Kerngegevens Technische Installatiebranche 2014

Kerngegevens Technische Installatiebranche 2014 Noord Holland

Harry van den Tillaart John Warmerdam Hedwig Vermeulen Sanne Elfering Carolien van Rens Wouter de Wit Evelien Sombekke Ellen van de Wetering

ITS Nijmegen 2014

1

ISBN 978 90 5554 462 2 NUR 959, 966 © 2014 ITS, Radboud Universiteit Nijmegen Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, micro¬film of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestem¬ming van het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

2

Voorwoord Voor iedere regio is het van groot belang dat er voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar is, niet alleen op dit moment maar ook in de komende jaren. Om hier zicht op te houden is informatie nodig over ontwikkelingen die zich aan de bedrijfskant én aan de onderwijskant voordoen. Het onderzoeksprogramma van OTIB is erop gericht de desbetreffende ontwikkelingen nauwgezet te volgen. Jaarlijks worden gegevens verzameld over onze branche, de bedrijven en de werknemers in de branche, de arbeidsmarkt, het reguliere onderwijs en de scholing van werknemers. Resultaten van dit onderzoek worden uitgewerkt naar regionaal niveau. Het voorliggende onderzoek is ook dit jaar uitgevoerd door het ITS. Daarbij heeft het ITS weer uitvoerig gebruik gemaakt van beschikbare databestanden en zijn gegevens van het CBS en diverse andere instellingen bij elkaar gebracht. Daarnaast zijn gegevens verkregen door middel van meerdere enquêtes bij de bedrijven in onze branche. In het rapport wordt niet alleen een analyse gemaakt van ontwikkelingen die zich in de afgelopen jaren in de TI-bedrijven en op de arbeidsmarkt hebben voorgedaan, maar wordt ook nadrukkelijk naar de toekomst gekeken. U vindt hierin een beschrijving van belangrijke ontwikkelingen die de komende jaren in onze branche verwacht worden en een prognose van vraag en aanbod op de TI-arbeidsmarkt voor de periode tot 2018, Die prognose is landelijk en voor uw regio uitgewerkt. Hierbij is onder andere geanalyseerd welke ontwikkelingen zich bij de TI-opleidingen voordoen, waarbij zowel naar de aantallen leerlingen als naar de aantallen gediplomeerden is gekeken. Bij het TI mbo is sprake van zorgelijke ontwikkelingen. Het aantal leerwerkbanen is de afgelopen jaren teruggelopen. Dit is voor onze branche een belangrijke bron voor werving van nieuwe werknemers. Het is dan ook van groot belang dat onze branche een groter deel van de mbo’ers een kans op een opleiding biedt en ze vervolgens beter weet te binden dan nu het geval is. Te meer omdat de uitstroom van ouderen doorgaat en er over een aantal jaar weer nieuwe kansen voor onze branche verwacht worden. Om deze kansen te kunnen benutten moet voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar zijn. Een speerpunt is ook de zichtbaarheid van onze branche in het onderwijs. Opleidingen in de techniek worden breder. De sectorbrede techniekopleidingen groeien. Leerlingen techniek hebben meer keuzemogelijkheden en kunnen ook in andere branches aan de slag. Dat geldt met name ook voor de hogere opleidingen. Onze branche zal alles op alles zetten om voldoende leerlingen voor zich te blijven winnen. Het onderzoek laat uiteraard zien dat onze branche nog steeds last heeft van de recessie. Maar er komt ook in naar voren dat TI-bedrijven op zoek gaan naar nieuwe mogelijkheden op de markt. Dat biedt goede perspectieven voor de toekomst. In het vertrouwen dat de resultaten van dit onderzoek u extra handvatten zullen bieden voor het maken van gefundeerde keuzes in uw regio, wens ik u veel succes in uw werkzaamheden voor onze branche.

Elly Verburg Directeur OTIB

3

4

Inhoud Voorwoord 3 Leeswijzer

7

1

Profiel van de TI – Noord Holland

8

2

De toekomst: arbeidsmarktprognose – Noord Holland

3 Aandachtspunten en actiepunten – Noord Holland 3.1 Aandachtspunten 3.2 Actiepunten

10 12 12 13

Kerngegevens 15 4

Aanbodkant: ontwikkelingen in het onderwijs 4.1 Uitstroom uit het vmbo – Nederland 4.1 Uitstroom uit het vmbo – Noord Holland 4.2 Instroom in mbo TI – Nederland 4.2 Instroom in mbo TI – Noord Holland 4.3 Leerwerkbanen mbo TI – Nederland 4.3 Leerwerkbanen mbo TI – Noord Holland 4.4 Leerwerkbanen mbo TI naar niveau – Nederland 4.4 Leerwerkbanen mbo TI naar niveau – Noord Holland 4.5 Leerwerkbanen mbo TI naar leeftijd – Nederland 4.5 Leerwerkbanen mbo TI naar leeftijd – Noord Holland 4.6 Ontwikkeling gediplomeerden mbo TI – Nederland 4.6 Ontwikkeling gediplomeerden mbo TI – Noord Holland 4.7 Uitstroom uit mbo TI naar de arbeidsmarkt – Nederland 4.7 Uitstroom uit mbo TI naar de arbeidsmarkt – Noord Holland 4.8 Ontwikkeling aantal hbo gediplomeerden TI – Nederland 4.8 Ontwikkeling aantal hbo gediplomeerden TI – Noord Holland

16 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33

5

Vraagkant: TI-branche in de recessie 5.1 Maatregelen voor marktversterking – Nederland 5.1 Maatregelen voor versterking marktpositie – Noord Holland 5.2 Personele maatregelen vanwege de recessie – Nederland 5.2 Personele maatregelen vanwege de recessie – Noord Holland 5.3 Personele ontwikkeling TI tijdens de recessie – Nederland 5.3 Personele ontwikkeling TI tijdens de recessie – Noord Holland 5.4 Personele maatregelen voor behoud personeel – Nederland 5.4 Personele maatregelen voor behoud personeel – Noord Holland 5.5 Recente ontwikkeling werkvoorraad – Nederland 5.5 Recente ontwikkeling werkvoorraad – Noord Holland 5.6 Moeilijk vervulbare vacatures – Nederland 5.6 Moeilijk vervulbare vacatures – Noord Holland

34 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

6

Uitgebreid profiel TI-bedrijven en werkgelegenheid 6.1 TI-bedrijven en werkgelegenheid – Nederland 6.1 TI-bedrijven en werkgelegenheid – Noord Holland 6.2 TI-bedrijven naar bedrijfsactiviteit – Nederland 6.2 TI-bedrijven naar bedrijfsactiviteit – Noord Holland

46 46 47 48 49

5

6.3 6.3 6.4 6.4 6.5 6.5 6.6 6.6

TI-bedrijven naar grootteklasse – Nederland TI-bedrijven naar grootteklasse – Noord Holland TI-werknemers naar persoonskenmerken – Nederland TI-werknemers naar persoonskenmerken – Noord Holland TI-werknemers naar functie – Nederland TI-werknemers naar functie – Noord Holland TI-werknemers naar leeftijd – Nederland TI-werknemers naar leeftijd – Noord Holland

50 51 52 53 54 55 56 57

7

Vraag en aanbod van monteurs op dit moment 7.1 Vraag en aanbod van monteurs op dit moment – Nederland 7.1 Vraag en aanbod van monteurs op dit moment – Noord Holland

58 58 59

Literatuur

60

Bijlage 1 Profiel van de TI – Nederland Bijlage 2 Macro (sociaal-)economische ontwikkelingen Bijlage 3 Uitgangspunten bij het prognosemodel

61 62 64

6

Leeswijzer In deze rapportage laten de eerste drie paragrafen zien hoe de installatiebedrijven in Noord Holland er op dit moment voorstaan (profiel), hoe de arbeidsmarktsituatie er in de toekomst uit zal zien (prognose) en welke acties er gevraagd worden aan de regio om negatieve ontwikkelingen te keren. Vanaf paragraaf 4 volgt de achtergrondinformatie waarop deze ontwikkelingen en actiepunten zijn gebaseerd. Zowel de aanbodkant als de vraagkant wordt in beeld gebracht. Aan de aanbodkant gaat het om het onderwijs dat voor de TI opleidt. Steeds wordt de ontwikkeling in de afgelopen jaren beschreven, wat er op dit moment gebeurt en wat dat betekent voor de toekomst. Aan de vraagkant gaat het om de bedrijven en werknemers in de TI. In paragraaf 5 wordt aangegeven hoe de recessie ingrijpt in de TI en hoe de bedrijven daarop reageren. Paragraaf 6 geeft een uitgebreide beschrijving van de TI-branche en paragraaf 7 de recente ontwikkeling van vacatures en werkzoekenden. De aantallen in deze rapportage zijn voor de leesbaarheid zoveel mogelijk afgerond op vijf- of tientallen. Vanaf paragraaf 4.1 wordt op de rechterpagina steeds de situatie in de TI voor Noord Holland gepresenteerd. Belangrijke en opvallende ontwikkelingen worden beschreven, evenals afwijkingen van de landelijke situatie. Elke pagina betreft één onderwerp, geïllustreerd met de relevante cijfers in figuren en tabellen. Op de linkerpagina staat over datzelfde onderwerp steeds de situatie van Nederland, zonder verdere toelichting. Wie dat wil, kan hier de cijfers over Noord Holland vergelijken met die over Nederland. In bijlage 1 staat het profiel van Nederland, en bijlage 2 geeft macro (sociaal-)economische achtergrondinformatie over de regio. Bijlage 3 beschrijft de uitgangspunten voor het prognosemodel.

7

1

Profiel van de TI – Noord Holland

TI bedrijven nu (2013)

TI werknemers nu (2013)

 TI-bedrijven

 werknemers



 Elektrotechniek

 werknemers < 25 jaar

 Installatietechniek

 werknemers > 55 jaar

 Koeltechniek

 banenverlies vanaf 2008 zoveel werkzoekenden (<6 maanden)

 Ontslaat vast personeel

als vacatures voor monteurs

 Heeft minder bpv-plaatsen  Heeft moeilijk vervulbare vacatures  werkvoorraad  Richt zich (meer) op nieuwe producten/ diensten  Richt zich (meer) op kwalificering medewerkers

TI BEDRIJVEN EN WERKNEMERS TOEKOMST (2018) In 2018 vooral

 aan technici

 minder monteurs en technici dan de vraag

8

Onderwijs VMBO TI gediplomeerden 500

400

 

300

TI leerlingen 2008/09 790 2011/12 560 2011/12 t.o.v. 2008/09

-29%

MONTEUR Deelnemers 2008/09 3.035 2011/12 2.295 2011/12 t.o.v. 2008/09

-24%

200

 100

1250 1000

2008/09

2010/11

MBO

2017/18

Gediplomeerden monteur



Starters leerwerkbaan 2008/09 1.085 2011/12 575 2011/12 t.o.v. 2008/09 -47%



750 500









250 0

2008/09

2010/11

HBO



100

2017/18

Gediplomeerden TI voltijd

140 120

Gediplomeerden techicus



20 0



-6%

Studenten voltijd 2008/09 670 2011/12 895 2011/12 t.o.v. 2008/09

+34%





2008/09

+20%

Studenten deeltijd/duaal 2008/09 200 2011/12 180 2011/12 t.o.v. 2008/09 -10%

60 40

Starters leerwerkbaan 2008/09 80 2011/12 75 2011/12 t.o.v. 2008/09

Gediplomeerden TI deeltijd/duaal



80

TECHNICUS Deelnemers 2008/09 1.360 2011/12 1.635 2011/12 t.o.v. 2008/09

2010/11

2017/18

9

2

De toekomst: arbeidsmarktprognose – Noord Holland

Te weinig TI-schoolverlaters, zowel landelijk als in Noord Holland Zodra de TI weer gaat groeien, neemt de vraag naar schoolverlaters toe. In 2018 zal de branche in Noord Holland behoefte hebben aan 90 mbo-schoolverlaters met een TI-monteur opleiding en 105 mbo-technici, in totaal 195 schoolverlaters. Het aanbod aan gediplomeerden die beschikbaar komen voor de monteurs en technici-functie op de TI-arbeidsmarkt, ofwel de TI-wervingskracht, neemt echter af. Deze TI-wervingskracht daalt van 90 schoolverlaters voor TI-monteurs en TI-technici in 2013 naar 55 schoolverlaters in Noord Holland in 2018. Dat zijn er fors minder dan de wervingsbehoefte van 195 schoolverlaters. Er zullen dan ook tekorten zijn, zowel voor TI-monteurs als voor TI-technici. De grootste arbeidsmarktproblemen zijn te vinden bij de mbo-technici. Voor technicusfuncties zullen er in 2018 zo’n 95 TI-schoolverlaters te weinig zijn. Voor alle jaren tot 2018 ligt de wervingsbehoefte boven het aanbod van schoolverlaters TI-technici dat beschikbaar komt. Ook de arbeidsmarkt voor monteurs met een TI-opleiding wordt steeds krapper. In alle jaren tot en met 2018 zijn er te weinig schoolverlaters met een TI-monteuropleiding beschikbaar voor de TI. De daling van het aantal gediplomeerden gaat bovendien harder dan de daling in de wervingsbehoefte. Het tekort aan monteurs neemt in de tijd dan ook verder toe. In Noord Holland tekort aan schoolverlaters voor technici Bedrijven hebben de afgelopen jaren oplossingen gevonden voor het tekort aan schoolverlaters door uit te wijken naar schoolverlaters met een andere opleidingsachtergrond. Ook de komende jaren zullen de bedrijven uitwijken naar andere schoolverlaters. Daardoor kunnen in 2018 nog 90 monteursfuncties worden opgevuld. In Noord Holland wordt daarmee voorkomen dat er een tekort ontstaat aan monteurs. Voor de vraag naar schoolverlaters voor de technicusfuncties zijn er niet voldoende uitwijkmogelijkheden. In Noord Holland blijft de komende jaren een groot tekort aan schoolverlaters voor technicusfuncties bestaan.

