concretisatie moeten we doorvoeren in de kwestie van de adviesraden in de sociale huisvesting. Ook daar starten we met een lege doos, met een mooie tekst waarin naar omkadering en voorwaarden opdat dat instrument goed zou functioneren, eigenlijk nog niets voorzien is. Omer Mommaerts. Ik zit met twee vragen. Een rond participatie en de rol van de vrijwilliger in het opbouwwerk. Het opbouwwerk is nogal sterk geprofessionaliseerd. Ik worstel steeds met de vraag: hoe kan men professioneel zijn, maar tegelijkertijd vrijwilliger, die niet professioneel is, die niet mondig is. Keuze 25

Juni 2002

voor de allerzwaksten blijft in die context altijd een probleem.Participatie heeft te maken met zich uitdrukken, met woorden, is verbaal. De mensen uit de Anneessenswijk drukken zich niet altijd verbaal uit. Die spreken met hun handen en hun voeten. Daarom moet ook gezocht worden naar actiemiddelen die vanuit hun belangen vertrekken en waaraan dan geleidelijk aan gewerkt wordt. Ik kom uit de vakbondswerking. Daar legt men natuurlijk soms de andere klemtoon. Men laat er de mensen manifesteren en actievoeren en men vergeet soms de uitleg waarom dat allemaal gebeurt. We moeten de middenweg zoeken. In het middenveld, waar de vakbonden deel van uit maken en waar andere methodes gebruikt worden, moet samenwerking tot stand komen tussen massabewegingen en professionele organisaties zoals het opbouwwerk. Mijn tweede vraag gaat meer omtrent wat daar straks gezegd werd over de economisering en de positie die men daar tegenover moet innemen. We werden voor de keuze gesteld: ofwel de eigen weg kiezen in functie van een totaal ander perspectief, zoals de antiglobalisten, ofwel de verbetering van het huidige systeem. Ik denk dat ge op beide moet mikken.Het is niet of-of maar en-en. Men moet vanuit een visie durven stellen dat de economie zoals die nu functioneert de kloof tussen arm en rijk nog vergroot en dus een andere vorm van staatshuishouding noodzakelijk maakt. Tegelijkertijd moeten wij als realistische instelling in deze economie starten om ze te verbeteren in het vooruitzicht van een andere economie. Wanneer wij bvb. met de bewonersgroep Anneessens bijeenkomen, is dit niet alleen om petities te formuleren rond die of die straat, maar we gaan ook naar de betogingen van 13 en 14 december. Concrete stappen worden zo in een grotere context geplaatst. Die regelmatige confrontatie van waar we nu mee bezig zijn en waar we naar toe willen moeten we opzoeken. Aan ons dan om die context op een eenvoudige, verstaanbare manier over te brengen.

Nr 75

er moet eigenlijk gezocht worden naar methodes om hun andere perspectieven in kaart te krijgen. Ik denk dat uw analyse juist is waar het betreft: een ander discours voeren over participatie. Luc Notredame Ik ben blij dat ik uw verhaal gehoord heb want ik heb altijd de indruk vanuit een ivoren toren naar de wereld te kijken. Ik herken jouw verhaal in mijn manier van denken. We zitten blijkbaar niet zover van mekaar. Met betrekking tot uw eerste verhaal over professionelen, vrijwilligers en cliënten of burgers heeft Ghislain Verstraete enige tijd geleden een prachtig artikel geschreven over de radicalisering van het pluralisme (Alert, december 2001). Daarin houdt hij een pleidooi om binnen organisaties het gesprek tussen die verschillende actoren op gang te brengen. Pluralisme betekent: een dienstverlening kunnen ontwikkelen vanuit een combinatie van die drie perspectieven. Ik herken uw pleidooi ook in de manier waarop hij dat noemt: een „radicalisering van het pluralisme”. (klankopname: MDm - genoteerd: ast)

Griet Verschelden Kort ingaande op uw eerste vraag. In uw vraag geeft ge eigenlijk al een antwoord. Het gaat om een andere manier om naar participatie te kijken. In die zin zijn vrijwilligers niet onprofessioneel of onmondig. Ze zijn op een andere manier mondig en 26

