Kerngegevens Technische Installatiebranche 2014

Kerngegevens Technische Installatiebranche 2014 Gelderland/Overijssel Harry van den Tillaart John Warmerdam Hedwig Vermeulen Sanne Elfering Carolien van Rens Wouter de Wit Evelien Sombekke Ellen van de Wetering

ITS Nijmegen 2014

1

ISBN 978 90 5554 460 8 NUR 959, 966 © 2014 ITS, Radboud Universiteit Nijmegen Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, micro¬film of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestem¬ming van het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

2

Voorwoord Voor iedere regio is het van groot belang dat er voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar is, niet alleen op dit moment maar ook in de komende jaren. Om hier zicht op te houden is informatie nodig over ontwikkelingen die zich aan de bedrijfskant én aan de onderwijskant voordoen. Het onderzoeksprogramma van OTIB is erop gericht de desbetreffende ontwikkelingen nauwgezet te volgen. Jaarlijks worden gegevens verzameld over onze branche, de bedrijven en de werknemers in de branche, de arbeidsmarkt, het reguliere onderwijs en de scholing van werknemers. Resultaten van dit onderzoek worden uitgewerkt naar regionaal niveau. Het voorliggende onderzoek is ook dit jaar uitgevoerd door het ITS. Daarbij heeft het ITS weer uitvoerig gebruik gemaakt van beschikbare databestanden en zijn gegevens van het CBS en diverse andere instellingen bij elkaar gebracht. Daarnaast zijn gegevens verkregen door middel van meerdere enquêtes bij de bedrijven in onze branche. In het rapport wordt niet alleen een analyse gemaakt van ontwikkelingen die zich in de afgelopen jaren in de TI-bedrijven en op de arbeidsmarkt hebben voorgedaan, maar wordt ook nadrukkelijk naar de toekomst gekeken. U vindt hierin een beschrijving van belangrijke ontwikkelingen die de komende jaren in onze branche verwacht worden en een prognose van vraag en aanbod op de TI-arbeidsmarkt voor de periode tot 2018, Die prognose is landelijk en voor uw regio uitgewerkt. Hierbij is onder andere geanalyseerd welke ontwikkelingen zich bij de TI-opleidingen voordoen, waarbij zowel naar de aantallen leerlingen als naar de aantallen gediplomeerden is gekeken. Bij het TI mbo is sprake van zorgelijke ontwikkelingen. Het aantal bpv-plaatsen is de afgelopen jaren sterk teruggelopen. Dit is voor onze branche een belangrijke bron voor werving van nieuwe werknemers. Het is dan ook van groot belang dat onze branche een groter deel van de mbo’ers een kans op een opleiding biedt en ze vervolgens beter weet te binden dan nu het geval is. Te meer omdat de uitstroom van ouderen doorgaat en er over een aantal jaar weer nieuwe kansen voor onze branche verwacht worden. Veel bedrijven in de regio zijn ook al actief op zoek naar nieuwe producten en diensten. Om deze kansen te kunnen benutten moet voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar zijn. Een speerpunt is ook de zichtbaarheid van onze branche in het onderwijs. Opleidingen in de techniek worden breder. De sectorbrede techniekopleidingen groeien. Leerlingen techniek hebben meer keuzemogelijkheden en kunnen ook in andere branches aan de slag. Dat geldt met name ook voor de hogere opleidingen. Onze branche zal alles op alles zetten om voldoende leerlingen voor zich te blijven winnen. Het onderzoek laat uiteraard zien dat onze branche nog steeds last heeft van de recessie. Maar er komt ook in naar voren dat veel TI-bedrijven van de nood een deugd proberen te maken door op zoek te gaan naar nieuwe marktmogelijkheden. Dat biedt goede perspectieven voor de toekomst. In het vertrouwen dat de resultaten van dit onderzoek u extra handvatten zullen bieden voor het maken van gefundeerde keuzes in uw regio, wens ik u veel succes in uw werkzaamheden voor onze branche.

Elly Verburg Directeur OTIB

3

4

Inhoud Voorwoord 3 Leeswijzer 7 1 Profiel van de TI – Gelderland/Overijssel

8

2 De toekomst: arbeidsmarktprognose – Gelderland/Overijssel

10

3 Aandachtspunten en actiepunten – Gelderland/Overijssel 3.1 Aandachtspunten 3.2 Actiepunten

12 12 13

Kerngegevens 15 4

Aanbodkant: ontwikkelingen in het onderwijs 4.1 Uitstroom uit het vmbo – Nederland 4.1 Uitstroom uit het vmbo – Gelderland/Overijssel 4.2 Instroom in mbo TI – Nederland 4.2 Instroom in mbo TI – Gelderland/Overijssel 4.3 Leerwerkbanen mbo TI – Nederland 4.3 Leerwerkbanen mbo TI – Gelderland/Overijssel 4.4 Leerwerkbanen mbo TI naar niveau – Nederland 4.4 Leerwerkbanen mbo TI naar niveau – Gelderland/Overijssel 4.5 Leerwerkbanen mbo TI naar leeftijd – Nederland 4.5 Leerwerkbanen mbo TI naar leeftijd – Gelderland/Overijssel 4.6 Ontwikkeling gediplomeerden mbo TI – Nederland 4.6 Ontwikkeling gediplomeerden mbo TI – Gelderland/Overijssel 4.7 Uitstroom uit mbo TI naar de arbeidsmarkt – Nederland 4.7 Uitstroom uit mbo TI naar de arbeidsmarkt – Gelderland/Overijssel 4.8 Ontwikkeling aantal hbo gediplomeerden TI – Nederland 4.8 Ontwikkeling aantal hbo gediplomeerden TI – Gelderland/Overijssel

16 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33

5

Vraagkant: TI-branche in de recessie 5.1 Maatregelen voor marktversterking – Nederland 5.1 Maatregelen voor versterking marktpositie – Gelderland/Overijssel 5.2 Personele maatregelen vanwege de recessie – Nederland 5.2 Personele maatregelen vanwege de recessie – Gelderland/Overijssel 5.3 Personele ontwikkeling TI tijdens de recessie – Nederland 5.3 Personele ontwikkeling TI tijdens de recessie – Gelderland/Overijssel 5.4 Personele maatregelen voor behoud personeel – Nederland 5.4 Personele maatregelen voor behoud personeel – Gelderland/Overijssel 5.5 Recente ontwikkeling werkvoorraad – Nederland 5.5 Recente ontwikkeling werkvoorraad – Gelderland/Overijssel 5.6 Moeilijk vervulbare vacatures – Nederland 5.6 Moeilijk vervulbare vacatures – Gelderland/Overijssel

34 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

6

Uitgebreid profiel TI-bedrijven en werkgelegenheid 6.1 TI-bedrijven en werkgelegenheid – Nederland 6.1 TI-bedrijven en werkgelegenheid – Gelderland/Overijssel 6.2 TI-bedrijven naar bedrijfsactiviteit – Nederland 6.2 TI-bedrijven naar bedrijfsactiviteit – Gelderland/Overijssel

46 46 47 48 49

5

6.3 6.3 6.4 6.4 6.5 6.5 6.6 6.6

TI-bedrijven naar grootteklasse – Nederland TI-bedrijven naar grootteklasse – Gelderland/Overijssel TI-werknemers naar persoonskenmerken – Nederland TI-werknemers naar persoonskenmerken – Gelderland/Overijssel TI-werknemers naar functie – Nederland TI-werknemers naar functie – Gelderland/Overijssel TI-werknemers naar leeftijd – Nederland TI-werknemers naar leeftijd – Gelderland/Overijssel

50 51 52 53 54 55 56 57

7 Vraag en aanbod van monteurs op dit moment 7.1 Vraag en aanbod van monteurs op dit moment – Nederland 7.1 Vraag en aanbod van monteurs op dit moment – Gelderland/Overijssel

58 58 59

Literatuur

60

Bijlage 1 Profiel van de TI – Nederland Bijlage 2 Macro (sociaal-)economische ontwikkelingen Bijlage 3 Uitgangspunten bij het prognosemodel

61 62 64

6

Leeswijzer

In deze rapportage laten de eerste drie paragrafen zien hoe de installatiebedrijven in Gelderland/Overijssel er op dit moment voorstaan (profiel), hoe de arbeidsmarktsituatie er in de toekomst uit zal zien (prognose) en welke acties er gevraagd worden aan de regio om negatieve ontwikkelingen te keren. Vanaf paragraaf 4 volgt de achtergrondinformatie waarop deze ontwikkelingen en actiepunten zijn gebaseerd. Zowel de aanbodkant als de vraagkant wordt in beeld gebracht. Aan de aanbodkant gaat het om het onderwijs dat toeleidt naar de TI. Steeds wordt de ontwikkeling in de afgelopen jaren beschreven, wat er op dit moment gebeurt en wat dat betekent voor de toekomst. Aan de vraagkant gaat het om de bedrijven en werknemers in de TI. In paragraaf 5 wordt aangegeven hoe de recessie ingrijpt in de TI en hoe de bedrijven daarop reageren. Paragraaf 6 geeft een uitgebreide beschrijving van de TI-branche en paragraaf 7 de recente ontwikkeling van vacatures en werkzoekenden. De aantallen in deze rapportage zijn voor de leesbaarheid zoveel mogelijk afgerond op vijf- of tientallen. Vanaf paragraaf 4.1 wordt op de rechterpagina steeds de situatie in de TI voor Gelderland/Overijssel gepresenteerd. Belangrijke en opvallende ontwikkelingen worden beschreven, evenals afwijkingen van de landelijke situatie. Elke pagina betreft één onderwerp, geïllustreerd met de relevante cijfers in figuren en tabellen. Op de linkerpagina staat over datzelfde onderwerp steeds de situatie van Nederland, zonder verdere toelichting. Wie dat wil, kan de cijfers over Gelderland/Overijssel vergelijken met die over Nederland. In bijlage 1 staat het profiel van Nederland, bijlage 2 geeft macro (sociaal-)economische achtergrondinformatie over de regio. Bijlage 3 beschrijft de uitgangspunten van het prognosemodel.

7

1

Profiel van de TI – Gelderland/Overijssel

TI bedrijven nu (2013)

TI werknemers nu (2013)

 TI-bedrijven

 werknemers



 Elektrotechniek

 werknemers < 25 jaar

 Installatietechniek

 werknemers > 55 jaar

 Koeltechniek

 banenverlies vanaf 2008 zoveel werkzoekenden (<6 maanden)

 Ontslaat vast personeel

als vacatures voor monteurs

 Heeft minder bpv-plaatsen  Heeft moeilijk vervulbare vacatures  werkvoorraad  Richt zich (meer) op nieuwe producten/ diensten  Richt zich (meer) op kwalificering medewerkers

TI BEDRIJVEN EN WERKNEMERS TOEKOMST (2018) In 2018 vooral  aan monteurs  meer monteurs en technici dan de vraag

8

Onderwijs 800

TI gediplomeerden

VMBO 700



600



500 400

TI leerlingen 2008/09 1.225 2011/12 875 2011/12 t.o.v. 2008/09

-29%

MONTEUR Deelnemers 2008/09 4.240 2011/12 3.330 2011/12 t.o.v. 2008/09

-21%



300 2008/09

2010/11

2017/18

200 Gediplomeerden monteur

MBO 1400



Gediplomeerden techicus



Starters leerwerkbaan 2008/09 1.180 2011/12 975 2011/12 t.o.v. 2008/09 -17%

1200 1000







800



600 400

240

2008/09

2010/11

HBO

2017/18

Gediplomeerden TI voltijd

TECHNICUS Deelnemers 2008/09 3.610 2011/12 3.150 2011/12 t.o.v. 2008/09

-13%

Starters leerwerkbaan 2008/09 245 2011/12 140 2011/12 t.o.v. 2008/09 -43%

Gediplomeerden TI deeltijd/duaal

200 160

Studenten voltijd 2008/09 805 2011/12 750 2011/12 t.o.v. 2008/09

 

120



80 40 0



2008/09

-7%

Studenten deeltijd/duaal 2008/09 160 2011/12 125 2011/12 t.o.v. 2008/09 -22%

  2010/11

2017/18

9

2

De toekomst: arbeidsmarktprognose – Gelderland/Overijssel

Te weinig TI-schoolverlaters, zowel landelijk als in Gelderland/Overijssel Zodra de TI weer gaat groeien, neemt de vraag naar schoolverlaters toe. In 2018 zal de branche in Gelderland/Overijssel behoefte hebben aan 155 schoolverlaters met een TI-monteur opleiding en 175 mbo-technici. Een totale wervingsbehoefte van 330 schoolverlaters voor deze functies. Het aanbod aan gediplomeerden die beschikbaar komen voor de monteurs en technici-functie op de TI-arbeidsmarkt, ofwel de TI-wervingskracht, neemt echter af. Deze TI-wervingskracht daalt van 160 schoolverlaters voor TI-monteurs en TI-technici in 2013 naar 125 schoolverlaters in Gelderland/Overijssel 2018. Dat zijn er fors minder dan de wervingsbehoefte. Er zullen dan ook tekorten zijn, zowel voor TI-monteurs als voor technici. De grootste arbeidsmarktproblemen zijn te vinden bij de mbo-technici. Voor deze functies zullen er in 2018 zo’n 150 TI-schoolverlaters te weinig zijn in Gelderland/Overijssel. Voor alle jaren ligt de wervingsbehoefte ver boven het aanbod van schoolverlaters TI-technici dat beschikbaar komt. De arbeidsmarkt voor monteurs met een TI-opleiding wordt steeds krapper. In alle jaren tot en met 2018 zijn er te weinig schoolverlaters met een TI-monteuropleiding beschikbaar voor de TI. De daling van het aantal gediplomeerden gaat bovendien harder dan de daling in de wervingsbehoefte. Het tekort aan monteurs neemt in de tijd dan ook verder toe. In Gelderland/Overijssel tekort aan schoolverlaters voor technici Bedrijven hebben de afgelopen jaren oplossingen gevonden voor het tekort aan schoolverlaters door uit te wijken naar schoolverlaters met een andere opleidingsachtergrond. Ook de komende jaren zullen de bedrijven uitwijken naar andere schoolverlaters. Daardoor kunnen in 2018 nog 200 monteursfuncties worden opgevuld. Daarmee wordt voorkomen dat er een tekort ontstaat aan monteurs. Voor de vraag naar schoolverlaters voor de technicusfuncties zijn er niet voldoende uitwijkmogelijkheden voor de bedrijven. Zowel in Gelderland als in Overijssel blijft de komende jaren een groot tekort aan schoolverlaters voor technicusfuncties bestaan.