10

Figuur 2.1 – Raming van de aansluiting tussen behoefte en beschikbaarheid van schoolverlaters voor functies van monteur en technicus, 2018 Nederland 1000 Wervingsbehoefte

 800



Wervingskracht TI opgeleiden



Wervingskracht overig opgeleiden 600

400





200

 0

Monteur wervingsbehoefte

Monteur wervingskracht

Technicus wervingsbehoefte

Technicus wervingskracht

Noord Holland 150 Wervingsbehoefte

125

Wervingskracht TI opgeleiden

 100

Wervingskracht overig opgeleiden

 

75 50



25

 

0

Monteur wervingsbehoefte

Monteur wervingskracht

Technicus wervingsbehoefte

Technicus wervingskracht

Bron: Mn services, CBS; bewerking ITS

11

3

Aandachtspunten en actiepunten – Noord Holland

3.1 Aandachtspunten Recessie en krimp werkgelegenheid RBPI Noord Holland heeft al een aantal jaren te lijden onder de economische crisis. Sinds 2008 is de branche fors gekrompen. Er zijn in 2013 140 TI-bedrijven minder, een daling van 12 procent sinds het begin van de crisis in 2008. En er zijn in 2013 zo’n 2.520 werknemers minder dan in 2008, een afname van 14 procent. Procentueel gezien kent Noord Holland daarmee de grootste daling van werkgelegenheid van alle RBPI’s, ook beduidend groter dan de daling van 10 procent die zich in deze periode landelijk in de TI voordoet. Dit verlies van werkgelegenheid is niet iets van het laatste jaar. Ook in de voorafgaande jaren is het aantal werknemers al teruggelopen. Vooral de middelgrote bedrijven lijken de gevolgen van de crisis te dragen. Daling aantal opleidingsplaatsen De recessie en de daarmee gepaard gaande daling van de bedrijvigheid en de werkgelegenheid heeft ook gevolgen voor de beschikbaarheid van opleidingsplaatsen. Tussen 2008 en 2011 is het aantal startende leerwerkbanen voor mbo TI-monteuropleidingen met 42 procent afgenomen. Dat is een grotere afname dan landelijk in de TI het geval is (min 30 procent). In 2012 trekt dit aantal wel weer iets aan, namelijk met plus 7 procent ten opzichte van 2011, maar het blijft fors onder het niveau van 2008 in Noord Holland. Het aantal startende leerwerkbanen voor de opleidingen tot mbo technicus is tussen 2008 en 2011 licht gestegen, namelijk met 2 procent, terwijl het landelijk in de TI is gedaald (min 24 procent). In 2012 zet echter ook bij deze leerwerkbanen in Noord Holland een daling in, namelijk min 22 procent ten opzichte van 2011. De daling betreft aanvankelijk vooral leerwerkbanen op niveau 2, later ook op niveau 3. Het aantal erkende TI-leerbedrijven dat ook daadwerkelijk leerwerkbanen aanbiedt blijft in Noord Holland wel iets achter bij de TI landelijk. In Noord Holland is minder dan de helft (48 procent) van de TI-leerbedrijven in 2012 ook feitelijk actief als leerbedrijf; landelijk is dat ruim de helft (55 procent). Minder vacatures, meer werkzoekenden De toenemende vraaguitval en de afnemende werkvoorraden in de bedrijven hebben tot gevolg gehad dat de arbeidsmarkt in de TI minder gespannen is geworden. Dat komt tot uitdrukking in de cijfers van het UWV. In RBPI Noord Holland stijgt het totale aantal werkzoekende monteurs van lager en middelbaar niveau sinds de zomer van 2012. Dit is eerder dan landelijk; landelijk treedt die stijging pas vanaf eind 2012 op. Het aantal TI-monteurs dat korter dan 6 maanden als werkzoekend bij het UWV staat ingeschreven stijgt tussen medio 2012 en medio 2013 van 437 naar 661 personen. Ook het aantal monteurs dat langdurig (> 6 maanden) als werkzoekend staat ingeschreven loopt in deze periode geleidelijk op. Medio 2012 begint het aantal vacatures voor TI-monteurs af te nemen. Sinds het vierde kwartaal van 2012 zijn er minder vacatures dan werkzoekende monteurs die korter dan zes maanden bij het UWV staan ingeschreven. De arbeidsmarkt kan vanaf dan als ‘ruim’ worden getypeerd. Scherpe daling aantal schoolverlaters vmbo TI en mbo TI-opleidingen Behalve met deze conjuncturele ontwikkelingen heeft de TI in RBPI Noord Holland te maken met de gevolgen van de structurele demografische trend van vergrijzing en ontgroening van de werkzame bevolking. Die komt aan de ene kant tot uitdrukking in een groeiende uitstroom van oudere werknemers uit de TI-bedrijven, en aan de andere kant uit een te verwachten daling van de instroom van jongeren in de TI-opleidingen, zodanig sterk dat – bij ongewijzigd beleid – de uitstroom van oudere werknemers op termijn niet meer door de instroom van jongere schoolverlaters zal kunnen worden gecompenseerd. - Evenals landelijk in de TI is in Noord Holland sprake van een daling van het jaarlijks aantal gediplomeerden van vmbo TI. Die daling was vóór de recente crisisjaren al aan de gang (tussen 2008 en 2011 min 11 procent), maar ze zet volgens de prognose de komende jaren versterkt door, met een verdere afname van 61 procent tot 2018; dit is een sterkere daling dan landelijk in de TI. - Binnen het vmbo in Noord Holland is sprake van een relatief gunstige ontwikkeling bij de Theoretische Leerweg (TL). Tot 2018 zal het aantal vmbo TL gediplomeerden in deze regio naar verwachting stijgen met 42 procent; en dat is beduidend forser dan de landelijke stijging van 4 procent bij deze opleiding. De

12

TL vmbo is een belangrijke toevoerroute voor de technicusopleidingen op het mbo. De groei van het aantal vmbo TL gediplomeerden kan wellicht enige compensatie bieden voor de sterke daling van de vmbo TI-gediplomeerden bij de instroom in de mbo opleidingen. - Bij de mbo TI-monteur gediplomeerden was tussen 2008 en 2011 ook sprake van een daling, namelijk minus 15 procent, en hier zet de daling tot 2018 eveneens versterkt door, namelijk met nog eens min 56 procent; ook dit is wat sterker dan de daling landelijk in de TI. - Bij de mbo Technicus opleidingen was tussen 2008 en 2011 daarentegen nog geen sprake van een daling. Het aantal gediplomeerden in deze opleidingen is in deze periode nog gegroeid, namelijk met 19 procent. Dat is een beduidend sterkere groei dan landelijk in de TI (plus 3 procent). Maar in de periode tot 2018 gaat ook bij deze opleiding het aantal gediplomeerden fors afnemen, namelijk met min 45 procent. En dat is een wat sterkere afname dan landelijk in de TI (min 39 procent). Prognose: tekorten aan gericht opgeleide jongeren, vooral voor functie van technicus Uit de prognose voor RBPI Noord Holland voor de periode tot 2018 komt het volgende beeld naar voren wat betreft te verwachten tekorten aan schoolverlaters in de TI: - Puur uitgaande van specifieke TI-gerichte opleidingen zullen er de komende jaren tekorten ontstaan, oplopend tot een tekort van 45 gediplomeerde mbo TI-monteurs en 95 gediplomeerde mbo technici in 2018. Met name voor de functies van technicus zal de wervingsbehoefte van TI-bedrijven over heel Noord Holland gezien de komende jaren fors boven het aanbod van TI-schoolverlaters liggen. - Maar TI-bedrijven blijken bij gebrek aan voldoende aanbod van TI-opgeleide schoolverlaters uit te wijken naar anders opgeleide schoolverlaters; dat zijn vaak wel mbo’ers met verwante andere opleidingen in de techniek. De bedrijven passen zich bij hun werving aan de realiteiten op de arbeidsmarkt aan. - Als hier bij de prognose rekening mee wordt gehouden, blijkt dat het tekort bij de monteurs kan worden gecompenseerd. - Uitwijken naar c.q. aantrekken van anders opgeleiden zal niet voldoende soelaas bieden om de tekorten aan technici te compenseren. Voor de vraag naar schoolverlaters voor deze functies zijn er te weinig uitwijkmogelijkheden. In Noord Holland zal de komende jaren een groot tekort aan schoolverlaters voor technicusfuncties blijven bestaan.

3.2 Actiepunten Actie blijft nodig om meer scholieren en studenten in TI-opleidingen te krijgen Noord Holland zal zich in de toekomst moeten blijven inzetten om voldoende schoolverlaters te vinden voor openvallende arbeidsplaatsen. Met name schoolverlaters met een opleiding tot technicus zullen lastig te vinden zijn. Dit lijkt nu minder urgent omdat de arbeidsmarkt op het moment redelijk ruim is. Hierdoor zullen er, wellicht meer dan in eerdere jaren, ervaren mensen beschikbaar zijn om vacatures te vervullen. Het tekort aan TI-schoolverlaters voor deze functies zal in de komende jaren echter dermate groot worden dat het probleem alleen daarmee niet verholpen kan worden. Het RBPI zal zich dan ook, samen met het onderwijs, moeten inspannen om meer scholieren en studenten in TI-opleidingen te krijgen. Actiepunt: aantal leerwerkbanen op peil houden In Noord Holland is het aantal startende leerwerkbanen voor mbo monteurs ten opzichte van 2008 flink gekrompen, al trekt het recentelijk weer iets aan. Voor mbo technicus steeg dit aantal eerdere jaren nog, maar is het afgelopen jaar flink gaan dalen. Veel TI-bedrijven zien de werkvoorraad teruglopen en hebben moeite hun mensen aan het werk te houden. Voor opleiden van jongeren is in deze lastige tijd minder ruimte. Waar bedrijven afzonderlijk te weinig mogelijkheden hebben om leerwerkbanen beschikbaar te stellen, zouden bedrijven gezamenlijk en zou de TI als branche, samen met het onderwijs, naar oplossingen moeten zoeken. Actiepunt: bedrijven blijven activeren en ondersteunen Er zijn nogal wat bedrijven in de TI die wel erkend leerbedrijf zijn, maar die niet actief opleiden. Voor een deel zal de recessie deze bedrijven parten spelen, maar met name in grotere TI-bedrijven is hier wellicht meer mogelijk dan nu gebeurt. Voldoende instroom van jongeren is cruciaal voor een evenwichtig samengesteld personeelsbestand in de toekomst. De branche dient het belang hiervan bij de bedrijven onder de aandacht te blijven brengen en bedrijven actief te blijven ondersteunen bij het aanbieden van leerwerkbanen en het aantrekken van geschikte leerlingen voor die plaatsen.

13

Actiepunt: alert zijn op potentieel route vmbo TL mbo technicus, met oog op toekomstige tekorten In Noord Holland is er komende jaren een relatief groot aanbod van gediplomeerden van de Theoretische Leerweg (TL) in het vmbo. Weliswaar stroomt hiervan maar een klein deel door naar een opleiding en vervolgens een baan in de TI, maar het gaat hier om dermate grote aantallen gediplomeerden dat ook een of enkele procenten meer instroom de daling van vmbo en mbo TI-gediplomeerden deels kan compenseren. De vmbo TL route is een belangrijke toevoerroute naar de technicus opleidingen in het mbo. Juist die technicus opleidingen hebben zich in Noord Holland in eerdere jaren relatief gunstig ontwikkeld, maar zullen de komende jaren in het gedrang komen. Het aantal leerwerkbanen voor mbo technicus daalt momenteel en het aantal gediplomeerden zal de komende jaren gaan afnemen. Hier zijn de grootste tekorten te verwachten. Bedrijven zouden gezamenlijk met de opleidingen kunnen bezien hoe ze meer jongeren uit deze groep voor de TI kunnen interesseren en in TI-leerwerkbanen kunnen inpassen. Meer zichtbare aanwezigheid van TI-bedrijven op de scholen (vmbo’s, ROC’s) en actiever begeleiding van leerlingen vanuit de scholen of vanuit intermediairs als b.v. Installatiewerk kan hier wellicht bij helpen. Actiepunt: ruimte zoeken voor ‘inpassing’ van jongeren in bedrijven Jongere schoolverlaters zijn niet altijd ‘pasklaar’ gekwalificeerd voor de TI als ze de arbeidsmarkt opkomen. Gemotiveerde jongeren (b.v. vanuit vmbo TL) zijn vaak wel goed ‘inpasbaar’ in een TI-bedrijf mits ze de mogelijkheid krijgen zich in het bedrijf de benodigde specifieke vaardigheden aan te leren. Bedrijven zouden ruimte moeten zoeken voor inpassing van dergelijke jongeren. Wellicht kunnen ervaren oudere collega’s daarbij een rol spelen, als zij bij tekort aan werk niet direct productief kunnen worden ingezet. Een punt van aandacht hierbij is dat Noord Holland een relatief jonge bevolking heeft, waarin niet de jongste leeftijdsgroepen, maar de wat ‘oudere jongeren’, twintigers en dertigers, zijn oververtegenwoordigd. Bij de vormgeving van opleidingsvoorzieningen zal daar rekening mee moeten worden gehouden. Zoeken naar mogelijkheden voor vernieuwing De TI in Noord Holland heeft flink te lijden onder de crisis. Het werkgelegenheidsverlies is groter dan in andere regio’s, de werkvoorraden zijn lager, er zijn minder vacatures, de werkloosheid is fors opgelopen. De neerwaartse ontwikkeling is al een aantal jaren geleden ingezet en het lijkt er op alsof de arbeidsmarkt zich momenteel op een lager niveau enigszins stabiliseert. Relatief veel bedrijven in het RBPI zijn zich gaan richten op nieuwe werkzaamheden op de markt, vaak binnen de TI, maar ook wel erbuiten. De bedrijven zijn minder actief als het gaat om productontwikkeling en introductie van nieuwe diensten. Ze maken ook minder werk van extra vakopleiding en bijscholing van hun personeel dan in overige regio’s. De bedrijven lijken vooral bezig met verbreding op bestaande markten, en zoeken minder naar echt nieuwe markten. Wellicht kunnen nieuwe instromers vanuit de opleidingen op dit punt nieuwe impulsen geven, als met hen ook nieuwe kennis (b.v. ict, milieutechniek) de bedrijven binnen komt. Dergelijke nieuwe kennis moet dan wel in de opleidingen zijn opgenomen. Behoud van vakkennis door preventie van werkloosheid Met het verlies van werkgelegenheid en de forse uitstroom van monteurs uit de TI is de laatste jaren veel vakmanschap uit de bedrijven verdwenen. Een deel van de bedrijven is inmiddels ook genoodzaakt te snijden in de vaste kern van het personeel. Daarmee stromen vakmensen uit die bij een weer aantrekkende markt niet zonder meer door nieuwkomers te vervangen zijn. De TI zou, eventueel samen met andere branches in de techniek, kunnen zoeken naar mogelijkheden om deze vakmensen voor de branche te behouden, bijvoorbeeld door (tijdelijke) onderlinge uitwisseling van personeel, matching van (tijdelijke) overschotten en tekorten in de regio, inzetten van vakkrachten voor indirect productieve werkzaamheden zoals opleiding en begeleiding van jongeren, stroomlijning van werkprocessen of doorontwikkeling van producten en technieken die het bedrijf gebruikt. Dit voorkomt werkloosheid - en langdurige werkloosheid - en verder verlies van ‘kenniskapitaal’ van de TI.