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Juni 2002

Interculturele ouderenzorg in Utrecht

Een studiebezoek

Binnen EVA vzw is men momenteel bezig met het ontwikkelen van een nieuwe buurtdienst in de sector van de aanvullende thuiszorg. In Brussel zijn er op dit vlak nog verschillende blinde vlekken in te vullen; zo zijn er onvoldoende dienstencentra en diensten voor gezinszorg. Het nieuwe project van EVA wil zich expliciet richten naar zowel allochtone als autochtone ouderen en zorgbehoevenden. In Nederland is men reeds enkele jaren bezig om in het ouderen- en welzijnsbeleid speciale aandacht te besteden aan allochtonen en daarom leek het ons interessant een kijkje te gaan nemen in een initiatief in Utrecht, namelijk Cascade Zorgcentrum West. Daar is men de laatste jaren bezig met een interculturalisatieproject. Op 26 maart trokken we naar Utrecht met een tiental mensen van onder andere EVA vzw, de VGC, de SPA-Agalev-fractie, Almanar, organisaties uit de wijk en bewoners. In het zorgcentrum en in het Dienstencentrum kregen we volgende tekst en uitleg.

Zorgcentrum West Utrecht De toelichting gebeurt door Wil Keune, algemeen directeur van Zorgcentrum West en door Rudi Vermeulen, projectleider van het interculturalisatieproject. Situatieschets Het zorgcentrum is gelegen in de Lombokwijk in Utrecht. Rond deze wijk werd de laatste jaren veel onderzoek gedaan en veel gepubliceerd. Het is een achterstandswijk met veel allochtonen uit de jaren '60 en '70. De wijk telt in totaal 25 000 inwoners. Reeds in de jaren '80 is men begonnen om welzijnsen zorgwerk op elkaar af te stemmen en onderling samen te werken. In de multiculturele wijk wonen veel Surinamers, Turken en Marokkanen. Zij stelden zich zelf de vraag wat er met hen zou gebeuren als ze oud waren. In de jaren '80 werd immers zeker dat zij niet meer naar hun land van oorsprong zouden Opbouwwerk Brussel

terugkeren maar in Nederland oud zouden worden. Deze vraag groeide vanuit zelforganisaties en er kon proactief op ingespeeld worden. Begin jaren '90 werd er vanuit de zelfhulpgroepen een speciale werking opgestart die alle groepen met elkaar in verbinding kon stellen. Ook het Dienstencentrum en het welzijnswerk speelden daarin een rol. Men stelde zich de vraag of bejaarde allochtonen naar een verpleeg- en verzorgingstehuis zouden willen. Daarom organiseerde men kennismakingen vanuit de zelforganisaties met dergelijke vorm van verzorging. Allochtonen hadden een zeer negatief beeld van de Nederlandse ouderenzorg; zij zagen het als "droppen" van ouderen in een verpleeghuis om ervan af te zijn. De kennismaking was dus interessant want zo kon de oorsprong en het ontstaan van de verzorgingstehuizen worden uitgelegd. Door het pensioenstelsel kregen ouderen in de jaren '50 immers de kans financieel onafhankelijk te zijn. Daarenboven was er in diezelfde periode een grote woningnood in Nederland waardoor ouderen ervoor opteerden om samen te gaan wonen en de huizen voor de gezinnen te laten. Allochtonen zagen zo in hoe de bejaardentehuizen waren ontstaan en dat bejaarden er uit vrije wil voor opteerden. Hierdoor kregen zij een eerder positief beeld. Gebouw van Zorgcentrum West Het zorgcentrum is ondergebracht in een voormalig klooster; het gebouw doet al 35 jaar dienst als zorgcentrum en onderging doorheen de jaren tal van verbouwings- en uitbreidingswerken. Aanvankelijk kwamen hier enkel Nederlandse ouderen over de vloer maar aangezien in de wijk 20% van de 55-plussers allochtoon is, wil men daarop inspelen. 27