10

Figuur 2.1 – Raming van de aansluiting tussen behoefte en beschikbaarheid van schoolverlaters voor de functies van monteur en technicus, 2018 Nederland 1200 Wervingsbehoefte 960

720

Wervingskracht TI opgeleiden



Wervingskracht overig opgeleiden





480



240

 

0

Monteur wervingsbehoefte

Monteur wervingskracht

Technicus wervingsbehoefte

Technicus wervingskracht

Gelderland 200 Wervingsbehoefte



160

Wervingskracht TI opgeleiden

 120

Wervingskracht overig opgeleiden



80

 40

 

0

Monteur wervingsbehoefte




Overijssel 150 Wervingsbehoefte

125

Wervingskracht TI opgeleiden Wervingskracht overig opgeleiden

100 75 50

 

25 0







 Monteur wervingsbehoefte




Bron: Mn services, CBS; bewerking ITS

11

3

Aandachtspunten en actiepunten – Gelderland/Overijssel

3.1 Aandachtspunten Recessie en krimp werkgelegenheid In RBPI Gelderland/Overijssel slaat de economische crisis net iets harder toe als in de rest van Nederland. In 2013 zijn er 3.412 werknemers minder dan in 2008, een afname van 12 procent. Hiermee laat dit RBPI de op één na grootste daling zien van alle regio’s. Alleen in Noord Holland daalt het aantal werknemers in deze periode sterker. Bovendien zijn er nu 111 TI-bedrijven minder dan in 2008, een daling van zeven procent sinds het begin van de crisis. Zowel het aantal werknemers als het aantal bedrijven neemt overigens vooral sterk af sinds 2011. Daar staat tegenover dat het aantal TI-bedrijven tussen 2000 en 2008 harder is gestegen dan landelijk, met elf procent en landelijk met zeven procent. Desondanks is de branche nu fors gekrompen. In Overijssel is de werkgelegenheidontwikkeling tot 2008 gunstiger geweest dan in Gelderland. Ook de krimp in de jaren daarna was minder dan in Gelderland waardoor de afname van de werkgelegenheid in Gelderland inmiddels duidelijk onder het niveau van 2000 zit. In Overijssel is de werkgelegenheid niet zover teruggevallen. Daling aantal opleidingsplaatsen De recessie en de daarmee gepaard gaande daling van de bedrijvigheid en de werkgelegenheid heeft ook gevolgen voor de beschikbaarstelling van opleidingsplaatsen. Tussen 2008 en 2011 is het aantal startende leerwerkbanen voor mbo TI-monteuropleidingen met 15 procent afgenomen. Dit is een minder grote afname dan landelijk in de TI het geval is (min 30 procent), maar hierop volgt in de regio een flinke afname van 23 procent tussen 2011 en 2012 (landelijk min 12 procent). Het aantal startende leerwerkbanen voor de opleidingen tot mbo technicus daalt tussen 2008 en 2011 met 35 procent en tussen 2011 en 2012 daalt dit nog eens met 32 procent. Dat is een beduidend grotere afname dan landelijk in het geval is. Landelijk daalt dit aantal in beide periodes namelijk met 24 procent. Het aantal leerwerkbanen blijft in het RBPI bij zowel de TI-monteuropleidingen als de technicusopleidingen fors onder het niveau van 2008. De daling betreft aanvankelijk vooral leerwerkbanen op niveau 2, later ook op niveau 3 en 4. Het aantal leerwerkbanen niveau 3 en 4 daalt tussen 2008 en 2012 zelfs iets harder dan landelijk het geval is, terwijl het aantal op niveau 2 juist iets minder sterk afneemt. Dit hangt waarschijnlijk samen met de eerder genoemde, specifiek in deze regio geldende, sterke afname van het aantal leerwerkbanen voor de technicusopleidingen. Dit zijn namelijk vaak niveau 4-opleidingen. Minder vacatures, meer werkzoekenden In Gelderland/Overijssel was volgens recente cijfers van het UWV in 2011 en 2012 het aantal vacatures voor lagere en middelbare monteurfuncties TI ongeveer net zo groot is als het totaal aantal werkzoekenden. Er waren dus relatief veel monteurs nodig. Landelijk was het aantal vacatures in die periode een stuk lager dan het totaal aantal werkzoekenden. De toenemende vraaguitval en de afnemende werkvoorraden in de bedrijven hebben tot gevolg gehad dat de arbeidsmarkt in de TI minder gespannen is geworden. Zowel landelijk als in Gelderland/Overijssel signaleert het UWV in het vierde kwartaal van 2012 een scherpe daling van het aantal vacatures voor TI-monteurs op lager en middelbaar niveau en tegelijkertijd een stijging van het aantal ingeschreven werkzoekende monteurs van lager en middelbaar niveau. Hierdoor kan de arbeidsmarkt vanaf dat moment als ‘ruim’ worden getypeerd. Scherpe daling aantal schoolverlaters Behalve met deze conjuncturele ontwikkelingen heeft de TI in RBPI Gelderland/Overijssel te maken met de gevolgen van de structurele demografische trend van vergrijzing en ontgroening van de werkzame bevolking. Die komt aan de ene kant tot uitdrukking in een groeiende uitstroom van oudere werknemers uit de TI-bedrijven, en aan de andere kant uit een te verwachten daling van de instroom van jongeren in de TI-opleidingen, zodanig sterk dat – bij ongewijzigd beleid – de uitstroom van oudere werknemers op termijn niet meer door de instroom van jongere schoolverlaters zal kunnen worden gecompenseerd. - Evenals landelijk in de TI is in Gelderland/Overijssel sprake van een daling van het jaarlijks aantal gediplomeerden van vmbo TI. Die daling was vóór de recente crisisjaren al aan de gang (tussen 2008 en 2011 min 27 procent), maar ze zet volgens de prognose de komende jaren versterkt door, met een verdere afname van nog eens 28 procent tot 2018. Dit is een minder sterke daling dan landelijk in de TI. 12

- Gediplomeerden van de Theoretische Leerweg (TL) zijn een belangrijke toevoerroute voor de technicusopleidingen in het mbo. Op landelijk niveau zal het aantal TL-gediplomeerden de komende jaren naar verwachting stijgen en dit kan enige compensatie bieden voor de sterke daling van de vmbo TI-gediplomeerden bij de instroom in de mbo opleidingen. In RBPI Gelderland/Overijssel zal dit niet het geval zijn. Tot 2017/18 is namelijk in het RBPI juist een daling van 24 procent voorzien van het aantal gediplomeerden TL. Dit betekent dat de afname van het aantal vmbo TI-gediplomeerden in Gelderland/Overijssel nooit voldoende gecompenseerd gaat worden. - Bij de mbo TI-monteur gediplomeerden was tussen 2008 en 2011 sprake van een lichte daling in de bbl en een flinke stijging in de bol. Het aantal bol’ers is echter in deze opleidingen verhoudingsgewijs klein. De verwachting is dat het aantal mbo TI-monteur gediplomeerden tot en met 2017/18 sterk zal gaan afnemen. Dit is ook landelijk het geval. - Bij de gediplomeerden van de mbo technicus opleidingen is in Gelderland/Overijssel tussen 2008 en 2011 sprake van een sterke daling van het aantal bbl’ers (min 16 procent). Landelijk is juist sprake van een stijging van 13 procent. Het aantal bol-gediplomeerden daalt licht (min 1 procent), evenals landelijk. In de toekomst zal zowel het aantal bbl- als het aantal bol-gediplomeerden van de technicusopleidingen verder afnemen. Prognose: tekorten aan gericht opgeleide jongeren, vooral voor functie van technicus Uit de prognose voor RBPI Gelderland/Overijssel voor de periode tot 2018 komt het volgende beeld naar voren wat betreft te verwachten tekorten aan schoolverlaters in de TI: - Puur uitgaande van specifieke TI-gerichte opleidingen zullen er de komende jaren tekorten ontstaan, oplopend tot een tekort van 55 gediplomeerde mbo TI-monteurs en 150 gediplomeerde mbo technici in 2018. Met name voor de functies van technicus zal de wervingsbehoefte van TI-bedrijven over Gelderland/ Overijssel gezien de komende jaren fors boven het aanbod van TI-schoolverlaters liggen. In Gelderland zal dit tekort groter zijn dan in Overijssel. - Maar TI-bedrijven blijken bij gebrek aan voldoende aanbod van TI-opgeleide schoolverlaters uit te wijken naar anders opgeleide schoolverlaters; dat zijn vaak wel mbo’ers met verwante andere opleidingen in de techniek. De bedrijven passen zich bij hun werving aan de realiteiten op de arbeidsmarkt aan. - Als hier bij de prognose rekening mee wordt gehouden, blijkt dat het tekort bij de monteurs kan worden gecompenseerd. In Gelderland/Overijssel zou dat voldoende kunnen zijn om het voorziene tekort aan monteurs in 2018 te voorkomen. - Uitwijken naar c.q. aantrekken van anders opgeleiden zal niet voldoende soelaas bieden om de tekorten aan technici te compenseren. Voor de vraag naar schoolverlaters voor deze functies zijn er te weinig uitwijkmogelijkheden. Zowel in Gelderland als in Overijssel zal de komende jaren een groot tekort aan schoolverlaters voor technicusfuncties blijven bestaan.

3.2 Actiepunten Actie blijft nodig om meer scholieren en studenten in TI-opleidingen te krijgen Gelderland/Overijssel zal zich in de toekomst moeten blijven inzetten om voldoende TI-schoolverlaters te vinden voor openvallende arbeidsplaatsen. Met name schoolverlaters met een opleiding tot technicus zullen lastig te vinden zijn. Dit lijkt nu minder urgent omdat de arbeidsmarkt op het moment redelijk ruim is. Hierdoor zullen er, wellicht meer dan in eerdere jaren, ervaren mensen beschikbaar zijn om vacatures te vervullen. Het tekort aan TI-schoolverlaters voor deze functies zal in de komende jaren echter dermate groot worden dat het probleem alleen daarmee niet verholpen kan worden. Het RBPI zal zich dan ook, samen met het onderwijs, moeten inspannen om meer scholieren en studenten in TI-opleidingen te krijgen. Actiepunt: aantal leerwerkbanen op peil houden In Gelderland/Overijssel is het aantal startende leerwerkbanen de afgelopen jaren fors gekrompen. Veel TI-bedrijven zien de werkvoorraad teruglopen en hebben moeite hun mensen aan het werk te houden. Voor opleiden van jongeren is in deze lastige tijd minder ruimte. Waar bedrijven afzonderlijk te weinig mogelijkheden hebben om bpv-plaatsen beschikbaar te stellen, zouden bedrijven gezamenlijk en zou de TI als branche, samen met het onderwijs, naar oplossingen moeten zoeken.

13

Actiepunt: bedrijven blijven activeren en ondersteunen Er zijn nogal wat bedrijven in de TI die wel erkend leerbedrijf zijn, maar die niet actief opleiden. Voor een deel zal de recessie deze bedrijven parten spelen, maar met name in grotere TI-bedrijven is hier wellicht meer mogelijk dan nu gebeurt. Voldoende instroom van jongeren is cruciaal voor een evenwichtig samengesteld personeelsbestand in de toekomst. De branche dient het belang hiervan bij de bedrijven onder de aandacht te blijven brengen en bedrijven actief te blijven ondersteunen bij het aanbieden van leerwerkbanen en het aantrekken van geschikte leerlingen voor die plaatsen. Actiepunt: alert zijn op potentieel route vmbo TL mbo technicus, met oog op toekomstige tekorten In Gelderland/Overijssel zal naar verwachting de komende jaren een tekort komen aan jonge schoolverlaters met een technicusopleiding. In het RBPI is het aantal mbo-gediplomeerden van deze opleidingen de afgelopen jaren al sterk afgenomen. Ook is het aantal leerwerkbanen voor technicusopleidingen verhoudingsgewijs sterk gedaald. Dit betekent dat op dit moment ook minder gediplomeerden in de pijplijn zitten. Daar komt bij dat het aantal vmbo-gediplomeerden TL – een belangrijke toevoer voor de technicusopleidingen – in het RBPI de komende periode sterk blijft dalen, dus de toekomst ziet er ook weinig rooskleurig uit voor de instroom in de technicusopleidingen. De technicusopleidingen zullen in het RBPI dan ook de komende jaren in het gedrang komen. Bedrijven zouden gezamenlijk met de opleidingen kunnen bezien hoe ze meer jongeren uit de groep vmbo’ers TL voor de TI kunnen interesseren en in de TI-leerwerkbanen kunnen inpassen. Meer zichtbare aanwezigheid van TI-bedrijven op de scholen (vmbo’s, ROC’s) en actievere begeleiding van leerlingen vanuit de scholen of vanuit intermediairs als b.v. InstallatieWerk kan hier wellicht bij helpen. Dit is ook belangrijk omdat jongeren in de beroepsopleiding vaak zelf verantwoordelijk zijn voor het vinden van een stageplaats of leerwerkbaan. Niet alle jongeren zal het in deze lastige tijd lukken op eigen kracht zo’n leerplek bij een TI-bedrijf te bemachtigen. Risico is dat ze afhaken en elders aan de slag gaan. Actiepunt: ruimte zoeken voor ‘inpassing’ van jongeren in bedrijven Jongeren die de arbeidsmarkt opkomen zijn niet altijd ‘pasklaar’ gekwalificeerd voor een vacature in de TI. Gemotiveerde jongeren zijn vaak wel goed ‘inpasbaar’ in een TI-bedrijf, mits ze de mogelijkheid krijgen zich in het bedrijf en in het werk de benodigde specifieke vaardigheden aan te leren. TI-bedrijven zouden ruimte moeten maken voor inpassing van deze jongeren, bijvoorbeeld door ‘opstap’-functies onder in het functiegebouw te creëren of door het werk anders te organiseren. Wellicht kunnen ervaren oudere collega’s daarbij een rol spelen, als zij bij tekort aan werk niet direct productief kunnen worden ingezet. Door dit te combineren met interne doorstroming van mbo-2 of mbo-3 gediplomeerden naar mbo-4 opleidingen (voor zover zij de capaciteiten hebben), kan ruimte worden geschept. De opleidingen zouden flexibel op dergelijke initiatieven in moeten spelen en de TI-bedrijven actief moeten ondersteunen. TI-bedrijven ook op zoek naar nieuwe markten en activiteiten Pas sinds 2011 is de recessie bij de TI in Gelderland/Overijssel echt goed zichtbaar, dat is later dan in andere regio’s. De werkvoorraad in het RBPI krimpt in 2011, het aantal leerwerkbanen daalt vanaf dat jaar sterker, en het aantal werkzoekenden op lagere en middelbaar niveau overstijgt het aantal vacatures. Ook nemen TI-bedrijven in Gelderland/Overijssel vanaf 2011 vaker maatregelen tegen de recessie in de flexibele schil. Zo worden er minder vaak externen ingehuurd en worden tijdelijke contracten werden minder vaak verlengd. Veel bedrijven in het RBPI zijn zich bovendien gaan richten op het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten. De recessie zet deze bedrijven kennelijk aan tot vernieuwing. Om die vernieuwing vorm te geven zijn goede vakmensen nodig. Wellicht kunnen nieuwe instromers vanuit de opleidingen op dit punt nog nieuwe impulsen geven, als met hen ook nieuwe kennis (b.v. ict, milieutechniek) de bedrijven binnen komt. Dergelijke nieuwe kennis moet dan wel in de opleidingen zijn opgenomen. Behoud van vakkennis door preventie van werkloosheid Met het verlies van werkgelegenheid en de forse uitstroom van monteurs uit de TI is de laatste jaren veel vakmanschap uit de bedrijven verdwenen. Een deel van de bedrijven is inmiddels ook genoodzaakt te snijden in de vaste kern van het personeel. Daarmee stromen vakmensen uit die bij een weer aantrekkende markt niet zonder meer door nieuwkomers te vervangen zijn. De TI zou – eventueel samen met andere branches in de techniek – kunnen zoeken naar mogelijkheden om deze vakmensen voor de branche te behouden, bij voorbeeld door (tijdelijke) onderlinge uitwisseling van personeel, matching van (tijdelijke) overschotten en tekorten in de regio, inzetten van vakkrachten voor indirect productieve werkzaamheden zoals opleiding en begeleiding van jongeren, stroomlijning van werkprocessen of doorontwikkeling van producten en technieken die het bedrijf gebruikt. Dit voorkomt werkloosheid - en langdurige werkloosheid - en verder verlies van ‘kenniskapitaal’ van de TI. 14