14

Kerngegevens Noord Holland

15

4

Aanbodkant: ontwikkelingen in het onderwijs

Begrippenlijst Afbakening hbo per regio

Voor het hbo is het niet (exact) mogelijk om de aantallen studenten en gediplomeerden per opleiding af te bakenen per regio omdat deze alleen bekend zijn op hoofdinstellingsniveau. Wel is het woonadres van de student / gediplomeerde bekend. Dit maakt het mogelijk om de studenten en gediplomeerden toe te wijzen aan de regio waarin zij wonen. Dit hoeft niet overeen te komen met de regio waarin zij hun hbo-opleiding volgen. Hierdoor moeten we de aantallen op regioniveau wel met enige behoedzaamheid interpreteren. Bovendien hoeft de plaats waar een hbo-student een opleiding volgt niet veel te zeggen over de regio waar de student na het behalen van het diploma een baan gaat zoeken. Baan TI Een baan bij een bedrijf dat valt onder de CAO voor het Technisch Installatiebedrijf. Bbl opleiding Bbl is een combinatie van werkend leren en een opleiding binnen een bedrijf. Naast de baan volgt de mbo’er een of twee dagen in de week lessen bij het ROC. Bol opleiding Bol is een combinatie van school en stage. De deelnemer gaat de hele week naar school en loopt één of meer periodes stage. Bpv Het praktijkdeel van een mbo-opleiding, de beroepspraktijkvorming (bpv). Dit betreft zowel het stagegedeelte van een bol-opleiding als de leerwerkbaan in een bbl-traject. Duaal Duaal studenten werken vier dagen per week en gaan één dag naar school. Vereiste is dat de student al een baan heeft binnen het vakgebied van de TI-opleiding. Instroom mbo mbo’ers die zich inschrijven voor een opleiding afkomstig van het voortgezet onderwijs, een baan of een andere mbo-opleiding. Leerwerkbaan Een leerwerkbaan is het praktijkdeel van een bbl-opleiding. We gebruiken de gegevens van de bedrijven die bij OTIB subsidies aanvragen voor leerwerkbanen. Leerwerkbanen waar geen subsidie voor is aangevraagd of niet vallen onder de CAO voor het Technisch Installatiebedrijf worden niet meegerekend. Mbo TI Bol of bbl opleiding in de TI. Monteuropleidingen voornamelijk niveau 2 en 3 opleidingen specifiek gericht op één vakgebied. Theoretische leerweg Deze leerweg is de oude mavo. De theoretische leerweg bereidt voor op de havo en op de vakopleidingen en de middenkaderopleidingen in het mbo. Technicusopleidingen voornamelijk niveau 4 opleidingen voor kaderfuncties, werkvoorbereiders, planners, etc. Deze opleidingen zijn ook gericht op de metaalbranche (werktuigbouwkunde en mechatronica). Uitstroom vmbo Gediplomeerden uit het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs. Uitstroom mbo Gediplomeerden uit het mbo. Vmbo TI Elektrotechniek, installatietechniek en instalektro. Vmbo TI-verwant Metaal en bouw en sectorbrede techniekopleidingen. Vmbo TL Theoretische leerweg in het vmbo. Vo Voortgezet onderwijs.

16

BOX 1: Uitgangspunten onderwijsgegevens Om een beeld te geven van het TI-onderwijs in RBPI Noord Holland is het aantal leerlingen/studenten en gediplomeerden in de onderwijssectoren vmbo, mbo en hbo in beeld gebracht. Dit is gebeurd op basis van gegevens over het aantal leerlingen/studenten dat een TI-opleiding volgt en in de regio woont. De aantallen leerlingen/studenten en gediplomeerden op basis van de aantallen per onderwijsinstelling zijn te vinden op de website: www.trendfiles.otib.nl. Het mbo-onderwijs staat hierbij centraal, omdat het mbo voor de TI-branche de belangrijkste leverancier is van jonge schoolverlaters die starten in een baan. Het mbo-onderwijs TI vormt de kern van de zogenoemde beroepskolom voor de TI: de stroom leerlingen van vmbo naar mbo en daarna naar hbo of naar de arbeidsmarkt. Hieronder bespreken we eerst het aantal gediplomeerden vmbo. Vervolgens komen de instroom in het mbo en specifek - de instroom in mbo bbl aan bod. Landelijk daalt de instroom in mbo bbl, vooral als gevolg van de recessie. De informatie over het aantal leerwerkbanen in de regio geeft meer zicht op de ontwikkelingen in deze zeer belangrijke aanvoerroute voor jonge instromers in de TI. De uitstroom uit het mbo geeft zicht op de mogelijke aanwas van nieuwe werknemers voor de TI. Daarna volgt een beschrijving van de ontwikkelingen in hbo TI.

17

4.1

Uitstroom uit het vmbo – Nederland

- Het landelijk aantal vmbo TI-gediplomeerden is de afgelopen drie schooljaren gedaald. Omdat het aantal nieuwe leerlingen afneemt, zal deze daling zich verder voortzetten. In 2017/18 zal het aantal gediplomeerden TI zijn gedaald met ongeveer 53 procent ten opzichte van 2010/11. - Het aantal gediplomeerden theoretische leerweg is de afgelopen drie schooljaren ook gedaald. De verwachting is dat dit aantal de komende jaren juist zal gaan stijgen.

Tabel 4.1a – Aantal vmbo gediplomeerden Nederland Nederland Aantal vmbo gediplomeerden

Prognose

2008/09

2009/10

2010/11

% 2010/11 t.o.v. 2007/08

TI

2.655

2.340

2.145

-19%

1.490

1.250

1.015

-53%

TI verwant

8.270

8.135

7.465

-10%

7.055

6.745

6.355

-15%

41.320

40.870

40.355

-2%

40.790

41.805

41.945

+4%

Theoretische leerweg

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017 /18 t.o.v. 2010 /11

Bron: CBS, DUO; bewerking ITS

Figuur 4.2 – Instroom in mbo TI vanuit baan en vanuit vmbo1, Nederland Instroom mbo monteur TI

Uit:

Monteur TI bbl

27% Een baan

56%

Monteur TI bol

Instroom mbo technicus

Uit:

Een baan

23%

Vmbo TI

17%

Vmbo TI verwant

15%

16%

Vmbo TI

24% Vmbo theoretische lw 32%

Vmbo TI verwant

8%

Technicus bol

56%

9%

Vmbo theoretische lw 3% Overig vmbo/havo

Technicus bbl <1%

Overig vmbo/havo

13%

Bron: CBS; bewerking ITS 1 De gegevens hebben betrekking op instromers in het jaar 2006/07. Dit jaar is als uitgangspunt genomen omdat de betreffende mbo’ers vervolgens over meerdere jaren zijn gevolgd. Voor latere jaren zijn dergelijke langjarige vervolggegevens nog niet beschikbaar. Nadere analyse van de cijfers over de instromers uit volgende jaren laat een vergelijkbaar patroon in de verdelingen zien.

18

4.1

Uitstroom uit het vmbo – Noord Holland

Het aantal vmbo-gediplomeerden TI blijft in de komende jaren naar verwachting dalen Het totaal aantal vmbo’ers daalt en daarnaast kiest een steeds kleiner aandeel van hen voor traditionele technische opleidingen. In de regio Noord Holland behalen in 2010/11 335 vmbo’ers TI hun diploma. Dat is 11 procent minder dan drie jaar eerder. In de komende jaren blijft het aantal gediplomeerden in de regio naar verwachting dalen. Gelet op de landelijke trend en de ontwikkeling in de regio in het verleden verwachten we dat in 2017/18 slechts circa 130 vmbo’ers een TI-diploma halen. Ook in de TI-verwante vmbo-opleidingen daalt het aantal gediplomeerden (-8%), maar wel minder sterk dan in de TI. Het aantal gediplomeerden theoretische leerweg is sinds 2008/09 licht gestegen en we voorzien in de toekomst een flinke stijging (+42%). Deze stijging is vele malen groter dan op landelijk niveau. De stijging komt voornamelijk vanwege de toenemende belangstelling voor de theoretische leerweg. De theoretische leerweg is een belangrijke aanvoerroute voor de mbo technicus opleidingen. Tabel 4.1b – Aantal vmbo gediplomeerden in de regio Noord Holland Aantal vmbo gediplomeerden 2008/09

2009/10

2010/11

Prognose

% 2010/11 t.o.v. 2007/08

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017 /18 t.o.v. 2010 /11

TI

375

345

335

-11%

210

170

130

-61%

TI verwant

910

935

840

-8%

890

885

870

+4%

5.445

5.605

5.660

+4%

6.945

7.580

8.065

+42%

Theoretische leerweg Bron: CBS, DUO; bewerking ITS

Uitstroom uit TI-verwante en TL vmbo opleidingen kan daling wellicht compenseren Instroom in de mbo-opleidingen TI is niet alleen afkomstig vanuit vmbo TI. Er zijn ook vmbo’ers uit TI-verwante opleidingen en de theoretische leerweg die na hun diploma kiezen voor mbo TI. Bovendien stromen mensen in vanuit een baan. Deze laatste groep stroomt bijna uitsluitend in een bbl-traject in en kiest waarschijnlijk voor een mbo-opleiding om zich om te scholen dan wel op te scholen. In figuur 4.2 is te zien dat het grootste deel van de instroom in de mbo-opleidingen technicus niet vanuit vmbo TI komt maar vanuit de theoretische leerweg. Ook komt een groot deel vanuit een vmbo TI-verwante opleiding. Bijna de helft in de categorie overig vmbo/havo komt van niet-technische vmbo-opleidingen en de rest vooral (38%) van de havo. Dat is goed nieuws voor de mbo-opleidingen technicus gelet op de verwachte daling van het aantal gediplomeerden vmbo TI in de regio. Het is alleen de vraag of de afname van het aantal TI vmbo-gediplomeerden voldoende kan worden gecompenseerd door de (toekomstige) gunstige ontwikkeling van de gediplomeerden theoretische leerweg en TI-verwante opleidingen. Voor de mbo-opleidingen monteur TI geldt dat het grootste deel van de instroom vanuit een baan komt. Het grootste deel van de instroom van jonge schoolverlaters komt vanuit vmbo TI. Voor de mbo-opleidingen monteur TI zal de negatieve ontwikkeling van vmbo TI dan ook grotere gevolgen hebben dan voor de technicusopleidingen. Desalniettemin zal ook hier de (toekomstige) gunstige ontwikkeling van de gediplomeerden theoretische leerweg en TI-verwante opleidingen mogelijk een (gedeeltelijke) compensatie bieden.

19

4.2

Instroom in mbo TI – Nederland

Tabel 4.3a – Instroom in mbo TI 2011/12 en 2017/18 (prognose) vanuit voortgezet onderwijs Nederland Gediplomeerden VO

% Doorstroom naar mbo monteur TI

Instroom mbo monteur TI

2010/11

2016/17

TI

2.145

1.140

34%

729

388

TI verwant

7.465

6.630

5%

373

332

40.355

42.270

0,3%

121

127

1.224

846


2011/12

TOTAAL Gediplomeerden VO

% Doorstroom naar mbo technicus

2017/18

Instroom mbo technicus

2010/11

2016/17

TI

2.145

1.140

19%

408

217

TI verwant

7.465

6.630

7%

523

464

40.355

42.270

3%

1.211

1.268

2.141

1.949


2011/12

TOTAAL Bron: CBS, DUO; bewerking ITS

20

2017/18

4.2

Instroom in mbo TI – Noord Holland

De instroom in mbo TI daalt als gevolg van de afname van het aantal vmbo’ers TI In tabel 4.3b zijn de landelijke percentages van de doorstroom van gediplomeerden vmbo TI, vmbo TI-verwant en vmbo TL naar mbo TI gebruikt om regionaal de ontwikkeling van de instroom in mbo TI te schatten. Er is ook nog sprake van instroom vanuit andere opleidingen (o.a. havo) in mbo TI, maar die is betrekkelijk gering. We laten deze hier verder buiten beschouwing. In 2011/12 starten 465 gediplomeerden uit de vmbo-opleidingen TI, TI-verwant en theoretische leerweg met een mbo-opleiding TI. In 2017/18 zullen dit er nog ongeveer 450 zijn. De instroom in de mbo-opleidingen TI-monteur vanuit het vo zal in Noord Holland naar verwachting de komende vijf jaar dalen met 31 procent (van 173 naar 119 personen). Dit komt door de afname van het aantal vmbo-gediplomeerden TI. Afgaande op de ontwikkelingen in het verleden, mag verwacht worden dat er onvoldoende compensatie van de instroom zal zijn vanuit niet-TI-richtingen. De instroom in de mbo-opleidingen technicus zal daarentegen in dezelfde periode met 12 procent stijgen. Bij deze opleidingen zal de toename van gediplomeerden TI-verwante opleidingen en theoretische leerweg de afname van het aantal vmbo-gediplomeerden TI waarschijnlijk ruim kunnen compenseren. Tabel 4.3b – Instroom in mbo TI 2011/12 en 2017/18 (prognose) vanuit voortgezet onderwijs Noord Holland Gediplomeerden VO 2010/11

% Doorstroom naar mbo monteur TI

2016/17

Instroom mbo monteur TI 2011/12

2017/18

TI

335

150

34%

114

51

TI verwant

840

890

5%

42

45

5.660

7.895

0,3%

17

24

173

119


TOTAAL Gediplomeerden VO 2010/11

% Doorstroom naar mbo technicus

2016/17

Instroom mbo technicus 2011/12

2017/18

TI

335

150

19%

64

29

TI verwant

840

890

7%

59

62

5.660

7.895

3%

170

237

292

328



Om de instroom in mbo TI op peil te houden – met name de instroom in de monteuropleidingen TI – zouden de komende jaren meer leerlingen moeten kiezen voor een vmbo-opleiding TI, TI-verwant of de theoretische leerweg. Een andere mogelijkheid om de instroom vanuit vo te vergroten is de doorstroom vanuit andere vo-opleidingen te vergroten. De havisten lijken hiervoor een geschikte groep. Uit de prognose (paragraaf 2) blijkt dat er in 2018 naar verwachting onvoldoende TI-monteurs en technici in Noord Holland zullen zijn. Extra instroom in mbo TI lijkt dan ook voor Noord Holland een belangrijke kwestie.

