Kerngegevens Technische Installatiebranche 2014

Kerngegevens Technische Installatiebranche 2014 Noord Nederland Harry van den Tillaart John Warmerdam Hedwig Vermeulen Sanne Elfering Carolien van Rens Wouter de Wit Evelien Sombekke Ellen van de Wetering

ITS Nijmegen 2014

1

ISBN 978 90 5554 459 2 NUR 959, 966 © 2014 ITS, Radboud Universiteit Nijmegen Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, micro¬film of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestem¬ming van het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

2

Voorwoord Voor iedere regio is het van groot belang dat er voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar is, niet alleen op dit moment maar ook in de komende jaren. Om hier zicht op te houden is informatie nodig over ontwikkelingen die zich aan de bedrijfskant én aan de onderwijskant voordoen. Het onderzoeksprogramma van OTIB is erop gericht de desbetreffende ontwikkelingen nauwgezet te volgen. Jaarlijks worden gegevens verzameld over onze branche, de bedrijven en de werknemers in de branche, de arbeidsmarkt, het reguliere onderwijs en de scholing van werknemers. Resultaten van dit onderzoek worden uitgewerkt naar regionaal niveau. Het voorliggende onderzoek is ook dit jaar uitgevoerd door het ITS. Daarbij heeft het ITS weer uitvoerig gebruik gemaakt van beschikbare databestanden en zijn gegevens van het CBS en diverse andere instellingen bij elkaar gebracht. Daarnaast zijn gegevens verkregen door middel van meerdere enquêtes bij de bedrijven in onze branche. In het rapport wordt niet alleen een analyse gemaakt van ontwikkelingen die zich in de afgelopen jaren in de TI-bedrijven en op de arbeidsmarkt hebben voorgedaan, maar wordt ook nadrukkelijk naar de toekomst gekeken. U vindt hierin een beschrijving van belangrijke ontwikkelingen die de komende jaren in onze branche verwacht worden en een prognose van vraag en aanbod op de TI-arbeidsmarkt voor de periode tot 2018, Die prognose is landelijk en voor uw regio uitgewerkt. Hierbij is onder andere geanalyseerd welke ontwikkelingen zich bij de TI-opleidingen voordoen, waarbij zowel naar de aantallen leerlingen als naar de aantallen gediplomeerden is gekeken. Bij het TI mbo is sprake van zorgelijke ontwikkelingen. Het aantal bpv-plaatsen is de afgelopen jaren sterk teruggelopen. Dit is voor onze branche een belangrijke bron voor werving van nieuwe werknemers. Het is dan ook van groot belang dat onze branche een groter deel van de mbo’ers een kans op een opleiding biedt en ze vervolgens beter weet te binden dan nu het geval is. Te meer omdat de uitstroom van ouderen doorgaat en er over een aantal jaar weer nieuwe kansen voor onze branche verwacht worden. Veel bedrijven in de regio zijn ook al actief op zoek naar nieuwe producten en diensten. Om deze kansen te kunnen benutten moet voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar zijn. Een speerpunt is ook de zichtbaarheid van onze branche in het onderwijs. Opleidingen in de techniek worden breder. De sectorbrede techniekopleidingen groeien. Leerlingen techniek hebben meer keuzemogelijkheden en kunnen ook in andere branches aan de slag. Dat geldt met name ook voor de hogere opleidingen. Onze branche zal alles op alles zetten om voldoende leerlingen voor zich te blijven winnen. Het onderzoek laat uiteraard zien dat onze branche nog steeds last heeft van de recessie. Maar er komt ook in naar voren dat veel TI-bedrijven van de nood een deugd proberen te maken door op zoek te gaan naar nieuwe marktmogelijkheden. Dat biedt goede perspectieven voor de toekomst. In het vertrouwen dat de resultaten van dit onderzoek u extra handvatten zullen bieden voor het maken van gefundeerde keuzes in uw regio, wens ik u veel succes in uw werkzaamheden voor onze branche.

Elly Verburg Directeur OTIB

3

4

Inhoud Voorwoord 3 Leeswijzer

7

1 Profiel van de TI – Noord Nederland

8

2 De toekomst: arbeidsmarktprognose – Noord Nederland

10

3 Aandachtspunten en actiepunten – Noord Nederland 3.1 Aandachtspunten 3.2 Actiepunten

12 12 13

Kerngegevens 15 4

Aanbodkant: ontwikkelingen in het onderwijs 4.1 Uitstroom uit het vmbo – Nederland 4.1 Uitstroom uit het vmbo – Noord Nederland 4.2 Instroom in mbo TI – Nederland 4.2 Instroom in mbo TI – Noord Nederland 4.3 Leerwerkbanen mbo TI – Nederland 4.3 Leerwerkbanen mbo TI – Noord Nederland 4.4 Leerwerkbanen mbo TI naar niveau – Nederland 4.4 Leerwerkbanen mbo TI naar niveau – Noord Nederland 4.5 Leerwerkbanen mbo TI naar leeftijd – Nederland 4.5 Leerwerkbanen mbo TI naar leeftijd – Noord Nederland 4.6 Ontwikkeling gediplomeerden mbo TI – Nederland 4.6 Ontwikkeling gediplomeerden mbo TI – Noord Nederland 4.7 Uitstroom uit mbo TI naar de arbeidsmarkt – Nederland 4.7 Uitstroom uit mbo TI naar de arbeidsmarkt – Noord Nederland 4.8 Ontwikkeling aantal hbo gediplomeerden TI – Nederland 4.8 Ontwikkeling aantal hbo gediplomeerden TI – Noord Nederland

16 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33

5

Vraagkant: TI-branche in de recessie 5.1 Maatregelen voor marktversterking – Nederland 5.1 Maatregelen voor versterking marktpositie – Noord Nederland 5.2 Personele maatregelen vanwege de recessie – Nederland 5.2 Personele maatregelen vanwege de recessie – Noord Nederland 5.3 Personele ontwikkeling TI tijdens de recessie – Nederland 5.3 Personele ontwikkeling TI tijdens de recessie – Noord Nederland 5.4 Personele maatregelen voor behoud personeel – Nederland 5.4 Personele maatregelen voor behoud personeel – Noord Nederland 5.5 Recente ontwikkeling werkvoorraad – Nederland 5.5 Recente ontwikkeling werkvoorraad – Noord Nederland 5.6 Moeilijk vervulbare vacatures – Nederland 5.6 Moeilijk vervulbare vacatures – Noord Nederland

34 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

6

Uitgebreid profiel TI-bedrijven en werkgelegenheid 6.1 TI-bedrijven en werkgelegenheid – Nederland 6.1 TI-bedrijven en werkgelegenheid – Noord Nederland 6.2 TI-bedrijven naar bedrijfsactiviteit – Nederland 6.2 TI-bedrijven naar bedrijfsactiviteit – Noord Nederland

46 46 47 48 49

5

6.3 6.3 6.4 6.4 6.5 6.5 6.6 6.6

TI-bedrijven naar grootteklasse – Nederland TI-bedrijven naar grootteklasse – Noord Nederland TI-werknemers naar persoonskenmerken – Nederland TI-werknemers naar persoonskenmerken – Noord Nederland TI-werknemers naar functie – Nederland TI-werknemers naar functie – Noord Nederland TI-werknemers naar leeftijd – Nederland TI-werknemers naar leeftijd – Noord Nederland

50 51 52 53 54 55 56 57

7 Vraag en aanbod van monteurs op dit moment 7.1 Vraag en aanbod van monteurs op dit moment – Nederland 7.1 Vraag en aanbod van monteurs op dit moment – Noord Nederland

58 58 59

Literatuur

60

Bijlage 1 Profiel van de TI – Nederland Bijlage 2 Macro (sociaal-)economische ontwikkelingen Bijlage 3 Uitgangspunten bij het prognosemodel

61 62 64

6

Leeswijzer In deze rapportage laten de eerste drie paragrafen zien hoe de installatiebedrijven in Noord Nederland er op dit moment voorstaan (profiel), hoe de arbeidsmarktsituatie er in de toekomst uit zal zien (prognose) en welke acties er gevraagd worden aan de regio om negatieve ontwikkelingen te keren. Vanaf paragraaf 4 volgt de achtergrondinformatie waarop deze ontwikkelingen en actiepunten zijn gebaseerd. Zowel de aanbodkant als de vraagkant wordt in beeld gebracht. Aan de aanbodkant gaat het om het onderwijs dat toeleidt naar de TI. Steeds wordt de ontwikkeling in de afgelopen jaren beschreven, wat er op dit moment gebeurt en wat dat betekent voor de toekomst. Aan de vraagkant gaat het om de bedrijven en werknemers in de TI. In paragraaf 5 wordt aangegeven hoe de recessie ingrijpt in de TI en hoe de bedrijven daarop reageren. Paragraaf 6 geeft een uitgebreide beschrijving van de TI-branche en paragraaf 7 de recente ontwikkeling van vacatures en werkzoekenden. De aantallen in deze rapportage zijn voor de leesbaarheid zoveel mogelijk afgerond op vijf- of tientallen. Vanaf paragraaf 4.1 wordt op de rechterpagina steeds de situatie in de TI voor Noord Nederland gepresenteerd. Belangrijke en opvallende ontwikkelingen worden beschreven, evenals afwijkingen van de landelijke situatie. Elke pagina betreft één onderwerp, geïllustreerd met de relevante cijfers in figuren en tabellen. Op de linkerpagina staat over datzelfde onderwerp steeds de situatie van Nederland, zonder verdere toelichting. Wie dat wil, kan de cijfers over Noord Nederland vergelijken met die over Nederland. In bijlage 1 staat het profiel van Nederland, bijlage 2 geeft macro (sociaal-)economische achtergrondinformatie over de regio. Bijlage 3 beschrijft de uitgangspunten van het prognosemodel.

7

1

Profiel van de TI – Noord Nederland

TI bedrijven nu (2013)

TI werknemers nu (2013)

 TI-bedrijven

 werknemers



 Elektrotechniek

 werknemers < 25 jaar

 Installatietechniek

 werknemers > 55 jaar

 Koeltechniek

 banenverlies vanaf 2008 zoveel werkzoekenden (<6 maanden)

 Ontslaat vast personeel

als vacatures voor monteurs

 Heeft minder bpv-plaatsen  Heeft moeilijk vervulbare vacatures  werkvoorraad  Richt zich (meer) op nieuwe producten/ diensten  Richt zich (meer) op kwalificering medewerkers

TI BEDRIJVEN EN WERKNEMERS TOEKOMST (2018) In 2018 vooral  aan monteurs  meer monteurs en technici dan de vraag

8

Onderwijs VMBO 300

TI gediplomeerden



240



180

TI leerlingen 2008/09 665 2011/12 360 2011/12 t.o.v. 2008/09

-46%

MONTEUR Deelnemers 2008/09 2.245 2011/12 1.560 2011/12 t.o.v. 2008/09

-31%

 120 2008/09

2010/11

2017/18

60

0

MBO Gediplomeerden monteur

750

Gediplomeerden techicus

 Starters leerwerkbaan 2008/09 555 2011/12 265 2011/12 t.o.v. 2008/09 -52%



650 550 450



 

350

 250

2008/09

2010/11

2017/18

150 50 140 120

HBO 

Gediplomeerden TI voltijd

Gediplomeerden TI deeltijd/duaal



80

40

 

2008/09

Studenten voltijd 2008/09 520 2011/12 480 2011/12 t.o.v. 2008/09

-8%

Studenten deeltijd/duaal 2008/09 105 2011/12 95 2011/12 t.o.v. 2008/09 -10%

60

0

-8%

Starters leerwerkbaan 2008/09 115 2011/12 45 2011/12 t.o.v. 2008/09 -61%



100

20

TECHNICUS Deelnemers 2008/09 2.305 2011/12 2.110 2011/12 t.o.v. 2008/09



2010/11

2017/18

9

2

De toekomst: arbeidsmarktprognose – Noord Nederland

Te weinig TI-schoolverlaters, zowel landelijk als in Noord Nederland Zodra de TI weer gaat groeien, neemt de vraag naar schoolverlaters toe. In 2018 zal de branche in Noord Nederland behoefte hebben aan 40 mbo-schoolverlaters met een TI-monteur opleiding en 45 mbo-technici, in totaal 85 mbo-schoolverlaters. Het aanbod aan gediplomeerden die beschikbaar komen voor de monteurs en technicusfuncties op de TI-arbeidsmarkt, ofwel de TI-wervingskracht, neemt echter af. Deze TI-wervingskracht daalt van 85 schoolverlaters voor TI-monteurs en TI-technici in 2013 naar 65 schoolverlaters in Noord Nederland 2018. Dat zijn er minder dan de wervingsbehoefte van 85 mbo-schoolverlaters. Er zullen dan ook tekorten zijn, maar deze doen zich alleen voor bij de technici. Voor deze functies zullen er in 2018 zo’n 25 TI-schoolverlaters te weinig zijn in Noord Nederland. Voor alle jaren ligt de wervingsbehoefte boven het aanbod van schoolverlaters TI-technici dat beschikbaar komt. In Noord Nederland wel tekort aan technicus maar overschot aan monteurs De arbeidsmarkt voor monteurs met een TI-opleiding blijft ruim. In alle jaren tot en met 2018 zijn er voldoende schoolverlaters met een TI-monteuropleiding beschikbaar voor de TI. Het aantal gediplomeerden daalt wel in de loop van de jaren, maar dat blijven er meer dan voldoende om in de vraag te voorzien. Er ontstaat geen tekort aan monteurs. Tevens zijn er voldoende uitwijkmogelijkheden voor werkgevers naar schoolverlaters met een andere opleidingsachtergrond. Bedrijven hebben de afgelopen jaren oplossingen gevonden voor het tekort aan schoolverlaters door uit te wijken naar schoolverlaters met een andere opleidingsachtergrond. Ook de komende jaren zullen de bedrijven uitwijken naar andere schoolverlaters. Daardoor kunnen in 2018 nog 15 technicusfuncties worden opgevuld. In RBPI Noord Nederland zijn er ook daarmee nog iets te weinig schoolverlaters om in de vraag naar technici te voorzien.