Kerngegevens Gelderland/Overijssel

15

4

Aanbodkant: ontwikkelingen in het onderwijs

Begrippenlijst Afbakening hbo per regio

Voor het hbo is het niet (exact) mogelijk om de aantallen studenten en gediplomeerden per opleiding af te bakenen per regio omdat deze alleen bekend zijn op hoofdinstellingsniveau. Wel is het woonadres van de student / gediplomeerde bekend. Dit maakt het mogelijk om de studenten en gediplomeerden toe te wijzen aan de regio waarin zij wonen. Dit hoeft niet overeen te komen met de regio waarin zij hun hbo-opleiding volgen. Hierdoor moeten we de aantallen op regioniveau wel met enige behoedzaamheid interpreteren. Bovendien hoeft de plaats waar een hbo-student een opleiding volgt niet veel te zeggen over de regio waar de student na het behalen van het diploma een baan gaat zoeken. Baan TI Een baan bij een bedrijf dat valt onder de CAO voor het Technisch Installatiebedrijf. Bbl opleiding Bbl is een combinatie van werkend leren en een opleiding binnen een bedrijf. Naast de baan volgt de mbo’er een of twee dagen in de week lessen bij het ROC. Bol opleiding Bol is een combinatie van school en stage. De deelnemer gaat de hele week naar school en loopt één of meer periodes stage. Bpv Het praktijkdeel van een mbo-opleiding, de beroepspraktijkvorming (bpv). Dit betreft zowel het stagegedeelte van een bol-opleiding als de leerwerkbaan in een bbl-traject. Duaal Duaal studenten werken vier dagen per week en gaan één dag naar school. Vereiste is dat de student al een baan heeft binnen het vakgebied van de TI-opleiding. Instroom mbo mbo’ers die zich inschrijven voor een opleiding afkomstig van het voortgezet onderwijs, een baan of een andere mbo-opleiding. Leerwerkbaan Een leerwerkbaan is het praktijkdeel van een bbl-opleiding. We gebruiken de gegevens van de bedrijven die bij OTIB subsidies aanvragen voor leerwerkbanen. Leerwerkbanen waar geen subsidie voor is aangevraagd of niet vallen onder de CAO voor het Technisch Installatiebedrijf worden niet meegerekend. Mbo TI Bol of bbl opleiding in de TI. Monteuropleidingen voornamelijk niveau 2 en 3 opleidingen specifiek gericht op één vakgebied. Theoretische leerweg Deze leerweg is de oude mavo. De theoretische leerweg bereidt voor op de havo en op de vakopleidingen en de middenkaderopleidingen in het mbo. Technicusopleidingen voornamelijk niveau 4 opleidingen voor kaderfuncties, werkvoorbereiders, planners, etc. Deze opleidingen zijn ook gericht op de metaalbranche (werktuigbouwkunde en mechatronica). Uitstroom vmbo Gediplomeerden uit het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs. Uitstroom mbo Gediplomeerden uit het mbo. Vmbo TI Elektrotechniek, installatietechniek en instalektro. Vmbo TI-verwant Metaal en bouw en sectorbrede techniekopleidingen. Vmbo TL Theoretische leerweg in het vmbo. Vo Voortgezet onderwijs.

16

BOX 1: Uitgangspunten onderwijsgegevens Om een beeld te geven van het TI-onderwijs in RBPI Gelderland/Overijssel is het aantal leerlingen/studenten en gediplomeerden in de onderwijssectoren vmbo, mbo en hbo in beeld gebracht. Dit is gebeurd op basis van gegevens over het aantal leerlingen/studenten dat een TI-opleiding volgt en in de regio woont. De aantallen leerlingen/studenten en gediplomeerden op basis van de aantallen per onderwijsinstelling zijn te vinden op de website: www.trendfiles.otib.nl. Het mbo-onderwijs staat hierbij centraal, omdat het mbo voor de TI-branche de belangrijkste leverancier is van jonge schoolverlaters die starten in een baan. Het mbo-onderwijs TI vormt de kern van de zogenoemde beroepskolom voor de TI: de stroom leerlingen van vmbo naar mbo en daarna naar hbo of naar de arbeidsmarkt. Hieronder bespreken we eerst het aantal gediplomeerden vmbo. Vervolgens komen de instroom in het mbo en - specifiek - de instroom in mbo bbl aan bod. Landelijk daalt de instroom in mbo bbl, vooral als gevolg van de recessie. De informatie over het aantal leerwerkbanen in de regio geeft meer zicht op de ontwikkelingen in deze zeer belangrijke aanvoerroute voor jonge instromers in de TI. De uitstroom uit het mbo geeft zicht op de mogelijke aanwas van nieuwe werknemers voor de TI. Daarna volgt een beschrijving van de ontwikkelingen in hbo TI.

17

4.1

Uitstroom uit het vmbo – Nederland

- Het landelijk aantal vmbo TI-gediplomeerden is de afgelopen drie schooljaren gedaald. Omdat het aantal nieuwe leerlingen afneemt, zal deze daling zich verder voortzetten. In 2017/18 zal het aantal gediplomeerden TI zijn gedaald met ongeveer 53 procent ten opzichte van 2010/11. - Het aantal gediplomeerden theoretische leerweg is de afgelopen drie schooljaren ook gedaald. De verwachting is dat dit aantal de komende jaren juist zal gaan stijgen.

Tabel 4.1a – Aantal vmbo gediplomeerden Nederland Nederland Aantal vmbo gediplomeerden

Prognose

2008/09

2009/10

2010/11

% 2010/11 t.o.v. 2007/08

TI

2.655

2.340

2.145

-19%

1.490

1.250

1.015

-53%

TI verwant

8.270

8.135

7.465

-10%

7.055

6.745

6.355

-15%

41.320

40.870

40.355

-2%

40.790

41.805

41.945

+4%

Theoretische leerweg

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017 /18 t.o.v. 2010 /11

Bron: CBS, DUO; bewerking ITS

Figuur 4.2 – Instroom in mbo TI vanuit baan en vanuit vmbo1, Nederland Instroom mbo monteur TI

Uit:

Monteur TI bbl

27% Een baan

56%

Monteur TI bol

Instroom mbo technicus

Uit:

Een baan

23%

Vmbo TI

17%

Vmbo TI verwant

15%

16%

Vmbo TI

24% Vmbo theoretische lw 32%

Vmbo TI verwant

8%

Technicus bol

56%

9%

Vmbo theoretische lw 3% Overig vmbo/havo

Technicus bbl <1%

Overig vmbo/havo

13%

Bron: CBS; bewerking ITS 1 De gegevens hebben betrekking op instromers in het jaar 2006/07. Dit jaar is als uitgangspunt genomen omdat de betreffende mbo’ers vervolgens over meerdere jaren zijn gevolgd. Voor latere jaren zijn dergelijke langjarige vervolggegevens nog niet beschikbaar. Nadere analyse van de cijfers over de instromers uit volgende jaren laat een vergelijkbaar patroon in de verdelingen zien.

18

4.1

Uitstroom uit het vmbo – Gelderland/Overijssel

Het aantal vmbo-gediplomeerden TI blijft in de komende jaren naar verwachting dalen Het totaal aantal vmbo’ers daalt en daarnaast kiest een steeds kleiner aandeel van hen voor traditionele technische opleidingen. In de regio Gelderland/Overijssel behalen in 2010/11 450 vmbo’ers TI hun diploma. Dat is 27 procent minder dan drie jaar eerder. In de komende jaren blijft het aantal gediplomeerden in de regio naar verwachting dalen. Gelet op de landelijke trend en de ontwikkeling in de regio in het verleden verwachten we dat in 2017/18 slechts circa 325 vmbo’ers een TI-diploma halen. Ook in de TI-verwante vmbo-opleidingen daalt het aantal gediplomeerden tussen 2008/09 en 2010/11 (-15%), maar wel minder sterk dan in de TI. Het aantal gediplomeerden van de theoretische leerweg daalt ook. Bovendien voorzien we in de toekomst een daling van nog eens 24 procent. Een toekomstige afname van het aantal gediplomeerden in deze leerweg komt in geen enkele andere regio voor, behalve in Zuid Nederland. Over het algemeen is juist sprake van een toenemende belangstelling voor de theoretische leerweg. De theoretische leerweg is een belangrijke aanvoerroute voor de mbo technicus opleidingen. Tabel 4.1b – Aantal vmbo gediplomeerden in de regio Gelderland/Overijssel Aantal vmbo gediplomeerden 2008/09

TI

2009/10

2010/11

Prognose

% 2010/11 t.o.v. 2007/08

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017 /18 t.o.v. 2010 /11

620

500

450

-27%

355

340

325

-28%

TI verwant

1.915

1.940

1.635

-15%

1.615

1.580

1.525

-7%


8.685

8.380

8.230

-5%

6.690

6.530

6.255

-24%


Uitstroom uit vmbo TL of TI-verwante opleidingen kan daling niet compenseren Instroom in de mbo-opleidingen TI is niet alleen afkomstig vanuit vmbo TI. Er zijn ook vmbo’ers uit TI-verwante opleidingen en de theoretische leerweg die na hun diploma kiezen voor mbo TI. Bovendien stromen mensen in vanuit een baan. Deze laatste groep stroomt bijna uitsluitend in een bbl-traject in en kiest waarschijnlijk voor een mbo-opleiding om zich om te scholen dan wel op te scholen. In figuur 4.2 is te zien dat het grootste deel van de instroom in de mbo-opleidingen technicus niet vanuit vmbo TI komt maar vanuit de theoretische leerweg. Ook komt een deel vanuit een vmbo TI-verwante opleiding. Bijna de helft in de categorie overig vmbo/havo komt van niet-technische vmbo-opleidingen en de rest vooral (38%) van de havo. Doordat in Gelderland/Overijssel ook het aantal gediplomeerden van de TI-verwante opleidingen en de theoretische leerweg daalt, kan daarin geen compensatie worden gevonden voor de daling van het aantal vmbo TI-gediplomeerden. Voor de mbo-opleidingen monteur TI geldt dat het grootste deel van de instroom vanuit een baan komt. Het grootste deel van de instroom van jonge schoolverlaters komt vanuit vmbo TI. Voor de mbo-opleidingen monteur TI zal de negatieve ontwikkeling van vmbo TI dan ook grote gevolgen hebben.

19

4.2

Instroom in mbo TI – Nederland

Tabel 4.3a – Instroom in mbo TI 2011/12 en 2017/18 (prognose) vanuit voortgezet onderwijs Nederland Gediplomeerden VO

% Doorstroom naar mbo monteur TI

Instroom mbo monteur TI

2010/11

2016/17

TI

2.145

1.140

34%

729

388

TI verwant

7.465

6.630

5%

373

332

40.355

42.270

0,3%

121

127

1.224

846


2011/12

TOTAAL Gediplomeerden VO

TI TI verwant Theoretische leerweg

2010/11

2016/17

2.145

1.140

% Doorstroom naar mbo technicus

408

20

2017/18

217

7.465

6.630

7%

523

464

40.355

42.270

3%

1.211

1.268

2.141

1.949

TOTAAL Bron: CBS, DUO; bewerking ITS

Instroom mbo technicus 2011/12

19%

2017/18

4.2

Instroom in mbo TI – Gelderland/Overijssel

De instroom in mbo TI daalt als gevolg van de afname van het aantal vmbo’ers TI In tabel 4.3b zijn de landelijke percentages van de doorstroom van gediplomeerden vmbo TI, vmbo TI-verwant en vmbo TL naar mbo TI gebruikt om regionaal de ontwikkeling van de instroom in mbo TI te schatten. Er is ook nog sprake van instroom vanuit andere opleidingen (o.a. havo) in mbo TI, maar die is betrekkelijk gering. We laten deze hier verder buiten beschouwing. In 2011/12 starten meer dan 700 gediplomeerden uit de vmbo-opleidingen TI, TI-verwant en theoretische leerweg met een mbo-opleiding TI. In 2017/18 zullen dit er nog ongeveer 580 zijn. De instroom in de mbo-opleidingen TI-monteur vanuit het vo zal in RBPI Gelderland/Overijssel naar verwachting de komende vijf jaar dalen met 18 procent (van 259 naar 212 personen). Dit komt vooral door de afname van het aantal vmbo TI-gediplomeerden. Afgaande op de ontwikkelingen in het verleden, mag verwacht worden dat er onvoldoende compensatie van de instroom zal zijn vanuit niet-TI-richtingen. De instroom in de mbo-opleidingen technicus daalt in dezelfde periode waarschijnlijk ook, met ongeveer 18 procent. Dit komt doordat de afname van het aantal gediplomeerden vanuit de theoretische leerweg de afname van het aantal vmbo-gediplomeerden TI versterkt. Tabel 4.3b – Instroom in mbo TI 2011/12 en 2017/18 (prognose) vanuit voortgezet onderwijs Gelderland/Overijssel Gediplomeerden VO 2010/11

TI

% Doorstroom naar mbo monteur TI

2016/17

Instroom mbo monteur TI 2011/12

2017/18

450

335

34%

153

114

TI verwant

1.635

1.570

5%

82

79


8.230

6.450

0,3%

25

19

259

212

TOTAAL Gediplomeerden VO 2010/11

TI

% Doorstroom naar mbo technicus

2016/17

Instroom mbo technicus 2011/12

2017/18

450

335

19%

86

64

TI verwant

1.635

1.570

7%

114

110


8.230

6.450

3%

247

194

447

367


Om de instroom in mbo TI op peil te houden – met name de instroom in de monteuropleidingen TI – zouden de komende jaren meer leerlingen moeten kiezen voor een vmbo-opleiding TI, TI-verwant of de theoretische leerweg. Een andere mogelijkheid om de instroom vanuit het vo te vergroten is door de doorstroom vanuit andere vo-opleidingen te vergroten. De havisten lijken hiervoor een geschikte groep. Uit de prognose (paragraaf 2) blijkt dat er in 2018 naar verwachting onvoldoende TI-monteurs en technici in Gelderland/Overijssel zullen zijn. Extra instroom in mbo TI lijkt dan ook voor Gelderland/Overijssel een belangrijke kwestie.