21

4.3

Leerwerkbanen mbo TI – Nederland

- H et aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan TI daalt in het derde kwartaal van 2012 met 6 procent ten opzichte van 2011. - In 2011 is het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan juist voor het eerst sinds de start van de crisis in 2008 gestegen met 4 procent.

Figuur 4.4a – Ontwikkeling aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan TI* Nederland 6.000



5.000

 4.000







3.000

2.000





1.000

 0

Q1

Q2







 Q3

2008

Q4

Q1

Q2

Q3

Q4

2009

 

 Q1

Q2

Q3

2010

Q4

 

 Q1

Q2

Q3

2011

Q4

 

 Q1

Q2

Q3

2012

Q4

Q1





Q2

Q3

2013

Bron: Subsidieadministratie OTIB; bewerking ITS * Het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan TI is vanaf 4e kwartaal 2012 weergegeven met een stippellijn, omdat deze aantallen nog niet compleet zijn. Bedrijven hebben nog tot een jaar na aanvang van de leerbaan de mogelijkheid om subsidie aan te vragen.

- Circa 85 procent van het totaal aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan in TI-bedrijven volgt een opleiding tot monteur TI en 12 procent volgt een opleiding tot technicus. - Het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan in een TI-monteuropleiding daalt in 2011 met 30 procent ten opzichte van 2008. - Het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan in een technicusopleiding daalt in 2011 met 24 procent ten opzichte van 2008. - Vooralsnog daalt het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan monteur TI in 2012 met 12 procent ten opzichte van 2011. Het aantal leerwerkbanen technicus daalt in dezelfde periode met 24 procent.

22

4.3

Leerwerkbanen mbo TI – Noord Holland

Het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan TI stijgt licht in 2012 maar is nog niet op het niveau van vóór de crisis Van de 1.080 TI-bedrijven in Noord Holland zijn er in schooljaar 2011/12 circa 590 erkend als leerbedrijf. Van deze 590 erkende leerbedrijven heeft 48 procent in 2011/12 één of meerdere leerwerkbanen gevuld. Het aantal mbo’ers dat start in een leerwerkbaan TI piekt telkens in het begin van het schooljaar, in de maanden augustus en september. In Noord Holland is het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan in het derde kwartaal van 2012 met 18 procent gestegen ten opzichte van 2011. De regio laat daarmee een gunstiger ontwikkeling zien dan landelijk het geval is. Het aantal starters is echter nog lang niet terug op het niveau van 2008, aan het begin van de crisis. Figuur 4.4b – Ontwikkeling aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan TI* Noord Holland 1200

1000

 800

 600







400

200

0







  Q1

Q2



 Q3

2008

Q4

Q1

Q2

Q3

2009

Q4

 

 Q1

Q2

Q3

2010

Q4

 

 Q1

Q2

Q3

2011

Q4

Q1

 



Q2 2012

Q3

Q4

Q1





Q2

Q3

2013

Bron: Subsidieadministratie OTIB; bewerking ITS * Het aantal startende mbo’ers in een leerwerkbaan TI is vanaf 4e kwartaal 2012 weergegeven met een stippellijn, omdat deze aantallen nog niet compleet zijn. Bedrijven hebben nog tot een jaar na aanvang van de leerbaan de mogelijkheid om subsidie aan te vragen.

Vooral leerwerkbanen voor monteuropleidingen TI TI-bedrijven hebben vooral leerwerkbanen voor TI-monteuropleidingen. Bijna 87 procent van het totaal aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan betreft een TI-monteuropleiding en negen procent een technicusopleiding. Een klein gedeelte van de leerwerkbanen in een TI-bedrijf is een niet TI-opleiding, bijvoorbeeld ICT-beheer of een administratieve opleiding. Het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan in de TI-monteuropleidingen daalt sterk. In Noord Holland gaat het in 2011 om een afname van 42 procent ten opzichte van 2008. Er is ook goed nieuws want in 2012 zien we een stijging van zeven procent. Het aantal startende mbo’ers in leerwerkbanen in een technicusopleiding stijgt juist licht in eerste instantie (twee procent meer in 2011 dan in 2008 ). Maar in 2012 volgt een zeer sterke daling van 22 procent. Deze daling zal naar verwachting nog iets afzwakken omdat bedrijven nog tot eind 2013 de tijd hebben om subsidie te vragen voor leerwerkbanen in 2012.

23

4.4

Leerwerkbanen mbo TI naar niveau – Nederland

- Het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 2 is in 2011 met 41 procent gedaald ten opzichte van 2008. - Het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 3 of 4 is in deze periode met 7 procent gedaald. - In 2012 blijft het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 2 dalen met 17 procent ten opzichte van 2011 en het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 3/4 met 11 procent. - Het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 1 is klein: 27 in 2012.

Figuur 4.5a – Aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan, naar niveau (index 2008=100) Nederland 120

 100





Niveau 1 + 2







80 60

 

40

 

20 0

2008

2009

Bron: Subsidieadministratie OTIB; bewerking ITS

24

2010

2011

2012

Niveau 3 + 4

4.4

Leerwerkbanen mbo TI naar niveau – Noord Holland

Het aantal mbo’ers niveau 2 dat start met een leerwerkbaan is gedaald Vooral het aantal startende mbo’ers met een leerwerkbaan niveau 2 neemt af (figuur 4.5b). Het aantal leerwerkbanen niveau 1 in de regio is verwaarloosbaar (slechts 8 in 2012). Tussen 2008 en 2012 is het aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan niveau 2 gehalveerd. De eerste twee jaar is een scherpe daling te zien maar sinds 2010 is sprake van stabilisatie. Opvallend is dat het aantal leerwerkbanen niveau 3 en 4 na een jaar van daling (2011) nu weer aantrekt. Hierdoor is het aantal leerwerkbanen op deze twee hogere niveaus weer bijna terug op het niveau van 2008, aan het begin van de crisis. De daling in 2011 is vooral toe te wijzen aan de ontwikkeling in het aantal leerwerkbanen niveau 3. Figuur 4.5b – Aantal mbo’ers dat start met leerwerkbaan naar niveau (index 2008=100) Noord Holland 

120

 

 100

Niveau 1 + 2





Niveau 3 + 4

80



60 40







2010

2011

2012

20 0

2008

2009


25

4.5

Leerwerkbanen mbo TI naar leeftijd – Nederland

- Het aantal mbo’ers in de leeftijdgroep jonger dan 18 jaar dat start met een leerwerkbaan TI is in 2012 met 22 procent gedaald ten opzichte van 2011 en in 2011 met 33 procent gedaald ten opzichte van 2008. - Het aantal mbo’ers ouder dan 18 jaar dat start met een leerwerkbaan TI is in 2012 met 10 procent gedaald ten opzichte van 2011 en in 2011 met 26 procent gedaald ten opzichte van 2008.

Figuur 4.6a – Aantal mbo’ers dat start met een leerwerkbaan, naar leeftijdcategorie (index 2008=100) Nederland 120

 100



18 jaar of jonger

 

80

Ouder dan 18 jaar

 



60

  

40 20 0

2008

2009


26

2010

2011

2012

4.5

Leerwerkbanen mbo TI naar leeftijd – Noord Holland

Aantal leerwerkbanen voor jongste leeftijdsgroep daalt het meest In figuur 4.6b is te zien dat het aantal startende leerwerkbanen in 2011 in alle leeftijdgroepen terugloopt ten opzichte van 2008. Maar bij de leeftijdgroep 18 jaar en jonger is de afname het grootst (47%). Landelijk gezien daalt het aantal starters jonger dan 18 minder sterk. Hieruit is de conclusie te trekken dat de klappen in de regio onder de jongeren verhoudingsgewijs nog harder vallen dan landelijk gezien. Daar staat wel tegenover dat tussen 2011 en 2012 het aantal leerwerkbanen voor deze leeftijdgroep in het RBPI nog maar licht is gedaald met zeven procent, terwijl landelijk een afname van 22 procent te zien is. Figuur 4.6b – Aantal mbo’ers dat start met leerwerkbaan naar leeftijdcategorie (index 2008=100) Noord Holland 120

 100

18 jaar of jonger

 

Ouder dan 18 jaar



80





 60

 



40 20 0

2008

2009

2010

2011

2012


ROC’s bevestigen tekort aan leerwerkbanen bij TI-bedrijven Het ITS heeft in de periode september – december 2013 in een uitgebreide belronde gesproken met bpv coördinatoren / begeleiders van de ROC’s in Noord Holland. In totaal is gesproken met vier ROC’s. Uit deze belronde kwam naar voren dat het steeds moeilijker is voor leerlingen om een leerwerkbaan te vinden. Er is vooral sprake van krapte bij de leerwerkbanen op niveau 2. Deze zijn praktisch alleen via InstallatieWerk te vinden. Allochtone jongeren hebben het extra moeilijk bij het vinden van een plaats. Bij de ROC’s hebben in 2013/14 enkele tot tientallen leerlingen moeten kiezen voor een bol-opleiding vanwege het gebrek aan een leerwerkbaan. Zij kunnen tussentijds wisselen naar de bbl-variant als er een leerwerkbaan vrij komt. Volgens de ROC’s is er echter sprake van een groot uitvalrisico bij deze leerlingen omdat zij liever in de praktijk leren dan in de schoolbanken.

27

4.6

Ontwikkeling gediplomeerden mbo TI – Nederland

- Veruit het grootst is de opleiding TI-monteur bbl. Het aantal mbo’ers met een bbl-diploma van een TI-monteuropleiding daalt in 2010/11 met 8 procent ten opzichte van drie jaar eerder. - Zowel het aantal gediplomeerden TI-monteur bol als het aantal gediplomeerden technicus bbl neemt toe de afgelopen drie jaar. Dit zijn de twee kleinste opleidingen. - In de toekomst zal het aantal gediplomeerden bbl in alle opleidingen dalen als gevolg van de huidige afname in de instroom in bbl TI.

Tabel 4.7a – Aantal mbo TI-gediplomeerden, naar soort opleiding en leerweg Nederland Aantal mbo TI gediplomeerden

Prognose

2008/09

2009/10

2010/11

% 2010/11 t.o.v. 2008/09

TI-monteuropleidingen bbl

5.265

5.265

4.825

-8%

3.760

3.095

2.570

-47%

TI-monteuropleidingen bol

685

750

745

+9%

665

590

525

-30%

Technicusopleidingen bbl

1.025

1.255

1.155

+13%

800

660

545

-53%

Technicusopleidingen bol

2.435

2.415

2.405

-1%

2.055

1.815

1.625

-32%


28

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017/18 t.o.v. 2010/11

4.6

Ontwikkeling gediplomeerden mbo TI – Noord Holland

Laatste 3 jaar stijging van mbo-gediplomeerden bij technicusopleidingen Eerder in paragraaf 4.2 werd al duidelijk dat de instroom in het mbo TI vanuit het vo de komende jaren daalt met vier procent. Het mbo TI kent echter niet alleen instromers vanuit het vo, maar ook vanuit werk. We bekijken hier de historische en verwachte ontwikkeling van het totaal aantal mbo-gediplomeerden TI-monteur en technicus, dus ook degenen die ingestroomd zijn vanuit een baan of een andere mbo-opleiding. Het aantal gediplomeerden van de TI-monteuropleidingen is de afgelopen jaren gedaald. In Noord Holland is het aantal bbl-gediplomeerden van de TI-monteuropleidingen in drie jaar tijd met 12 procent gedaald. Het aantal bol-gediplomeerden van deze TI-monteuropleidingen is zelfs meer dan gehalveerd (-57%). De technicusopleidingen hebben daarentegen de afgelopen jaren een groei gekend. Vooral het aantal bbl-gediplomeerden is bij deze technicusopleidingen gestegen. Maar komende 5 jaar forse daling bij monteur- en technicus opleidingen In de komende vijf jaar zal het aantal gediplomeerden bbl TI-monteuropleidingen flink dalen, als gevolg van de huidige terugloop van het aantal instromers in mbo bbl TI. Bij de monteuropleidingen bol zal het aantal gediplomeerden wel toenemen, maar dit is te weinig om het verlies bij de bbl te compenseren. Bij de technicusopleidingen zal zowel het aantal bbl-gediplomeerden als de bol-gediplomeerden afnemen. Deze opleidingen bereiken in 2010/11 hun piek met 320 gediplomeerden, maar dit aantal neemt in 2012 al af tot 260 waarna het geleidelijk daalt tot 175 gediplomeerden technicusopleidingen in 2017/18. De verwachte toename in instromers in technicusopleidingen vanuit het vo is dus niet voldoende om een afname van het totaal aan mbo TI-gediplomeerden te voorkomen. Tabel 4.7b – Aantal mbo-gediplomeerden, naar soort opleiding en leerweg Noord Holland Aantal mbo TI gediplomeerden

Prognose

2008/09

2009/10

2010/11

% 2010/11 t.o.v. 2008/09

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017/18 t.o.v. 2010/11


780

765

690

-12%

490

365

275

-60%


70

60

30

-57%

50

45

40

+33%


95

120

130

+37%

80

60

45

-65%


175

200

190

+9%

150

135

130

-32%


29

4.7

Uitstroom uit mbo TI naar de arbeidsmarkt – Nederland

Figuur 4.8 – Uitstroom uit mbo TI, één jaar na diplomering Nederland

Uitstroom

Monteur TI bbl

Baan TI

Mbo TI

Overig

27%

52%

21%

50%

Monteur TI bol

12%

Baan TI

Mbo TI

4%

63%

Technicus bbl

29%

33%

Baan TI

Mbo TI

Overig

62%

10%

28%

9%

Technicus bol

Overig

Baan TI

Mbo TI

Overig

11%

3%

86%

Bron: CBS; bewerking ITS

Tabel 4.9a – Uitstroom mbo TI-gediplomeerden naar de arbeidsmarkt Nederland Gediplomeerden MBO 2010/11