10

Figuur 2.1 – Raming van de aansluiting tussen behoefte en beschikbaarheid van schoolverlaters voor de functies van monteur en technicus, 2018 Nederland 1000 Wervingsbehoefte

 800



Wervingskracht TI opgeleiden



Wervingskracht overig opgeleiden 600

400





200

 0

Monteur wervingsbehoefte

Monteur wervingskracht

Technicus wervingsbehoefte

Technicus wervingskracht

Noord Nederland 150 Wervingsbehoefte

125

Wervingskracht TI opgeleiden Wervingskracht overig opgeleiden

100



75 50









25

 0

Monteur wervingsbehoefte

Monteur wervingskracht

Technicus wervingsbehoefte

Technicus wervingskracht

Bron: Mn services, CBS; bewerking ITS

11

3

Aandachtspunten en actiepunten – Noord Nederland

3.1 Aandachtspunten Recessie en krimp werkgelegenheid In RBPI Noord Nederland is de werkgelegenheid in de TI sinds 2008 fors gekrompen. Net als in de rest van Nederland zijn de gevolgen van de economische crisis merkbaar. In 2013 zijn er 61 TI-bedrijven minder, een daling van bijna acht procent sinds het begin van de crisis in 2008. Het werknemersbestand is zelfs met elf procent afgenomen. In 2013 zijn er bijna 1.400 werknemers minder dan in 2008. Vooral de middelgrote bedrijven lijken de gevolgen van de crisis te dragen. Daling aantal opleidingsplaatsen De recessie en de daarmee gepaard gaande daling van de bedrijvigheid en de werkgelegenheid heeft ook gevolgen voor de beschikbaarheid van opleidingsplaatsen. Tussen 2008 en 2011 is het aantal startende leerwerkbanen voor mbo TI-monteuropleidingen met 45 procent afgenomen en is het aantal leerwerkbanen voor de opleidingen tot mbo technicus met 55 procent gedaald. Dat is een beduidend grotere afname dan landelijk in de TI het geval is. De TI in Noord Nederland heeft ook het kleinste aandeel jongeren van alle regio’s. Slechts acht procent van het personeelsbestand is jonger dan 25 jaar. In de andere regio’s is dat steeds zo’n twaalf procent. Het dalend aantal opleidingsplaatsen zal daar, naast de relatief oude bevolking, mede debet aan zijn. Minder vacatures, meer werkzoekenden De toenemende vraaguitval en de afnemende werkvoorraden in de bedrijven hebben tot gevolg gehad dat de arbeidsmarkt in de TI minder gespannen is geworden. Dat komt tot uitdrukking in de recente cijfers van het UWV. Al vanaf halverwege 2011 signaleert het UWV een daling van het aantal vacatures voor TI-monteurs op lager en middelbaar niveau in Noord Nederland. Vanaf eind 2012 stijgt het aantal ingeschreven werkzoekende monteurs van lager en middelbaar niveau. Vanaf het begin van 2012 is het aantal ingeschreven werkzoekende monteurs dat kortdurend (< 6 maanden) werkloos is hoger dan het aantal vacatures. In vrijwel alle andere RBPI’s gebeurt dat pas een jaar later. In 2013 verslechtert de situatie verder en zijn er nog minder vacatures beschikbaar voor nog meer werkzoekende monteurs. Scherpe daling aantal schoolverlaters Behalve met deze conjuncturele ontwikkelingen heeft de TI in RBPI Noord Nederland te maken met de gevolgen van de structurele demografische trend van vergrijzing en ontgroening van de werkzame bevolking. Die komt aan de ene kant tot uitdrukking in een groeiende uitstroom van oudere werknemers uit de TI-bedrijven, en aan de andere kant uit een te verwachten daling van de instroom van jongeren in de TI-opleidingen. Deze is zodanig sterk dat – bij ongewijzigd beleid – de uitstroom van oudere werknemers op termijn niet meer door de instroom van jongere schoolverlaters zal kunnen worden gecompenseerd. - Evenals landelijk in de TI is in Noord Nederland sprake van een daling van het jaarlijks aantal gediplomeerden van vmbo TI. Die daling was vóór de crisis al aan de gang (tussen 2008 en 2011 minus 22 procent), maar ze zet volgens de prognose de komende jaren versterkt door, met een verdere afname van 40 procent tot 2018. - Binnen het vmbo is in Noord Nederland sprake van een relatief gunstige ontwikkeling bij de theoretische leerweg. Tot 2018 zal het aantal vmbo TL gediplomeerden in deze regio naar verwachting stijgen met acht procent. Dat is wat meer dan de landelijke stijging met vier procent bij deze opleiding. De TL is een belangrijke toevoerroute voor de technicusopleidingen op het mbo. De groei van het aantal vmbo TL gediplomeerden biedt dan ook enige compensatie voor de sterke daling van de vmbo TI-gediplomeerden bij de instroom in de mbo opleidingen. - Bij de mbo TI-monteur opleidingen was tussen 2008 en 2011 sprake van een daling van het aantal gediplomeerden. De mbo technicusopleidingen daalde tussen 2008 en 2011 nog niet. In de periode tot 2018 gaan zowel bij de monteur opleidingen als bij de technicusopleidingen de aantallen gediplomeerden fors afnemen. In aantallen is de daling het grootst bij de bbl monteuropleidingen en de bol technicusopleidingen. Die daling is overigens wel – procentueel gezien – iets minder dan landelijk in de TI.

12

Prognose: nauwelijks tekorten aan gericht opgeleide jongeren in functie van monteur of technicus Uit de prognose voor RBPI Noord Nederland voor de periode tot 2018 komt het volgende beeld naar voren wat betreft te verwachten tekorten aan schoolverlaters in de TI: - Puur uitgaande van specifieke TI-gerichte opleidingen zal een miniem overschot zijn van gediplomeerde mbo TI-monteurs en een tekort van 25 gediplomeerde mbo technici in 2018. - Maar TI-bedrijven blijken bij gebrek aan voldoende aanbod van TI-opgeleide schoolverlaters uit te wijken naar anders opgeleide schoolverlaters; dat zijn vaak wel mbo’ers met verwante andere opleidingen in de techniek. De bedrijven passen zich bij hun werving aan de realiteit op de arbeidsmarkt aan. - Uitwijken naar c.q. aantrekken van anders opgeleiden zal net niet volledig de tekorten aan technici compenseren. In RBPI Noord Nederland zal de komende jaren daarom een gering tekort aan schoolverlaters voor technicus functies blijven bestaan. Gegeven het overschot aan schoolverlaters voor monteursfuncties zal het wellicht via opscholing mogelijk zijn toch voldoende technici te werven.

3.2 Actiepunten Actie blijft nodig om voldoende leerwerkbanen voor scholieren en studenten in TI-opleidingen te krijgen Noord Nederland zal zich in de toekomst moeten blijven inzetten om voldoende schoolverlaters te vinden met een opleiding tot technicus. Dit lijkt nu minder urgent omdat de arbeidsmarkt op het moment redelijk ruim is. Hierdoor zullen er, wellicht meer dan in eerdere jaren, ervaren mensen beschikbaar zijn om vacatures te vervullen. Willen er voldoende TI-schoolverlaters voor deze functies beschikbaar komen, dan zullen ze wel opleidingsplaatsen moeten kunnen vinden. Het RBPI zal zich dan ook, samen met het onderwijs, moeten inspannen om deze te realiseren. Actiepunt: aantal leerwerkbanen op peil houden In Noord Nederland is het aantal startende leerwerkbanen de afgelopen jaren meer dan landelijk gekrompen. Veel TI-bedrijven zien de werkvoorraad teruglopen en hebben moeite hun mensen aan het werk te houden. Voor opleiden van jongeren is in deze lastige tijd minder ruimte. Waar bedrijven afzonderlijk te weinig mogelijkheden hebben om leerwerkplaatsen beschikbaar te stellen, zouden bedrijven gezamenlijk en zou de TI als branche, samen met het onderwijs, naar oplossingen moeten zoeken. Actiepunt: bedrijven blijven activeren en ondersteunen Er zijn nogal wat bedrijven in de TI die wel erkend leerbedrijf zijn, maar die niet actief opleiden. Voor een deel zal de recessie deze bedrijven parten spelen, maar met name in grotere TI-bedrijven is hier wellicht meer mogelijk dan nu gebeurt. Voldoende instroom van jongeren is cruciaal voor een evenwichtig samengesteld personeelsbestand in de toekomst. De branche dient het belang hiervan bij de bedrijven onder de aandacht te blijven brengen en bedrijven actief te blijven ondersteunen bij het aanbieden van leerwerkbanen en het aantrekken van geschikte leerlingen voor die plaatsen. Actiepunt: alert zijn op potentieel van vmbo TL voor doorstroom naar mbo technicus In Noord Nederland is er de komende jaren een relatief groot aanbod van gediplomeerden van de theoretische leerweg (TL) in het vmbo. Weliswaar stroomt hiervan maar een klein deel door naar de opleiding en vervolgens een baan in de TI, maar het gaat hier om dermate grote aantallen gediplomeerden dat ook een of enkele procenten meer instroom de daling van vmbo en mbo TI-gediplomeerden deels kan compenseren. De vmbo TL route is een belangrijke toevoerroute naar de technicus opleidingen in het mbo. Die technicusopleidingen zijn nog redelijk op peil gebleven maar de komende jaren dreigen ze in het gedrang te komen. Hier worden de komende jaren tekorten verwacht. Bedrijven zouden gezamenlijk met de opleidingen kunnen bezien hoe ze meer jongeren uit deze groep voor de TI kunnen interesseren en in de TI-leerwerkbanen kunnen inpassen. Zichtbare aanwezigheid van TI-bedrijven op de scholen (vmbo’s, ROC’s), actiever begeleiding van leerlingen vanuit de scholen of vanuit intermediairs als b.v. InstallatieWerk, kan wellicht voorkomen dat de TI deze (potentiële) leerlingen kwijt raakt.

13

Actiepunt: ruimte zoeken voor ‘inpassing’ jongeren in bedrijven Jongeren die de arbeidsmarkt opkomen zijn niet altijd ‘pasklaar’ gekwalificeerd voor een vacature in de TI. Gemotiveerde jongeren zijn vaak wel goed ‘inpasbaar’ in een TI-bedrijf, mits ze de mogelijkheid krijgen zich in het bedrijf en in het werk de benodigde specifieke vaardigheden aan te leren. TI-bedrijven zouden ruimte moeten maken voor inpassing van deze jongeren, bijvoorbeeld door ‘opstap’-functies onder in het functiegebouw. Anders organiseren van het werk, zodat dergelijke functies beschikbaar komen, en intern zorgen voor doorstroming van mbo-2 of mbo-3 gediplomeerden naar mbo-4 opleidingen (voor zover zij de capaciteiten hebben), kan ruimte scheppen. De opleidingen zouden flexibel op dergelijke initiatieven in moeten spelen en de TI-bedrijven actief erbij moeten ondersteunen. Actiepunt: zittende vakkrachten bijscholen in nieuwe technieken Het personeelsbestand van de TI in Noord Nederland vergrijst steeds verder, meer nog dan in enige andere RBPI het geval is. Dat betekent dat TI-bedrijven steeds meer te maken krijgen met oudere werknemers, die bovendien ook langer zullen (moeten) doorwerken. Werkgevers zijn in het algemeen minder geneigd te investeren in vakkennis en vaardigheden van oudere werknemers; de werknemers zijn er zelf vaak ook minder toe geneigd. Gelet op de nieuwe technische ontwikkelingen die op de bedrijven afkomen, zou de TI echter een extra inspanning moeten doen om, waar nodig, zittende werknemers zodanig bij te scholen dat ze met de nieuwe technieken kunnen omgaan. Denk b.v. aan scholing op terreinen als informatica, communicatietechniek, milieutechniek, ‘groene’ energie. Dergelijke bijscholing draagt bij aan duurzame inzetbaarheid en kan vroegtijdige uitstroom van werknemers wellicht voorkomen. Behoud van kennis door preventie van werkloosheid Met het verlies van werkgelegenheid en de forse uitstroom van monteurs uit de TI is de laatste jaren veel vakmanschap uit de bedrijven verdwenen. Een deel van de bedrijven is inmiddels ook genoodzaakt te snijden in de vaste kern van het personeel. Daarmee stromen vakmensen uit die bij een weer aantrekkende markt niet zonder meer door nieuwkomers te vervangen zijn. De TI zou – eventueel samen met andere branches in de techniek – kunnen zoeken naar mogelijkheden om deze vakmensen voor de branche te behouden, bij voorbeeld door (tijdelijke) onderlinge uitwisseling van personeel, matching van (tijdelijke) overschotten en tekorten in de regio, inzetten van vakkrachten voor indirect productieve werkzaamheden zoals opleiding en begeleiding van jongeren, stroomlijning van werkprocessen of doorontwikkeling van producten en technieken die het bedrijf gebruikt. Dit voorkomt werkloosheid – en langdurige werkloosheid – en verder verlies van ‘kenniskapitaal’ van de TI.