21

4.3

Leerwerkbanen mbo TI – Nederland

- H et aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan TI daalt in het derde kwartaal van 2012 met 6 procent ten opzichte van 2011. - In 2011 is het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan juist voor het eerst sinds de start van de crisis in 2008 gestegen met 4 procent.

Figuur 4.4a – Ontwikkeling aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan TI* Nederland 6.000



5.000

 4.000







3.000

2.000





1.000

 0

Q1

Q2







 Q3

2008

Q4

Q1

Q2

Q3

2009

Q4

 

 Q1

Q2

Q3

2010

Q4

 

 Q1

Q2

Q3

2011

Q4

 

 Q1

Q2

Q3

2012

Q4

Q1





Q2

Q3

2013

Bron: Subsidieadministratie OTIB; bewerking ITS * Het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan TI is vanaf 4e kwartaal 2012 weergegeven met een stippellijn, omdat deze aantallen nog niet compleet zijn. Bedrijven hebben nog tot een jaar na aanvang van de leerbaan de mogelijkheid om subsidie aan te vragen.

- Circa 85 procent van het totaal aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan in TI-bedrijven volgt een opleiding tot monteur TI en 12 procent volgt een opleiding tot technicus. - Het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan in een TI-monteuropleiding daalt in 2011 met 30 procent ten opzichte van 2008. - Het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan in een technicusopleiding daalt in 2011 met 24 procent ten opzichte van 2008. - Vooralsnog daalt het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan monteur TI in 2012 met 12 procent ten opzichte van 2011. Het aantal leerwerkbanen technicus daalt in dezelfde periode met 24 procent.

22

4.3

Leerwerkbanen mbo TI – Gelderland/Overijssel

Het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan TI daalt in 2012 weer verder Van de ongeveer 1.650 TI-bedrijven in Gelderland/Overijssel zijn er in schooljaar 2011/12 circa 1.000 erkend als leerbedrijf. Van deze 1.000 erkende leerbedrijven heeft 57 procent in 2011/12 één of meerdere leerwerkbanen gevuld. Het aantal mbo’ers dat start in een leerwerkbaan TI piekt telkens in het begin van het schooljaar, in de maanden augustus en september. In Gelderland/Overijssel is het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan in het derde kwartaal van 2012 met 19 procent gedaald ten opzichte van 2011. De regio laat daarmee een minder gunstige ontwikkeling zien dan landelijk het geval is. Het aantal starters is bovendien nog lang niet terug op het niveau van 2008, het jaar voor het begin van de crisis.

Figuur 4.4b – Ontwikkeling aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan TI* Gelderland/Overijssel 1.200



1.000







800



600

400



 

 0

Q1

Q2

Q3

2008

Q4

 Q1





200

Q2

Q3

2009

Q4

Q1









Q2

Q3

2010

Q4



 Q1

Q2

Q3

2011

Q4



 

Q1

Q2 2012

Q3

Q4

Q1





Q2

Q3

2013

Bron: Subsidieadministratie OTIB; bewerking ITS * Het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan TI is vanaf 4e kwartaal 2012 weergegeven met een stippellijn, omdat deze aantallen nog niet compleet zijn. Bedrijven hebben nog tot een jaar na aanvang van de leerbaan de mogelijkheid om subsidie aan te vragen.

Vooral leerwerkbanen voor monteuropleidingen TI TI-bedrijven hebben vooral leerwerkbanen voor TI-monteuropleidingen. Bijna 83 procent van het totaal aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan betreft een TI-monteuropleiding en 15 procent een technicusopleiding. Een klein gedeelte van de leerwerkbanen in een TI-bedrijf is een niet TI-opleiding, bijvoorbeeld ICT-beheer of een administratieve opleiding. Het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan in de TI-monteuropleidingen daalt sterk. In Gelderland/ Overijssel gaat het in 2011 om een afname van 15 procent ten opzichte van 2008. In dezelfde periode daalt het aantal startende mbo’ers in leerwerkbanen in een technicusopleiding in de regio met 35 procent. In 2012 blijft zowel het aantal starters in deze technicus opleidingen als in de TI-monteuropleidingen dalen (met respectievelijk 32 en 23 procent ten opzichte van 2011). Deze daling kan overigens iets minder worden omdat bedrijven tot eind 2013 de tijd hebben om subsidie te vragen voor leerwerkbanen in 2012.

23

4.4

Leerwerkbanen mbo TI naar niveau – Nederland

- Het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 2 is in 2011 met 41 procent gedaald ten opzichte van 2008. - Het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 3 of 4 is in deze periode met 7 procent gedaald. - In 2012 blijft het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 2 dalen met 17 procent ten opzichte van 2011 en het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 3/4 met 11 procent. - Het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 1 is klein: 27 in 2012.

Figuur 4.5a – Aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan, naar niveau (index 2008=100) Nederland 120 

100





Niveau 1 + 2







80 60

 

40

 

20 0

2008

2009

Bron: Subsidieadministratie OTIB; bewerking ITS

24

2010

2011

2012

Niveau 3 + 4

4.4

Leerwerkbanen mbo TI naar niveau – Gelderland/Overijssel

Het aantal mbo’ers niveau 2 dat start met een leerwerkbaan daalt harder dan niveau 3 en 4 Vooral het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan op niveau 2 neemt af (figuur 4.5b). Het aantal leerwerkbanen op niveau 1 in de regio is verwaarloosbaar (slechts 7 in 2012). Tussen 2008 en 2011 is het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan op niveau 2 gedaald met maar liefst 30 procent. Tussen 2011 en 2012 daalt het totaal aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan op niveau 2 bovendien verder met 24 procent. Het aantal leerwerkbanen op de hogere niveaus 3 en 4 blijft tot 2011 redelijk op peil. In deze periode is slechts sprake van een lichte daling (-5% in 2011 ten opzichte van 2008). Tussen 2011 en 2012 daalt het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 3 of 4 echter flink. Hierdoor is het verschil in ontwikkeling tussen de lagere en hogere mbo-niveau’s uiteindelijk na vier jaar minder groot. In 2012 is het aantal leerwerkbanen op niveau 1 en 2 bijna gehalveerd ten opzichte van 2008. Het aantal leerwerkbanen op niveau 3 en 4 is met ruim een kwart afgenomen. Figuur 4.5b – Aantal mbo’ers dat start met leerwerkbaan naar niveau (index 2008=100) Gelderland/Overijssel 120  100





Niveau 1 + 2



Niveau 3 + 4

 

80 



60





40 20 0

2008

2009

2010

2011

2012


25

4.5

Leerwerkbanen mbo TI naar leeftijd – Nederland

- Het aantal mbo’ers in de leeftijdgroep jonger dan 18 jaar dat start met een leerwerkbaan TI is in 2012 met 22 procent gedaald ten opzichte van 2011 en in 2011 met 33 procent gedaald ten opzichte van 2008. - Het aantal mbo’ers ouder dan 18 jaar dat start met een leerwerkbaan TI is in 2012 met 10 procent gedaald ten opzichte van 2011 en in 2011 met 26 procent gedaald ten opzichte van 2008.

Figuur 4.6a – Aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan, naar leeftijdcategorie (index 2008=100) Nederland 120

 100



18 jaar of jonger

 

80

Ouder dan 18 jaar

 



60

  

40 20 0

2008

2009


26

2010

2011

2012

4.5

Leerwerkbanen mbo TI naar leeftijd – Gelderland/Overijssel

Aantal leerwerkbanen daalt iets minder hard voor jongste leeftijdsgroep In figuur 4.6b is te zien dat het aantal startende leerwerkbanen in 2011 in alle leeftijdgroepen terugloopt ten opzichte van 2008. Maar bij de leeftijdgroep ouder dan 18 jaar is de afname het grootst (23%). Landelijk gezien daalt juist het aantal starters jonger dan 18 harder. In Gelderland/Overijssel vallen de klappen onder de jongeren verhoudingsgewijs dan ook minder hard dan landelijk. Tussen 2011 en 2012 verandert dit. In deze periode daalt het aantal starters jonger dan 18 jaar in de regio met 24 procent (landelijk 22%). Het lijkt erop dat de crisis nu ook gevolgen gaat hebben voor de groep die net het vmbo verlaat. Figuur 4.6b – Aantal mbo’ers dat start met leerwerkbaan naar leeftijdcategorie (index 2008=100) Gelderland/Overijssel 120  100



 





80 



18 jaar of jonger Ouder dan 18 jaar



60  40 20 0

2008

2009

2010

2011

2012


ROC’s bevestigen tekort aan leerwerkbanen bij TI-bedrijven Het ITS heeft in de periode september – december 2013 in een belronde gesproken met bpv coördinatoren / begeleiders van de vijf van de negen ROC’s in RBPI Gelderland/Overijssel. Uit deze belronde kwam naar voren dat het steeds moeilijker is voor leerlingen aan een leerwerkbaan te vinden, en dan met name voor installatietechniek. Bedrijven die een plek beschikbaar hebben, stellen steeds hogere eisen aan de leerlingen. Ze moeten niet te oud zijn omdat ze dan te duur worden, maar ze mogen ook niet te jong zijn want dan hebben ze nog te weinig ervaring. Een vooropleiding binnen de TI is voor de bedrijven een absolute pré. De leerlingen op niveau 2 die geen leerwerkbaan kunnen vinden, stappen over het algemeen over naar een bol TI-opleiding in de hoop dat ze in de toekomst wel een plek kunnen bemachtigen zodat ze weer naar de bbl-variant kunnen switchen. Op hogere niveaus komt het echter ook voor dat leerlingen een bbl-opleiding buiten de TI gaan volgen. Eén ROC ziet wel voordelen van de verschuiving naar de bol-opleiding omdat de leerlingen na het vmbo niet meer de praktische kennis hebben die ze jaren geleden nog wel hadden. Met de bol-opleiding gaan leerlingen veel naar school waardoor de achterstand snel is ingehaald. In drie jaar tijd hebben ze dan zowel een niveau 2 als een niveau 3 diploma op zak.

27

4.6

Ontwikkeling gediplomeerden mbo TI – Nederland

- Veruit het grootst is de opleiding TI-monteur bbl. Het aantal mbo’ers met een bbl-diploma van een TI-monteuropleiding daalt in 2010/11 met 8 procent ten opzichte van drie jaar eerder. - Zowel het aantal gediplomeerden TI-monteur bol als het aantal gediplomeerden technicus bbl neemt toe de afgelopen drie jaar. Dit zijn de twee kleinste opleidingen. - In de toekomst zal het aantal gediplomeerden bbl in alle opleidingen dalen als gevolg van de huidige afname in de instroom in bbl TI.

Tabel 4.7a – Aantal mbo TI-gediplomeerden, naar soort opleiding en leerweg Nederland Aantal mbo TI gediplomeerden

Prognose

2008/09

2009/10

2010/11

% 2010/11 t.o.v. 2008/09

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017/18 t.o.v. 2010/11

TI-monteuropleidingen bbl

5.265

5.265

4.825

-8%

3.760

3.095

2.570

-47%

TI-monteuropleidingen bol

685

750

745

+9%

665

590

525

-30%

Technicusopleidingen bbl

1.025

1.255

1.155

+13%

800

660

545

-53%

Technicusopleidingen bol

2.435

2.415

2.405

-1%

2.055

1.815

1.625

-32%


28

4.6

Ontwikkeling gediplomeerden mbo TI – Gelderland/Overijssel

Afgelopen 3 jaar lichte daling van mbo-gediplomeerden, ondanks stijging TI-monteuropleidingen bol Eerder in paragraaf 4.2 werd al duidelijk dat de instroom in het mbo vanuit het vo de komende jaren daalt met circa 17 procent. Het mbo TI kent echter niet alleen instromers vanuit het vo, maar ook vanuit werk. We bekijken hier de historische en verwachte ontwikkeling van het totaal aantal mbo-gediplomeerden TI-monteur en technicus, dus ook degenen die ingestroomd zijn vanuit een baan of een andere mbo-opleiding. In RBPI Gelderland/Overijssel is het aantal gediplomeerden van monteuropleidingen bbl licht gedaald terwijl het aantal bol-gediplomeerden juist flink is gestegen. Bij de technicusopleidingen is met name het aantal bbl-gediplomeerden afgenomen (-16%). En komende 5 jaar forse daling bij monteur- en technicus opleidingen, vanwege terugloop aantal instromers In de komende vijf jaar zal het aantal bbl TI-gediplomeerden flink gaan dalen, als gevolg van de huidige terugloop van het aantal instromers in mbo bbl TI. Deze daling van het aantal instromers is nog niet te zien in de ontwikkeling van het aantal gediplomeerden, maar dat zal gaan veranderen. Ook het aantal bol-gediplomeerden neemt af. Tabel 4.7b – Aantal mbo-gediplomeerden, naar soort opleiding en leerweg Gelderland/Overijssel Aantal mbo TI gediplomeerden

Prognose 2013/14

2015/16

2017/18

% 2017/18 t.o.v. 2010/11

-1%

840

705

595

-44%

190

+23%

170

145

125

-34%

250

260

-16%

205

175

150

-42%

535

545

-1%

445

385

335

-39%

2008/09

2009/10

2010/11


1.085

1.170

1.070


155

220


310


550

% 2010/11 t.o.v. 2008/09


29

4.7

Uitstroom uit mbo TI naar de arbeidsmarkt – Nederland

Figuur 4.8 – Uitstroom uit mbo TI, één jaar na diplomering Nederland

Uitstroom

Monteur TI bbl

50%

Monteur TI bol

12%

Baan TI

Mbo TI

Overig

27%

52%

21%

Baan TI

Mbo TI

4%

63%

Technicus bbl

29%

33%

Baan TI

Mbo TI

Overig

62%

10%

28%

9%

Technicus bol

Overig

Baan TI

Mbo TI

Overig

11%

3%

86%

Bron: CBS; bewerking ITS

Tabel 4.9a – Uitstroom mbo TI-gediplomeerden naar de arbeidsmarkt Nederland Gediplomeerden MBO 2010/11