2016/17


4.825

2.795


745

Technicusopleidingen bbl Technicusopleidingen bol

% Uitstroom naar baan TI

2011/12

2017/18

27%

1.303

755

560

4%

30

22

1.155

595

62%

716

369

2.405

1.725

11%

265

190

2.075

1.315


30

Uitstroom naar baan TI

4.7

Uitstroom uit mbo TI naar de arbeidsmarkt – Noord Holland

Na het behalen van hun TI-diploma kiest een deel van de mbo’ers voor een vervolgopleiding TI in het mbo en een deel voor een baan TI (zie figuur 4.8). Een aanzienlijk deel gaat iets anders doen, vooral degenen met een bol-diploma technicus (86%). Voor hen geldt dat zij vaak kiezen voor een hbo-opleiding (niet TI). Bij de andere groepen gediplomeerden gaat het vooral om een baan buiten de TI. Dit patroon van uitstroombestemmingen is over de jaren heen gezien vrij stabiel. De technicusopleidingen zijn grote opleidingen en zij leveren veel gediplomeerden aan de arbeidsmarkt. Deze gediplomeerden kunnen echter in meerdere branches terechtkomen. Zij vormen dus alleen potentiële instromers voor de TI-branche. De bol technicusopleiding is een grote vijver waar meer branches uit kunnen vissen. Bovendien wordt deze vijver de komende jaren minder vol. De TI-monteuropleidingen zijn zoals gezegd meer gericht op de TI-branche. In het rapport Trends en ontwikkelingen in de technische installatiebranche 2014 (Van den Tillaart et al., 2014) staat een uitgebreide beschrijving van deze stromen. Afname mbo-gediplomeerden TI leidt in de toekomst ook tot daling van uitstroom naar baan TI In tabel 4.9b is te zien wat de gevolgen kunnen zijn van de ontwikkeling van het aantal mbo-gediplomeerden voor de regionale arbeidsmarkt. Hierbij gaan we uit van landelijke percentages van de uitstroom van mboge- diplomeerden uit figuur 4.8. De aantallen uitstromers naar een baan in de TI voor de regio moeten dan ook met enige behoedzaamheid worden geïnterpreteerd. Uitgaande van het gerealiseerde aantal gediplomeerden in 2010/11 stroomden in 2011/12 ongeveer 290 gediplomeerden door naar een baan in de TI. In 2017/18 verwachten we dat dit aantal met 54 procent is gedaald. Dit is vooral te wijten aan de afname van het aantal gediplomeerden bbl in de TI-monteuropleidingen tussen 2010/11 en 2016/17. Tabel 4.9b – Uitstroom mbo TI-gediplomeerden naar de arbeidsmarkt Noord Holland Gediplomeerden MBO 2010/11

% Uitstroom naar baan TI

2016/17

Uitstroom naar baan TI 2011/12

2017/18


690

315

27%

186

85


30

40

4%

1

2


130

50

62%

81

31


190

135

11%

21

15

289

133


Bij deze prognose is het belangrijk om voor ogen te houden dat het hier niet alleen gaat om schoolverlaters. Een deel van de gediplomeerden is vanuit een baan aan de opleiding begonnen of vanuit een andere mbo-opleiding. Bij de monteuropleiding komt ongeveer een derde rechtstreeks uit het vo, bij de technicusopleidingen is dat ongeveer twee derde. Dit betekent dat ongeveer een derde van de 355 gediplomeerden TI-monteuropleidingen in 2016/17 een jonge schoolverlater is, dus circa 115 gediplomeerden. Voor de mbo technicusopleidingen geldt volgens dezelfde redenering dat in 2016/17 van de 185 gediplomeerden circa 120 jonge schoolverlaters de arbeidsmarkt opstromen (ongeveer twee derde van de gediplomeerden).

31

4.8

Ontwikkeling aantal hbo gediplomeerden TI – Nederland

- Het aantal voltijd gediplomeerden AOT & elektrotechniek daalt tussen 2008/09 en 2010/11 met 10 procent. - Het aantal voltijd gediplomeerden werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde daalt tussen 2008/09 en 2010/11 met 11 procent. - Het aantal deeltijd en duaal gediplomeerden AOT & elektrotechniek stijgt tussen 2008/09 en 2010/11 met 55 procent.

Tabel 4.10a – Aantal gediplomeerden hbo TI-gerelateerd naar voltijd en deeltijd/duaal Nederland Aantal hbo TI gediplomeerden 2008/09

AOT & Elektrotechniek

Werktuigbouwkunde & Technische bedrijfskunde

2010/11

Prognose 2013/14

2015/16

2017/18

% 2017/18 t.o.v. 2010/11

Voltijd

820

745

740

-10%

735

710

680

-8%

Deeltijd/ duaal

145

200

225

+55%

180

175

165

-27%

1.470

1.440

1.315

-11%

1.350

1.305

1.255

-5%

455

350

350

-23%

365

355

340

-3%

Voltijd Deeltijd/ duaal


32

2009/10

% 2010/11 t.o.v. 2008/09

4.8

Ontwikkeling aantal hbo gediplomeerden TI – Noord Holland

Laatste jaren nog lichte toename van het aantal hbo-gediplomeerden elektrotechniek Het totaal aantal gediplomeerden elektrotechniek is tussen 2007/08 en 2010/11 heel licht gestegen dankzij een toename van het aantal deeltijd/duaal gediplomeerden. In de regio Noord Holland daalt het aantal voltijd gediplomeerden aan de hbo-opleidingen elektrotechniek namelijk tussen 2007/08 en 2010/11 net als landelijk met 10 procent. Het aantal deeltijd en duaal gediplomeerden is echter verdubbeld in dezelfde periode van 15 naar 30 gediplomeerden. In Noord Holland wordt geen opleiding AOT aangeboden. Het aantal gediplomeerden werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde daalt tussen 2008/09 en 2010/11 van 155 naar 135 gediplomeerden. Bij deze opleidingen zijn er in verhouding iets meer deeltijd/ duaal gediplomeerden dan bij elektrotechniek, maar deze groep gediplomeerden kent niet de jaren van groei die er bij elektrotechniek te zien zijn. Overigens wordt de opleiding werktuigbouwkunde in deze regio alleen aangeboden door Hogeschool INHolland. Komende jaren sprake van daling, met name nu ook bij elektrotechniek De prognose laat zien dat de daling van het aantal hbo-gediplomeerden de komende jaren verder doorzet bij de voltijd opleidingen elektrotechniek, en dat dan ook het aantal gediplomeerden bij de deeltijd en duale opleidingen gaat afnemen. Daarnaast blijft het aantal gediplomeerden bij werktuigbouwkunde en technische bedrijfskunde verder afnemen. Vooral deze daling leidt er toe dat in 2017/18 in totaal beduidend minder hbo’ers in Noord Holland van de opleidingen komen dan in 2010/11 nog het geval was. Tabel 4.10b – Aantal gediplomeerden hbo TI-gerelateerd naar voltijd en deeltijd/duaal Noord Holland Aantal hbo TI gediplomeerden 2008/09

AOT & Elektrotechniek

Werktuigbouwkunde & Technische bedrijfskunde

2009/10

2010/11

Prognose

% 2010/11 t.o.v. 2008/09

2013/14

2015/16

2017/18

% 2017/18 t.o.v. 2010/11

Voltijd

100

100

90

-10%

80

75

70

-22%

Deeltijd/ duaal

15

30

30

+100%

20

15

15

-50%

100

100

95

-5%

85

80

75

-21%

55

40

40

-27%

40

35

35

-13%

Voltijd Deeltijd/ duaal


Hbo-schoolverlaters in de TI hebben vrijwel altijd eerst een aanzienlijk inpassingstraject nodig Niet alleen door de afname van het aantal hbo TI-gediplomeerden is het voor de TI-bedrijven lastig om voldoende goed gekwalificeerde hbo’ers te vinden. Uit onderzoek naar hbo’ers in de TI (Van den Tillaart e.a., 2013) blijkt dat bedrijven vooral op zoek zijn naar ervaren hbo’ers. Het vraagt namelijk een aanzienlijk inpassingstraject voordat een hbo TI-schoolverlater goed is ingewerkt. De bedrijven erkennen dat het ook bijna niet mogelijk is om elk specifiek vakgebied tijdens de opleiding afdoende te behandelen. Een hbo-opleiding is een brede opleiding waarin voor meerdere vakgebieden en meerdere sectoren wordt opgeleid. Het bijspijkeren van specifieke vakkennis gebeurt dan ook meestal pas als de hbo’er in dienst is gekomen van het bedrijf. De TI-bedrijven zullen aantrekkelijk moeten zijn en blijven voor hbo TI-schoolverlaters De arbeidsmarkt voor hbo’ers is veeleer een landelijke dan een regionale arbeidsmarkt. Bovendien is een hbo TI-opleiding een brede opleiding. De TI zal moeten zorgen dat de banen aantrekkelijk genoeg zijn voor deze hbo’ers. Dat geldt gedurende de hele loopbaan. Hbo’ers zijn namelijk duidelijk bezig met hun loopbaan. Als er niet voldoende mogelijkheden zijn binnen het bedrijf of binnen de sector, hebben ze voldoende perspectieven in andere sectoren. Daarmee verliezen de TI-bedrijven goed ingewerkte en ervaren arbeidskrachten. Bovendien dragen hbo’ers bij aan het vernieuwen van de interne organisatie en aan de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten. Dat is belangrijk voor de bedrijven om hun marktpositie te verbeteren, zeker in de huidige markt waar het werk niet voor het oprapen ligt. 33

5

5.1

Vraagkant: TI-branche in de recessie

Maatregelen voor marktversterking – Nederland

Figuur 5.1a – Percentage TI-bedrijven dat genoemde maatregelen neemt om de marktpositie te versterken, in afgelopen 6 maanden Nederland 

Meer gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden BINNEN de installatiesector

2011

 

Meer gaan richten op onderhoud i.p.v. nieuwbouw



Meer tijd besteden aan ontwikkelen van nieuwe producten/diensten/dienstverlening

 

2012 2013

 



Meer tijd besteden aan scholing/kwalificering van medewerkers

    

Meer gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden BUITEN de installatiesector

 0%

5%

10%

Bron: Enquête onder TI-bedrijven (medio jaar)

34

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

5.1

Maatregelen voor versterking marktpositie – Noord Holland

TI-bedrijven in Noord Holland krimpen in, maar gaan zich ook op andere activiteiten richten TI-bedrijven nemen vanwege de recessie niet alleen maatregelen om de kosten te beperken. De bedrijven proberen de impact van de recessie ook te beperken door op zoek te gaan naar nieuwe bronnen van inkomsten. Steeds meer TI-bedrijven in Noord Holland zijn zich in het afgelopen jaar gaan richten op andere werkzaamheden binnen de installatiesector (41%) en - in mindere mate - ook buiten de installatiesector (21%). Een derde is zich meer onderhoud dan op nieuwbouw gaan richten. In vergelijking met de TI landelijk zijn er in Noord Holland minder bedrijven die meer tijd zijn gaan besteden aan de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten. Dat aantal is hier de laatste jaren iets teruggelopen. TI-bedrijven in Noord Holland zijn afgelopen jaar wat minder aan scholing van hun medewerkers gaan doen. Maar dat deden ze in voorgaande jaren wel wat meer dan landelijk het geval was. Let wel: enige voorzichtigheid is hier geboden, omdat de gegevens gebaseerd zijn op een beperkt aantal in dit RBPI geënquêteerde bedrijven. Figuur 5.1b – Percentage TI-bedrijven dat genoemde maatregelen neemt om de marktpositie te versterken, in afgelopen 6 maanden Noord Holland  

Meer gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden BINNEN de installatiesector

2011



Meer gaan richten op onderhoud i.p.v. nieuwbouw

2012 2013

  

Meer tijd besteden aan ontwikkelen van nieuwe producten/diensten/dienstverlening

    

Meer tijd besteden aan scholing/kwalificering van medewerkers

 

Meer gaan richten op andere activiteiten/werkzaamheden BUITEN de installatiesector

  0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%


35

5.2

Personele maatregelen vanwege de recessie – Nederland

Figuur 5.2a – Maatregelen van TI-bedrijven om, vanwege de recessie, de personele capaciteit te reduceren, in afgelopen 6 maanden Nederland 

2009



Minder stagiair(e)s opgenomen

2011



2013

 

Minder beroep op zzp'ers

  

Minder overwerk door het personeel

  

1 of meer tijdelijke contracten niet verlengd

  1 of meer werknemers met vaste aanstelling ontslagen

   

Minder bpv-plaatsen ingevuld

 

Contracturen werknemers flexibeler gaan inzetten

  

bbl'ers ontslagen

   

Aantal contracturen werknemers verminderd

  Minder beroep op buitenlandse werknemers

    

bbl'ers over laten stappen naar bol-leerweg

0%


36

10%

20%

30%

40%

50%

60%

5.2

Personele maatregelen vanwege de recessie – Noord Holland

In 2013 vaak personele maatregelen tegen de recessie genomen Niet alleen op strategisch niveau worden maatregelen genomen, ook op het personele vlak heeft de crisis gevolgen bij de TI-bedrijven. De TI-bedrijven hebben in 2013 op veel fronten personele maatregelen genomen als gevolg van de recessie (figuur 5.2b). In Noord Holland nemen bedrijven vergelijkbare maatregelen als landelijk gebeurd. Er zijn opvallend meer bedrijven die minder stagiairs aannemen en vaste medewerkers moeten ontslaan dan in eerdere jaren. Let wel: de gegevens in figuur 5.2 moeten met enige voorzichtigheid worden gehanteerd, omdat de gegevens gebaseerd zijn op een beperkt aantal in deze RBPI geënquêteerde bedrijven. Figuur 5.2b – Maatregelen van TI-bedrijven om, vanwege de recessie, de personele capaciteit te reduceren, in afgelopen 6 maanden Noord Holland 

2009



Minder stagiair(e)s opgenomen

2011



2013

 

Minder beroep op zzp'ers

  

Minder overwerk door het personeel

  

1 of meer tijdelijke contracten niet verlengd

  1 of meer werknemers met vaste aanstelling ontslagen



Minder bpv-plaatsen ingevuld

 

 

 

Contracturen werknemers flexibeler gaan inzetten

 

bbl'ers ontslagen

   

Aantal contracturen werknemers verminderd

  

Minder beroep op buitenlandse werknemers

  

BBL'ers over laten stappen naar bol-leerweg

 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%


37

5.3

Personele ontwikkeling TI tijdens de recessie – Nederland

Figuur 5.3a – Ontwikkeling van het personeelsbestand in loondienst in TI-bedrijven in afgelopen jaar Nederland 70% 60%

Personeel in loondienst is afgelopen jaar toegenomen







Personeel in loondienst is afgelopen jaar niet veranderd

50%

Personeel in loondienst is afgelopen jaar afgenomen

40% 30%













20% 10% 0% 2009

2011

2013


Figuur 5.4a – Ontwikkeling van het personeelsbestand* in TI-bedrijven in afgelopen jaar Nederland 

70%

Afgelopen jaar toegenomen 60%



Afgelopen jaar niet veranderd



50% 40% 30%

Afgelopen jaar afgenomen

  

 



20% 10% 0%

Loondienst

Tijdelijke

Ingeleend

Bron: Enquête onder TI-bedrijven (medio 2013) * Bij de tijdelijke krachten bevat ‘niet veranderd’ ook de bedrijven die in beide jaren géén tijdelijke medewerkers hadden.