14

Kerngegevens Noord Nederland

15

4

Aanbodkant: ontwikkelingen in het onderwijs

Begrippenlijst Afbakening hbo per regio

Voor het hbo is het niet (exact) mogelijk om de aantallen studenten en gediplomeerden per opleiding af te bakenen per regio omdat deze alleen bekend zijn op hoofdinstellingsniveau. Wel is het woonadres van de student / gediplomeerde bekend. Dit maakt het mogelijk om de studenten en gediplomeerden toe te wijzen aan de regio waarin zij wonen. Dit hoeft niet overeen te komen met de regio waarin zij hun hbo-opleiding volgen. Hierdoor moeten we de aantallen op regioniveau wel met enige behoedzaamheid interpreteren. Bovendien hoeft de plaats waar een hbo-student een opleiding volgt niet veel te zeggen over de regio waar de student na het behalen van het diploma een baan gaat zoeken. Baan TI Een baan bij een bedrijf dat valt onder de CAO voor het Technisch Installatiebedrijf. Bbl opleiding Bbl is een combinatie van werkend leren en een opleiding binnen een bedrijf. Naast de baan volgt de mbo’er een of twee dagen in de week lessen bij het ROC. Bol opleiding Bol is een combinatie van school en stage. De deelnemer gaat de hele week naar school en loopt één of meer periodes stage. Bpv Het praktijkdeel van een mbo-opleiding, de beroepspraktijkvorming (bpv). Dit betreft zowel het stagegedeelte van een bol-opleiding als de leerwerkbaan in een bbl-traject. Duaal Duaal studenten werken vier dagen per week en gaan één dag naar school. Vereiste is dat de student al een baan heeft binnen het vakgebied van de TI-opleiding. Instroom mbo mbo’ers die zich inschrijven voor een opleiding afkomstig van het voortgezet onderwijs, een baan of een andere mbo-opleiding. Leerwerkbaan Een leerwerkbaan is het praktijkdeel van een bbl-opleiding. We gebruiken de gegevens van de bedrijven die bij OTIB subsidies aanvragen voor leerwerkbanen. Leerwerkbanen waar geen subsidie voor is aangevraagd of niet vallen onder de CAO voor het Technisch Installatiebedrijf worden niet meegerekend. Mbo TI Bol of bbl opleiding in de TI. Monteuropleidingen voornamelijk niveau 2 en 3 opleidingen specifiek gericht op één vakgebied. Theoretische leerweg Deze leerweg is de oude mavo. De theoretische leerweg bereidt voor op de havo en op de vakopleidingen en de middenkaderopleidingen in het mbo. Technicusopleidingen voornamelijk niveau 4 opleidingen voor kaderfuncties, werkvoorbereiders, planners, etc. Deze opleidingen zijn ook gericht op de metaalbranche (werktuigbouwkunde en mechatronica). Uitstroom vmbo Gediplomeerden uit het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs. Uitstroom mbo Gediplomeerden uit het mbo. Vmbo TI Elektrotechniek, installatietechniek en instalektro. Vmbo TI-verwant Metaal en bouw en sectorbrede techniekopleidingen. Vmbo TL Theoretische leerweg in het vmbo. Vo Voortgezet onderwijs.

16

BOX 1: Uitgangspunten onderwijsgegevens Om een beeld te geven van het TI-onderwijs in RBPI Noord Nederland is het aantal leerlingen/studenten en gediplomeerden in de onderwijssectoren vmbo, mbo en hbo in beeld gebracht. Dit is gebeurd op basis van gegevens over het aantal leerlingen/studenten dat een TI-opleiding volgt en in de regio woont. De aantallen leerlingen/studenten en gediplomeerden op basis van de aantallen per onderwijsinstelling zijn te vinden op de website: www.trendfiles.otib.nl. Het mbo-onderwijs staat hierbij centraal, omdat het mbo voor de TI-branche de belangrijkste leverancier is van jonge schoolverlaters die starten in een baan. Het mbo-onderwijs TI vormt de kern van de zogenoemde beroepskolom voor de TI: de stroom leerlingen van vmbo naar mbo en daarna naar hbo of naar de arbeidsmarkt. Hieronder bespreken we eerst het aantal gediplomeerden vmbo. Vervolgens komen de instroom in het mbo en specifiek - de instroom in mbo bbl aan bod. Landelijk daalt de instroom in mbo bbl, vooral als gevolg van de recessie. De informatie over het aantal leerwerkbanen in de regio geeft meer zicht op de ontwikkelingen in deze zeer belangrijke aanvoerroute voor jonge instromers in de TI. De uitstroom uit het mbo geeft zicht op de mogelijke aanwas van nieuwe werknemers voor de TI. Daarna volgt een beschrijving van de ontwikkelingen in hbo TI.

17

4.1

Uitstroom uit het vmbo – Nederland

- Het landelijk aantal vmbo TI-gediplomeerden is de afgelopen drie schooljaren gedaald. Omdat het aantal nieuwe leerlingen afneemt, zal deze daling zich verder voortzetten. In 2017/18 zal het aantal gediplomeerden TI zijn gedaald met ongeveer 53 procent ten opzichte van 2010/11. - Het aantal gediplomeerden theoretische leerweg is de afgelopen drie schooljaren ook gedaald. De verwachting is dat dit aantal de komende jaren juist zal gaan stijgen.

Tabel 4.1a - Aantal vmbo gediplomeerden Nederland Nederland Aantal vmbo gediplomeerden

Prognose

2008/09

2009/10

2010/11

% 2010/11 t.o.v. 2007/08

TI

2.655

2.340

2.145

-19%

1.490

1.250

1.015

-53%

TI verwant

8.270

8.135

7.465

-10%

7.055

6.745

6.355

-15%

41.320

40.870

40.355

-2%

40.790

41.805

41.945

+4%

Theoretische leerweg

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017 /18 t.o.v. 2010 /11

Bron: CBS, DUO; bewerking ITS

Figuur 4.2 – Instroom in mbo TI vanuit baan en vanuit vmbo1, Nederland Instroom mbo monteur TI

Uit:

Monteur TI bbl

27% Een baan

56%

Monteur TI bol

Instroom mbo technicus

Uit:

Een baan

23%

Vmbo TI

17%

Vmbo TI verwant

15%

16%

Vmbo TI

24% Vmbo theoretische lw 32%

Vmbo TI verwant

8%

Technicus bol

56%

9%

Vmbo theoretische lw 3% Overig vmbo/havo

Technicus bbl <1%

Overig vmbo/havo

13%

Bron: CBS; bewerking ITS 1 De gegevens hebben betrekking op instromers in het jaar 2006/07. Dit jaar is als uitgangspunt genomen omdat de betreffende mbo’ers vervolgens over meerdere jaren zijn gevolgd. Voor latere jaren zijn dergelijke langjarige vervolggegevens nog niet beschikbaar. Nadere analyse van de cijfers over de instromers uit volgende jaren laat een vergelijkbaar patroon in de verdelingen zien.

18

4.1

Uitstroom uit het vmbo – Noord Nederland

Het aantal vmbo-gediplomeerden TI blijft in de komende jaren naar verwachting dalen Het totaal aantal vmbo’ers daalt en daarnaast kiest een steeds kleiner aandeel van hen voor traditionele technische opleidingen. In de regio Noord Nederland behalen in 2010/11 215 vmbo’ers TI hun diploma. Dat is 22 procent minder dan drie jaar eerder. In de komende jaren blijft het aantal gediplomeerden in de regio naar verwachting dalen. Gelet op de landelijke trend en de ontwikkeling in de regio in het verleden verwachten we dat in 2017/18 slechts circa 130 vmbo’ers een TI-diploma halen. Ook in de TI-verwante vmbo-opleidingen daalt het aantal gediplomeerden enigszins (-1%), maar wel minder sterk dan het aantal TI-gediplomeerden. Het aantal gediplomeerden van de theoretische leerweg blijft redelijk stabiel, en bovendien voorzien we in de toekomst een stijging van circa acht procent. Dit komt voornamelijk vanwege de toenemende belangstelling voor de theoretische leerweg. De theoretische leerweg is een belangrijke aanvoerroute voor de mbo technicus opleidingen. Tabel 4.1b - Aantal vmbo gediplomeerden in de regio Noord Nederland Aantal vmbo gediplomeerden 2008/09

2009/10

2010/11

Prognose

% 2010/11 t.o.v. 2007/08

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017 /18 t.o.v. 2010 /11

TI

275

225

215

-22%

170

150

130

-40%

TI verwant

970

1.025

965

-1%

815

760

705

-27%

4.465

4.570

4.495

+1%

4.680

48.15

4.835

+8%

Theoretische leerweg Bron: CBS, DUO; bewerking ITS

Uitstroom uit vmbo-TL opleidingen kan daling deels compenseren Instroom in de mbo-opleidingen TI is niet alleen afkomstig vanuit vmbo TI. Er zijn ook vmbo’ers uit TI-verwante opleidingen en de theoretische leerweg die na hun diploma kiezen voor mbo TI. Bovendien stromen mensen in vanuit een baan. Deze laatste groep stroomt bijna uitsluitend in een bbl-traject in en kiest waarschijnlijk voor een mbo-opleiding om zich om te scholen dan wel op te scholen. In figuur 4.2 is te zien dat het grootste deel van de instroom in de mbo-opleidingen technicus niet vanuit vmbo TI komt maar vanuit de theoretische leerweg. Ook komt een groot deel vanuit een vmbo TI-verwante opleiding. Bijna de helft in de categorie overig vmbo/havo komt van niet-technische vmbo-opleidingen en de rest vooral (38%) van de havo. Dat is goed nieuws voor de mbo-opleidingen technicus gelet op de verwachte daling van het aantal gediplomeerden vmbo TI en TI-verwant in de regio. Het is alleen de vraag of de afname van het aantal vmbo-gediplomeerden voldoende kan worden gecompenseerd door de (toekomstige) gunstige ontwikkeling van de gediplomeerden theoretische leerweg. Voor de mbo-opleidingen monteur TI geldt dat het grootste deel van de instroom vanuit een baan komt. Het grootste deel van de instroom van jonge schoolverlaters komt vanuit vmbo TI. Voor de mbo-opleidingen monteur TI zal de negatieve ontwikkeling van vmbo TI dan ook grotere gevolgen hebben dan voor de technicusopleidingen. Desalniettemin zal ook hier de (toekomstige) gunstige ontwikkeling van de gediplomeerden theoretische leerweg mogelijk een (gedeeltelijke) compensatie bieden.

19

4.2

Instroom in mbo TI – Nederland

Tabel 4.3a – Instroom in mbo TI 2011/12 en 2017/18 (prognose) vanuit voortgezet onderwijs Nederland Gediplomeerden VO

% Doorstroom naar mbo monteur TI

Instroom mbo monteur TI

2010/11

2016/17

TI

2.145

1.140

34%

729

388

TI verwant

7.465

6.630

5%

373

332

40.355

42.270

0,3%

121

127

1.224

846


2011/12

TOTAAL Gediplomeerden VO

% Doorstroom naar mbo technicus

2017/18

Instroom mbo technicus

2010/11

2016/17

TI

2.145

1.140

19%

408

217

TI verwant

7.465

6.630

7%

523

464

40.355

42.270

3%

1.211

1.268

2.141

1.949


2011/12

TOTAAL Bron: CBS, DUO; bewerking ITS

20

2017/18

4.2

Instroom in mbo TI – Noord Nederland

De instroom in mbo TI daalt vooral als gevolg van de afname van het aantal vmbo’ers TI In tabel 4.3b zijn de landelijke percentages van de doorstroom van gediplomeerden vmbo TI, vmbo TI-verwant en vmbo TL naar mbo TI gebruikt om regionaal de ontwikkeling van de instroom in mbo TI te schatten. Er is ook nog sprake van instroom vanuit andere opleidingen (o.a. havo) in mbo TI, maar die is betrekkelijk gering. We laten deze hier verder buiten beschouwing. In 2011/12 starten bijna 380 gediplomeerden uit de vmbo-opleidingen TI, TI-verwant en theoretische leerweg met een mbo-opleiding TI. In 2017/18 zullen dit er nog ongeveer 325 zijn. De instroom in de mbo-opleidingen TI-monteur vanuit het vo zal in Noord Nederland naar verwachting de komende vijf jaar dalen met 25 procent (van 135 naar 101 personen). Dit komt vooral door de afname van het aantal vmbo-gediplomeerden TI. Afgaande op de ontwikkelingen in het verleden, mag verwacht worden dat er onvoldoende compensatie van de instroom zal zijn vanuit niet-TI-richtingen zoals de theoretische leerweg. De instroom in de mbo technicusopleidingen vanuit de theoretische leerweg stijgt in dezelfde periode waarschijnlijk licht. Bij deze opleidingen zal de toename van gediplomeerden theoretische leerweg de afname van het aantal vmbo-gediplomeerden TI en TI-verwant gedeeltelijk kunnen compenseren. Tabel 4.3b – Instroom in mbo TI 2011/12 en 2017/18 (prognose) vanuit voortgezet onderwijs Noord Nederland Gediplomeerden VO 2010/11

% Doorstroom naar mbo monteur TI

2016/17

Instroom mbo monteur TI 2011/12

2017/18

TI

215

145

34%

73

49

TI verwant

965

740

5%

48

37

4.495

4.875

0,3%

13

15

135

101


TOTAAL Gediplomeerden VO 2010/11

% Doorstroom naar mbo technicus

2016/17

Instroom mbo technicus 2011/12

2017/18

TI

215

145

19%

41

28

TI verwant

965

740

7%

68

52

4.495

4.875

3%

135

146

243

226



Om de instroom in mbo TI op peil te houden – met name de instroom in de technicusopleidingen TI – zouden de komende jaren meer leerlingen moeten kiezen voor een vmbo-opleiding TI, TI-verwant of de theoretische leerweg. Een andere mogelijkheid om de instroom vanuit vo te vergroten is de doorstroom vanuit andere vo-opleidingen te vergroten. De havisten lijken hiervoor een geschikte groep. Uit de prognose (paragraaf 2) blijkt dat er in 2018 naar verwachting niet voldoende technici in Noord Nederland zullen zijn. Het op peil houden van de instroom in mbo TI lijkt dan ook voor Noord Nederland een belangrijke kwestie.

21

4.3

Leerwerkbanen mbo TI – Nederland

- H et aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan TI daalt in het derde kwartaal van 2012 met 6 procent ten opzichte van 2011. - In 2011 is het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan juist voor het eerst sinds de start van de crisis in 2008 gestegen met 4 procent.