2016/17


4.825

2.795


745

Technicusopleidingen bbl Technicusopleidingen bol

% Uitstroom naar baan TI

2011/12

2017/18

27%

1.303

755

560

4%

30

22

1.155

595

62%

716

369

2.405

1.725

11%

265

190

2.075

1.315


30

Uitstroom naar baan TI

4.7

Uitstroom uit mbo TI naar de arbeidsmarkt – Gelderland/Overijssel

Na het behalen van hun TI-diploma kiest een deel van de mbo’ers voor een vervolgopleiding TI in het mbo en een deel voor een baan TI (zie figuur 4.8). Een aanzienlijk deel gaat iets anders doen, vooral degenen met een bol-diploma technicus (86%). Voor hen geldt dat zij vaak kiezen voor een hbo-opleiding (niet TI). Bij de andere groepen gediplomeerden gaat het vooral om een baan buiten de TI. Dit patroon van uitstroombestemmingen is over de jaren heen gezien vrij stabiel. De technicusopleidingen zijn grote opleidingen en zij leveren veel gediplomeerden aan de arbeidsmarkt. Deze gediplomeerden kunnen echter in meerdere branches terechtkomen. Zij vormen dus alleen potentiële instromers voor de TI-branche. De bol technicusopleiding is een grote vijver waar meer branches uit kunnen vissen. Bovendien wordt deze vijver de komende jaren kleiner of minder vol. De TI-monteuropleidingen zijn zoals gezegd meer gericht op de TI-branche. In het rapport Trends en ontwikkelingen in de technische installatiebranche 2014 (Van den Tillaart et al., 2014) staat een uitgebreide beschrijving van deze stromen. Door de afname van het aantal mbo-gediplomeerden TI daalt in de toekomst ook de instroom in een baan TI In tabel 4.9b is te zien wat de gevolgen kunnen zijn van de ontwikkeling van het aantal mbo-gediplomeerden voor de regionale arbeidsmarkt. Hierbij gaan we uit van landelijke percentages van de uitstroom van mbo-gediplomeerden uit figuur 4.8. De aantallen uitstromers naar een baan in de TI voor de regio moeten dan ook met enige behoedzaamheid worden geïnterpreteerd. Uitgaande van het gerealiseerde aantal gediplomeerden in 2010/11 stroomden in 2011/12 bijna 520 gediplomeerden door naar een baan in de TI. In 2017/18 verwachten we dat dit aantal met 39 procent is gedaald. Dit is vooral te wijten aan de afname van het aantal bbl-gediplomeerden in de TI-monteuropleidingen en de technicusopleidingen tussen 2010/11 en 2016/17. Tabel 4.9b – Uitstroom mbo TI-gediplomeerden naar de arbeidsmarkt Gelderland/Overijssel Gediplomeerden MBO 2010/11

% Uitstroom naar baan TI

2016/17

Uitstroom naar baan TI 2011/12

2017/18


1.070

640

27%

289

173


190

135

4%

8

5


260

160

62%

161

99


545

360

11%

60

40

518

317


Bij deze prognose is het belangrijk om voor ogen te houden dat het hier niet alleen gaat om schoolverlaters. Een deel van de gediplomeerden is vanuit een baan aan de opleiding begonnen of vanuit een andere mbo-opleiding. Bij de monteuropleiding komt ongeveer een derde rechtstreeks uit het vo, bij de technicusopleidingen is dat ongeveer twee derde. Dit betekent dat ongeveer een derde van de 775 gediplomeerden TI-monteuropleidingen in 2016/17 een jonge schoolverlater is, dus circa 260 gediplomeerden. Voor de mbo technicusopleidingen geldt volgens dezelfde redenering dat in 2016/17 van de 520 gediplomeerden circa 350 jonge schoolverlaters de arbeidsmarkt opstromen (ongeveer twee derde van de gediplomeerden).

31

4.8

Ontwikkeling aantal hbo gediplomeerden TI – Nederland

- Het aantal voltijd gediplomeerden AOT & elektrotechniek daalt tussen 2008/09 en 2010/11 met 10 procent. - Het aantal voltijd gediplomeerden werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde daalt tussen 2008/09 en 2010/11 met 11 procent. - Het aantal deeltijd en duaal gediplomeerden AOT & elektrotechniek stijgt tussen 2008/09 en 2010/11 met 55 procent.

Tabel 4.10a – Aantal gediplomeerden hbo TI-gerelateerd naar voltijd en deeltijd/duaal Nederland Aantal hbo TI gediplomeerden 2008/09

AOT & Elektrotechniek

Werktuigbouwkunde & Technische bedrijfskunde

2010/11

Prognose 2013/14

2015/16

2017/18

% 2017/18 t.o.v. 2010/11

Voltijd

820

745

740

-10%

735

710

680

-8%

Deeltijd/ duaal

145

200

225

+55%

180

175

165

-27%

1.470

1.440

1.315

-11%

1.350

1.305

1.255

-5%

455

350

350

-23%

365

355

340

-3%

Voltijd Deeltijd/ duaal


32

2009/10

% 2010/11 t.o.v. 2008/09

4.8

Ontwikkeling aantal hbo gediplomeerden TI – Gelderland/Overijssel

Afgelopen jaren flinke afname van het aantal hbo-gediplomeerden elektrotechniek In het RBPI Gelderland/Overijssel daalt het aantal voltijd gediplomeerden aan de hbo-opleidingen elektrotechniek tussen 2008/09 en 2010/11 sterk, iets sterker dan landelijk het geval is. Dit aantal daalt in Gelderland/Overijssel met 17 procent, terwijl het landelijk met 10 procent daalt. Het is alleen het aantal gediplomeerden elektrotechniek van de Saxion Hogeschool dat daalt. Het aantal gediplomeerden aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen stijgt juist en bij de Hogeschool Windesheim blijft het gelijk. Het aantal deeltijd en duaal gediplomeerden is juist gestegen. In absolute aantallen is dit echter een kleine groep (30 gediplomeerden in 2010/11). Er zijn in de regio Gelderland/Overijssel geen gediplomeerden AOT meer sinds 2008/09. Het aantal voltijd gediplomeerden werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde daalt tussen 2008/09 en 2010/11 in de regio met 18 procent. Bij Hogeschool Windesheim blijft het aantal gediplomeerden in deze periode nog ongeveer gelijk. Bij de andere twee hogescholen in de regio is juist sprake van een daling. Komende jaren zet daling door, en dan ook bij werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde De prognose laat zien dat de daling van het aantal hbo-gediplomeerden de komende jaren verder doorzet bij de opleidingen elektrotechniek, en dan ook bij de deeltijd en duale opleidingen. Verder blijkt het aantal gediplomeerden bij werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde verder te dalen. Vooral deze daling leidt er toe dat in 2017/18 fors minder hbo’ers in Gelderland/Overijssel van de opleidingen komen dan in 2010/11. Tabel 4.10b – Aantal gediplomeerden hbo TI-gerelateerd naar voltijd en deeltijd/duaal Gelderland/Overijssel Aantal hbo TI gediplomeerden 2008/09

AOT & Elektrotechniek

Werktuigbouwkunde & Technische bedrijfskunde

2009/10

2010/11

% 2010/11 t.o.v. 2008/09

Prognose 2013/14

2015/16

2017/18

% 2017/18 t.o.v. 2010/11

Voltijd

150

160

125

-17%

115

105

90

-28%

Deeltijd/ duaal

25

15

30

+20%

15

15

10

-67%

390

385

320

-18%

290

270

240

-25%

95

75

65

-32%

60

55

50

-23%

Voltijd Deeltijd/ duaal


Hbo-schoolverlaters in de TI hebben vrijwel altijd eerst een aanzienlijk inpassingstraject nodig Niet alleen door de afname van het aantal hbo TI-gediplomeerden is het voor de TI-bedrijven lastig om voldoende goed gekwalificeerde hbo’ers te vinden. Uit onderzoek naar hbo’ers in de TI (Van den Tillaart e.a., 2013) blijkt dat bedrijven vooral op zoek zijn naar ervaren hbo’ers. Het vraagt namelijk een aanzienlijk inpassingstraject voordat een hbo TI-schoolverlater goed is ingewerkt. De bedrijven erkennen dat het ook bijna niet mogelijk is om elk specifiek vakgebied tijdens de opleiding afdoende te behandelen. Een hbo-opleiding is een brede opleiding waarin voor meerdere vakgebieden en meerdere sectoren wordt opgeleid. Het bijspijkeren van specifieke vakkennis gebeurt dan ook meestal pas als de hbo’er in dienst is gekomen van het bedrijf. De TI-bedrijven zullen aantrekkelijk moeten zijn en blijven voor hbo TI-schoolverlaters De arbeidsmarkt voor hbo’ers is veeleer een landelijke dan een regionale arbeidsmarkt. Bovendien is een hbo TI-opleiding een brede opleiding. De TI zal moeten zorgen dat de banen aantrekkelijk genoeg zijn voor deze hbo’ers. Dat geldt gedurende de hele loopbaan. Hbo’ers zijn namelijk duidelijk bezig met hun loopbaan. Als er niet voldoende mogelijkheden zijn binnen het bedrijf of binnen de sector, hebben ze voldoende perspectieven in andere sectoren. Daarmee verliezen de TI-bedrijven goed ingewerkte en ervaren arbeidskrachten. Bovendien dragen hbo’ers bij aan het vernieuwen van de interne organisatie en aan de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten. Dat is belangrijk voor de bedrijven om hun marktpositie te verbeteren, zeker in de huidige markt waar het werk niet voor het oprapen ligt. 33

5

5.1

Vraagkant: TI-branche in de recessie

Maatregelen voor marktversterking – Nederland

Figuur 5.1a – Percentage TI-bedrijven dat genoemde maatregelen neemt om de marktpositie te versterken, in afgelopen 6 maanden Nederland 

Meer gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden BINNEN de installatiesector

2011

 

Meer gaan richten op onderhoud i.p.v. nieuwbouw



Meer tijd besteden aan ontwikkelen van nieuwe producten/diensten/dienstverlening

 

2012 2013

 



Meer tijd besteden aan scholing/kwalificering van medewerkers

    

Meer gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden BUITEN de installatiesector

 0%

5%

10%

Bron: Enquête onder TI-bedrijven (medio jaar)

34

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

5.1

Maatregelen voor versterking marktpositie – Gelderland/Overijssel

TI-bedrijven in Gelderland/Overijssel krimpen, maar gaan ook op zoek naar nieuwe marktmogelijkheden TI-bedrijven nemen vanwege de recessie niet alleen maatregelen om de kosten te beperken. De bedrijven proberen de impact van de recessie ook te beperken door op zoek te gaan naar nieuwe marktmogelijkheden. Steeds meer TI-bedrijven zijn zich in de afgelopen jaren gaan richten op andere werkzaamheden om de marktpositie te versterken. Men richt zich vaker op nieuwe activiteiten binnen de TI. In Gelderland/Overijssel is een sterke groei te zien in het aantal bedrijven dat meer tijd is gaan besteden aan de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten. Bedrijven in Gelderland/Overijssel breiden hun maatregelen nauwelijks uit ten aanzien van scholing/kwalificering van medewerkers. Hierin is een dalende trend waarneembaar terwijl dit landelijk meer en steeds vaker voorkomt. Let wel: enige voorzichtigheid is hier geboden, omdat de gegevens gebaseerd zijn op een beperkt aantal in dit RBPI geënquêteerde bedrijven. Figuur 5.1b – Percentage TI-bedrijven dat genoemde maatregelen neemt om de marktpositie te versterken, in afgelopen 6 maanden Gelderland/Overijssel Meer gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden BINNEN de installatiesector



Meer gaan richten op onderhoud i.p.v. nieuwbouw



2011

 

2012 2013

 

Meer tijd besteden aan ontwikkelen van nieuwe producten/diensten/dienstverlening

    

Meer tijd besteden aan scholing/kwalificering van medewerkers

   

Meer gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden BUITEN de installatiesector 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%


35

5.2

Personele maatregelen vanwege de recessie – Nederland

Figuur 5.2a – Maatregelen van TI-bedrijven om, vanwege de recessie, de personele capaciteit te reduceren, in afgelopen 6 maanden Nederland 

2009



Minder stagiair(e)s opgenomen

2011



2013

 

Minder beroep op zzp'ers

  

Minder overwerk door het personeel

  

1 of meer tijdelijke contracten niet verlengd

  1 of meer werknemers met vaste aanstelling ontslagen

   

Minder bpv-plaatsen ingevuld

 

Contracturen werknemers flexibeler gaan inzetten

  

bbl'ers ontslagen

   

Aantal contracturen werknemers verminderd

  Minder beroep op buitenlandse werknemers

    

bbl'ers over laten stappen naar bol-leerweg

0%


36

10%

20%

30%

40%

50%

60%

5.2

Personele maatregelen vanwege de recessie – Gelderland/Overijssel

In 2013 vaak personele maatregelen genomen Niet alleen op strategisch niveau worden maatregelen genomen, ook op het personele vlak heeft de crisis gevolgen bij de TI-bedrijven. De TI-bedrijven in Gelderland/Overijssel hebben in 2013 op veel fronten maatregelen genomen vanwege op de recessie (figuur 5.2b). Maatregelen in de flexibele schil zoals minder beroep doen op zzp’ers en niet verlengen van tijdelijke contracten werden in eerdere jaren al genomen en worden in 2013 door een nog groter deel van de bedrijven toegepast. Het ontslaan van vaste medewerkers lijkt in Gelderland/Overijssel in 2013 bij een kleiner deel van de bedrijven nodig te zijn dan landelijk. Ook het verminderen van stage- en leerwerkplekken lijkt in Gelderland/Overijssel minder vaak nodig. Let wel: enige voorzichtigheid is hier geboden, omdat de gegevens gebaseerd zijn op een beperkt aantal in dit RBPI geënquêteerde bedrijven. Figuur 5.2b – Maatregelen van TI-bedrijven om, vanwege de recessie, de personele capaciteit te reduceren, in afgelopen 6 maanden Gelderland/Overijssel 

2009



Minder stagiair(e)s opgenomen

2011



2013

 

Minder beroep op zzp'ers

  

Minder overwerk door het personeel

  

1 of meer tijdelijke contracten niet verlengd

  

1 of meer werknemers met vaste aanstelling ontslagen

  

Minder bpv-plaatsen ingevuld

  

Contracturen werknemers flexibeler gaan inzetten

  

bbl'ers ontslagen

  

Aantal contracturen werknemers verminderd

   

Minder beroep op buitenlandse werknemers

  

BBL'ers over laten stappen naar bol-leerweg

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%


37

5.3

Personele ontwikkeling TI tijdens de recessie – Nederland

Figuur 5.3a – Ontwikkeling van het personeelsbestand in loondienst in TI-bedrijven in afgelopen jaar Nederland 70% 60%

Personeel in loondienst is afgelopen jaar toegenomen







Personeel in loondienst is afgelopen jaar niet veranderd

50%

Personeel in loondienst is afgelopen jaar afgenomen

40% 30%













20% 10% 0% 2009

2011

2013


Figuur 5.4a – Ontwikkeling van het personeelsbestand* in TI-bedrijven in afgelopen jaar Nederland 

70%

Afgelopen jaar toegenomen 60%



Afgelopen jaar niet veranderd

50%



40%

Afgelopen jaar afgenomen

 

30%









20% 10% 0% Loondienst

Tijdelijke

Ingeleend

Bron: Enquête onder TI-bedrijven (medio 2013) * Bij de tijdelijke krachten bevat ‘niet veranderd’ ook de bedrijven die in beide jaren géén tijdelijke medewerkers hadden.