Juni 2002

Het complex biedt hulp aan bejaarden in 4 stadia: · bejaarden die thuis zijn en bv. komen eten of naar het dienstencentrum komen; · bejaarden die zelfstandig wonen in het complex en hulp bij de hand hebben; · verpleegtehuis: voor bejaarden die hulp nodig hebben; · afdeling voor dementerenden; In de eerste twee stadia speelt het dienstencentrum een rol; dit is reeds 30 jaar actief en doet aan open bejaardenwerk. In het zorgcentrum zijn een aantal functies bij elkaar samen gebracht. Project interculturalisatie Dit project wordt in samenwerking met het dienstencentrum gerealiseerd. Het idee kwam tot stand midden de jaren '90 en groeide vanuit enkele individuele vragen. Het zorgcentrum integreerde de vragen in zijn beleid en samen met zelforganisaties, de provincie, gemeente en zorgkantoor werd het project verder uitgewerkt. In september 2000 ging het eigenlijke project van start en het loopt over drie jaar ( nu is men dus halfweg). Het doel van het project is tweeledig; enerzijds streeft men ernaar om over drie jaar 5 à 10 % allochtone bewoners in het centrum te hebben anderzijds wil men 20 à 25 % allochtone medewerkers hebben. Men is zich ervan bewust dat de zorgsector een moeilijke sector is om werknemers te vinden maar men wil eraan werken om de zorg aantrekkelijker te maken. Men wil zich niet op één groep doelgroepwerknemers concentreren (vb. Turken, Marokkanen, …) maar op iedereen. Organisatorisch zorgt dit soms voor aanpassingen omdat het eigen leven van de werknemer belangrijk is. Alles samen en iedereen gelijk is daardoor niet mogelijk, bijvoorbeeld voor feestdagen of culturele barrières. Moslimvrouwen weigerden bijvoorbeeld om mannen te wassen, hetgeen organisatorisch een probleem was. In dit geval gaf de Imam aan dat vrouwen wel mannen mogen wassen als het om een professionele situatie gaat. Voor het aantrekken van allochtone bewoners is men begonnen met het organiseren van mediterrane 28

Nr 75

eettafels twee dagen per week. Dit zal men uitbreiden naar elke dag omdat eten en sociale contacten zeer belangrijk zijn. Hierdoor wordt echter ook de drempel naar het zorgcentrum lager gemaakt. Bedoeling is dat mensen via een gezondheidscentrum in contact komen met de ontmoetingsruimtes. Wanneer later de zorgvraag groter wordt kunnen zij naar het dagcentrum of in een verpleeghuis. Zoals eerder gesteld worden verschillende gradaties van zorg gehanteerd. Centraal hierbij staat de filosofie om mensen zolang mogelijk thuis te laten wonen eventueel met de nodige verzorging of begeleiding. Doorheen de werking wil men anticiperen op individuele noden, men wil verschillende mogelijkheden aanbieden eerder dan voor een homogene groep. Anderhalf jaar geleden is een Surinaamse werking van start gegaan in het dagcentrum. Momenteel werkt men ook aan de opstart van een Turkse werking, gescheiden voor mannen en vrouwen. Voorbeelden uit het interculturalisatieproject Personeel - mensen zijn gemotiveerd om Arabisch te leren - er is een anti-discriminatiecode die voor iedereen (personeel, bewoners, bezoekers, …) geldt. Deze gaat uit van een respectvolle benadering voor iedereen - er worden allochtone medewerkers, vrijwilligers en stagiairs aangeworven - er wordt rekening gehouden met feestdagen uit andere culturen Ruimte / accommodatie - gebedsruimte - aangepaste voeding / halal - nadenken over woonconcept: momenteel is men bezig met de bouw van 38 serviceflats waarbij men rekening houdt met de behoeftes die er zijn. Bijvoorbeeld keuken en woonkamer zijn gescheiden, slaapkamer wordt zo gebouwd dat het bed in alle richtingen kan gedraaid worden, sanitair: douche en wc zijn gescheiden. Het project is zeer intensief: men moet er veel energie insteken alvorens tot rendement te komen. Er is veel universitair onderzoek aan vooraf gegaan alvorens het concreet te maken.