38

5.3

Personele ontwikkeling TI tijdens de recessie – Noord Holland

Eerder meer bedrijven met krimp, in 2013 krimpen groeibedrijven in balans Eerder bleek al dat het aantal bedrijven en het aantal werknemers in Noord Holland de laatste jaren is gedaald. Dat zegt nog weinig over de dynamiek van de bedrijven; bedrijven kunnen zijn verdwenen en nieuwe kunnen zijn ontstaan. Of bedrijven kunnen ondanks de recessie zijn gegroeid terwijl andere bedrijven zijn gekrompen in aantal werknemers. In Noord Holland is het aantal bedrijven dat zijn personeelsbestand heeft moeten inkrimpen in eerdere recessiejaren steeds hoger geweest dan het aantal bedrijven dat heeft kunnen groeien. Het percentage bedrijven met krimp was in die jaren 2009-2011 in Noord Holland ook hoger dan landelijk in de TI. In 2013 komt dit in Noord Holland in balans. Het aantal bedrijven met krimp neemt af en er zijn nu ongeveer evenveel bedrijven die groeien als bedrijven die krimpen. Dat is een positiever beeld dan landelijk in de TI, waar het aantal bedrijven met krimp in 2013 juist stijgt en hoger komt te liggen dan het aantal bedrijven met groei van het personeelsbestand. Figuur 5.3b – Ontwikkeling van het personeelsbestand in loondienst in TI-bedrijven in afgelopen jaar Noord Holland 70% 60%



Personeel in loondienst is afgelopen jaar toegenomen





Personeel in loondienst is afgelopen jaar niet veranderd

50% 40%



30% 20%

Personeel in loondienst is afgelopen jaar afgenomen

 

  

10% 0%

2009

2011

2013


Extern flexibele schil wordt aangepast aan de omstandigheden Meer dan de helft van de bedrijven in Noord Holland blijft evenveel personeel in loondienst en tijdelijke dienst houden. Dit is vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde. Maar in Noord Holland wordt net als landelijk door bijna de helft van de bedrijven minder personeel ingeleend. Ook in Noord Holland wordt de extern flexibele schil dus steeds verder teruggebracht. Maar bedrijven brengen ook het aantal eigen tijdelijke medewerkers terug Bedrijven kunnen ook tijdelijke medewerkers in loondienst inzetten om flexibel te kunnen inspelen op markt ontwikkelingen. Dit is een vorm van interne flexibiliteit. De TI-bedrijven in Noord Holland maakten daar in de periode 2012-2013 ook gebruik van. De krimp in het aantal medewerkers is echter niet alleen ten koste gegaan van de tijdelijke medewerkers. Tussen 2012 en 2013 zijn er meer bedrijven waar het totaal aantal medewerkers in loondienst is gekrompen dan bedrijven waar het aantal tijdelijke medewerkers is gekrompen. Figuur 5.4b – Ontwikkeling van het personeelsbestand* in TI-bedrijven in afgelopen jaar Noord Holland 70% Afgelopen jaar toegenomen



60%



Afgelopen jaar niet veranderd



50%

30%

Afgelopen jaar afgenomen



40%









20%



10% 0%

Loondienst

Tijdelijke

Ingeleend

Bron: Enquête onder TI-bedrijven (medio 2013) * Bij de tijdelijke krachten bevat ‘niet veranderd’ ook de bedrijven die in beide jaren géén tijdelijke medewerkers hadden.

39

5.4

Personele maatregelen voor behoud personeel – Nederland

Figuur 5.5a – Percentage TI-bedrijven dat de genoemde maatregelen toepast om personeel te behouden (er is steeds gepercenteerd op alle TI-bedrijven) Nederland 

2008



Zorgen voor goede sfeer



2011

 (Meer) mogelijkheden voor bijscholing

2013

  

(Meer) mogelijkheden voor vakopleiding

  

Beter secundaire arbeidsvoorwaarden (bijv. ruimere vakantieregeling, hypotheekverz., ziektekostenverz., etc.)

  

Meer salaris

    

Medewerkers (meer) bij gang van zaken betrekken

Medewerkers op gevarieerde / uitdagende projecten inzetten

  

Betere werkuitrusting (gereedschap, bedrijfskleding)

  

Medewerkers (meer) bij planning werkzaamheden betrekken

     

Medewerkers (sneller) naar hogere functies laten doorstromen



(Meer) rekening houden met voorkeuren van medewerkers wat betreft werktijden

  

(Meer) rekening houden met voorkeuren van medewerkers wat betreft werkzaamheden

    

(Meer) mogelijkheden voor deeltijdwerk

0%


40

10%

20%

30%

40%

50%

5.4

Personele maatregelen voor behoud personeel – Noord Holland

Scholingsmaatregelen weer iets meer onder de aandacht in 2013 Sinds de recessie nemen bedrijven nauwelijks nog maatregelen om personeel te werven. Ook maatregelen om personeel te behouden worden veel minder vaak toegepast dan in 2008. De grootste daling is zichtbaar tussen 2008 en 2011. Landelijk nemen bedrijven na 2011 nog minder maatregelen op dit vlak, behalve de maatregelen gericht op scholing. Het aantal bedrijven dat mogelijkheden voor bijscholing en vakopleiding aanbiedt is toegenomen tussen 2011 en 2013, en in Noord Holland is dat in ongeveer gelijke mate gebeurd als in de TI landelijk. De ontwikkeling van andere maatregelen om personeel te behouden is in Noord Holland eveneens vergelijkbaar met heel Nederland. Behalve aan scholing wordt vooral nog aandacht besteed aan een goede sfeer en meer salaris. Figuur 5.5b – Percentage TI-bedrijven dat de genoemde maatregelen toepast om personeel te behouden (er is steeds gepercenteerd op alle TI-bedrijven in Noord Holland) Noord Holland 

2008



Zorgen voor goede sfeer



2011



2013



(Meer) mogelijkheden voor bijscholing

  

(Meer) mogelijkheden voor vakopleiding

  

Beter secundaire arbeidsvoorwaarden (bijv. ruimere vakantieregeling, hypotheekverz., ziektekostenverz., etc.)

   

Meer salaris

  

Medewerkers (meer) bij gang van zaken betrekken

  

Medewerkers op gevarieerde / uitdagende projecten inzetten

 Betere werkuitrusting (gereedschap, bedrijfskleding)

  

Medewerkers (meer) bij planning werkzaamheden betrekken

Medewerkers (sneller) naar hogere functies laten doorstromen

     

(Meer) rekening houden met voorkeuren van medewerkers wat betreft werktijden

(Meer) rekening houden met voorkeuren van medewerkers wat betreft werkzaamheden

(Meer) mogelijkheden voor deeltijdwerk

        0%

10%

20%

30%

40%

50%


41

5.5

Recente ontwikkeling werkvoorraad – Nederland

Figuur 5.6a – Gemiddelde werkvoorraad van TI-bedrijven in weken, Nederland totaal en per RBPI

 

 

  Noord Nederland



 

















Noord Holland 



Midden Nederland Gelderland / Overijssel Zuid Holland









2009

2011

2013


42



Zuid Nederland

5.5

Recente ontwikkeling werkvoorraad – Noord Holland

Gemiddelde werkvoorraad sterker gedaald dan landelijk Naast de daling van het aantal werknemers, daalt in RBPI Noord Holland ook de werkvoorraad sinds 2009. Er is dus minder werk in het vooruitzicht voor minder mensen. Tot 2011 liep de gemiddelde werkvoorraad in Noord Holland gelijk aan het landelijk gemiddelde. In 2013 is de werkvoorraad in de TI-bedrijven in Noord Holland echter een stuk lager. Landelijk is de gemiddelde werkvoorraad gedaald naar 15 weken, in Noord Holland bedraagt de werkvoorraad in 2013 nog slechts 13 weken. Figuur 5.6b – Gemiddelde werkvoorraad van TI-bedrijven in weken Noord Holland 25 Noord Holland 20

Nederland







 15

 

10

5

0 2009

2011

2013


43

5.6

Moeilijk vervulbare vacatures – Nederland

Figuur 5.7a – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures Nederland 70%



60%



50% 40%



 30%







20%

 

10% 0%

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013


Figuur 5.8 – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures, Nederland totaal en per RBPI

 

  

 

Noord Nederland

















 

 





 

Noord Holland



Midden Nederland



Gelderland / Overijssel Zuid Holland















2005

2008

2011

2013

Zuid Nederland


Figuur 5.9a – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures naar functiegroep Nederland 60%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van leerlingmonteur

50%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van monteur



Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van eerste monteur

40%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in staffunctie (calculator, engineer, tekenaar, werkvoorbereider)

30%

 20%



10%





Moeilijk vervulbare vacature(s) in leidinggevende functie(s)







 

 



 





  

0% 2008

2009


44

2011

2012

5.6

Moeilijk vervulbare vacatures – Noord Holland

Figuur 5.7b – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures Noord Holland 70%

 60%

 50% 40% 30%

  



20%



 

10% 0%

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013


Aantal moeilijk vervulbare vacatures blijft laag Gegeven de krimp in het personeelsbestand is het niet vreemd dat het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures in 2009 fors is gedaald (figuur 5.7b). In Noord Holland laat het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures in de jaren 2010, 2011 en 2012 weliswaar een stijging zien, maar het niveau is in 2012 nog lang niet terug op het niveau van de jaren 2005-2006. De ontwikkeling in Noord Holland loopt op dit punt overigens in de pas met die in heel Nederland. In 2013 daalt in Noord Holland het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures weer en bereikt een dieptepunt van 7 procent. Ook in de TI landelijk wordt dan met 9 procent het dieptepunt bereikt. Maar ook nu nog moeilijk vervulbare vacatures bij monteurs Toch komen er nog steeds moeilijk vervulbare vacatures voor. De meeste moeilijk vervulbare vacatures komen voor bij monteurfuncties. Deze functiegroep is tevens het grootst. De stijgende trend in de vacatureontwikkeling in de jaren 2010-2012 wordt vooral veroorzaakt door de groei van het aantal moeilijk vervulbare vacatures voor technische staf (vooral in 2011) en later voor monteurfuncties (vooral in 2012).

Figuur 5.9b – Percentage TI-bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures naar functiegroep Noord Holland Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van leerlingmonteur

60%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van monteur



50%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in functie van eerste monteur

40%

Moeilijk vervulbare vacature(s) in staffunctie (calculator, engineer, tekenaar, werkvoorbereider)

30% 20%





 

10%





Moeilijk vervulbare vacature(s) in leidinggevende functie(s)



  

 





 

  

0% 2008

2009

2011

2012


45

6

Uitgebreid profiel TI-bedrijven en werkgelegenheid

6.1

TI-bedrijven en werkgelegenheid – Nederland

- Van de 8.130 TI-bedrijven zijn er 4.000 (49%) vooral actief op het vakgebied elektrotechniek, 3.840 (47%) vooral op het vakgebied installatietechniek en 290 (4%) vooral op het vakgebied koeltechniek. - Gemiddeld heeft een TI-bedrijf 15,5 werknemer in dienst. - Gemiddeld heeft een koeltechnisch TI-bedrijf 14,6 werknemer in dienst, een elektrotechnisch bedrijf 17,6 en een installatietechnisch bedrijf 13,4.

Tabel 6.1a – Procentuele verdeling van de bedrijven naar vakgebied Nederland Bedrijven

2000

2008

2013

Aantal bedrijven

8.120

8.690

8.130

100

107

100

Index aantal bedrijven sinds 2000 Verdeling bedrijven naar vakgebied Elektrotechniek

46%

47%

49%

Installatietechniek

51%

49%

47%

3%

3%

4%

100%

100%

100%

Koeltechniek TOTAAL Bron: Mn Services; bewerking ITS

Figuur 6.2a– Aantal TI-werknemers naar vakgebied Nederland 150.000

TOTAAL

120.000

Elektrotechniek Installatietechniek

90.000

Koeltechniek

60.000

30.000

0

2000

2001

2002

2003

Bron: Mn Services; bewerking ITS

46

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

6.1

TI-bedrijven en werkgelegenheid – Noord Holland

De meeste TI-bedrijven zijn actief in de installatietechniek In 2013 zijn er 1.030 TI-bedrijven in Noord Holland. Er zijn 480 elektrotechnische bedrijven, 517 installatiebedrijven en 33 koeltechnische bedrijven in Noord Holland. Deze bedrijven hebben gezamenlijk 15.820 werknemers in dienst. RBPI Noord Holland neemt hiermee 13 procent van de werkgelegenheid in de TI-bedrijven in Nederland voor zijn rekening. Gemiddeld heeft een TI-bedrijf 15,5 werknemers. In de regio zijn relatief veel grote elektrotechnische bedrijven gevestigd. De elektrotechnische bedrijven in Noord Holland hebben gemiddeld 18,8 werknemers in dienst. Door de recessie daalt het aantal TI-bedrijven tot ruim onder het niveau van het jaar 2000 Tussen 2000 en 2006 waren er steeds zo’n 1.100 tot 1.150 TI-bedrijven in Noord Holland actief. Dit aantal is gegroeid tot1.170 in 2008. Daarna is het weer afgenomen. In 2013 is het aantal TI-bedrijven teruggelopen tot ruim onder het niveau van 2000. De groei die bedrijven vóór de crisis hebben doorgemaakt is hiermee weer ongedaan gemaakt. Tabel 6.1b – Procentuele verdeling van de bedrijven naar vakgebied Noord Holland Bedrijven

2000

2008

2013

Aantal bedrijven

1.130

1.170

1.030

100

103

91

Index aantal bedrijven sinds 2000 Verdeling bedrijven naar vakgebied Elektrotechniek

43%

44%

47%

Installatietechniek

54%

53%

50%

2%

3%

3%

100%

100%

100%

Koeltechniek TOTAAL Bron: Mn Services; bewerking ITS

Daling aantal werknemers vanaf 2008, vooral in vakgebied installatietechniek Tot en met 2008 is de werkgelegenheid in Noord Holland vrijwel continu gegroeid, sterker dan landelijk. Daarna is de branche gaan krimpen. Tot 2011 was de krimp in Noord Holland gelijk aan de landelijke krimp. Daarna is zowel de werkgelegenheid als het aantal bedrijven in Noord Holland harder gekrompen tot ruim onder het niveau van 2000. Figuur 6.2b – Aantal TI-werknemers naar vakgebied Noord Holland 20.000