38

5.3

Personele ontwikkeling TI tijdens de recessie – Gelderland/Overijssel

In 2013 zijn er meer krimpende dan groeiende bedrijven, in 2011 was er nog meer groei dan krimp In Gelderland/Overijssel is het aantal bedrijven en het aantal werknemers de laatste jaren gedaald. Dat zegt nog weinig over de dynamiek van de bedrijven; bedrijven kunnen zijn verdwenen en nieuwe kunnen zijn ontstaan. Of bedrijven kunnen ondanks de recessie zijn gegroeid terwijl andere bedrijven zijn gekrompen in aantal werknemers. In 2013 waren er in Gelderland/Overijssel meer bedrijven waar het aantal werknemers in loondienst is afgenomen dan waar het aantal werknemers in loondienst is toegenomen. Ook landelijk is dit het geval. Opvallend is dat in 2011 een opleving zichtbaar was in Gelderland/Overijssel: er waren in 2011 meer bedrijven met een toename van het personeel in loondienst dan met een afname. Figuur 5.3b – Ontwikkeling van het personeelsbestand in loondienst in TI-bedrijven in afgelopen jaar Gelderland/Overijssel 70% Personeel in loondienst is afgelopen jaar toegenomen

 

60%

Personeel in loondienst is afgelopen jaar niet veranderd

 50%

Personeel in loondienst is afgelopen jaar afgenomen

40% 30%







 

20%



10% 0%

2009

2011

2013


De extern flexibele schil wordt aangepast aan de omstandigheden Een groot aantal bedrijven snijdt in de extern flexibele schil. Bijna de helft van de bedrijven in Gelderland/ Overijssel is in 2013 minder mensen gaan in inlenen. Een veel kleiner deel van de bedrijven is juist méér gaan inlenen. Bedrijven lopen minder risico als ze inleenkrachten van buiten inzetten bij (tijdelijke) ondercapaciteit of toename van werkaanbod. Zodra deze mensen niet meer nodig zijn kunnen ze worden afgestoten. Bedrijven maken daar nu vaak gebruik van. De intern flexibele schil lijkt in balans Bedrijven kunnen ook tijdelijke medewerkers die in loondienst zijn inzetten om flexibel te kunnen inspelen op marktontwikkelingen. Dit is een vorm van interne flexibiliteit. De TI-bedrijven in Gelderland/Overijssel maakten daar ook gebruik van. Het afgelopen jaar is daarin weinig veranderd. Veel bedrijven hebben het aantal tijdelijk medewerkers constant gehouden. Daarnaast zijn er ongeveer evenveel bedrijven waar het afgelopen jaar het aantal tijdelijk medewerkers is afgenomen als bedrijven waar het aantal tijdelijke medewerkers is toegenomen. Figuur 5.4b – Ontwikkeling van het personeelsbestand* in TI-bedrijven in afgelopen jaar Gelderland/Overijssel 80%

 Afgelopen jaar toegenomen

70%

Afgelopen jaar niet veranderd



60%



Afgelopen jaar afgenomen

50% 40%

 

30%

 20%







10% 0%

Loondienst

Tijdelijke

Ingeleend

Bron: Enquête onder TI-bedrijven (medio 2013) * Bij de tijdelijke krachten bevat ‘niet veranderd’ ook de bedrijven die in beide jaren géén tijdelijke medewerkers hadden.

39

5.4

Personele maatregelen voor behoud personeel – Nederland

Figuur 5.5a – Percentage TI-bedrijven dat de genoemde maatregelen toepast om personeel te behouden (er is steeds gepercenteerd op alle TI-bedrijven) Nederland 

2008



Zorgen voor goede sfeer



2011

 (Meer) mogelijkheden voor bijscholing

2013

  

(Meer) mogelijkheden voor vakopleiding

  

Beter secundaire arbeidsvoorwaarden (bijv. ruimere vakantieregeling, hypotheekverz., ziektekostenverz., etc.)

  

Meer salaris

    

Medewerkers (meer) bij gang van zaken betrekken

Medewerkers op gevarieerde / uitdagende projecten inzetten

  

Betere werkuitrusting (gereedschap, bedrijfskleding)

  

Medewerkers (meer) bij planning werkzaamheden betrekken

     

Medewerkers (sneller) naar hogere functies laten doorstromen



(Meer) rekening houden met voorkeuren van medewerkers wat betreft werktijden

  

(Meer) rekening houden met voorkeuren van medewerkers wat betreft werkzaamheden

    

(Meer) mogelijkheden voor deeltijdwerk

0%


40

10%

20%

30%

40%

50%

5.4

Personele maatregelen voor behoud personeel – Gelderland/Overijssel

Scholingsmaatregelen weer meer onder de aandacht in 2013 Sinds de recessie nemen bedrijven nauwelijks nog maatregelen om personeel te werven. Ook maatregelen om personeel te behouden worden veel minder vaak toegepast dan in 2008. In 2013 zijn veel van deze maatregelen nog weer minder vaak toegepast dan in 2011. Maatregelen in de primaire of secundaire arbeidsvoorwaarden worden in de bedrijven in Gelderland/Overijssel nauwelijks nog toegepast. Landelijk nemen bedrijven in 2013 nog wat vaker maatregelen op dit vlak. In Gelderland/Overijssel zijn het vooral nog de maatregelen gericht op scholing die bedrijven aanbieden. Het aantal bedrijven dat mogelijkheden voor bijscholing en vakopleiding aanbiedt is toegenomen tussen 2011 en 2013, en in dit RBPI is dat in ongeveer gelijke mate gebeurd als in de TI landelijk. Behalve aan scholing wordt vooral nog aandacht besteed aan een goede sfeer. Figuur 5.5b – Percentage TI-bedrijven dat de genoemde maatregelen toepast om personeel te behouden (er is steeds gepercenteerd op alle TI-bedrijven in Gelderland/Overijssel) Gelderland/Overijssel 

2008



Zorgen voor goede sfeer



2011



2013



(Meer) mogelijkheden voor bijscholing

  

(Meer) mogelijkheden voor vakopleiding

  

Beter secundaire arbeidsvoorwaarden (bijv. ruimere vakantieregeling, hypotheekverz., ziektekostenverz., etc.)

  

Meer salaris

  

Medewerkers (meer) bij gang van zaken betrekken

   

Medewerkers op gevarieerde / uitdagende projecten inzetten

 

Betere werkuitrusting (gereedschap, bedrijfskleding)

   

Medewerkers (meer) bij planning werkzaamheden betrekken

  

Medewerkers (sneller) naar hogere functies laten doorstromen

 (Meer) rekening houden met voorkeuren van medewerkers wat betreft werktijden

 

(Meer) rekening houden met voorkeuren van medewerkers wat betreft werkzaamheden

 

(Meer) mogelijkheden voor deeltijdwerk

  



0%

10%

20%

30%

40%

50%


41

5.5

Recente ontwikkeling werkvoorraad – Nederland

Figuur 5.6a – Gemiddelde werkvoorraad van TI-bedrijven in weken, Nederland totaal en per RBPI

 

 

  Noord Nederland



 

















Noord Holland 



Midden Nederland Gelderland / Overijssel Zuid Holland









2009

2011

2013


42



Zuid Nederland

5.5

Recente ontwikkeling werkvoorraad – Gelderland/Overijssel

Gemiddelde werkvoorraad daalt later dan in heel Nederland In RBPI Gelderland/Overijssel is de werkvoorraad tussen 2009 en 2011 gelijk gebleven. Daarna is de werkvoorraad gedaald. Landelijk is er vanaf 2009 een vrijwel constante daling geweest in de werkvoorraad. De daling in Gelderland/Overijssel zet dus wat later in dan landelijk. De gemiddelde werkvoorraad is overigens alle jaren lager dan gemiddeld (15 weken) in de TI in Nederland. Figuur 5.6b – Gemiddelde werkvoorraad van TI-bedrijven in weken Gelderland/Overijssel 25 Gelderland/Overijssel 20

Nederland

 





15

 

10

5

0 2009

2011

2013


43

5.6

Moeilijk vervulbare vacatures – Nederland

Figuur 5.7a – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures Nederland 70%



60%



50% 40%



 30%







20%

 

10% 0%

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013


Figuur 5.8 – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures, Nederland totaal en per RBPI

 

  

 

Noord Nederland

















 

 





 

Noord Holland



Midden Nederland



Gelderland / Overijssel Zuid Holland















2005

2008

2011

2013

Zuid Nederland


Figuur 5.9a – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures naar functiegroep Nederland Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van leerlingmonteur

60%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van monteur

50%



Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van eerste monteur

40%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in staffunctie (calculator, engineer, tekenaar, werkvoorbereider)

30%

 20%



10%





Moeilijk vervulbare vacature(s) in leidinggevende functie(s)







 

 



 





  

0% 2008

2009


44

2011

2012

5.6

Moeilijk vervulbare vacatures – Gelderland/Overijssel

Figuur 5.7b – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures Gelderland/Overijssel 70% 60%





50% 40% 30%













20% 10% 0%

 2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013


Het aantal moeilijk vervulbare vacatures is nogmaals sterk gedaald in 2013 Gegeven de krimp in het personeelsbestand is het niet vreemd dat het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures fors is gedaald (figuur 5.7b) de afgelopen jaren. Het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures is direct vanaf het begin van de recessie in de TI terug op het niveau van de jaren 2005-2006. De ontwikkeling in Gelderland/Overijssel loopt op dit punt overigens redelijk in de pas met die in heel Nederland. In 2013 daalt in Gelderland/Overijssel het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures weer en bereikt een dieptepunt van drie procent. Ook in de TI landelijk wordt dan met negen procent het dieptepunt bereikt. Maar ook nu nog zijn er moeilijk vervulbare vacatures bij monteurs en technische staf Toch komen er in 2013 nog steeds moeilijk vervulbare vacatures voor. De meeste moeilijk vervulbare vacatures komen voor bij monteurfuncties. Deze functiegroep is tevens het grootst. De stijgende trend in de vacatureontwikkeling in 2011 werd vooral veroorzaakt door de groei van het aantal moeilijk vervulbare vacatures voor monteurs. In 2012 is er voornamelijk een toename van het aantal moeilijk vervulbare vacatures voor de technische staf zichtbaar.

Figuur 5.9b – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures naar functiegroep Gelderland/Overijssel 60%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van leerlingmonteur

50%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van monteur Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van eerste monteur



40%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in staffunctie (calculator, engineer, tekenaar, werkvoorbereider)

30%

 20%







 10%







 



 





Moeilijk vervulbare vacature(s) in leidinggevende functie(s)

  



0% 2008

2009

2011

2012


45

6

Uitgebreid profiel TI-bedrijven en werkgelegenheid

6.1

TI-bedrijven en werkgelegenheid – Nederland

- Van de 8.130 TI-bedrijven zijn er 4.000 (49%) vooral actief op het vakgebied elektrotechniek, 3.840 (47%) vooral op het vakgebied installatietechniek en 290 (4%) vooral op het vakgebied koeltechniek. - Gemiddeld heeft een TI-bedrijf 15,5 werknemer in dienst. - Gemiddeld heeft een koeltechnisch TI-bedrijf 14,6 werknemer in dienst, een elektrotechnisch bedrijf 17,6 en een installatietechnisch bedrijf 13,4.

Tabel 6.1a – Procentuele verdeling van de bedrijven naar vakgebied Nederland Bedrijven

2000

2008

2013

Aantal bedrijven

8.120

8.690

8.130

100

107

100

Index aantal bedrijven sinds 2000 Verdeling bedrijven naar vakgebied Elektrotechniek

46%

47%

49%

Installatietechniek

51%

49%

47%

3%

3%

4%

100%

100%

100%

Koeltechniek TOTAAL Bron: Mn Services; bewerking ITS

Figuur 6.2 – Aantal TI-werknemers naar vakgebied Nederland 150.000

TOTAAL

120.000

Elektrotechniek Installatietechniek

90.000

Koeltechniek

60.000

30.000

0

2000

2001

2002

2003

Bron: Mn Services; bewerking ITS

46

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

6.1

TI-bedrijven en werkgelegenheid – Gelderland/Overijssel

De meeste TI-bedrijven zijn actief in de installatiebedrijven In 2013 zijn er 1.580 TI-bedrijven in RBPI Gelderland/Overijssel. Deze bedrijven hebben gezamenlijk 24.730 werknemers in dienst. Er zijn 735 elektrotechnische bedrijven, 780 installatiebedrijven en 65 koeltechnische bedrijven in Gelderland/Overijssel. RBPI Gelderland/Overijssel zorgt hiermee voor 20 procent van de werkgelegenheid in TI-bedrijven. Gemiddeld heeft een TI-bedrijf 15,7 werknemers. In de regio zijn vooral relatief grote koeltechnische bedrijven gevestigd. Het gemiddeld aantal werknemers in Gelderland/Overijssel is in koeltechnische bedrijven 20,8. De werkgelegenheid in Gelderland wijkt af van die in Overijssel De meeste werkgelegenheid in dit RBPI zit in Gelderland. Tweederde van de werknemers in dit RBPI werkt in Gelderland en een derde in Overijssel. Tussen 2008 en 2013 krimpt de werkgelegenheid met 19%. De werkgelegenheid krimpt het meest in de installatiebedrijven. In Gelderland is de krimp groter (24%) dan in Overijssel (12%). De werkgelegenheid in de elektrotechnische bedrijven laat vooral in Overijssel een relatief gunstige ontwikkeling zien. Het aantal werknemers stijgt daar tot en met 2011 en daalt daarna licht. De koeltechniek doet het in beide provincies goed. Tabel 6.1b – Procentuele verdeling van de bedrijven naar vakgebied Gelderland/Overijssel Bedrijven