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

Financieel De zorgverzekering betaalt een groot stuk maar er is altijd een eigen bijdrage. Op welzijnsvlak is er een hogere eigen bijdrage. Men hanteert het principe van sociale woningbouw waar de huurprijzen aanvaardbaar zijn. Vanuit de woningcorporatie krijgt men huisvestingsbijstand; de eigenlijke werken worden door particuliere ondernemingen gedaan.

Dienstencentrum West Dit DC staat open voor 55plussers en is onderdeel van Stichting Welzijn West. In de wijk van het DC is zeer veel kleur; er wonen vooral veel Turken en Marokkanen. De nieuwe Nederlandse term hiervoor is ZMV: Zwarte, Migranten, Vluchtelingen. In de jaren '60 kwamen in Nederland veel gastarbeiders die in de jaren '80 sterk te lijden hadden onder de economische crisis doordat zij geen rijkdom / reserve hadden kunnen opbouwen. Nu vallen deze mensen nog steeds tussen twee categorieën; ze zijn nog steeds in 'migratie' en worden niet als Nederlanders beschouwd. Om deze mensen mee te krijgen in het DC is het belangrijk hen te bevragen en mee te betrekken in de werking. Men mag er niet vanuit gaan dat de Turken of dé Marokkanen bestaan, het is belangrijk te luisteren naar wat de mensen willen. De werking is zeer simpel begonnen; samen zitten en thee drinken, naar elkaar kijken om elkaar te leren kennen en te leren omgaan met elkaar. Om het gevoel van betrokkenheid bij mensen te verhogen is het belangrijk om hen een bijdrage te laten betalen, dit zorgt voor binding. Onderweg vallen mensen soms af, hierdoor mag men zich in zijn werking niet laten afschrikken. Met de bijdrages kunnen uitstappen worden georganiseerd of muziek- en dansactiviteiten. Het DC schakelt sleutelfiguren in om te helpen bij het aantrekken en bereiken van de mensen uit de wijk. Er moet echter opgelet worden met de keuze van deze figuren; niet iedereen die beweert een sleutelfiguur te zijn, is dat ook daadwerkelijk. Bij informele contacten kan een intermediair helpen Opbouwwerk Brussel

Juni 2002

om taalbarrières te overbruggen. Mond aan mond reclame kan het DC bij mensen aantrekkelijk maken. Het is belangrijk om veel informatie mondeling te verspreiden omdat een groot deel niet kan lezen of schrijven. De moskee kan een belangrijke plaats zijn om activiteiten aan te kondigen. Het is belangrijk om na te gaan waar mensen in de wijk bij elkaar komen; deze ontmoetingsplaatsen kunnen helpen om mensen te bereiken. Momenteel zijn vooral Nederlanders de vaste bezoekers van het DC maar stilaan komen er meer allochtonen. Dit zorgt echter voor enkele moeilijkheden met de vaste bezoekers. Deze problemen kunnen opgelost worden met humor (grapjes maken) of door tijdens speciale themaweken mensen met elkaar kennis te laten maken. Zo werd er bijvoorbeeld een reminiscentieweek georganiseerd. Dit is een Engelse methode waarbij herinneringen van vroeger worden opgehaald. Deze methode wordt vooral bij dementerenden toegepast. Verder zijn er in het DC ook ouderenadviseurs en zijn er wijkinformatiewinkels buiten het centrum. Hierbij is telkens een intermediair mogelijk voor Turken en Marokkanen. De ouderenadviseurs vervullen vooral een doorverwijsfunctie; zij hebben een netwerk ter beschikking. In het DC werken zeer veel vrijwilligers. In het DC komen normaal mensen vanaf 55 jaar maar hierop is een uitzondering vanaf 45 jaar omdat sommigen op 45 jaar reeds ouder zijn dan anderen. Dit zorgt echter soms voor moeilijkheden omdat deze jongere mensen nog te fit zijn en daardoor anderen niet meer aan bod laten komen. Anderzijds kunnen deze jongere vrouwen eventueel wel ouderen meenemen naar het DC. Brenda, de centrumleidster, besluit door te zeggen dat er eigelijk geen magisch recept bestaat om een succesvol DC uit te bouwen! Michèle De Baere Eva vzw - De Buiteling