Figuur 4.4a - Ontwikkeling aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan TI* Nederland 6.000



5.000

 4.000







3.000

2.000





1.000

 0

Q1

Q2







 Q3

2008

Q4

Q1

Q2

Q3

2009

Q4

 

 Q1

Q2

Q3

2010

Q4

 

 Q1

Q2

Q3

2011

Q4

 

 Q1

Q2

Q3

2012

Q4

Q1





Q2

Q3

2013

Bron: subsidieadministratie OTIB; bewerking ITS * Het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan TI is vanaf 4e kwartaal 2012 weergegeven met een stippellijn, omdat deze aantallen nog niet compleet zijn. Bedrijven hebben nog tot een jaar na aanvang van de leerbaan de mogelijkheid om subsidie aan te vragen.

- Circa 85 procent van het totaal aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan in TI-bedrijven volgt een opleiding tot monteur TI en 12 procent volgt een opleiding tot technicus. - Het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan in een TI-monteuropleiding daalt in 2011 met 30 procent ten opzichte van 2008. - Het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan in een technicusopleiding daalt in 2011 met 24 procent ten opzichte van 2008. - Vooralsnog daalt het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan monteur TI in 2012 met 12 procent ten opzichte van 2011. Het aantal leerwerkbanen technicus daalt in dezelfde periode met 24 procent.

22

4.3

Leerwerkbanen mbo TI – Noord Nederland

Het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan TI daalt verder in 2012 Van de 760 TI-bedrijven in Noord Nederland zijn er in schooljaar 2011/12 circa 450 erkend als leerbedrijf. Van deze 450 erkende leerbedrijven heeft 48 procent in 2011/12 één of meerdere leerwerkbanen gevuld. Het aantal mbo’ers dat start in een leerwerkbaan TI piekt telkens in het begin van het schooljaar, in de maanden augustus en september. In Noord Nederland is het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan in het derde kwartaal van 2012 met 13 procent gedaald ten opzichte van 2011. De regio laat daarmee een nog slechtere ontwikkeling zien dan landelijk het geval is. Het aantal starters is dus nog lang niet terug op het niveau van 2008, aan het begin van de crisis. Figuur 4.4b - Ontwikkeling aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan TI* Noord Nederland 600

500



400



300

100

0



 

 Q1

Q2

Q3

2008

Q4

 Q1







200



Q2

Q3

2009

Q4

Q2

Q3

2010

Q4











 Q1









Q1

Q2

Q3

2011

Q4

Q1

Q2 2012

Q3

Q4

Q1





Q2

Q3

2013

Bron: subsidieadministratie OTIB; bewerking ITS * Het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan TI is vanaf 4e kwartaal 2012 weergegeven met een stippellijn, omdat deze aantallen nog niet compleet zijn. Bedrijven hebben nog tot een jaar na aanvang van de leerbaan de mogelijkheid om subsidie aan te vragen.

Vooral leerwerkbanen voor monteuropleidingen TI TI-bedrijven hebben vooral leerwerkbanen voor TI-monteuropleidingen. Bijna 82 procent van het totaal aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan betreft een TI-monteuropleiding en 15 procent een technicusopleiding. Een klein gedeelte van de leerwerkbanen in een TI-bedrijf is een niet TI-opleiding, bijvoorbeeld ICT-beheer of een administratieve opleiding. Het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan in de TI-monteuropleidingen daalt sterk. In Noord Nederland gaat het in 2011 om een afname van 45 procent ten opzichte van 2008. In dezelfde periode daalt het aantal startende mbo’ers in leerwerkbanen in een technicusopleiding in de regio met 50 procent. In 2012 zet deze daling voor beide soorten opleidingen door. Het aantal starters in de technicus opleidingen daalt met negen procent en in de TI-monteuropleidingen met 16 procent. Deze dalingen kunnen naar verwachting nog iets afzwakken omdat bedrijven nog tot eind 2013 de tijd hebben om subsidie te vragen voor leerwerkbanen in 2012.

23

4.4

Leerwerkbanen mbo TI naar niveau – Nederland

- Het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 2 is in 2011 met 41 procent gedaald ten opzichte van 2008. - Het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 3 of 4 is in deze periode met 7 procent gedaald. - In 2012 blijft het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 2 dalen met 17 procent ten opzichte van 2011 en het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 3/4 met 11 procent. - Het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 1 is klein: 27 in 2012. Figuur 4.5a –Aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan, naar niveau (index 2008=100) Nederland 120  100





Niveau 1 + 2







80 60

 

40

 

20 0

2008

2009

Bron: Subsidieadministratie OTIB; bewerking ITS

24

2010

2011

2012

Niveau 3 + 4

4.4

Leerwerkbanen mbo TI naar niveau – Noord Nederland

Het aantal mbo’ers niveau 2 dat start met een leerwerkbaan daalt iets harder dan niveau 3 - 4 Op alle mbo-niveau’s is in Noord Nederland een flinke daling te zien van het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan (figuur 4.5b). Deze daling is zowel voor niveau 2 als voor niveau 3 en 4 beduidend sterker dan in alle andere RBPI’s. Er zijn in de regio geen leerwerkbanen niveau 1. Tussen 2008 en 2011 is het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan niveau 2 bijna gehalveerd (-46%). In 2012 volgt een verdere daling (-27% ten opzichte van 2011). Het aantal starters met een leerwerkbaan niveau 3 of 4 neemt in de periode 2008-2011 af met 42 procent en daarna met acht procent. Figuur 4.5b - Aantal mbo’ers dat start met leerwerkbaan naar niveau (index 2008=100) Noord Nederland 120  100

Niveau 1 + 2



Niveau 3 + 4



80

 



60







40



20 0

2008

2009

2010

2011

2012


25

4.5

Leerwerkbanen mbo TI naar leeftijd – Nederland

- Het aantal mbo’ers in de leeftijdgroep jonger dan 18 jaar dat start met een leerwerkbaan TI is in 2012 met 22 procent gedaald ten opzichte van 2011 en in 2011 met 33 procent gedaald ten opzichte van 2008. - Het aantal mbo’ers ouder dan 18 jaar dat start met een leerwerkbaan TI is in 2012 met 10 procent gedaald ten opzichte van 2011 en in 2011 met 26 procent gedaald ten opzichte van 2008.

Figuur 4.6a –Aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan, naar leeftijdcategorie (index 2008=100) Nederland 120

 100



18 jaar of jonger

 

80

Ouder dan 18 jaar

 



60

  

40 20 0

2008

2009


26

2010

2011

2012

4.5

Leerwerkbanen mbo TI naar leeftijd – Noord Nederland

Aantal leerwerkbanen voor jongste leeftijdsgroep daalt iets harder dan voor de ouderen In figuur 4.6b is te zien dat het aantal startende leerwerkbanen in 2011 in alle leeftijdgroepen terugloopt ten opzichte van 2008. Voor de leeftijdgroep 18 jaar en jonger daalt dit aantal met 36 procent en voor de groep 18-plussers met 46 procent. Maar in 2012 is plotseling een zeer scherpe daling te zien in de groep 18 jaar en jonger. Tussen 2011 en 2012 is sprake van een afname van maar liefst 44 procent, terwijl de groep ouderen die starten met een leerwerkbaan slechts met acht procent daalt. Hieruit is de conclusie te trekken dat de klappen in de regio uiteindelijk onder de jongeren verhoudingsgewijs iets harder vallen dan bij de ouderen. Figuur 4.6b - Aantal mbo’ers dat start met leerwerkbaan naar leeftijdcategorie (index 2008=100) Noord Nederland 120

 100



18 jaar of jonger



80

Ouder dan 18 jaar

 

60

 

 

40

 20 0

2008

2009

2010

2011

2012


ROC’s bevestigen tekort aan leerwerkbanen bij TI-bedrijven Het ITS heeft in de periode september – december 2013 in een belronde gesproken met bpv coördinatoren/ begeleiders van de twee van de vijf ROC’s in RBPI Noord Nederland. Uit deze belronde kwam naar voren dat het steeds moeilijker is voor leerlingen om een leerwerkbaan te vinden. Het tekort aan leerwerkbanen is dit schooljaar groter bij installatie-opleidingen dan bij de opleidingen elektrotechniek. Bij elektrotechniek zijn leerlingen wat breder te plaatsen. Bovendien hebben ze in verhouding vaker een niveau 4 opleiding waar in de bedrijven de voorkeur naar uitgaat in deze tijd. Sommige bedrijven hebben naast de voorkeur voor een hoger niveau ook een voorkeur voor oudere leerlingen omdat deze leerlingen, rekening houdend met de ARBO-wetgeving, meer werk mogen uitvoeren en soms al in het bezit zijn van een rijbewijs. Omdat sommige leerlingen geen leerwerkbaan hebben kunnen vinden zijn er in 2013/14 tientallen leerlingen gestart met een bol-opleiding. Op het moment dat er een leerwerkbaan vrij komt mogen ze gedurende het schooljaar overstappen. Het uitvalrisico bij deze leerlingen is echter hoog omdat ze liever in de praktijk leren dan in de schoolbanken. Als noodoplossing komt het voor dat deze bol-leerlingen naast hun stagedag bij een leerbedrijf ook één dag per week werken bij InstallatieWerk. Dit is echter vooral voor InstallatieWerk geen houdbare oplossing. Het komt voor dat leerlingen die geen leerwerkbaan kunnen vinden voor een andere opleiding kiezen en daardoor de TI-opleidingen alsnog verlaten.

27

4.6

Ontwikkeling gediplomeerden mbo TI – Nederland

- Veruit het grootst is de opleiding TI-monteur bbl. Het aantal mbo’ers met een bbl-diploma van een TI-monteuropleiding daalt in 2010/11 met 8 procent ten opzichte van drie jaar eerder. - Zowel het aantal gediplomeerden TI-monteur bol als het aantal gediplomeerden technicus bbl neemt toe de afgelopen drie jaar. Dit zijn de twee kleinste opleidingen. - In de toekomst zal het aantal gediplomeerden bbl in alle opleidingen dalen als gevolg van de huidige afname in de instroom in bbl TI.

Tabel 4.7a – Aantal mbo TI-gediplomeerden, naar soort opleiding en leerweg Nederland Aantal mbo TI gediplomeerden

Prognose

2008/09

2009/10

2010/11

% 2010/11 t.o.v. 2008/09

TI-monteuropleidingen bbl

5.265

5.265

4.825

-8%

3.760

3.095

2.570

-47%

TI-monteuropleidingen bol

685

750

745

+9%

665

590

525

-30%

Technicusopleidingen bbl

1.025

1.255

1.155

+13%

800

660

545

-53%

Technicusopleidingen bol

2.435

2.415

2.405

-1%

2.055

1.815

1.625

-32%


28

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017/18 t.o.v. 2010/11

4.6

Ontwikkeling gediplomeerden mbo TI – Noord Nederland

Laatste 3 jaar daling van mbo-gediplomeerden, vooral bij TI-monteuropleidingen bbl Eerder in paragraaf 4.2 werd al duidelijk dat de instroom in het mbo vanuit het vo de komende jaren daalt van 380 naar 325 deelnemers (-14%). Het mbo TI kent echter niet alleen instromers vanuit het vo, maar ook vanuit werk. We bekijken hier de historische en verwachte ontwikkeling van het totaal aantal mbo-gediplomeerden TI-monteur en technicus, dus ook degenen die ingestroomd zijn vanuit een baan of een andere mbo-opleiding. In RBPI Noord Nederland is het aantal bbl-gediplomeerden van de TI-monteuropleidingen in drie jaar tijd met 23 procent gedaald. Ook het aantal bol-gediplomeerden van de technicusopleidingen is in deze periode gedaald (-13%). Dit zijn de twee grootste mbo-opleidingen TI. De bbl-variant van de technicusopleidingen en de bol-variant van de TI-monteuropleidingen zijn in elke RBPI veel kleiner. Beide varianten groeien overigens wel flink in Noord Nederland. Komende 5 jaar verdere daling bij monteur- en technicus opleidingen, vanwege terugloop aantal instromers In de komende vijf jaar zal het aantal bbl TI-gediplomeerden flink verder dalen, als gevolg van de huidige terugloop van het aantal instromers in mbo bbl TI. Deze daling van het aantal instromers is nog niet te zien in de ontwikkeling van het aantal gediplomeerden, maar dat zal gaan veranderen. Ook het aantal bol-gediplomeerden neemt fors af. Tabel 4.7b – Aantal mbo-gediplomeerden, naar soort opleiding en leerweg Noord Nederland Aantal mbo TI gediplomeerden

Prognose

2008/09

2009/10

2010/11

% 2010/11 t.o.v. 2008/09

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017/18 t.o.v. 2010/11


600

465

465

-23%

395

340

290

-38%


100

130

140

+40%

100

85

75

-46%


70

110

125

+79%

75

65

55

-56%


425

400

370

-13%

335

290

250

-32%


29

4.7

Uitstroom uit mbo TI naar de arbeidsmarkt – Nederland

Figuur 4.8 – Uitstroom uit mbo TI, één jaar na diplomering Nederland

Uitstroom

Monteur TI bbl

50%

Monteur TI bol

12%

Baan TI

Mbo TI

Overig

27%

52%

21%

Baan TI

Mbo TI

4%

63%

Technicus bbl

29%

33%

Baan TI

Mbo TI

Overig

62%

10%

28%

9%

Technicus bol

Overig

Baan TI

Mbo TI

Overig

11%

3%

86%

Bron: CBS; bewerking ITS

Tabel 4.9a – Uitstroom mbo TI-gediplomeerden naar de arbeidsmarkt Nederland Gediplomeerden MBO 2010/11