2000

2008

2013

Aantal bedrijven

1.530

1.690

1.580

100

111

103

Index aantal bedrijven sinds 2000 Verdeling bedrijven naar vakgebied Elektrotechniek

47%

46%

47%

Installatietechniek

50%

51%

49%

3%

4%

4%

100%

100%

100%

Koeltechniek TOTAAL Bron: Mn Services; bewerking ITS

Figuur 6.2b – Aantal TI-werknemers naar vakgebied Gelderland

20.000

Overijssel

20.000

15.000

15.000

10.000

10.000

5.000

5.000

0

0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

TOTAAL

Elektrotechniek

Installatietechniek

Koeltechniek

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

TOTAAL

Elektrotechniek

Installatietechniek

Koeltechniek


47

6.2

TI-bedrijven naar bedrijfsactiviteit - Nederland

Tabel 6.3a – Verdeling van de werknemers naar bedrijfsactiviteit (sbi), meest actuele cijfers Nederland Bedrijfsactiviteit (sbi)

Aantal werknemers

Percentage

Elektrotechnische bouwinstallatie

52.150

38%

Loodgieters- en fitterswerk; installatie van sanitair

25.520

19%

Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur

23.850

17%

Leggen van elektriciteits- en telecommunicatiekabels

13.630

10%

Overige bouwinstallatie

11.890

9%

9.010

7%

136.050

100%

Industriële installatie Totaal Bron: CBS; bewerking ITS, 2010

48

6.2

TI-bedrijven naar bedrijfsactiviteit - Gelderland/Overijssel

Vooral in Overijssel veel werkgelegenheid in bouwinstallatie In Gelderland/Overijssel is de loodgieters- fitters- en sanitairinstallatie relatief sterk vertegenwoordigd. In Overijssel nog weer beduidend sterker dan in Gelderland. In de elektrotechnische bouwinstallatie is het aandeel werknemers daarentegen juist lager dan landelijk in de TI (tabel 6.4b). De verwarmings- en luchtbehandelingstechniek heeft een iets hoger aandeel in de werkgelegenheid dan landelijk het geval is. Dit vakgebied is vooral in Gelderland goed vertegenwoordigd. Tabel 6.3b – Procentuele verdeling van de werknemers naar bedrijfsactiviteit (sbi), meest actuele cijfers Gelderland/Overijssel Bedrijfsactiviteit (sbi)

Overijssel

Gelderland

Gelderland/ Overijssel

Elektrotechnische bouwinstallatie

32%

33%

33%

Loodgieters- en fitterswerk; installatie van sanitair

31%

21%

24%

Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur

16%

21%

19%

Leggen van elektriciteits- en telecommunicatiekabels

12%

10%

11%

Overige bouwinstallatie

4%

8%

6%

Industriële installatie

6%

8%

7%

100%

100%

100%

Totaal Bron: CBS; bewerking ITS, 2010

49

6.3

TI-bedrijven naar grootteklasse - Nederland

Figuur 6.4a – Verdeling van de bedrijven en van de werkgelegenheid naar bedrijfsomvang Nederland 2008 60%

 50%

Aandeel bedrijven Aandeel werkgelegenheid

40%

 



30%



20%







10%





0%

1-5 werknemers

6-15 werknemers

16-50 werknemers

51-100 werknemers

100 en meer werknemers

Nederland 2013 60%



50%


40%

 

30%



20% 10%

 



 



0%

1-5 werknemers

6-15 werknemers

Bron: Mn Services, bewerking ITS

50

16-50 werknemers

51-100 werknemers


6.3

TI-bedrijven naar grootteklasse – Gelderland/Overijssel

Recessie is in de middelgrote bedrijven merkbaar Als we kijken naar het dalende aantal bedrijven vanaf 2008 en de grootteklasse, dan is alleen bij de middelgrote bedrijven, met 6-15 werknemers en 16-50 werknemers, enige uitval te zien. Waarschijnlijk is dit veroorzaakt doordat de bedrijven kleiner geworden zijn en in een lagere grootteklassen vallen, of doordat bedrijven gestopt zijn. Indicaties dat middelgrote bedrijven het moeilijk hebben zien we wel in het landelijke beeld. Ook zijn er voorbeelden uit de bouw. Vooral de middelgrote bedrijven uit de bouwsector zagen hun omzet teruglopen (cbs, 2012). Werkgelegenheid concentreert zich nog steeds bij de grote bedrijven In 2013 heeft ongeveer de helft van de bedrijven 1 tot 5 werknemers. Er zijn in verhouding maar weinig bedrijven met meer dan 100 werknemers (3%, 41 bedrijven). De kleine bedrijven zorgen echter maar voor acht procent van de werkgelegenheid en bij deze 41 grote bedrijven werkt 30 procent van alle werknemers. Landelijk werkt een steeds groter aandeel van de werknemers in de grote bedrijven. Landelijk is een stijging van 29 naar 33 procent zichtbaar ten opzichte van 29 naar 30 procent in Gelderland/Overijssel. Figuur 6.4b – Verdeling van de bedrijven en van de werkgelegenheid naar bedrijfsomvang Gelderland/Overijssel 2008 60% 50%




40%







30%

 20%



 

10%





0%

1-5 werknemers

6-15 werknemers

16-50 werknemers

51-100 werknemers


Gelderland/Overijssel 2013 60%

 50%


40%





20% 10%





30%











0%

1-5 werknemers

6-15 werknemers

16-50 werknemers

51-100 werknemers


Bron: Mn Services, bewerking ITS

51

6.4

TI-werknemers naar persoonskenmerken - Nederland

- Het aantal bedrijven is sinds 2008 gedaald met 6%. - Het aantal werknemers is sinds 2008 gedaald met 10%.

Tabel 6.5a – TI- werknemers naar persoonskenmerken Nederland 2000

2008

2013

127.890

139.610

125.510

100

109

98

89%

87%

88%

Westers allochtoon

7%

7%

6%

Niet-westers allochtoon

5%

6%

6%

100%

100%

100%

91%

90%

90%

9%

10%

10%

100%

100%

100%

11%

13%

15%

Aandeel parttimers bij de mannen

6%

7%

8%

Aandeel parttimers bij de vrouwen

60%

70%

72%

Aantal werknemers Ontwikkeling aantal werknemers sinds 2000 Etniciteit Autochtoon

Totaal Geslacht Man Vrouw Totaal Parttimers Aandeel parttimers

Bron: Mn Services, CBS; bewerking ITS

52

6.4

TI-werknemers naar persoonskenmerken – Gelderland/Overijssel

De recessie is vooral na 2011 duidelijk zichtbaar in werkgelegenheid in Gelderland/Overijssel Sinds 2013 is zowel het aantal bedrijven als het aantal werknemers in de regio nog lager dan in 2000. De groei die bedrijven voor de crisis hebben doorgemaakt is hiermee weer ongedaan gemaakt. Sinds 2011 is zowel het aantal bedrijven als aantal werknemers sterk afgenomen. Het aantal werknemers daalt in de laatste twee jaar harder dan het aantal TI-bedrijven. Vanaf 2008 zijn er in RBPI Gelderland/Overijssel 111 bedrijven minder, een daling van zeven procent, waarvan vijf procent na 2011. Het aantal werknemers is sinds 2008 met 3.412 gedaald (12%), waarvan negen procent na 2011. Het profiel van de werknemers verschuift langzaam maar zeker Hoewel het merendeel van de werknemers al sinds jaar en dag bestaat uit de fulltime werkende autochtone man is er wel verandering zichtbaar in het profiel van de werknemers. Sinds 2000 is heel geleidelijk het aandeel niet-westerse allochtonen toegenomen, evenals het aandeel vrouwen en het aandeel parttimers. Tabel 6.5b – TI- werknemers naar persoonskenmerken Gelderland/Overijssel 2000

2008

2013

25.410

28.140

24.730

100

111

97

91%

90%

91%

Westers allochtoon

6%

6%

5%

Niet-westers allochtoon

3%

4%

4%

100%

100%

100%

91%

90%

90%

9%

10%

10%

100%

100%

100%

12%

14%

16%

Aandeel parttimers bij de mannen

7%

7%

8%

Aandeel parttimers bij de vrouwen

63%

72%

75%

Aantal werknemers Ontwikkeling aantal werknemers sinds 2000 Etniciteit Autochtoon

Totaal Geslacht Man Vrouw Totaal Parttimers Aandeel parttimers

Bron: Mn Services, CBS; bewerking ITS

53

6.5

TI-werknemers naar functie - Nederland

Tabel 6.6a – Verdeling van de werknemers naar functie Nederland Verdeling alle werknemers naar functie

2000

2008

2013

Technische staffuncties

6%

8%

9%

Monteren en installeren

71%

70%

68%

Administratieve ondersteuning

9%

9%

9%

(Project)leiding / management

6%

6%

7%

Overige functies

9%

7%

8%

100%

100%

100%

Totaal Bron: Mn Services; bewerking ITS

Tabel 6.7a – Verdeling van de technische staffuncties Nederland Verdeling technische staffuncties

2000 N=7.920

2008 2013 N=10.440 N=11.310

Ontwikkelaars

21%

25%

29%

Planners/werkvoorbereiders

43%

49%

50%

Tekenaars

36%

24%

21%

TOTAAL

100%

100%

100%


54

6.5

TI-werknemers naar functie - Gelderland/Overijssel

Het gemiddeld functieniveau gaat omhoog Het aandeel technische staffunctionarissen en projectleiders en managementfunctionarissen onder de TI-werknemers is sinds 2000 geleidelijk gestegen. Dat is landelijk in de TI het geval en ook in RBPI Gelderland/Overijssel. Bij beide functiegroepen neemt zowel het aandeel als het aantal werknemers toe. Binnen de technische staffuncties wordt deze toename veroorzaakt door bijna een verdrievoudiging van het aantal ontwikkelaars en bijna anderhalf keer het aantal planners/ werkvoorbereiders. Het aantal tekenaars is door de jaren heen gedaald met 25%. Beide ontwikkelingen samen leiden tot een sterke afname van het aandeel tekenaars binnen de technische staf.

Tabel 6.6b – Verdeling van de werknemers naar functie Gelderland/Overijssel Verdeling alle werknemers naar functie

2000

2008

2013

Technische staffuncties

7%

8%

10%

Monteren en installeren

72%

70%

67%

Administratieve ondersteuning

8%

9%

9%

(Project)leiding / management

5%

6%

6%

Overige functies

7%

7%

8%

100%

100%

100%

2000 N=1.710

2008 N=2.260

2013 N=2.380

Ontwikkelaars

14%

23%

30%

Planners/werkvoorbereiders

48%

51%

50%

Tekenaars

37%

26%

20%

TOTAAL

100%

100%

100%

Totaal Bron: Mn Services; bewerking ITS

Tabel 6.7b – Verdeling van de technische staffuncties Gelderland/Overijssel Verdeling technische staffuncties


55

6.6

TI-werknemers naar leeftijd - Nederland

Figuur 6.8a – Ontwikkeling leeftijdsopbouw werknemers Nederland 35%









30% 25% 



20%









Jonger dan 25 jaar 













10%

0%

 2000





2001

2002



2003


56





25 - 34 jaar 55 jaar en ouder











15%

5%







2004

2005





2006

2007





2008

2009







2010

2011

 

2012

 

2013

6.6

TI-werknemers naar leeftijd – Gelderland/Overijssel

De werknemers vergrijzen Het profiel van de werknemers is ook aan het verschuiven als we naar de leeftijd van de werknemers kijken. De groep werknemers ouder dan 45 wordt door de jaren heen steeds groter. Waar in 2000 bijna een kwart (23%) van de werknemers ouder was dan 45 jaar is dat aandeel in 2013 gestegen naar meer dan een derde (36%). De middengroep tussen 35-44 jaar blijft vanaf 2006 ruim een kwart van het totaal aantal werknemers. Vooral de jongeren vormen een steeds kleinere groep binnen de TI. Zowel de groep tussen 25 en 34 jaar als de groep jongeren onder 25 jaar wordt vrijwel elk jaar kleiner. Deze krimp is in Gelderland/Overijssel vergelijkbaar met de landelijke situatie. Landelijk is het aandeel ouderen sinds 2012 al groter dan het aandeel jongeren; in Gelderland/Overijssel zijn de aandelen in 2013 gelijk. Naar verwachting zal vanaf 2014 het aandeel ouderen groter zijn dan het aandeel jongeren in deze regio. Figuur 6.8b – Ontwikkeling leeftijdsopbouw werknemers Gelderland/Overijssel 35%











30% 25%







20%







Jonger dan 25 jaar 

















10%

0%

 2000





2001

2002



25 - 34 jaar 55 jaar en ouder









15%

5%







2003

2004







2005

2006

2007





2008

2009



2010











2011

2012

2013


Aandeel jongeren extra gedaald in Overijssel De daling van het aandeel jongeren is in Overijssel groter dan Gelderland. Sinds 2008 is dit aandeel in de regio Overijssel sterker gedaald dan in Gelderland. De grote mate van veroudering van de medewerkers in Overijssel blijkt ook uit de meer dan verdubbeling van de oudste leeftijdsgroep sinds 2000 in de TI. De werknemers in de TI in Gelderland zijn relatief jong.

57

7

Vraag en aanbod van monteurs op dit moment

7.1

Vraag en aanbod van monteurs op dit moment – Nederland

Figuur 7.1a – Bij UWV* geregistreerde vacatures en werkzoekende monteurs (lager en middelbaar) Nederland 

14.000 12.000 

10.000  8.000 6.000



 

4.000 2.000 0





2e kwartaal

3e kwartaal 2011

4e kwartaal

Totaal werkzoekende monteurs lager en middelbaar

1e kwartaal



2e kwartaal

3e kwartaal

4e kwartaal

1e kwartaal

2012 Totaal vacatures monteur lager en middelbaar

2e kwartaal 2013

Aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar < 6 maanden ingeschreven

Bron: UWV; bewerking ITS * Het is bekend dat niet alle werkzoekenden zich laten inschrijven bij UWV en dat niet alle vacatures worden aangemeld. UWV vult hiervoor de vacature gegevens aan via een digitale tool (Jobfeed). De cijfers geven daarmee, zeker voor de werkzoekenden en vacatures op lager en middelbaar niveau, een betrouwbaar beeld van de tendensen die zich op de TI-arbeidsmarkt voordoen.