29

Juni 2002

Nr 75

Een beeld van een buurt

Molenbeek-centrum door de ogen van zijn bewoners

In het centrum van Molenbeek wonen mensen met de meest uiteenlopende achtergronden samen. In dit boek komen ze aan het woord. Buurtbewoners van verschillende leeftijden en nationaliteiten vertellen over hun leven in deze wijk. Uit meer dan vijftig getuigenissen en een honderdtal foto's van vroeger en nu groeit het beeld van een levendige buurt met een bewogen geschiedenis. Een mooie geschiedenis te boek gesteld Een mooie geschiedenis. Toen we twee jaar geleden op zoek gingen naar een manier om een thema van de open monumentendagen aan de buurt voor te stellen, kwamen we op het idee om honderd jaar Molenbeekse geschiedenis te brengen aan de hand van honderd getuigenissen van buurtbewoners. Met die verhalen en vele foto's en documenten konden we in september 2000 een mooie tentoonstelling bouwen. Vele bezoekers spraken ons toen aan: „ik zou u ook nog wel één en ander kunnen vertellen, ik heb ook nog foto's en souvenirs om u te tonen.” Het succes van de tentoonstelling en het enthousiasme van de bezoekers toonden ons dat we via al die interviews eigenlijk op een schat gestuit waren, een schat waar we meer moesten mee doen. Al gauw kwam het idee om een boek te maken. We gingen nieuwe interviews afnemen, trokken met een mini-tentoonstelling de buurt rond en maakten een diamontage die we toonden aan verschillende groepen. En dan eindelijk, nu is ook het boek er, „Een beeld van een buurt”.

Die soms ontroerende geschiedenissen leren ons dat wat de kinderen vroeger op straat speelden niet zo verschillend was van wat de kinderen nu spelen. Dat er veel gelijkenissen zijn tussen de soms precaire levensomstandigheden van onze ouders en grootouders, en die van een deel van de huidige buurtbewoners. Kom, en maak kennis met Amin, die heel zijn leven in de depots van de Priba gewerkt heeft, geniet van de anekdotes van Eddy, Roland, Michel en Mohamed die hun zondagnamiddagen doorbrachten in Cinema Forum of Crystal, of Jamal die tikkertje speelde op het speelplein. Kom binnen in het kapsalon van Pina, en neem plaats in haar zetels in Venetiaanse stijl, speciaal ingevoerd uit Italië. Duw de winkeldeur van Alice open en maak meteen kennis met de generaties die haar voorgingen

Een mooie geschiedenis ook omdat dit boek een geschiedenisboek is geworden, of beter een geschiedenissenboek. De geschiedenissen die we verzameld hebben roepen een kleine eeuw geschiedenis van het centrum van Molenbeek op, het „historische” centrum van de gemeente, dat de afgelopen honderd jaar arbeiders uit Wallonië en Vlaanderen, uit Italië, Griekenland, Turkije, Marokko, uit Kongo en Rwanda, en uit de vier hoeken van de wereld heeft zien door zijn straten trekken. 30

Opbouwwerk Brussel

Nr 75

als bloemist op de Parvis, ruik de duizenden boeketten die daar ooit gebonden zijn. Ontmoet de kinderen van de hele wereld op de speelplaats van het Atheneum. Leer hoe Francois en zijn familie woonde in de Cité van Capellen in 1920, en hoe Eric, een jonge vluchteling, vandaag nog woont in negentiendeeeuwse omstandigheden. Lees het fantastische verhaal van Bertje en Gaston, en van al die anderen. Maar ik mag nog niet te veel verklappen. Dit boek is een echte schat. Ik zou iedereen willen bedanken die met zijn of haar getuigenis dit boek heeft gemaakt. Dank ook aan alle bewoners en aan de verzamelaars die ons hun soms unieke foto's ter beschikking hebben gesteld, in het bijzonder aan Christophe Wallez, Jos Haenen en Jean Boterdael. Dank aan iedereen, personeelsleden en vrijwilligers, die al deze verhalen hebben opgenomen, uitgetypt, vertaald, vormgegeven.