TOTAAL

16.000

Elektrotechniek Installatietechniek

12.000

Koeltechniek

8.000

4.000

0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013


47

6.2

TI-bedrijven naar bedrijfsactiviteit – Nederland

Tabel 6.3a – Verdeling van de werknemers naar bedrijfsactiviteit (sbi), meest actuele cijfers Nederland Bedrijfsactiviteit (sbi)

Aantal werknemers

Percentage

Elektrotechnische bouwinstallatie

52.150

38%

Loodgieters- en fitterswerk; installatie van sanitair

25.520

19%

Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur

23.850

17%

Leggen van elektriciteits- en telecommunicatiekabels

13.630

10%

Overige bouwinstallatie

11.890

9%

9.010

7%

136.050

100%

Industriële installatie Totaal Bron: CBS; bewerking ITS, 2010

48

6.2

TI-bedrijven naar bedrijfsactiviteit – Noord Holland

Relatief ook veel werkgelegenheid in bouwinstallatie, minder in industriële installatie IIn Noord Holland is de bouwinstallatie relatief sterk vertegenwoordigd, Vooral in de elektrotechnische bouwinstallatie maar ook in de sanitaire installatietechniek is het aandeel werknemers hoger dan landelijk in de TI (tabel 6.3b). De verwarmings- en luchtbehandelingstechniek heeft een iets lager aandeel in de werkgelegenheid dan landelijk het geval is. Wat verder opvalt is het relatief lage aandeel van de industriële installatietechniek in deze RBPI. In de TI Noord Holland is dat 3 procent, in de TI landelijk is het 7 procent. Tabel 6.3b – Procentuele verdeling van de werknemers naar bedrijfsactiviteit (sbi), meest actuele cijfers Noord Holland Bedrijfsactiviteit (sbi)

Noord Holland

Elektrotechnische bouwinstallatie

46%

Loodgieters- en fitterswerk; installatie van sanitair

21%

Installatie van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur

15%

Leggen van elektriciteits- en telecommunicatiekabels

8%

Overige bouwinstallatie

6%

Industriële installatie

3%

Totaal

100%

Bron: CBS; bewerking ITS, 2010

49

6.3

TI-bedrijven naar grootteklasse – Nederland

Figuur 6.4a – Verdeling van de bedrijven en van de werkgelegenheid naar bedrijfsomvang Nederland 2008 60%

 50%

Aandeel bedrijven Aandeel werkgelegenheid

40%

 



30%



20%







10%





0%

1-5 werknemers

6-15 werknemers

16-50 werknemers

51-100 werknemers

100 en meer werknemers

Nederland 2013 60%



50%


40%

 

30%



20% 10%

 



 



0%

1-5 werknemers

6-15 werknemers

Bron: Mn Services, bewerking ITS

50

16-50 werknemers

51-100 werknemers


6.3

TI-bedrijven naar grootteklasse – Noord Holland

Recessie is vooral in de middelgrote bedrijven merkbaar Als we kijken naar het dalende aantal bedrijven vanaf 2009 en de grootteklasse, dan zijn het vooral middelgrote bedrijven, met 6-15 werknemers en 16-50 werknemers, waar we de meeste uitval zien. Waarschijnlijk is dit veroorzaakt doordat de bedrijven kleiner geworden zijn en in een lagere grootteklassen vallen, of doordat bedrijven gestopt zijn. Indicaties dat middelgrote bedrijven het moeilijk hebben zijn er ook vanuit de bouw. Vooral de middelgrote bedrijven uit de bouwsector zagen hun omzet teruglopen (CBS,2012). Werkgelegenheid concentreert zich meer bij de grote bedrijven IIn 2013 heeft ruim de helft van de bedrijven 1 tot 5 werknemers. Er zijn in verhouding maar weinig bedrijven met meer dan 100 werknemers (2 procent, 24 bedrijven). De kleine bedrijven zorgen echter maar voor 8 procent van de werkgelegenheid en bij deze 24 grote bedrijven werkt 34 procent van alle werknemers. In 2000 werkte 26 procent van de werknemers bij de grootste bedrijven. Een steeds groter aandeel van de werknemers werkt dus in de grote bedrijven. Landelijk is die stijging minder. Het aandeel van de werknemers dat bij de grootste bedrijven werkt is landelijk namelijk gestegen van 29 procent in 2000 naar 33 procent in 2013. Figuur 6.4b – Verdeling van de bedrijven en van de werkgelegenheid naar bedrijfsomvang Noord Holland 2008 60%

 50%


40%

 

30%

 

20%







10%





0%

1-5 werknemers

6-15 werknemers

16-50 werknemers

51-100 werknemers


Noord Holland 2013 60%



50%


40%

 

30% 20% 10%

 





 



0%

1-5 werknemers

6-15 werknemers

16-50 werknemers

51-100 werknemers


Bron: Mn Services, bewerking ITS

51

6.4

TI-werknemers naar persoonskenmerken – Nederland

- Het aantal bedrijven is sinds 2008 gedaald met 6%. - Het aantal werknemers is sinds 2008 gedaald met 10%.

Tabel 6.5a – TI-werknemers naar persoonskenmerken Nederland 2000

2008

2013

127.890

139.610

125.510

100

109

98

89%

87%

88%

Westers allochtoon

7%

7%

6%

Niet-westers allochtoon

5%

6%

6%

100%

100%

100%

91%

90%

90%

9%

10%

10%

100%

100%

100%

11%

13%

15%

Aandeel parttimers bij de mannen

6%

7%

8%

Aandeel parttimers bij de vrouwen

60%

70%

72%

Aantal werknemers Ontwikkeling aantal werknemers sinds 2000 Etniciteit Autochtoon

Totaal Geslacht Man Vrouw Totaal Parttimers Aandeel parttimers

Bron: Mn Services, CBS; bewerking ITS

52

6.4

TI-werknemers naar persoonskenmerken – Noord Holland

De recessie is duidelijk zichtbaar in de werkgelegenheid in Noord Holland In 2013 is zowel het aantal bedrijven als het aantal werknemers in de Noord Holland lager dan in 2000. De groei die de TI-bedrijven vóór de crisis hebben doorgemaakt is hiermee weer ongedaan gemaakt. Sinds 2009 is zowel het aantal bedrijven als aantal werknemers sterk afgenomen. Vanaf 2008 is het aantal TI-bedrijven in RBPI Noord Holland met 137 teruggelopen; dat is een daling van 12 procent. Het aantal werknemers is sinds 2008 met 2.520 gedaald; dit is een afname van 14 procent. De werkgelegenheid in Noord Holland is beduidend sterker gedaald dan landelijk in de TI. Tabel 6.5b – TI-werknemers naar persoonskenmerken Noord Holland 2000

2008

2013

16.470

18.340

15.820

100

111

96

86%

83%

83%

Westers allochtoon

7%

7%

7%

Niet-westers allochtoon

7%

10%

10%

100%

100%

100%

Man

90%

89%

89%

Vrouw

10%

11%

11%

100%

100%

100%

12%

14%

16%

Aandeel parttimers bij de mannen

6%

8%

9%

Aandeel parttimers bij de vrouwen

60%

71%

73%

Aantal werknemers Ontwikkeling aantal werknemers sinds 2000 Etniciteit Autochtoon

Totaal Geslacht

Totaal Parttimers Aandeel parttimers

Bron: Mn Services, CBS; bewerking ITS

Het profiel van de werknemers verschuift langzaam maar zeker Hoewel het merendeel van de werknemers al sinds jaar en dag bestaat uit fulltime werkende autochtone mannen is er wel verandering zichtbaar in het profiel van de werknemers. Sinds 2000 is heel geleidelijk het aandeel niet-westerse allochtonen toegenomen, evenals het aandeel vrouwen en het aandeel parttimers. De stijging van het aandeel niet-westerse allochtonen is daarbij in deze RBPI wat sterker dan landelijk in de TI het geval is. Noord Holland onderscheidt zich ook door het relatief hoge aandeel allochtonen in de TI. In RBPI Noord Holland wonen ook relatief veel allochtonen in vergelijking met andere regio’s in Nederland.

53

6.5

TI-werknemers naar functie – Nederland

Tabel 6.6a – Verdeling van de werknemers naar functie Nederland Verdeling alle werknemers naar functie

2000

2008

2013

Technische staffuncties

6%

8%

9%

Monteren en installeren

71%

70%

68%

Administratieve ondersteuning

9%

9%

9%

(Project)leiding / management

6%

6%

7%

Overige functies

9%

7%

8%

100%

100%

100%

Totaal Bron: Mn Services; bewerking ITS

Tabel 6.7a – Verdeling van de technische staffuncties Nederland Verdeling technische staffuncties

2000 N=7.920

2008 2013 N=10.440 N=11.310

Ontwikkelaars

21%

25%

29%

Planners/werkvoorbereiders

43%

49%

50%

Tekenaars

36%

24%

21%

TOTAAL

100%

100%

100%


54

6.5

TI-werknemers naar functie – Noord Holland

Het functieniveau gaat verder omhoog Het aandeel technische staffunctionarissen en projectleiders en managementfunctionarissen onder de TI-werknemers is sinds 2000 geleidelijk gestegen. Dat is landelijk in de TI het geval en ook in RBPI Noord Holland. In deze functiegroepen neemt zowel het aandeel als het aantal werknemers toe. Binnen de technische staffuncties wordt de toename veroorzaakt door een grote toename van het aantal ontwikkelaars en planners/werkvoorbereiders. Het aantal tekenaars is door de jaren heen gedaald, waardoor het aandeel tekenaars binnen de technische staf fors afgenomen is. In de TI in Noord Holland zijn deze verschuivingen binnen de technische staffuncties nog wat pregnanter zichtbaar dan in heel Nederland in de TI. Tabel 6.6b – Verdeling van de werknemers naar functie Noord Holland Verdeling alle werknemers naar functie

2000

2008

2013

Technische staffuncties

6%

7%

8%

Monteren en installeren

70%

69%

68%

Administratieve ondersteuning

10%

10%

10%

(Project)leiding / management

5%

6%

7%

Overige functies

8%

7%

7%

100%

100%

100%

Totaal Bron: Mn Services; bewerking ITS

Tabel 6.7b – Verdeling van de technische staffuncties Noord Holland Verdeling technische staffuncties

2000 N=980

2008 N=1.320

2013 N=1.310

Ontwikkelaars

20%

26%

28%

Planners/werkvoorbereiders

41%

50%

53%

Tekenaars

39%

24%

20%

TOTAAL

100%

100%

100%


55

6.6

TI-werknemers naar leeftijd – Nederland

Figuur 6.8a – Ontwikkeling leeftijdsopbouw werknemers Nederland 35%









30% 25% 



20%









Jonger dan 25 jaar 













10%

0%

 2000





2001

2002



2003


56





25 - 34 jaar 55 jaar en ouder











15%

5%







2004

2005





2006

2007





2008

2009







2010

2011

 

2012

 

2013

6.6

TI-werknemers naar leeftijd – Noord Holland

De werknemers vergrijzen Dat het profiel van de werknemers aan het verschuiven is blijkt ook als we naar de leeftijd van de werknemers kijken. De groep werknemers van 45 jaar en ouder wordt door de jaren heen steeds groter. Waar in 2000 nog minder dan kwart van de werknemers ouder was dan 45 jaar, is dat aandeel in 2013 gestegen naar meer dan een derde (37%). Vooral groep van 54 jaar en ouder neemt toe. Dit aandeel is meer dan verdubbeld. De middengroep van 35-44 jaar blijft door de jaren ongeveer een kwart van de werknemers uitmaken. Vooral de jongeren vormen een steeds kleinere groep binnen de TI. Zowel de groep tussen 25 en 34 jaar als de groep jongeren onder 25 jaar wordt vrijwel elk jaar kleiner. Figuur 6.8b – Ontwikkeling leeftijdsopbouw werknemers Noord Holland 35%









30%





Jonger dan 25 jaar 



25% 20%

































15% 10% 5% 0%

 2000



2001







2002

2003

2004







2005

2006

2007





2008

2009







 

2013







2010

2011

2012

25 - 34 jaar 55 jaar en ouder


57

7

Vraag en aanbod van monteurs op dit moment

7.1

Vraag en aanbod van monteurs op dit moment – Nederland

Figuur 7.1a – Bij UWV* geregistreerde vacatures en werkzoekende monteurs (lager en middelbaar) Nederland 

14.000 12.000 

10.000  8.000 6.000



 

4.000 2.000 0





2e kwartaal

3e kwartaal 2011

4e kwartaal

Totaal werkzoekende monteurs lager en middelbaar

1e kwartaal



2e kwartaal

3e kwartaal

4e kwartaal

1e kwartaal

2012 Totaal vacatures monteur lager en middelbaar

2e kwartaal 2013

Aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar < 6 maanden ingeschreven

Bron: UWV; bewerking ITS * Het is bekend dat niet alle werkzoekenden zich laten inschrijven bij UWV en dat niet alle vacatures worden aangemeld. UWV vult hiervoor de vacature gegevens aan via een digitale tool (Jobfeed). De cijfers geven daarmee, zeker voor de werkzoekenden en vacatures op lager en middelbaar niveau, een betrouwbaar beeld van de tendensen die zich op de TI-arbeidsmarkt voordoen.

58

7.1

Vraag en aanbod van monteurs op dit moment – Noord Holland

Het aantal vacatures daalt en het aantal werkzoekenden stijgt sinds eind 2012 In RBPI Noord Holland stijgt het totale aantal werkzoekenden sinds de zomer van 2012. Dit is eerder dan landelijk; landelijk stijgt het totale aantal werkzoekenden vanaf eind 2012. De stijging vanaf het tweede kwartaal 2012 wordt veroorzaakt door een stijging in het aantal werkzoekenden dat korter dan 6 maanden ingeschreven staat. De stijging in het totaal aantal werkzoekenden vanaf eind 2012 wordt veroorzaakt door een stijging in het aantal werkzoekenden dat langer dan 6 maanden ingeschreven staat (niet in figuur). Het aantal werkzoekenden korter dan 6 maanden stabiliseert sinds eind 2012. Sinds het vierde kwartaal van 2012 zijn er minder vacatures dan werkzoekende monteurs die korter dan zes maanden staan ingeschreven bij het UWV. De verhouding tussen deze twee geeft de spanningsindicator voor de arbeidsmarkt. Deze is vanaf dat moment te typeren als ‘zeer ruim’, ofwel er zijn ruim voldoende (bemiddelbare) werkzoekende beschikbaar voor de vacatures. Overigens is te zien dat het aantal vacatures in het 2e kwartaal van 2013 weer iets toeneemt,maar het is nog niet te zeggen of die trend verder doorzet. Het totaal aantal vacatures blijft ook nu nog ruim onder het niveau van 2011 en 2012. Figuur 7.1b – Bij UWV* geregistreerde vacatures en werkzoekende monteurs (lager en middelbaar) Noord Holland 1500



1250   1000 750







500







250 0

2e kwartaal

3e kwartaal 2011

4e kwartaal

Totaal werkzoekende monteurs lager en middelbaar

1e kwartaal

2e kwartaal

3e kwartaal

4e kwartaal

1e kwartaal

2012 Totaal vacatures monteur lager en middelbaar

2e kwartaal 2013

Aantal werkzoekende monteurs lager en middelbaar < 6 maanden ingeschreven

Bron: UWV; bewerking ITS * Het is bekend dat niet alle werkzoekenden zich laten inschrijven bij UWV en dat niet alle vacatures worden aangemeld. UWV vult hiervoor de vacature gegevens aan via een digitale tool (Jobfeed). De cijfers geven daarmee, zeker voor de werkzoekenden en vacatures op lager en middelbaar niveau, een betrouwbaar beeld van de tendensen die zich op de TI-arbeidsmarkt voordoen.