2016/17


4.825

2.795


745

Technicusopleidingen bbl Technicusopleidingen bol

% Uitstroom naar baan TI

2011/12

2017/18

27%

1.303

755

560

4%

30

22

1.155

595

62%

716

369

2.405

1.725

11%

265

190

2.075

1.315


30

Uitstroom naar baan TI

4.7

Uitstroom uit mbo TI naar de arbeidsmarkt – Noord Nederland

Na het behalen van hun TI-diploma kiest een deel van de mbo’ers voor een vervolgopleiding TI in het mbo en een deel voor een baan TI (zie figuur 4.8). Een aanzienlijk deel gaat iets anders doen, vooral degenen met een bol-diploma technicus (86%). Voor hen geldt dat zij vaak kiezen voor een hbo-opleiding (niet TI). Bij de andere groepen gediplomeerden gaat het vooral om een baan buiten de TI. Dit patroon van uitstroombestemmingen is over de jaren heen gezien vrij stabiel. De technicusopleidingen zijn grote opleidingen en zij leveren veel gediplomeerden aan de arbeidsmarkt. De vijver wordt in de komende jaren echter minder vol. Bovendien vissen meerdere branches uit dezelfde vijver. De gediplomeerden kunnen namelijk in meerdere branches terecht. De TI-branche zal moeten concurreren met andere branches om deze gediplomeerde technici te kunnen aantrekken. Dit speelt vooral bij de bol technicusopleiding. De TI-monteuropleidingen zijn zoals gezegd meer gericht op de TI-branche en dat geldt ook voor de bbl technicusopleiding. In het rapport Trends en ontwikkelingen in de technische installatiebranche 2014 (Van den Tillaart et al., 2014) staat een uitgebreide beschrijving van deze stromen. Door de afname van het aantal mbo-gediplomeerden TI daalt in de toekomst ook de instroom in een baan TI In tabel 4.9b is te zien wat de gevolgen kunnen zijn van de ontwikkeling van het aantal mbo-gediplomeerden voor de regionale arbeidsmarkt. Hierbij gaan we uit van landelijke percentages van de uitstroom van mbo-gediplomeerden uit figuur 4.8. De aantallen uitstromers naar een baan in de TI voor de regio moeten dan ook met enige behoedzaamheid worden geïnterpreteerd. Uitgaande van het gerealiseerde aantal gediplomeerden in 2010/11 stroomden in 2011/12 ongeveer 250 gediplomeerden door naar een baan in de TI. In 2017/18 verwachten we dat dit aantal met 38 procent is gedaald. Dit is vooral te wijten aan de afname van het aantal gediplomeerden bbl in de TI-monteuropleidingen tussen 2010/11 en 2016/17. Maar ook de daling van het aantal gediplomeerden bbl technicus is debet aan deze ontwikkeling. Tabel 4.9b – Uitstroom mbo TI-gediplomeerden naar de arbeidsmarkt Noord Nederland Gediplomeerden MBO 2010/11

% Uitstroom naar baan TI

2016/17

Uitstroom naar baan TI 2011/12

2017/18


465

310

27%

126

84


140

80

4%

6

3


125

60

62%

78

37


370

270

11%

41

30

249

154


Bij deze prognose is het belangrijk om voor ogen te houden dat het hier niet alleen gaat om schoolverlaters. Een deel van de gediplomeerden is vanuit een baan aan de opleiding begonnen of vanuit een andere mbo-opleiding. Bij de monteuropleiding komt ongeveer een derde rechtstreeks uit het vo, bij de technicusopleidingen is dat ongeveer twee derde. Dit betekent dat ongeveer een derde van de 390 gediplomeerden TI-monteuropleidingen in 2016/17 een jonge schoolverlater is, dus circa 130 gediplomeerden. Voor de mbo technicusopleidingen geldt volgens dezelfde redenering dat in 2016/17 van de 330 gediplomeerden circa 220 jonge schoolverlaters de arbeidsmarkt opstromen (ongeveer twee derde van de gediplomeerden).

31

4.8

Ontwikkeling aantal hbo gediplomeerden TI – Nederland

- Het aantal voltijd gediplomeerden AOT & elektrotechniek daalt tussen 2008/09 en 2010/11 met 10 procent. - Het aantal voltijd gediplomeerden werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde daalt tussen 2008/09 en 2010/11 met 11 procent. - Het aantal deeltijd en duaal gediplomeerden AOT & elektrotechniek stijgt tussen 2008/09 en 2010/11 met 55 procent.

Tabel 4.10a – Aantal gediplomeerden hbo TI-gerelateerd naar voltijd en deeltijd/duaal Nederland Aantal hbo TI gediplomeerden 2008/09

AOT & Elektrotechniek

Werktuigbouwkunde & Technische bedrijfskunde

2010/11

Prognose 2013/14

2015/16

2017/18

% 2017/18 t.o.v. 2010/11

Voltijd

820

745

740

-10%

735

710

680

-8%

Deeltijd/ duaal

145

200

225

+55%

180

175

165

-27%

1.470

1.440

1.315

-11%

1.350

1.305

1.255

-5%

455

350

350

-23%

365

355

340

-3%

Voltijd Deeltijd/ duaal


32

2009/10

% 2010/11 t.o.v. 2008/09

4.8

Ontwikkeling aantal hbo gediplomeerden TI – Noord Nederland

Laatste jaren afname aantal hbo-gediplomeerden werktuigbouw en technische bedrijfskunde In RBPI Noord Nederland is het aantal voltijd gediplomeerden aan de hbo-opleidingen elektrotechniek gelijk gebleven tussen 2008/09 en 2010/11. Het aantal deeltijd en duaal gediplomeerden elektrotechniek is gestegen. De opleiding elektrotechniek is het grootst bij de Hanzehogeschool. Ook de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden biedt de opleiding aan. Er wordt in het RBPI Noord Nederland geen opleiding AOT aangeboden. Het aantal voltijd gediplomeerden werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde daalt tussen 2008/09 en 2010/11 in de regio met acht procent. De negatieve ontwikkeling bij de opleiding werktuigbouwkunde is debet aan deze daling; het aantal gediplomeerden technische bedrijfskunde stijgt juist. Komende jaren daling bij alle hbo TI-richtingen De prognose laat zien dat de komende jaren een daling van het aantal hbo-gediplomeerden elektrotechniek inzet, niet alleen bij de voltijdopleiding maar ook bij de deeltijd en duale opleidingen. Het aantal gediplomeerden bij werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde blijft verder te dalen. Dit leidt er toe dat er in 2017/18 fors minder hbo’ers in Noord Nederland van de opleidingen komen dan in 2010/11 nog het geval was. Tabel 4.10b – Aantal gediplomeerden hbo TI-gerelateerd naar voltijd en deeltijd/duaal Noord Nederland Aantal hbo TI gediplomeerden 2008/09

AOT & Elektrotechniek

Werktuigbouwkunde & Technische bedrijfskunde

2009/10

2010/11

Prognose

% 2010/11 t.o.v. 2008/09

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017/18 t.o.v. 2010/11

Voltijd

110

95

110

0%

90

80

70

-36%

Deeltijd/ duaal

10

15

20

+100%

10

10

10

-50%

180

185

165

-8%

160

140

125

-24%

50

35

45

-10%

40

35

30

-33%

Voltijd Deeltijd/ duaal


Hbo-schoolverlaters in de TI hebben vrijwel altijd eerst een aanzienlijk inpassingstraject nodig Niet alleen door de afname van het aantal hbo TI-gediplomeerden is het voor de TI-bedrijven lastig om voldoende goed gekwalificeerde hbo’ers te vinden. Uit onderzoek naar hbo’ers in de TI (Van den Tillaart e.a., 2013) blijkt dat bedrijven vooral op zoek zijn naar ervaren hbo’ers. Het vraagt namelijk een aanzienlijk inpassingstraject voordat een hbo TI-schoolverlater goed is ingewerkt. De bedrijven erkennen dat het ook bijna niet mogelijk is om elk specifiek vakgebied tijdens de opleiding afdoende te behandelen. Een hbo-opleiding is een brede opleiding waarin voor meerdere vakgebieden en meerdere sectoren wordt opgeleid. Het bijspijkeren van specifieke vakkennis gebeurt dan ook meestal pas als de hbo’er in dienst is gekomen van het bedrijf. De TI-bedrijven zullen aantrekkelijk moeten zijn en blijven voor hbo TI-schoolverlaters De arbeidsmarkt voor hbo’ers is veeleer een landelijke dan een regionale arbeidsmarkt. Bovendien is een hbo TI-opleiding een brede opleiding. De TI zal moeten zorgen dat de banen aantrekkelijk genoeg zijn voor deze hbo’ers. Dat geldt gedurende de hele loopbaan. Hbo’ers zijn namelijk duidelijk bezig met hun loopbaan. Als er niet voldoende mogelijkheden zijn binnen het bedrijf of binnen de sector, hebben ze voldoende perspectieven in andere sectoren. Daarmee verliezen de TI-bedrijven goed ingewerkte en ervaren arbeidskrachten. Bovendien dragen hbo’ers bij aan het vernieuwen van de interne organisatie en aan de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten. Dat is belangrijk voor de bedrijven om hun marktpositie te verbeteren, zeker in de huidige markt waar het werk niet voor het oprapen ligt.

33

5

5.1

Vraagkant: TI-branche in de recessie

Maatregelen voor marktversterking – Nederland

Figuur 5.1a – Percentage TI-bedrijven dat genoemde maatregelen neemt om de marktpositie te versterken, in afgelopen 6 maanden Nederland 

Meer gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden BINNEN de installatiesector

2011

 

2012 2013



Meer gaan richten op onderhoud i.p.v. nieuwbouw

 

Meer tijd besteden aan ontwikkelen van nieuwe producten/diensten/dienstverlening

  

Meer tijd besteden aan scholing/kwalificering van medewerkers

    

Meer gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden BUITEN de installatiesector

 0%

5%

10%

Bron: Enquête onder TI-bedrijven (medio jaar)

34

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

5.1

Maatregelen voor versterking marktpositie – Noord Nederland

TI-bedrijven in Noord Nederland krimpen, maar gaan ook op zoek naar nieuwe activiteiten TI-bedrijven nemen niet alleen maatregelen om de kosten te beperken. De bedrijven proberen de impact van de recessie ook te beperken door op zoek te gaan naar nieuwe marktmogelijkheden. Steeds meer TI-bedrijven zijn zich in de afgelopen jaren gaan richten op andere diensten en activiteiten. In Noord Nederland zijn de bedrijven zich zowel gaan richten op andere activiteiten binnen de installatiebranche als buiten de installatiebranche. In 2012 werd door opvallend veel bedrijven in Noord Nederland aandacht besteed aan andere activiteiten binnen de installatiesector en in 2013 juist aan andere activiteiten buiten de installatiesector. Vanwege het beperkte aantal geënquêteerde bedrijven kan voor de overige maatregelen niet geconstateerd worden dat Noord Nederland afwijkt van de overige RBPI’s. Figuur 5.1b – Percentage TI-bedrijven dat genoemde maatregelen neemt om de marktpositie te versterken, in afgelopen 6 maanden Noord Nederland 

Meer gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden BINNEN de installatiesector Meer gaan richten op onderhoud i.p.v. nieuwbouw

2011





2012 2013

  

Meer tijd besteden aan ontwikkelen van nieuwe producten/diensten/dienstverlening

    

Meer tijd besteden aan scholing/kwalificering van medewerkers

 

Meer gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden BUITEN de installatiesector

  0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%


35

5.2

Personele maatregelen vanwege de recessie – Nederland

Figuur 5.2a – Maatregelen van TI-bedrijven om, vanwege de recessie, de personele capaciteit te reduceren, in afgelopen 6 maanden Nederland 

2009



Minder stagiair(e)s opgenomen

2011



2013

 

Minder beroep op zzp'ers

  

Minder overwerk door het personeel

  

1 of meer tijdelijke contracten niet verlengd

  1 of meer werknemers met vaste aanstelling ontslagen

   

Minder bpv-plaatsen ingevuld

 

Contracturen werknemers flexibeler gaan inzetten

  

bbl'ers ontslagen

   

Aantal contracturen werknemers verminderd

  Minder beroep op buitenlandse werknemers

    

bbl'ers over laten stappen naar bol-leerweg

0%


36

10%

20%

30%

40%

50%

60%

5.2

Personele maatregelen vanwege de recessie – Noord Nederland

In 2013 vaak personele maatregelen ten aanzien van jonge opleidingvolgenden Niet alleen op strategisch niveau worden maatregelen genomen, ook op het personele vlak heeft de crisis gevolgen bij de TI-bedrijven. De TI-bedrijven in Noord Nederland hebben in 2013 op veel fronten personele maatregelen genomen als gevolg van de recessie (figuur 5.2b). In Noord Nederland worden vooral veel maatregelen genomen ten nadele van jong opleidingvolgenden. Meer dan de helft van de bedrijven geeft aan minder stagiairs op te nemen. Tevens zijn er veel bedrijven in Noord Nederland die minder bpv-plaatsen invullen en bbl’ers ontslaan. Verder worden opvallend veel tijdelijke contracten niet verlengd en meer dan gemiddeld worden vaste medewerkers ontslagen. Ook hier geldt overigens dat vanwege het beperkte aantal geënquêteerde bedrijven niet kan geconstateerd worden dat Noord Nederland significant afwijkt van de overige RBPI’s. Figuur 5.2b – Maatregelen van TI-bedrijven om, vanwege de recessie, de personele capaciteit te reduceren, in afgelopen 6 maanden Noord Nederland 

2009



Minder stagiair(e)s opgenomen



2011 2013

 

Minder beroep op zzp'ers

  

Minder overwerk door het personeel

  

1 of meer tijdelijke contracten niet verlengd

  

1 of meer werknemers met vaste aanstelling ontslagen

  

Minder bpv-plaatsen ingevuld

  

Contracturen werknemers flexibeler gaan inzetten

  

bbl'ers ontslagen

  

Aantal contracturen werknemers verminderd

   

Minder beroep op buitenlandse werknemers

 

BBL'ers over laten stappen naar bol-leerweg

 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%


37

5.3

Personele ontwikkeling TI tijdens de recessie – Nederland

Figuur 5.3a – Ontwikkeling van het personeelsbestand in loondienst in TI-bedrijven in afgelopen jaar Nederland 70% 60%

Personeel in loondienst is afgelopen jaar toegenomen







Personeel in loondienst is afgelopen jaar niet veranderd

50%

Personeel in loondienst is afgelopen jaar afgenomen

40% 30%













20% 10% 0% 2009

2011

2013


Figuur 5.4a – Ontwikkeling van het personeelsbestand* in TI-bedrijven in afgelopen jaar Nederland 80% Afgelopen jaar toegenomen



70%

Afgelopen jaar niet veranderd 60%



Afgelopen jaar afgenomen

50%



40% 30%

  







20% 10% 0% Loondienst

Tijdelijke

Ingeleend

Bron: Enquête onder TI-bedrijven (medio 2013) * Bij de tijdelijke krachten bevat ‘niet veranderd’ ook de bedrijven die in beide jaren géén tijdelijke medewerkers hadden.