Juni 2002

ze hem. Daar vind je een levendige buurt, betaalbare kamers en een gemeentebestuur dat het de vreemdelingen niet te moeilijk maakt. Oud Molenbeek heeft dus niet te klagen over gebrek aan bekendheid. Maar wie kent deze buurt echt? De eerste jongeman zal, als hij ooit nog de moed opbrengt om in de buurt te gaan wandelen, gauw merken dat er niet achter elke hoek iemand met een getrokken mes klaar staat. Hij zal één van Brussels gezelligste en kleurrijkste buurten ontdekken. De tweede zal, na een paar maanden zoeken naar een woning, constateren dat de kamers die men hem wil verhuren eigenlijk veel te dure, tot woonhokjes vertimmerde krotten zijn, en dat „een levendige buurt” soms ook een eufemisme is voor lawaaierig en vuil.

Bedankt ten slotte ook aan de Koning Boudewijnstichting en de KBC, zonder wiens steun dit project niet was mogelijk geweest. Voor de surfers onder ons, de Vlaamse Gemeenschapscommissie heeft ons geholpen om een levendige website te bouwen die de verhalen uit het boek illustreert. Ook bedankt daarvoor, en vergeet zeker niet eens langs te gaan op de website: bonnevie.vgc.be. Nu rest er u nog één ding: dompel u onder, geniet en leer van deze mooie geschiedenis. Jean-Marie De Smet, voorzitter buurthuis Bonnevie. De geschiedenis van een mooi boek Een jonge Vlaming wil in Brussel gaan wonen, dicht bij zijn werk. Hij kent de stad niet en op zoek naar een goede buurt om te wonen vraagt hij raad aan collega's. De meningen zijn verdeeld, maar over één ding zijn ze het eens: ga niet naar Molenbeek, de buurt langs het Kanaal. Daar is het gevaarlijk. Een jonge Kongolees komt als vluchteling in Brussel aan. Hij kent hier niets of niemand, en op zoek naar een kamer spreekt hij andere Afrikanen op straat aan. Probeer eens in Molenbeek, zeggen Opbouwwerk Brussel

Foto: Saskia Vanderstichele

Molenbeek-centrum is de buurt rond de Sint Jan Baptistkerk, tussen de Leopold II laan, het Kanaal, de Gentsesteenweg en de grens met de gemeente Koekelberg. De buurt is een onderdeel van Oud Molenbeek (of „Historisch Molenbeek”, zo u wil), de wijken ten oosten van het later verkavelde en meer welstellende Nieuw Molenbeek. Het is, sinds zijn ontstaan als arbeidersbuurt in de negentiende eeuw, één van de armste wijken van het Brussels Gewest, wat zich zowel uit in de woonkwaliteit, de scholingsgraad als het gemiddeld inkomen van de bewoners.

31

Juni 2002

Buurthuis Bonnevie is meer dan 25 jaar actief in deze buurt. In 2000 werden de Brusselse Open Monumentendagen georganiseerd onder het thema „honderd jaar architectuur en stedenbouw”. Omdat wij met het Buurthuis zowel werken aan een verbetering van de leefomgeving (stedenbouw) als aan de verbetering van de woonkwaliteit (architectuur), leek ons dit een ideaal thema om op in te spelen. En omdat de derde peiler van onze werking is dat wij altijd zoeken naar manieren om de buurtbewoners te betrekken bij onze acties, besloten wij om de geschiedenis te brengen aan de hand van getuigenissen van die bewoners. Een paar maand later hadden we een vijftigtal interviews afgenomen, stapels foto's verzameld en met dat materiaal een tentoonstelling opgebouwd. Die liep in september en oktober 2000 en werd een groot succes. Veel bezoekers vroegen om meer, en meer is wat u nu in uw handen houdt. In de loop van 2000 en 2001 namen wij in totaal meer dan tachtig interviews af van mensen die in de buurt wonen of gewoond hebben.