59

Literatuur Centraal Bureau voor de Statistiek, webmagazine, dinsdag 29 mei 2012. Middelgrote bedrijven hardst getroffen door bouwcrisis. Centraal Bureau voor de Statistiek / Planbureau voor de Leefomgeving (2013). Regionale prognose 2013– 2040. Vier grote gemeenten blijven sterke bevolkingstrekkers. Den Haag: CBS/PBL. Centraal Bureau voor de Statistiek (2013). De regionale economie 2012. Den Haag/Heerlen. Centraal Planbureau (2013). Economische analyse van korte en lange termijn knelpunten op de arbeidsmarkt. Uitgevoerd op verzoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. CPB notitie. Den Haag: CPB. Centraal Planbureau (2013). Macro Economische Verkenningen 2014. Den Haag: CPB. Economisch Instituut voor de Bouw (2013). Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013. Amsterdam: EIB. Economisch Instituut voor het Midden en kleinbedrijf (EIM), www. ondernemerschap.nl. Kenteq (2013). Landelijke kwalificaties MBO. Middenkader engineering, geldig vanaf 1 augustus 2013. Panteia (2011). Onderzoek op het terrein van Werk en Inkomen. Overzicht van onderzoeksprojecten van Panteia/Research voor Beleid. Zoetermeer: Panteia. Panteia. Jobfeed goed instrument voor macrodoelmatigheid beroepsopleidingen. www.panteia.nl. Schellingerhout, R., H. van den Tillaart (2013). Etnische diversiteit in de techniek. Nijmegen: ITS. Tillaart, H. van den, H. Vermeulen & J. Warmerdam (2013). Hbo’ers in de TI. De overgang van opleiding naar werk van hoger opgeleiden in de installatietechniek. Nijmegen: ITS. Tillaart, H. van den, S. Elfering, H. Vermeulen, C. van Rens, J. Warmerdam, W. de Wit, E. van de Wetering & E. Sombekke (2014). Trends en ontwikkelingen in de technische installatiebranche 2014. Bedrijvigheid, arbeidsmarkt en beroepsopleiding in de periode tot 2018. Nijmegen/Woerden: ITS/OTIB. UWV (2012). Achtmaandenverslag UWV 2012.

60

Bijlage 1 Profiel van de TI – Nederland TI bedrijven nu (2013)

TI werknemers nu (2013)

 TI-bedrijven

 Werknemers



 Elektrotechniek

 Werknemers < 25 jaar

 Installatietechniek

 Werknemers > 55 jaar

 Koeltechniek

 Banenverlies vanaf 2008 zoveel werkzoekenden (<6 maanden)

 Ontslaat vast personeel

als vacatures voor monteurs

 Heeft minder bpv-plaatsen  Heeft moeilijk vervulbare vacatures  werkvoorraad  Richt zich (meer) op nieuwe producten/ diensten  Richt zich (meer) op kwalificering medewerkers

TI BEDRIJVEN EN WERKNEMERS TOEKOMST (2018) In 2018 vooral  aan technici en TI-monteurs  minder monteurs en technici dan de vraag VMBO 3.000

TI gediplomeerden



2.400



1.800

2008/09

2010/11

MBO 6.000

2017/18

Gediplomeerden monteur

Gediplomeerden techicus



MONTEUR Deelnemers 2008/09 20.650 2011/12 15.825 2011/12 t.o.v. 2008/09

-23%

Starters leerwerkbaan 2008/09 6.445 2011/12 4.430 2011/12 t.o.v. 2008/09 -31%

 5.000 4.000

-35%



1.200

600

TI leerlingen 2008/09 5.775 2011/12 3.745 2011/12 t.o.v. 2008/09



 

3.000

 2.000 2008/09

2010/11

2017/18

TECHNICUS Deelnemers 2008/09 15.775 2011/12 14.610 2011/12 t.o.v. 2008/09

-7%

Starters leerwerkbaan 2008/09 850 2011/12 590 2011/12 t.o.v. 2008/09 -31%

HBO Gediplomeerden TI voltijd 850

Gediplomeerden TI deeltijd/duaal

  

700 550

100

+3%

Studenten deeltijd/duaal 2008/09 1.250 2011/12 1.095 2011/12 t.o.v. 2008/09 -12%

400 250

Studenten voltijd 2008/09 4.320 2011/12 4.460 2011/12 t.o.v. 2008/09

  2008/09

2010/11



2017/18

61

Bijlage 2 Macro (sociaal-)economische ontwikkelingen B2.1 Leeftijdsopbouw van de bevolking Er komen steeds meer ouderen in Nederland… In 1990 is de bevolking relatief jong. Dat geldt zowel voor Noord Holland als voor Nederland in zijn geheel. De leeftijdsgroepen tussen 20 en 45 jaar zijn aanmerkelijk groter dan de leeftijdsgroepen vanaf 45 jaar. Voor de groep die met pensioen gaat (tussen 60 en 65 jaar) staan ruim anderhalf keer zoveel jongeren tussen 15 en 20 jaar klaar die de arbeidsmarkt op kunnen stromen. In 2010 is dat al sterk veranderd. De leeftijdsgroepen die twintig jaar eerder het grootst waren, zijn dat nog steeds. Maar nu zijn dit de leeftijdsgroepen tussen 40 en 65 jaar. Tegenover de groep 60-65 jarigen staat nu een groep 15 tot 20 jarigen die ongeveer even groot is. In 2020 is de veroudering van de bevolking nog sterker. Tegenover de groep 60-65 jarigen staat nu een groep 15-20 jarigen die kleiner is. …maar Noord Holland heeft nog een relatief jonge bevolking Er zijn ook verschillen tussen de bevolkingsopbouw in Noord Holland en in Nederland. In 1990 is de bevolking in Noord Holland relatief wat ouder dan Nederland. In 2010 heeft Noord Holland juist relatief opvallend veel inwoners in de middelbare leefijtdsgroep (25-50 jarigen). Volgens de prognose zal dat ook in 2020 zo zijn. Het aandeel jongeren van 15-25 jarigen is lager dan gemiddeld waarbij juist de dertigers boven gemiddeld aanwezig zullen zijn. Deze RBPI zal tussen 2010 en 2020 groeien met ruim zes procent. Terwijl landelijk een groei van ruim drie procent verwacht wordt. Deze ontwikkeling kan mogelijk verklaard worden door de relatief hoge toestroom van immigranten naar deze RBPI. Ondanks dat de bevolking in Noord Holland relatief jong is, zullen er echter ook in Noord Holland in 2020 minder jongeren zijn dan ouderen die met pensioen gaan.

BOX 2: Bevolkingspiramide Leeftijdsopbouw van de bevolking van 1990 tot 2020 Een belangrijk structureel kenmerk van de regio is de samenstelling van de bevolking naar leeftijd. Dit wordt weergegeven aan de hand van een bevolkingspiramide. Door de bevolkingsopbouw voor meerdere jaren te tonen, wordt de verschuiving in de leeftijdsopbouw zichtbaar. Daarom is de bevolkingsopbouw voor de jaren 1990 en 2010 weergegeven. Deze verschuiving zet zich de komende jaren door. Dat blijkt als de prognose van de bevolkingsopbouw in 2020 wordt toegevoegd. Om een vergelijking te kunnen maken per leeftijdsgroep tussen het RBPI Noord Holland en Nederland is de totale bevolking op 100% gesteld. Hierdoor is zichtbaar of een regio relatief jong of oud is ten opzichte van heel Nederland. De leeftijdsgroepen zijn per 5 jaar samengenomen.

Figuur B2.1 – Bevolkingspiramides Noord Holland

1990

90 tot 95 jaar

2010

Nederland

Prognose 2020

80 tot 85 jaar 70 tot 75 jaar 60 tot 65 jaar 50 tot 55 jaar 40 tot 45 jaar 30 tot 35 jaar 20 tot 25 jaar 10 tot 15 jaar Jonger dan 5 jaar 0

0,02

0,04

Bron: CBS Statline; bewerking ITS

62

0,06

0,08

0,1

0

0,02

0,04

0,06

0,08

0,1

0

0,02

0,04

0,06

0,08

0,1

B2.2 Economische ontwikkeling in Noord Holland De ontwikkelingen in de TI in Noord Holland staan niet los van de algemene economische ontwikkelingen in het RBPI. Een vaak gehanteerde indicator voor de algemene economische ontwikkelingen is, naast het bruto binnenlands product, de ontwikkeling van de werkgelegenheid van werknemers. Deze ontwikkeling is per RBPI verschillend. Tot en met 2008 was er sprake van groei van de werkgelegenheid in alle RBPI’s (zie figuur B2.2). In de periode tussen 2008 en 2010 is de werkgelegenheid in alle RBPI’s gekrompen. Voor Nederland totaal bedroeg de jaarlijkse krimp in de werkgelegenheid één procent. In Noord Holland was de jaarlijkse krimp in de werkgelegenheid eveneens één procent dat komt dus overeen met het landelijk gemiddelde in die periode. In de periode 2010-2011 trekt de werkgelegenheid in bijna alle RBPI’s overigens weer wat aan, en dat geldt ook voor Noord Holland. De stijging is in vrijwel alle RBPI’s wat sterker dan in heel Nederland het geval is, zo ook in Noord Holland. Uitzondering is RBPI Zuid Holland. Hier blijft de werkgelegenheid ook in 2010-2011 verder krimpen. De krimp in de werkgelegenheid werd mede veroorzaakt door de krimp in de bouw. In een recente studie naar regionale krimp laat het CBS zien dat alle RBPI’s geraakt worden door de malaise in de bouw. Overigens wordt daarbij opgemerkt dat de bouwinstallatie hierdoor wat minder geraakt wordt dan andere deelsectoren van de bouw zoals projectontwikkelaars en de burgerlijke en utiliteitsbouw. Figuur B2.2 – Gemiddelde jaarlijkse groei werkgelegenheid werknemers (in arbeidsjaren)

Noord Nederland

2008 - 2010 



2010 - 2011

 



 



Noord Holland

2006 - 2008

 

Midden Nederland

Zuid Nederland





Gelderland/Overijssel

Zuid Holland





Nederland

 









-2%

-1%

 0%

1%

2%

3%

Bron: CBS Statline; bewerking ITS

63

Bijlage 3 Uitgangspunten bij het prognosemodel Het prognosemodel gaat uit van groei in de TI vanaf 2017 Met behulp van het prognosemodel voor de installatiebranche is op basis van ontwikkelingen uit de afgelopen jaren berekend of er in de toekomst overschotten of tekorten aan schoolverlaters zullen zijn. Gebleken is dat conjuncturele ontwikkelingen lastig zijn in te schatten. De omslag naar een groeiende economie is al diverse keren voorspeld maar liet nog steeds op zich wachten. Het lijkt er nu op dat de economie geleidelijk uit het dal klimt. In het prognosemodel is daarom voor de TI uitgegaan voor een omslag in 2016. Vanaf 2017 wordt verondersteld dat de TI weer voorzichtig (jaarlijks met één procent) gaat groeien. TI-schoolverlaters kunnen ook in andere branches aan de slag Zowel bij groei als bij krimp heeft de branche nieuwe mensen nodig om opengevallen plaatsen in te vullen, dit is de wervingsbehoefte. De afgelopen jaren is het aantal scholieren en studenten van de TI-opleidingen echter steeds afgenomen, zowel in het vmbo als in het mbo. Steeds meer scholieren en studenten kiezen voor een brede opleiding. In het vmbo betreft dit de sectorbrede technische opleidingen. Ook in het mbo zien we deze ontwikkeling, bijvoorbeeld bij de brede opleidingen tot technicus. Deze brede opleidingen leiden niet specifiek op voor de TI. Zo leidt de Middenkader engineering opleiding op voor technicus in de metaal, elektrotechniek, installatietechniek, machinebouw en mechatronica. De TI moet dus concurreren met de metaal en machinebouw in de strijd om de schoolverlaters. Niet alleen de ontwikkeling van het aantal gediplomeerden is daarom van belang bij het bepalen hoeveel schoolverlaters in de toekomst beschikbaar komen voor de TI-branche, ook de mate waarin de gediplomeerden kiezen voor de TI. In de wervingskracht zijn beide verdisconteerd. Voorkeur voor TI-opgeleide schoolverlaters, in tweede instantie voor niet-TI-opgeleiden De meeste werkgevers hebben voorkeur voor een schoolverlater met een TI-gerichte opleiding. Uit het onderzoek in de afgelopen jaren bleek dat het grootste deel van de TI-werkgevers een TI-gerichte opleiding een pre vindt bij het aantrekken van (leerling)monteurs. Voor de prognose kijken we daarom in eerste instantie of er voldoende TI-opgeleide schoolverlaters beschikbaar komen voor de vacante monteurs- en technicusfuncties. De afgelopen jaren waren er vrijwel steeds onvoldoende geschikte TI-schoolverlaters om aan de vraag van de bedrijven te voldoen. Om toch over voldoende (leerling)monteurs te kunnen beschikken, zijn bedrijven gaan uitwijken naar anders opgeleiden. Voor de prognose is nagegaan in hoeverre toekomstige problemen in de personeelsvoorziening van monteurs en technici verminderen als de TI-bedrijven in dezelfde mate als in het verleden niet-TI-opgeleide schoolverlaters aan blijven nemen.

64

Kerngegevens Technische Installatiebranche 2014

Recommend Documents