38

5.3

Personele ontwikkeling TI tijdens de recessie – Noord Nederland

In Noord Nederland zijn er veel bedrijven met een krimpend personeelsbestand In Noord Nederland is het aantal werknemers en het aantal bedrijven de laatste jaren gedaald. Dat zegt nog weinig over de dynamiek van de bedrijven; bedrijven kunnen zijn verdwenen en nieuwe kunnen zijn ontstaan. Of bedrijven kunnen ondanks de recessie zijn gegroeid terwijl andere bedrijven zijn gekrompen in aantal werknemers. Sinds 2009 geven steeds meer bedrijven aan dat het aantal medewerkers in loondienst in het afgelopen jaar is gedaald. Het aandeel bedrijven dat groeit is minder dan in 2009. Figuur 5.3b – Ontwikkeling van het personeelsbestand in loondienst in TI-bedrijven in afgelopen jaar Noord Nederland 70%



Personeel in loondienst is afgelopen jaar toegenomen



60%



Personeel in loondienst is afgelopen jaar niet veranderd

50%



40%

 

30% 20%

Personeel in loondienst is afgelopen jaar afgenomen







10% 0%

2009

2011

2013


Ook de externe flexibele schil wordt aangepast aan de omstandigheden Meer dan een derde van de bedrijven heeft in 2013 minder personeel in loondienst dan een jaar eerder. Het aantal bedrijven dat minder mensen inleent is nog groter. Veertig procent van de bedrijven leent in 2013 minder mensen in dan in 2012. Tevens neemt echter bij een kwart van de bedrijven het aantal ingeleende krachten in het afgelopen jaar toe. Bedrijven maken dus gebruik van hun externe flexibiliteit. Maar krimp gaat ook ten koste van vaste medewerkers Bedrijven kunnen ook tijdelijke medewerkers in loondienst inzetten om flexibel te kunnen inspelen op marktontwikkelingen. Dit is een vorm van interne flexibiliteit. De TI-bedrijven maken daar in de periode 2012-2013 beperkt gebruik van. Het aantal bedrijven waar het totaal aantal medewerkers krimpt is ook groter dan het aantal bedrijven waar het aantal tijdelijke medewerkers krimpt. De krimp gaat dus zeker ook ten koste van de vaste medewerkers. Figuur 5.4b – Ontwikkeling van het personeelsbestand* in TI-bedrijven in afgelopen jaar Noord Nederland 80%



Afgelopen jaar toegenomen

70%

Afgelopen jaar niet veranderd

60%

Afgelopen jaar afgenomen



50%





40%

 

30%

 20%





10% 0%

Loondienst

Tijdelijke

Ingeleend

Bron: Enquête onder TI-bedrijven (medio 2013) * Bij de tijdelijke krachten bevat ‘niet veranderd’ ook de bedrijven die in beide jaren géén tijdelijke medewerkers hadden.

39

5.4

Personele maatregelen voor behoud personeel – Nederland

Figuur 5.5a – Percentage TI-bedrijven dat de genoemde maatregelen toepast om personeel te behouden (er is steeds gepercenteerd op alle TI-bedrijven) Nederland 

2008



Zorgen voor goede sfeer



2011

 (Meer) mogelijkheden voor bijscholing

2013

  

(Meer) mogelijkheden voor vakopleiding

  

Beter secundaire arbeidsvoorwaarden (bijv. ruimere vakantieregeling, hypotheekverz., ziektekostenverz., etc.)

  

Meer salaris

    

Medewerkers (meer) bij gang van zaken betrekken

Medewerkers op gevarieerde / uitdagende projecten inzetten

  

Betere werkuitrusting (gereedschap, bedrijfskleding)

  

Medewerkers (meer) bij planning werkzaamheden betrekken

     

Medewerkers (sneller) naar hogere functies laten doorstromen



(Meer) rekening houden met voorkeuren van medewerkers wat betreft werktijden

  

(Meer) rekening houden met voorkeuren van medewerkers wat betreft werkzaamheden

    

(Meer) mogelijkheden voor deeltijdwerk

0%


40

10%

20%

30%

40%

50%

5.4

Personele maatregelen voor behoud personeel – Noord Nederland

Scholingsmaatregelen weer meer onder de aandacht in 2013 Sinds de recessie nemen bedrijven nauwelijks nog maatregelen om personeel te werven. Ook maatregelen om personeel te behouden worden vaak minder toegepast dan in 2008. In Noord Nederland zijn de bedrijven tot 2011 nog relatief veel blijven doen aan bijscholing en vakopleidingen. Daarmee blijft Noord Nederland nu ongeveer op het landelijk niveau. Naast het zorgen voor een goede sfeer zijn dat de voornaamste maatregelen die nog toegepast worden om personeel te behouden. Figuur 5.5b – Percentage TI-bedrijven dat de genoemde maatregelen toepast om personeel te behouden (er is steeds gepercenteerd op alle TI-bedrijven in Noord Nederland) Noord Nederland 

2008



Zorgen voor goede sfeer



2011

 

(Meer) mogelijkheden voor bijscholing

2013

  

(Meer) mogelijkheden voor vakopleiding

  

Beter secundaire arbeidsvoorwaarden (bijv. ruimere vakantieregeling, hypotheekverz., ziektekostenverz., etc.)

  

Meer salaris

   

Medewerkers (meer) bij gang van zaken betrekken

 

Medewerkers op gevarieerde / uitdagende projecten inzetten

  

Betere werkuitrusting (gereedschap, bedrijfskleding)

   

Medewerkers (meer) bij planning werkzaamheden betrekken

  

Medewerkers (sneller) naar hogere functies laten doorstromen

 

(Meer) rekening houden met voorkeuren van medewerkers wat betreft werktijden



(Meer) rekening houden met voorkeuren van medewerkers wat betreft werkzaamheden

     

(Meer) mogelijkheden voor deeltijdwerk

0%

10%

20%

30%

40%

50%


41

5.5

Recente ontwikkeling werkvoorraad – Nederland

Figuur 5.6a – Gemiddelde werkvoorraad van TI-bedrijven in weken, Nederland totaal en per RBPI

 

 

  Noord Nederland



 

















Noord Holland 



Midden Nederland Gelderland / Overijssel Zuid Holland









2009

2011

2013


42



Zuid Nederland

5.5

Recente ontwikkeling werkvoorraad – Noord Nederland

Gemiddelde werkvoorraad lager en sterker dalend dan landelijk Niet alleen krimpt de personele omvang in de afgelopen jaren, daarnaast daalt in Noord Nederland de gemiddelde werkvoorraad voortdurend. Voor minder personeel is er dus minder werk op voorraad. De gemiddelde werkvoorraad in Noord Nederland is lager en daalt bovendien sterker dan landelijk. Figuur 5.6b – Gemiddelde werkvoorraad van TI-bedrijven in weken Noord Nederland 25 Noord Nederland 20

Nederland

 

 15



 

10

5

0 2009

2011

2013


43

5.6

Moeilijk vervulbare vacatures – Nederland

Figuur 5.7a – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures Nederland 70%



60%



50% 40%



 30%







20%

 

10% 0%

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013


Figuur 5.8 – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures, Nederland totaal en per RBPI

 

  

 













  Noord Nederland





 





 

Noord Holland



Midden Nederland



Gelderland / Overijssel Zuid Holland















2005

2008

2011

2013

Zuid Nederland


Figuur 5.9a – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures naar functiegroep Nederland Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van leerlingmonteur

60%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van monteur

50%



Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van eerste monteur

40%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in staffunctie (calculator, engineer, tekenaar, werkvoorbereider)

30%

 20%



10%





Moeilijk vervulbare vacature(s) in leidinggevende functie(s)







 

 



 





  

0% 2008

2009


44

2011

2012

5.6

Moeilijk vervulbare vacatures – Noord Nederland

Figuur 5.7b – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures Noord Nederland  70%



60% 50% 40%

  

30%



20%





10% 0%

 2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013


Sinds begin recessie sterke daling moeilijk vervulbare vacatures Gegeven de krimp in het personeelsbestand is het niet vreemd dat het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures fors is gedaald (figuur 5.7b) de afgelopen jaren. Deze daling heeft zich zowel in Nederland als in Noord Nederland vanaf het begin van de recessie voortgezet. Het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures lag voor de crisis in Noord Nederland hoger dan het landelijk gemiddelde. In de loop van de recessiejaren is het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures juist lager komen te liggen dan het landelijke gemiddelde. Tussen 2012 en 2013 is het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures fors verder gedaald. Inmiddels bedraagt het nog slechts vier procent. Maar ook nu nog moeilijk vervulbare vacatures bij monteurs Er zijn nog altijd bedrijven die kampen met moeilijk vervulbare vacatures. Het is wel drastisch afgenomen, slechts zes procent van de bedrijven heeft nog moeilijk vervulbare vacatures voor monteurfuncties. Voor de overige functies komen nauwelijks nog moeilijk vervulbare vacatures voor.

Figuur 5.9b – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures naar functiegroep Noord Nederland 60%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van leerlingmonteur

50%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van monteur

40%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van eerste monteur



Moeilijk vervulbare vacature(s) in staffunctie (calculator, engineer, tekenaar, werkvoorbereider)

30% 20% 10%





Moeilijk vervulbare vacature(s) in leidinggevende functie(s)







 



 









 



 

0% 2008

2009

2011

2012


45

6

Uitgebreid profiel TI-bedrijven en werkgelegenheid

6.1

TI-bedrijven en werkgelegenheid – Nederland

- Van de 8.130 TI-bedrijven zijn er 4.000 (49%) vooral actief op het vakgebied elektrotechniek, 3.840 (47%) vooral op het vakgebied installatietechniek en 290 (4%) vooral op het vakgebied koeltechniek. - Gemiddeld heeft een TI-bedrijf 15,5 werknemer in dienst. - Gemiddeld heeft een koeltechnisch TI-bedrijf 14,6 werknemer in dienst, een elektrotechnische bedrijf 17,6 en een installatietechnische bedrijf 13,4. Tabel 6.1a – Procentuele verdeling van bedrijven naar vakgebied Nederland Bedrijven

2000

2008

2013

Aantal bedrijven

8.120

8.690

8.130

100

107

100

Index aantal bedrijven sinds 2000 Verdeling bedrijven naar vakgebied Elektrotechniek

46%

47%

49%

Installatietechniek

51%

49%

47%

3%

3%

4%

100%

100%

100%

Koeltechniek TOTAAL Bron: Mn Services; bewerking ITS

Figuur 6.2a – Aantal TI-werknemers naar vakgebied Nederland 150.000

TOTAAL

120.000

Elektrotechniek Installatietechniek

90.000

Koeltechniek

60.000

30.000

0

2000

2001

2002

2003

Bron: Mn Services; bewerking ITS

46

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

6.1

TI-bedrijven en werkgelegenheid – Noord Nederland

De meeste TI-bedrijven zijn actief in de installatiebedrijven In 2013 zijn er 740 TI-bedrijven in RBPI Noord Nederland. Deze bedrijven hebben gezamenlijk 10.910 werknemers in dienst. Er zijn 360 elektrotechnische bedrijven, 365 installatiebedrijven en 15 koeltechnische bedrijven in Noord Nederland. RBPI Noord Nederland zorgt hiermee voor negen procent van de werkgelegenheid in TI-bedrijven. Gemiddeld heeft een TI-bedrijf 14,8 werknemers.

Tabel 6.1b – Procentuele verdeling van bedrijven naar vakgebied Noord Nederland 2000

2008

2013

Aantal bedrijven

790

800

740

Index aantal bedrijven sinds 2000

100

102

94

Bedrijven

Verdeling bedrijven naar vakgebied Elektrotechniek

45%

46%

49%

Installatietechniek

53%

52%

50%

2%

2%

2%

100%

100%

100%

Koeltechniek TOTAAL Bron: Mn Services; bewerking ITS

Elektrotechnische bedrijven zijn echter het meest gegroeid en bieden de meeste werkgelegenheid Hoewel er meer installatiebedrijven dan elektrotechnische bedrijven zijn in Noord Nederland, is de werkgelegenheid het grootst in de elektrotechniek. De werkgelegenheid in dit vakgebied is tot 2011 door blijven groeien. Daarna is pas sprake van een lichte krimp in de elektrotechniek. De werkgelegenheid in de installatietechniek is al direct vanaf het begin van de recessie in 2008 gaan krimpen. Sinds 2008 is bijna een kwart van de werkgelegenheid verloren gegaan in de installatietechniek. In de koeltechnische bedrijven is al vanaf 2004 sprake van voortdurende krimp van de werkgelegenheid. In 2013 zijn nog maar half zoveel werknemers werkzaam in de koeltechniek als in 2000. Figuur 6.2b – Aantal TI-werknemers naar vakgebied Noord Nederland 15.000

TOTAAL

12.000

Elektrotechniek Installatietechniek

9.000

Koeltechniek

6.000

3.000

0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013


47

6.2

TI-bedrijven naar bedrijfsactiviteit – Nederland

Tabel 6.3a – Verdeling van de werknemers naar bedrijfsactiviteit (sbi), meest actuele cijfers Nederland Bedrijfsactiviteit (sbi)