Foto: privécollectie

Het verhaal dat dit opleverde is er één dat niet is terug te vinden in de geschiedenisboeken, noch in de cijfers van de laatste volkstelling. Is het dan wel objectief en representatief? Zijn alle bevolkingsgroepen bijvoorbeeld evenredig vertegenwoordigd? We pleiten schuldig. Als we iemand gingen interviewen was dat niet in de eerste plaats omwille van zijn representativiteit, wel omdat we hem 32

Nr 75

sympathiek vonden en omdat hij een mooi verhaal te vertellen had. Toch hebben we geprobeerd om via de interviews een zo juist mogelijk beeld te geven van zowel de geschiedenis van de buurt (vandaar een „oververtegenwoordiging” van Belgische bejaarden) als van de huidige bevolkingssamenstelling. Maar onvermijdelijk zijn er lacunes. Waar zijn bijvoorbeeld de Pakistani, de Albanezen en al die andere nationaliteiten, waar de mensen zonder papieren, waarvan er, ondanks de regularisatiecampagne, nog zo velen verscholen in de buurt wonen? Waar is de jonge drugdealer, waar sommigen misschien direct aan denken als ze „Molenbekenaar” horen. Dat er nog zo veel lacunes zijn in dit boek toont in de eerste plaats aan hoe gevarieerd de bevolking wel is. En dat bewijst dan weer dat „de Molenbekenaar” niet bestaat. En omdat de bevolking zo gevarieerd is lopen ook de visies op de buurt zo uiteen. Hoewel er in weinig andere buurten zoveel soorten mensen door mekaar wonen, hebben de meeste bewoners toch vooral contacten met leden van hun eigen groep. En al deze groepen hebben hun eigen, soms tegenstrijdige, belangen. Een multiculturele buurt is dus nog geen multiculturele samenleving. Ondanks deze verschillen komen een aantal zaken altijd terug. Zo moet je wel gaan denken dat het enigszins besloten karakter van de buurt een zekere dorpse gezelligheid creëert, want zowel de oudere Belgen als de migranten hebben daar de mond van vol. En het is ook opvallend dat het niet alleen de Belgische bejaarden zijn die heimwee hebben naar de goede oude tijd, de migranten van de eerste generatie hebben minstens evenveel weemoed naar de periode waarin de melkboer de melkfles nog op de dorpel achterliet. En zelfs de twintigers en dertigers, de tweede generatie, kunnen niet zonder nostalgie spreken over de buurt van hun jeugdjaren. Zoals hun kinderen en de huidige nieuwkomers binnen een aantal jaren ongetwijfeld ook zullen doen. Ook in de manier waarop nieuwe gemeenschappen zich binnen de wijk proberen te organiseren zijn patronen te herkennen. En het is ook opvallend dat de wijze waarop de nieuwe migranten aankijken tegen de Marokkaanse meerderheid, die stilaan vast verankerd is in Molenbeek en nu ook politiek vertegenwoordigd is, identiek is aan de manier Opbouwwerk Brussel

Nr 75

waarop tot voor kort de Marokkanen spraken over de Belgische meerderheid. Wat ook altijd terugkomt is de strijd die de bewoners van deze buurt, meestal kleine mensen, hebben moeten leveren of nog leveren om te overleven. Dan merk je ook hoe de geschiedenis zich hier steeds herhaalt, en het is verbazingwekkend hoe letterlijk ze dat soms doet: hoe Francois vroeger woonde in de Cité van Capellen, met negen kinderen in twee kleine kamertjes, en hoe Ahmed met zijn zes kinderen nu gehuisvest is. Hoe de goegemeente vroeger dacht over sommige buurten van Molenbeek, en de huidige publieke opinie over deze buurt. Dit boek is dus geschreven uit liefde voor een buurt en haar bewoners, en heeft niet de ambitie om wetenschappelijk te zijn. Maar wie er op wil letten zal zelf de verbanden kunnen leggen. Hij zal merken dat de anekdotische verhaallijnen die hier samenkomen uitlopers hebben naar ruimere sociale, economische, historische en stedenbouwkundige verbanden. Hij zal kunnen lezen hoe bedrijven uit de stad trokken, hoe de politiek zijn interesse voor de buurt verloor, hoe catastrofaal de gevolgen van bepaalde visies op stedenbouw voor sommige volksbuurten geweest zijn. Hij zal leren hoe individuen en gemeenschappen zich organiseren om hogerop te geraken in de maatschappij. Wij hopen dus dat dit boek voor u aangename lectuur zal zijn, maar tegelijk ook een soort handleiding die helpt om te begrijpen wat hier gebeurt. Wijzelf hebben alleszins veel bijgeleerd uit al die boeiende interviews. We hopen dan ook dat die kennis ons zal helpen om te zoeken naar antwoorden op de uitdagingen die de buurt te wachten staan.