58

7.1

Vraag en aanbod van monteurs op dit moment – Gelderland/Overijssel

Opvallend is dat in RBPI Gelderland en Overijssel het aantal vacatures en het totaal aantal werkzoekende monteurs op lager en middelbaar niveau redelijk dicht bij elkaar liggen in 2011 en het grootste deel van 2012. Dit beeld zien we ook in RBPI Midden Nederland. Landelijk gezien zijn er in deze periode juist aanzienlijk meer werkzoekenden dan vacatures. Vanaf het vierde kwartaal van 2012 neemt het aantal werkzoekenden toe en daalt juist het totale aantal vacatures. Dit komt overeen met het landelijke beeld. De stijging in het totale aantal werkzoekenden eind 2012 wordt veroorzaakt door een stijging in het aantal werkzoekenden dat korter dan 6 maanden staat ingeschreven. In 2013 daalt dit aantal weer licht. Sinds het tweede kwartaal van 2012 zijn er minder vacatures dan werkzoekende monteurs die korter dan zes maanden staan ingeschreven bij het UWV. De verhouding tussen deze twee geeft de spanningsindicator voor de arbeidsmarkt. Deze is vanaf dat moment te typeren als ‘zeer ruim’, ofwel er zijn ruim voldoende (bemiddelbare) werkzoekende beschikbaar voor de vacatures. Figuur 7.1b – Bij UWV* geregistreerde vacatures en werkzoekende monteurs (lager en middelbaar) Gelderland/Overijssel 3000  2500 2000 1500

 

 

1000   500 0



 2e kwartaal

3e kwartaal 2011

4e kwartaal

Totaal werkzoekende monteurs lager en middelbaar

1e kwartaal

2e kwartaal

Totaal vacatures monteur lager en middelbaar

3e kwartaal 2012

4e kwartaal

1e kwartaal

2e kwartaal 2013

Aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar < 6 maanden ingeschreven

Bron: UWV; bewerking ITS * Het is bekend dat niet alle werkzoekenden zich laten inschrijven bij UWV en dat niet alle vacatures worden aangemeld. UWV vult hiervoor de vacature gegevens aan via een digitale tool (Jobfeed). De cijfers geven daarmee, zeker voor de werkzoekenden en vacatures op lager en middelbaar niveau, een betrouwbaar beeld van de tendensen die zich op de TI-arbeidsmarkt voordoen.

59

Literatuur Centraal Bureau voor de Statistiek, webmagazine, dinsdag 29 mei 2012. Middelgrote bedrijven hardst getroffen door bouwcrisis. Centraal Bureau voor de Statistiek / Planbureau voor de Leefomgeving (2013). Regionale prognose 2013– 2040. Vier grote gemeenten blijven sterke bevolkingstrekkers. Den Haag: CBS/PBL. Centraal Bureau voor de Statistiek (2013). De regionale economie 2012. Den Haag/Heerlen. Centraal Planbureau (2013). Economische analyse van korte en lange termijn knelpunten op de arbeidsmarkt. Uitgevoerd op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. CPB notitie. Den Haag: CPB. Centraal Planbureau (2013). Macro Economische Verkenningen 2014. Den Haag: CPB. Economisch Instituut voor de Bouw (2013). Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013. Amsterdam: EIB. Economisch Instituut voor het Midden en kleinbedrijf (EIM), www. ondernemerschap.nl. Kenteq (2013). Landelijke kwalificaties MBO. Middenkader engineering, geldig vanaf 1 augustus 2013. Panteia (2011). Onderzoek op het terrein van Werk en Inkomen. Overzicht van onderzoeksprojecten van Panteia/Research voor Beleid. Zoetermeer: Panteia. Panteia. Jobfeed goed instrument voor macrodoelmatigheid beroepsopleidingen. www.panteia.nl. Schellingerhout, R., H. van den Tillaart (2013). Etnische diversiteit in de techniek. Nijmegen: ITS. Tillaart, H. van den, H. Vermeulen & J. Warmerdam (2013). Hbo’ers in de TI. De overgang van opleiding naar werk van hoger opgeleiden in de installatietechniek. Nijmegen: ITS. Tillaart, H. van den, S. Elfering, H. Vermeulen, C. van Rens, J. Warmerdam, W. de Wit, E. van de Wetering & E. Sombekke (2014). Trends en ontwikkelingen in de technische installatiebranche 2014. Bedrijvigheid, arbeidsmarkt en beroepsopleiding in de periode tot 2018. Nijmegen/Woerden: ITS/OTIB. UWV (2012). Achtmaandenverslag UWV 2012.

60

Bijlage 1 Profiel van de TI – Nederland TI bedrijven nu (2013)

TI werknemers nu (2013)

 TI-bedrijven

 Werknemers



 Elektrotechniek

 Werknemers < 25 jaar

 Installatietechniek

 Werknemers > 55 jaar

 Koeltechniek

 Banenverlies vanaf 2008 zoveel werkzoekenden (<6 maanden)

 Ontslaat vast personeel

als vacatures voor monteurs

 Heeft minder bpv-plaatsen  Heeft moeilijk vervulbare vacatures  werkvoorraad  Richt zich (meer) op nieuwe producten/ diensten  Richt zich (meer) op kwalificering medewerkers

TI BEDRIJVEN EN WERKNEMERS TOEKOMST (2018) In 2018 vooral  aan technici en TI-monteurs  minder monteurs en technici dan de vraag

VMBO 3.000

TI gediplomeerden



2.400



1.800

2008/09

2010/11

MBO 6.000

2017/18

Gediplomeerden monteur

Gediplomeerden techicus

 





2008/09

2010/11



3.000

 2.000

MONTEUR Deelnemers 2008/09 20.650 2011/12 15.825 2011/12 t.o.v. 2008/09

-23%

Starters leerwerkbaan 2008/09 6.445 2011/12 4.430 2011/12 t.o.v. 2008/09 -31%

5.000 4.000

-35%



1.200

600

TI leerlingen 2008/09 5.775 2011/12 3.745 2011/12 t.o.v. 2008/09

2017/18

TECHNICUS Deelnemers 2008/09 15.775 2011/12 14.610 2011/12 t.o.v. 2008/09

-7%

Starters leerwerkbaan 2008/09 850 2011/12 590 2011/12 t.o.v. 2008/09 -31%

HBO Gediplomeerden TI voltijd 900

Gediplomeerden TI deeltijd/duaal



750

 

600

Studenten voltijd 2008/09 4.320 2011/12 4.460 2011/12 t.o.v. 2008/09

+3%

Studenten deeltijd/duaal 2008/09 1.250 2011/12 1.095 2011/12 t.o.v. 2008/09 -12%

450 300

 

 150 2008/09

2010/11

2017/18

61

Bijlage 2 Macro (sociaal-)economische ontwikkelingen B2.1 Leeftijdsopbouw van de bevolking Er komen steeds meer ouderen in Nederland… In 1990 is de bevolking relatief jong. Dat geldt zowel voor Gelderland/Overijssel als voor Nederland in zijn geheel. De leeftijdsgroepen tussen 20 en 45 jaar zijn aanmerkelijk groter dan de leeftijdsgroepen vanaf 45 jaar. Voor de groep die met pensioen gaat (tussen 60 en 65 jaar) staan ruim anderhalf keer zoveel jongeren tussen 15 en 20 jaar klaar die de arbeidsmarkt op kunnen stromen. In 2010 is dat al sterk veranderd. De leeftijdsgroepen die twintig jaar eerder het grootst waren, zijn dat nog steeds. Maar nu zijn dit de leeftijdsgroepen tussen 40 en 65 jaar. Tegenover de groep 60-65 jarigen staat nu een groep 15 tot 20 jarigen die ongeveer even groot is. In 2020 is de veroudering van de bevolking nog sterker. Tegenover de groep 60-65 jarigen staat nu een groep 15-20 jarigen die kleiner is. …en Gelderland/Overijssel heeft een relatief oude bevolking Er zijn ook verschillen tussen de bevolkingsopbouw in Gelderland/Overijssel en in Nederland. In 1990 is de bevolking in Gelderland/Overijssel relatief wat jonger dan Nederland. In 2010 is Gelderland/Overijssel juist relatief wat meer ouderen en ook wat meer jongeren tot 20 jaar dan in heel Nederland. Volgens de prognose zal dit ook in 2020 zo zijn. Dat blijkt ook uit de groei van de bevolking. Nederland zal tussen 2010 en 2020 groeien met ruim drie procent, in Gelderland/Overijssel zal de bevolking met slechts anderhalf procent toenemen. Ook in Gelderland/Overijssel zullen er in 2020 minder jongeren zijn dan ouderen die met pensioen gaan.

BOX 2: Bevolkingspiramide Leeftijdsopbouw van de bevolking van 1990 tot 2020 Een belangrijk structureel kenmerk van de regio is de samenstelling van de bevolking naar leeftijd. Dit wordt weergegeven aan de hand van een bevolkingspiramide. Door de bevolkingsopbouw voor meerdere jaren te tonen, wordt de verschuiving in de leeftijdsopbouw zichtbaar. Daarom is de bevolkingsopbouw voor de jaren 1990 en 2010 weergegeven. Deze verschuiving zet zich de komende jaren door. Dat blijkt als de prognose van de bevolkingsopbouw in 2020 wordt toegevoegd. Om een vergelijking te kunnen maken per leeftijdsgroep tussen het RBPI en Nederland is de totale bevolking op 100% gesteld. Hierdoor is zichtbaar of een regio relatief jong of oud is ten opzichte van heel Nederland. De leeftijdsgroepen zijn per 5 jaar samengenomen.

Figuur B2.1 – Bevolkingspiramides Gelderland/Overijssel

1990

90 tot 95 jaar

2010

Nederland

Prognose 2020

80 tot 85 jaar 70 tot 75 jaar 60 tot 65 jaar 50 tot 55 jaar 40 tot 45 jaar 30 tot 35 jaar 20 tot 25 jaar 10 tot 15 jaar Jonger dan 5 jaar 0

0,02

0,04

Bron: CBS Statline; bewerking ITS

62

0,06

0,08

0,1

0

0,02

0,04

0,06

0,08

0,1

0

0,02

0,04

0,06

0,08

0,1

B2.2 Economische ontwikkeling in Gelderland/Overijssel De ontwikkelingen in de TI in Gelderland/Overijssel staan niet los van de algemeen economische ontwikkelingen in het RBPI. Een vaak gehanteerde indicator voor de algemene economische ontwikkelingen is de ontwikkeling van de werkgelegenheid van werknemers. De ontwikkeling in de werkgelegenheid is per RBPI verschillend. Tot en met 2008 was er sprake van groei van de werkgelegenheid in alle RBPI’s. In de periode tussen 2008 en 2010 is de werkgelegenheid in alle RBPI’s gekrompen. Voor Nederland totaal bedroeg de jaarlijkse krimp in de werkgelegenheid een procent. In Gelderland/Overijssel was de jaarlijkse krimp wat minder. Vanaf 2010 is in Gelderland/Overijssel net als de meeste andere RBPI’s de werkgelegenheid weer gestegen. De krimp in de werkgelegenheid in de afgelopen jaren werd mede veroorzaakt door de krimp in de bouw. In een recente studie naar regionale krimp laat het CBS zien dat alle RBPI’s geraakt worden door de malaise in de bouw. Overigens wordt daarbij opgemerkt dat de bouwinstallatie hierdoor wat minder geraakt wordt dan andere deelsectoren van de bouw zoals projectontwikkelaars en de burgerlijke en utiliteitsbouw. Figuur B2.2 – Gemiddelde jaarlijkse groei werkgelegenheid werknemers (in arbeidsjaren)

Noord Nederland

2008 - 2010 



2010 - 2011

 



 



Noord Holland

2006 - 2008

 

Midden Nederland

Zuid Nederland





Gelderland/Overijssel

Zuid Holland





Nederland

 









-2%

-1%

 0%

1%

2%

3%

Bron: CBS Statline; bewerking ITS

63

Bijlage 3 Uitgangspunten bij het prognosemodel Het prognosemodel gaat uit van groei in de TI vanaf 2017 Met behulp van het prognosemodel voor de installatiebranche is op basis van ontwikkelingen uit de afgelopen jaren berekend of er in de toekomst overschotten of tekorten aan schoolverlaters zullen zijn. Gebleken is dat conjuncturele ontwikkelingen lastig zijn in te schatten. De omslag naar een groeiende economie is al diverse keren voorspeld maar liet nog steeds op zich wachten. Het lijkt er nu op dat de economie geleidelijk uit het dal klimt. In het prognosemodel is daarom voor de TI uitgegaan voor een omslag in 2016. Vanaf 2017 wordt verondersteld dat de TI weer voorzichtig (jaarlijks met één procent) gaat groeien. TI-schoolverlaters kunnen ook in andere branches aan de slag Zowel bij groei als bij krimp heeft de branche nieuwe mensen nodig om opengevallen plaatsen in te vullen, dit is de wervingsbehoefte. De afgelopen jaren is het aantal scholieren en studenten van de TI-opleidingen echter steeds afgenomen, zowel in het vmbo als in het mbo. Steeds meer scholieren en studenten kiezen voor een brede opleiding. In het vmbo betreft dit de sectorbrede technische opleidingen. Ook in het mbo zien we deze ontwikkeling, bijvoorbeeld bij de brede opleidingen tot technicus. Deze brede opleidingen leiden niet specifiek op voor de TI. Zo leidt de Middenkader engineering opleiding op voor technicus in de metaal, elektrotechniek, installatietechniek, machinebouw en mechatronica. De TI moet dus concurreren met de metaal en machinebouw in de strijd om de schoolverlaters. Niet alleen de ontwikkeling van het aantal gediplomeerden is daarom van belang bij het bepalen hoeveel schoolverlaters in de toekomst beschikbaar komen voor de TI-branche, ook de mate waarin de gediplomeerden kiezen voor de TI. In de wervingskracht zijn beide verdisconteerd. Voorkeur voor TI-opgeleide schoolverlaters, in tweede instantie voor niet-TI-opgeleiden De meeste werkgevers hebben voorkeur voor een schoolverlater met een TI-gerichte opleiding. Uit het onderzoek in de afgelopen jaren bleek dat het grootste deel van de TI-werkgevers een TI-gerichte opleiding een pre vindt bij het aantrekken van (leerling)monteurs. Voor de prognose kijken we daarom in eerste instantie of er voldoende TI-opgeleide schoolverlaters beschikbaar komen voor de vacante monteurs- en technicusfuncties. De afgelopen jaren waren er vrijwel steeds onvoldoende geschikte TI-schoolverlaters om aan de vraag van de bedrijven te voldoen. Om toch over voldoende (leerling)monteurs te kunnen beschikken, zijn bedrijven gaan uitwijken naar anders opgeleiden. Voor de prognose is nagegaan in hoeverre toekomstige problemen in de personeelsvoorziening van monteurs en technici verminderen als de TI-bedrijven in dezelfde mate als in het verleden niet-TI-opgeleide schoolverlaters aan blijven nemen.

64

Kerngegevens Technische Installatiebranche 2014

Recommend Documents