Aantal werknemers

Percentage

Elektrotechnische bouwinstallatie

52.150

38%

Loodgieters- en fitterswerk; installatie van sanitair

25.520

19%

Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur

23.850

17%

Leggen van elektriciteits- en telecommunicatiekabels

13.630

10%

Overige bouwinstallatie

11.890

9%

9.010

7%

136.050

100%

Industriële installatie Totaal Bron: CBS; bewerking ITS, 2010

48

6.2

TI-bedrijven naar bedrijfsactiviteit – Noord Nederland

Veel elektrotechnische werkgelegenheid en relatief weinig industriële installatie in Noord Nederland In Noord Nederland is de elektrotechnische bouwinstallatie qua werkgelegenheid het grootste vakgebied. Dit bleek ook in paragraaf 6.1. De verdeling over de bedrijfsactiviteiten in de TI in Noord Nederland is vergelijkbaar met de landelijke verdeling. Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur komt wat minder voor dan landelijk. Al eerder bleek dat deze branche sterk gekrompen is in Noord Nederland. Industriële installatie komt in Noord Nederland relatief wat minder voor dan landelijk. Tabel 6.3b – Procentuele verdeling van de werknemers naar bedrijfsactiviteit (sbi), meest actuele cijfers Noord Nederland Bedrijfsactiviteit (sbi)

Noord Nederland

Elektrotechnische bouwinstallatie

38%

Loodgieters- en fitterswerk; installatie van sanitair

19%

Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur

14%

Leggen van elektriciteits- en telecommunicatiekabels

11%

Overige bouwinstallatie

10%

Industriële installatie Totaal

2% 100%

Bron: CBS; bewerking ITS, 2010

49

6.3

TI-bedrijven naar grootteklasse – Nederland

Figuur 6.4a – Verdeling van de bedrijven en van de werkgelegenheid naar bedrijfsomvang Nederland 2008 60%

 50%

Aandeel bedrijven Aandeel werkgelegenheid

40%

 



30%



20%







10%





0%

1-5 werknemers

6-15 werknemers

16-50 werknemers

51-100 werknemers

100 en meer werknemers

Nederland 2013 60%



50%


40%

 

30%



20% 10%

 



 



0%

1-5 werknemers

6-15 werknemers

Bron: Mn Services, bewerking ITS

50

16-50 werknemers

51-100 werknemers


6.3

TI-bedrijven naar grootteklasse – Noord Nederland

Recessie is vooral in de middelgrote bedrijven merkbaar Als we kijken naar het dalende aantal bedrijven vanaf 2009 en de grootteklasse, dan zijn het vooral middelgrote bedrijven, met 6-15 werknemers en 16-50 werknemers, waar we de meeste uitval zien. Waarschijnlijk is dit veroorzaakt doordat de bedrijven kleiner geworden zijn en in een lagere grootteklassen vallen, of doordat bedrijven gestopt zijn. Indicaties dat middelgrote bedrijven het moeilijk hebben zijn er ook vanuit de bouw. Vooral de middelgrote bedrijven uit de bouwsector zagen hun omzet teruglopen (cbs, 2012). Werkgelegenheid concentreert zich meer bij de wat grotere bedrijven In 2013 heeft ruim de helft van de bedrijven 1 tot 5 werknemers. Er zijn in verhouding maar weinig bedrijven met meer dan 100 werknemers (2%, 18 bedrijven). De kleine bedrijven zorgen echter maar voor acht procent van de werkgelegenheid en bij de 18 grote bedrijven werkt 28 procent van alle werknemers. Een steeds groter aandeel van de werknemers werkt in de wat grote bedrijven. Zo werkt inmiddels bijna een kwart van de werknemers in een bedrijf met 51 tot 100 werknemers. Dat was in 2008 nog een vijfde. De werkgelegenheid bij de echte grote bedrijven (100 of meer werknemers) neemt wat af. In de periode vóór 2008 was hier sprake van een verdere concentratie van werkgelegenheid maar die trend is sinds 2008 gekeerd. Landelijk zet deze trend van concentratie bij de bedrijven met 100 of meer werknemers zich wel door. Figuur 6.4b – Verdeling van de bedrijven en van de werkgelegenheid naar bedrijfsomvang Noord Nederland 2008 60%

 50%


40%





30%

 

20%

 



10%





0%

1-5 werknemers

6-15 werknemers

16-50 werknemers

51-100 werknemers


Noord Nederland 2013 60%



50%


40% 30%



 

20% 10%



 

 



0%

1-5 werknemers

6-15 werknemers

16-50 werknemers

51-100 werknemers


Bron: Mn Services, bewerking ITS

51

6.4

TI-werknemers naar persoonskenmerken – Nederland

- Het aantal bedrijven is sinds 2008 gedaald met 6%. - Het aantal werknemers is sinds 2008 gedaald met 10%.

Tabel 6.5a – TI- werknemers naar persoonskenmerken Nederland 2000

2008

2013

127.890

139.610

125.510

100

109

98

89%

87%

88%

Westers allochtoon

7%

7%

6%

Niet-westers allochtoon

5%

6%

6%

100%

100%

100%

91%

90%

90%

9%

10%

10%

100%

100%

100%

11%

13%

15%

Aandeel parttimers bij de mannen

6%

7%

8%

Aandeel parttimers bij de vrouwen

60%

70%

72%

Aantal werknemers Ontwikkeling aantal werknemers sinds 2000 Etniciteit Autochtoon

Totaal Geslacht Man Vrouw Totaal Parttimers Aandeel parttimers

Bron: Mn Services, CBS; bewerking ITS

52

6.4

TI-werknemers naar persoonskenmerken – Noord Nederland

De recessie is vooral na 2011 duidelijk zichtbaar in de werkgelegenheid in Noord Nederland In 2013 is het aantal bedrijven lager dan in 2000. Dat geldt echter niet voor de werkgelegenheid. Het aantal werknemers in Noord Nederland is tussen 2000 en 2008 harder gegroeid dan landelijk. En hoewel de krimp vanaf 2008 in Noord Nederland ongeveer even groot is als landelijk, is het aantal werknemers in 2013 nog iets hoger dan in 2000. Landelijk is het aantal werknemers in 2013 gezakt tot onder het niveau van 2000. De groei die bedrijven voor de crisis hebben doorgemaakt is in Noord Nederland dus enigszins behouden. Vanaf 2008 is het aantal TI-bedrijven in RBPI Noord Nederland met 61 bedrijven afgenomen, een daling van 7,5 procent, waarvan 4 procentpunten na 2011. Het aantal werknemers is sinds 2008 met 1.393 gedaald (11%), waarvan 8 procentpunten na 2011. Het profiel van de werknemers verschuift langzaam maar zeker Hoewel het merendeel van de werknemers al sinds jaar en dag bestaat uit de fulltime werkende autochtone man is er wel verandering zichtbaar in het profiel van de werknemers. Sinds 2000 is heel geleidelijk het aandeel niet-westerse allochtonen toegenomen, evenals het aandeel vrouwen en het aandeel parttimers. Tabel 6.5b – TI- werknemers naar persoonskenmerken Noord Nederland 2000

2008

2013

10.530

12.310

10.910

100

117

104

95%

94%

94%

Westers allochtoon

4%

4%

4%

Niet-westers allochtoon

1%

2%

2%

100%

100%

100%

92%

91%

91%

8%

9%

9%

100%

100%

100%

11%

13%

15%

Aandeel parttimers bij de mannen

7%

7%

9%

Aandeel parttimers bij de vrouwen

61%

74%

76%

Aantal werknemers Ontwikkeling aantal werknemers sinds 2000 Etniciteit Autochtoon

Totaal Geslacht Man Vrouw Totaal Parttimers Aandeel parttimers

Bron: Mn Services, CBS; bewerking ITS

53

6.5

TI-werknemers naar functie – Nederland

Tabel 6.6a – Verdeling van de werknemers naar functie Nederland Verdeling alle werknemers naar functie

2000

2008

2013

Technische staffuncties

6%

8%

9%

Monteren en installeren

71%

70%

68%

Administratieve ondersteuning

9%

9%

9%

(Project)leiding / management

6%

6%

7%

Overige functies

9%

7%

8%

100%

100%

100%

Totaal Bron: Mn Services; bewerking ITS

Tabel 6.7a – Verdeling van de technische staffuncties Nederland Verdeling technische staffuncties

2000 N=7.920

2008 2013 N=10.440 N=11.310

Ontwikkelaars

21%

25%

29%

Planners/werkvoorbereiders

43%

49%

50%

Tekenaars

36%

24%

21%

TOTAAL

100%

100%

100%


54

6.5

TI-werknemers naar functie – Noord Nederland

Het gemiddeld functieniveau gaat omhoog Het aandeel technische staffunctionarissen en projectleiders en management functionarissen neemt toe. Bij beide functiegroepen neemt zowel het aandeel als het aantal werknemers toe. Binnen de technische staffuncties wordt deze toename veroorzaakt door een meer dan verdubbeling van het aantal ontwikkelaars en bijna een verdubbeling van het aantal planners/ werkvoorbereiders. Het aantal tekenaars is gestegen tot 2008 en daarna weer gedaald tot het niveau van 2000. Beide ontwikkelingen samen leiden tot een extra sterke afname van het aandeel tekenaars binnen de technische staf. Tabel 6.6b – Verdeling van de werknemers naar functie Noord Nederland Verdeling alle werknemers naar functie

2000

2008

2013

Technische staffuncties

6%

9%

10%

Monteren en installeren

71%

70%

67%

Administratieve ondersteuning

8%

8%

8%

(Project)leiding / management

5%

6%

7%

10%

7%

8%

100%

100%

100%

Overige functies Totaal Bron: Mn Services; bewerking ITS

Tabel 6.7b – Verdeling van de technische staffuncties Noord Nederland Verdeling technische staffuncties

2000 N=645

2008 N=1.120

2013 N=1.120

Ontwikkelaars

19%

25%

29%

Planners/werkvoorbereiders

47%

53%

51%

Tekenaars

34%

22%

20%

TOTAAL

100%

100%

100%


55

6.6

TI-werknemers naar leeftijd – Nederland

Figuur 6.8a – Ontwikkeling leeftijdsopbouw werknemers Nederland 40% 35%







Jonger dan 25 jaar 

30% 25%





20%





















25 - 34 jaar 





























2010

2011

2012

2013



15% 10% 5% 0%

 2000







2001

2002

2003


56









2004

2005

2006

2007





2008

2009

55 jaar en ouder

6.6

TI-werknemers naar leeftijd – Noord Nederland

De werknemers vergrijzen Dat het profiel van de werknemers aan het verschuiven is blijkt ook als we naar de leeftijd van de werknemers kijken. De groep werknemers ouder dan 45 wordt door de jaren heen steeds groter. Waar in 2000 een kwart van de werknemers ouder was dan 45 jaar is dat aandeel in 2013 gestegen naar meer dan een derde (39%). Vooral de groep van 55 jaar en ouder stijgt sterk. Deze is sinds 2000 meer dan verdubbeld. De middengroep tussen 35-44 jaar blijft vanaf 2003 ruim een kwart van het totaal aantal werknemers. Vooral de jongeren vormen een steeds kleinere groep binnen de TI. Deze krimp is in Noord Nederland groter dan landelijk gemiddeld. Landelijk is twaalf procent van de werknemers jonger dan 25. In Noord Nederland is het aandeel jongeren gezakt tot acht procent. Vanaf 2009 is het aandeel jongeren al kleiner dan het aandeel 55-plussers. Landelijk gebeurt dat pas na 2012. Figuur 6.8b – Ontwikkeling leeftijdsopbouw werknemers Noord Nederland 40%



35%







Jonger dan 25 jaar 

30%





25 - 34 jaar 































25% 20%





























2004

2005

2006

15% 10% 5% 0%







2000

2001

2002



2003

2007

2008

2009

2010

2011

2012

55 jaar en ouder

 2013


57

7

Vraag en aanbod van monteurs op dit moment

7.1

Vraag en aanbod van monteurs op dit moment – Nederland

Figuur 7.1a – Bij UWV* geregistreerde vacatures en werkzoekende monteurs (lager en middelbaar) Nederland 

14.000 12.000 

10.000  8.000 6.000



 

4.000 2.000 0





2e kwartaal

3e kwartaal 2011

4e kwartaal

Totaal werkzoekende monteurs lager en middelbaar

1e kwartaal



2e kwartaal

3e kwartaal

4e kwartaal

1e kwartaal

2012 Totaal vacatures monteur lager en middelbaar

2e kwartaal 2013

Aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar < 6 maanden ingeschreven

Bron: UWV; bewerking ITS * Het is bekend dat niet alle werkzoekenden zich laten inschrijven bij UWV en dat niet alle vacatures worden aangemeld. UWV vult hiervoor de vacature gegevens aan via een digitale tool (Jobfeed). De cijfers geven daarmee, zeker voor de werkzoekenden en vacatures op lager en middelbaar niveau, een betrouwbaar beeld van de tendensen die zich op de TI-arbeidsmarkt voordoen.

58

7.1

Vraag en aanbod van monteurs op dit moment – Noord Nederland

Het aantal vacatures blijft dalen, maar het aantal werkzoekenden daalt sinds begin 2013 ook RBPI Noord Nederland wijkt op meerdere punten af van het landelijk beeld. Het totale aantal werkzoekende lagere of middelbare monteurs TI daalt, na een stijging eind 2012, enigszins sinds begin 2013. Dit gebeurt in geen enkel andere RBPI. Over het gehele land bekeken blijft het aantal werkzoekenden stijgen vanaf het vierde kwartaal van 2012. De daling in Noord Nederland wordt veroorzaakt door een daling in het aantal werkzoekende monteurs die korter dan 6 maanden ingeschreven staan. Het aantal werkzoekenden monteurs die langer dan 6 maanden ingeschreven staat neemt in 2013 juist iets toe (niet in figuur). Het totale aantal vacatures voor lagere en middelbare monteurs TI is tussen het tweede kwartaal van 2011 en het tweede kwartaal van 2013 bijna gehalveerd. Een tweede opvallende ontwikkeling in Noord Nederland is dat er al sinds het begin van 2012 minder vacatures dan werkzoekende monteurs zijn die korter dan zes maanden staan ingeschreven bij het UWV. De verhouding tussen deze twee geeft de spanningsindicator voor de arbeidsmarkt. Deze is vanaf dat moment te typeren als ‘zeer ruim’, ofwel er zijn ruim voldoende (bemiddelbare) werkzoekende beschikbaar voor de vacatures. Figuur 7.1b – Bij UWV* geregistreerde vacatures en werkzoekende monteurs (lager en middelbaar) Noord Nederland 2000 

1750 1500 1250













1000 750



500 250 0

2e kwartaal



3e kwartaal 2011

4e kwartaal

Totaal werkzoekende monteurs lager en middelbaar

1e kwartaal

2e kwartaal

3e kwartaal

4e kwartaal

1e kwartaal

2012 Totaal vacatures monteur lager en middelbaar

2e kwartaal 2013

Aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar < 6 maanden ingeschreven

Bron: UWV; bewerking ITS * Het is bekend dat niet alle werkzoekenden zich laten inschrijven bij UWV en dat niet alle vacatures worden aangemeld. UWV vult hiervoor de vacature gegevens aan via een digitale tool (Jobfeed). De cijfers geven daarmee, zeker voor de werkzoekenden en vacatures op lager en middelbaar niveau, een betrouwbaar beeld van de tendensen die zich op de TI-arbeidsmarkt voordoen.