Juni 2002

Een beetje meer naar rechts, de Vlaamse Poort. Daar is een trendbewuste ondernemer bezig met de verbouwing van een oud appartementsgebouw tot hippe cafés annex woningen. De „Dansaertsfeer” dijt langzaam uit richting Molenbeek. Beide evoluties laten zich voelen. De gemene muur tussen twee oude fabrieksgebouwen langs het Kanaal herbergt aan de ene zijde de dure Afrikaanse kunstcollectie in een hippe loft. Aan de andere kant is het de kale wand van de kamer van een Afrikaanse asielzoeker. Aan de Molenbekenaars nu om van die twee evoluties het beste mee te pikken. Geert De Pauw H e t n i e uw b o e k o v e r M o l e n b e e k i s te k o o p i n B u u rth u i s B o n n e v i e , B o n n e v i e stra a t 4 0 , 1 0 8 0 Molenbeek, Tel.: (02) 410 76 31 voor 15 €,, of door overschrijving van 15 € + 3,5 € verzendingsk o ste n o p re k e n i n g n u mme r 0 0 1 -0 5 5 8 5 4 0 -9 0 me t vermelding „boek”

Foto: Saskia Vanderstichele

Wat staat er ons te wachten? Wie vanuit de buurt over het Kanaal kijkt, zijn rug gekeerd naar de laatste littekens van de „metrowonde”, kan zich daar een beeld van vormen. Links ziet hij het Klein Kasteeltje en de daarachter liggende Chicagowijk. De armste Brusselaars, waar omwille van de pijlsnel stijgende huurprijzen in het centrum geen plaats meer voor is, blijven aangetrokken tot Molenbeek.

Opbouwwerk Brussel

33

Juni 2002

Nr 75

Inhoud & Colofon Editoriaal.

3

Naar een nieuw meerjarenplan. Verslag van een studievoormiddag.

4

Wijkontwikkeling, armoedebestrijding en de rol van het opbouwwerk.

5

De strijd tegen dualisering in tijden van onveiligheid. Een kerntaak voor het opbouwwerk.

10

Participatie in samenlevingsopbouw. Kanttekeningen bij de invulling ervan.

14

Katerne: Opbouwwerk Brussel, vijfenzeventig maal.

K1 - K20

Sociale cohesie en het waardendiscours. Geen ethisch baldakijn in Brussel.

19

Naar een nieuw meerjarenplan voor RisoBrussel. Discussie.

21

Interculturele ouderenzorg in Utrecht, een studiebezoek.

27

Een beeld van een buurt. Molenbeek-centrum door de ogen van zijn bewoners .

30

Opbouwwerk Brussel wordt uitgegeven door het Regionaal Instituut voor de Samenlevingsopbouw te Brussel, Antwerpsesteenweg 295, 1000 Brussel Tel.: (02) 203 34 24, Fax: (02) 203 50 64 E-mail: [email protected], Website: www.risobrussel.be © ® 2002 RISOBRUSSEL - Nr 75 Jaargang 19 Artikels: Maria Bouverne De Bie Michèle De Baere Geert De Pauw Jean-Marie De Smet Peter Goris Luk Notredame

met medewerking van de

34

Griet Verschelden Alain Storme

Eindredactie: Alain Storme

Foto's kaft & studiedag: Michel Demol

Vormgeving & lay-out: Michel Demol

Tekstverwerking: Kristel Van der Borght

Drukkerij: ACCO

met de steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap

Opbouwwerk Brussel