59

Literatuur Centraal Bureau voor de Statistiek, webmagazine, dinsdag 29 mei 2012. Middelgrote bedrijven hardst getroffen door bouwcrisis. Centraal Bureau voor de Statistiek / Planbureau voor de Leefomgeving (2013). Regionale prognose 2013– 2040. Vier grote gemeenten blijven sterke bevolkingstrekkers. Den Haag: CBS/PBL. Centraal Bureau voor de Statistiek (2013). De regionale economie 2012. Den Haag/Heerlen. Centraal Planbureau (2013). Economische analyse van korte en lange termijn knelpunten op de arbeidsmarkt. Uitgevoerd op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. CPB notitie. Den Haag: CPB. Centraal Planbureau (2013). Macro Economische Verkenningen 2014. Den Haag: CPB. Economisch Instituut voor de Bouw (2013). Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013. Amsterdam: EIB. Economisch Instituut voor het Midden en kleinbedrijf (EIM), www. ondernemerschap.nl. Kenteq (2013). Landelijke kwalificaties MBO. Middenkader engineering, geldig vanaf 1 augustus 2013. Panteia (2011). Onderzoek op het terrein van Werk en Inkomen. Overzicht van onderzoeksprojecten van Panteia/Research voor Beleid. Zoetermeer: Panteia. Panteia. Jobfeed goed instrument voor macrodoelmatigheid beroepsopleidingen. www.panteia.nl. Schellingerhout, R., H. van den Tillaart (2013). Etnische diversiteit in de techniek. Nijmegen: ITS. Tillaart, H. van den, H. Vermeulen & J. Warmerdam (2013). Hbo’ers in de TI. De overgang van opleiding naar werk van hoger opgeleiden in de installatietechniek. Nijmegen: ITS. Tillaart, H. van den, S. Elfering, H. Vermeulen, C. van Rens, J. Warmerdam, W. de Wit, E. van de Wetering & E. Sombekke (2014). Trends en ontwikkelingen in de technische installatiebranche 2014. Bedrijvigheid, arbeidsmarkt en beroepsopleiding in de periode tot 2018. Nijmegen/Woerden: ITS/OTIB. UWV (2012). Achtmaandenverslag UWV 2012.

60

Bijlage 1 Profiel van de TI – Nederland TI bedrijven nu (2013)

TI werknemers nu (2013)

 TI-bedrijven

 Werknemers



 Elektrotechniek

 Werknemers < 25 jaar

 Installatietechniek

 Werknemers > 55 jaar

 Koeltechniek

 Banenverlies vanaf 2008 zoveel werkzoekenden (<6 maanden)

 Ontslaat vast personeel

als vacatures voor monteurs

 Heeft minder bpv-plaatsen  Heeft moeilijk vervulbare vacatures  werkvoorraad  Richt zich (meer) op nieuwe producten/ diensten  Richt zich (meer) op kwalificering medewerkers

TI BEDRIJVEN EN WERKNEMERS TOEKOMST (2018) In 2018 vooral

 aan technici en TI-monteurs

 minder monteurs en technici dan de vraag

VMBO 3.000

TI gediplomeerden



2.400



1.800

2008/09

2010/11

MBO 6.000

2017/18

Gediplomeerden monteur

Gediplomeerden techicus

 



 

3.000

 2.000

MONTEUR Deelnemers 2008/09 20.650 2011/12 15.825 2011/12 t.o.v. 2008/09

-23%

Starters leerwerkbaan 2008/09 6.445 2011/12 4.430 2011/12 t.o.v. 2008/09 -31%

5.000 4.000

-35%



1.200

600

TI leerlingen 2008/09 5.775 2011/12 3.745 2011/12 t.o.v. 2008/09

2008/09

2010/11

2017/18

TECHNICUS Deelnemers 2008/09 15.775 2011/12 14.610 2011/12 t.o.v. 2008/09

-7%

Starters leerwerkbaan 2008/09 850 2011/12 590 2011/12 t.o.v. 2008/09 -31%

HBO Gediplomeerden TI voltijd 900

Gediplomeerden TI deeltijd/duaal



750

 

600

Studenten voltijd 2008/09 4.320 2011/12 4.460 2011/12 t.o.v. 2008/09

+3%

Studenten deeltijd/duaal 2008/09 1.250 2011/12 1.095 2011/12 t.o.v. 2008/09 -12%

450 300

 

 150 2008/09

2010/11

2017/18

61

Bijlage 2 Macro (sociaal-)economische ontwikkelingen B2.1 Leeftijdsopbouw van de bevolking Er komen steeds meer ouderen in Nederland… In 1990 is de bevolking relatief jong. Dat geldt zowel voor Noord Nederland als voor Nederland in zijn geheel. De leeftijdsgroepen tussen 20 en 45 jaar zijn aanmerkelijk groter dan de leeftijdsgroepen vanaf 45 jaar. Voor de groep die met pensioen gaat (tussen 60 en 65 jaar) staan ruim anderhalf keer zoveel jongeren tussen 15 en 20 jaar klaar die de arbeidsmarkt op kunnen stromen. In 2010 is dat al sterk veranderd. De leeftijdsgroepen die twintig jaar eerder het grootst waren, zijn dat nog steeds. Maar nu zijn dit de leeftijdsgroepen tussen 40 en 65 jaar. Tegenover de groep 60-65 jarigen staat nu een groep 15 tot 20 jarigen die ongeveer even groot is. In 2020 is de veroudering van de bevolking nog sterker. Tegenover de groep 60-65 jarigen staat nu een groep 15-20 jarigen die kleiner is. …en Noord Nederland heeft een relatief zeer oude bevolking Er zijn ook verschillen tussen de bevolkingsopbouw in Noord Nederland en in Nederland. Vanaf 1990 is Noord Nederland is al relatief oud. Het aandeel ouderen is groter en het aandeel jongeren is kleiner dan in Nederland. Volgens de prognose voor 2020 zal dit RBPI de komende jaren relatief oud blijven. Dat blijkt ook uit de groei van de bevolking. Nederland zal tussen 2010 en 2020 groeien met ruim drie procent, in Noord Nederland zal de bevolking met minder dan één procent toenemen. Deze oude RBPI heeft zelfs in 2010 al een grotere groep 60-65 jarigen dan jongeren van 15-20 jarigen. In Noord Nederland is de vergrijzing sterker dan landelijk gemiddeld.

BOX 2: Bevolkingspiramide Leeftijdsopbouw van de bevolking van 1990 tot 2020 Een belangrijk structureel kenmerk van de regio is de samenstelling van de bevolking naar leeftijd. Dit wordt weergegeven aan de hand van een bevolkingspiramide. Door de bevolkingsopbouw voor meerdere jaren te tonen, wordt de verschuiving in de leeftijdsopbouw zichtbaar. Daarom is de bevolkingsopbouw voor de jaren 1990 en 2010 weergegeven. Deze verschuiving zet zich de komende jaren door. Dat blijkt als de prognose van de bevolkingsopbouw in 2020 wordt toegevoegd. Om een vergelijking te kunnen maken per leeftijdsgroep tussen het RBPI Noord Nederland en Nederland is de totale bevolking op 100% gesteld. Hierdoor is zichtbaar of een regio relatief jong of oud is ten opzichte van heel Nederland. De leeftijdsgroepen zijn per 5 jaar samengenomen.

Figuur B2.1 – Bevolkingspiramides Noord Nederland

1990

90 tot 95 jaar

2010

Nederland

Prognose 2020

80 tot 85 jaar 70 tot 75 jaar

60 tot 65 jaar 50 tot 55 jaar 40 tot 45 jaar 30 tot 35 jaar 20 tot 25 jaar 10 tot 15 jaar Jonger dan 5 jaar 0

0,02

0,04

Bron: CBS Statline; bewerking ITS

62

0,06

0,08

0,1

0

0,02

0,04

0,06

0,08

0,1

0

0,02

0,04

0,06

0,08

0,1

B2.2 Economische ontwikkeling in Noord Nederland De ontwikkelingen in de TI in Noord Nederland staan niet los van de algemeen economische ontwikkelingen in het RBPI. Een vaak gehanteerde indicator voor de algemene economische ontwikkelingen is de ontwikkeling van de werkgelegenheid van alle werknemers. De ontwikkeling in de werkgelegenheid is per RBPI verschillend. Tot en met 2008 was er sprake van groei van de werkgelegenheid in alle RBPI’s. In de periode tussen 2008 en 2010 is de werkgelegenheid in alle RBPI’s gekrompen. Voor Nederland totaal bedroeg de jaarlijkse krimp in de werkgelegenheid een procent. In Noord Nederland was de jaarlijkse krimp groter, namelijk bijna anderhalf procent. Noord Nederland is daarmee een van de grootste krimpregio in die periode. Vanaf 2010 is in Noord Nederland net als de meeste andere RBPI’s is de werkgelegenheid weer gestegen, zij het iets minder hard dan in de andere RBPI’s. De krimp in de werkgelegenheid werd mede veroorzaakt door de krimp in de bouw. In een recente studie naar regionale krimp laat het CBS zien dat alle RBPI’s geraakt worden door de malaise in de bouw. In de provincies Groningen, Friesland en Zuid Holland was de krimp in de bouwsector het sterkst. Overigens wordt daarbij opgemerkt dat de bouwinstallatie hierdoor wat minder geraakt wordt dan andere deelsectoren van de bouw zoals projectontwikkelaars en de burgerlijke en utiliteitsbouw. Figuur B2.2 – Gemiddelde jaarlijkse groei werkgelegenheid werknemers (in arbeidsjaren)

Noord Nederland

2008 - 2010 



2010 - 2011

 



 



Noord Holland

2006 - 2008

 

Midden Nederland

Zuid Nederland





Gelderland/Overijssel

Zuid Holland





Nederland

 









-2%

-1%

 0%

1%

2%

3%

Bron: CBS Statline; bewerking ITS

63

Bijlage 3 Uitgangspunten bij het prognosemodel Het prognosemodel gaat uit van groei in de TI vanaf 2017 Met behulp van het prognosemodel voor de installatiebranche is op basis van ontwikkelingen uit de afgelopen jaren berekend of er in de toekomst overschotten of tekorten aan schoolverlaters zullen zijn. Gebleken is dat conjuncturele ontwikkelingen lastig zijn in te schatten. De omslag naar een groeiende economie is al diverse keren voorspeld maar liet nog steeds op zich wachten. Het lijkt er nu op dat de economie geleidelijk uit het dal klimt. In het prognosemodel is daarom voor de TI uitgegaan voor een omslag in 2016. Vanaf 2017 wordt verondersteld dat de TI weer voorzichtig (jaarlijks met één procent) gaat groeien. TI-schoolverlaters kunnen ook in andere branches aan de slag Zowel bij groei als bij krimp heeft de branche nieuwe mensen nodig om opengevallen plaatsen in te vullen, dit is de wervingsbehoefte. De afgelopen jaren is het aantal scholieren en studenten van de TI-opleidingen echter steeds afgenomen, zowel in het vmbo als in het mbo. Steeds meer scholieren en studenten kiezen voor een brede opleiding. In het vmbo betreft dit de sectorbrede technische opleidingen. Ook in het mbo zien we deze ontwikkeling, bijvoorbeeld bij de brede opleidingen tot technicus. Deze brede opleidingen leiden niet specifiek op voor de TI. Zo leidt de Middenkader engineering opleiding op voor technicus in de metaal, elektrotechniek, installatietechniek, machinebouw en mechatronica. De TI moet dus concurreren met de metaal en machinebouw in de strijd om de schoolverlaters. Niet alleen de ontwikkeling van het aantal gediplomeerden is daarom van belang bij het bepalen hoeveel schoolverlaters in de toekomst beschikbaar komen voor de TI-branche, ook de mate waarin de gediplomeerden kiezen voor de TI. In de wervingskracht zijn beide verdisconteerd. Voorkeur voor TI-opgeleide schoolverlaters, in tweede instantie voor niet-TI-opgeleiden De meeste werkgevers hebben voorkeur voor een schoolverlater met een TI-gerichte opleiding. Uit het onderzoek in de afgelopen jaren bleek dat het grootste deel van de TI-werkgevers een TI-gerichte opleiding een pre vindt bij het aantrekken van (leerling)monteurs. Voor de prognose kijken we daarom in eerste instantie of er voldoende TI-opgeleide schoolverlaters beschikbaar komen voor de vacante monteurs- en technicusfuncties. De afgelopen jaren waren er vrijwel steeds onvoldoende geschikte TI-schoolverlaters om aan de vraag van de bedrijven te voldoen. Om toch over voldoende (leerling)monteurs te kunnen beschikken, zijn bedrijven gaan uitwijken naar anders opgeleiden. Voor de prognose is nagegaan in hoeverre toekomstige problemen in de personeelsvoorziening van monteurs en technici verminderen als de TI-bedrijven in dezelfde mate als in het verleden niet-TI-opgeleide schoolverlaters aan blijven nemen.

64

Kerngegevens Technische Installatiebranche 2014

Recommend Documents