KEKERABATAN BASA JAWI SAHA BASA MADURA ADHEDHASAR BAUSASTRA JAWA KALIYAN KAMUS MADURA
SKRIPSI Dipunaturaken dhateng Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Negeri Yogyakarta Minangka jejangkeping pandadaran Anggayuh Gelar Sarjana Pendidikan
dening : Rita Budi Pangesti NIM 09205241001
PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA JAWA FAKULTAS BAHASA DAN SENI UNIVERSITAS NEGERI YOGYAKARTA MEI 2013
PASARUJUKAN
Skripsi kanthi irah-irahan Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura menika saged kauji awit sampun pikantuk palilah saking pembimbing minangka sarat pendadaran.
Yogyakarta, 30 April 2013
Yogyakarta, 30 April 2013
Pembimbing I,
Pembimbing II,
Dra. Siti Mulyani M. Hum.
Drs. Mulyana, M. Hum.
NIP 19620729 198703 2 002
NIP 19661003 199203 1002
ii
WEDHARAN
Ingkang tandha tangan wonten ing ngandhap menika, kula: Nama : Rita Budi Pangesti NIM : 09205241001 Program Studi : Pendidikan Bahasa Jawa Fakultas : Bahasa dan Seni Universitas Negeri Yogyakarta ngandharaken bilih karya ilmiah menika damelan kula piyambak. Samangertos kula, karya ilmiah menika wosipun boten dipunserat dening tiyang sanes, kajawi bab-bab tartamtu ingkang kula pendhet minangka acuan kanthi adhedhasar tata cara saha etika nyerat karya ilmiah ingkang umum. Seratan
ing
wedharan
menika
kaserat
kanthi
saestu.
Menawi
kasunyatanipun kabukten bilih wedharan menika boten leres, bab menika dados tanggel jawab kula pribadi. Yogyakarta, 29 April 2013 Panyerat,
Rita Budi Pangesti
iv
SESANTI Jroning jumangkah nganggoa wewaton, wewarah lan wirama ( Panyerat kanthi ewah-ewahan dening bapak Drs. Mulyana, M.Hum)
v
PISUNGSUNG
Kanthi raos syukur dhumateng Allah SWT karya ilmiah menika kula pisungsungaken dhateng tiyang sepuh kula kekalih ingkang sampun paring panyengkuyung, donga saha pangestu.
vi
PRAWACANA
Alhamdulillah wa Syukurillah konjuk dhumateng Allah SWT ingkang tansah paring lumubering rahmat, barokah, saha hidayah dhateng panyerat, saengga skripsi kanthi irah-irahan “Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura” menika saged kaimpun kanthi nir ing sambekala. Skripsi menika kaserat kangge njangkepi salah satunggaling sarat anggayuh gelar sarjana pendidikan. Skripsi menika saged pungkasan anggenipun nyerat amargi awit sampun dipunsengkuyung saking mapinten-pinten pihak. Awit saking menika, panyerat ngaturaken agunging panuwun kanthi tulus dhateng. 1. Bapak Prof. Dr. Zamzani, minangka Dekan Fakultas Bahasa dan Seni ingkang sampun paring kalodhangan anggen kula nyerat skripsi menika. 2. Bapak Dr. Suwardi, M. Hum. minangka Ketua Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah ingkang sampun paring wejangan salebeting kula sinau wonten ing Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah. 3. Ibu Prof. Dr. Suharti, M.Pd. minangka Penasehat Akademik ingkang sampun paring bimbingan saha pandom salebeting kula sinau wonten ing Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah. 4. Ibu Dra. Siti Mulyani, M.Hum. minangka Pembimbing I ingkang tansah kanthi sabar saha tlatos maringi bimbingan tumrap panyerat. 5. Bapak Drs. Mulyana, M.Hum. minangka Pembimbing II ingkang tansah kanthi sabar saha tlatos maringi bimbingan tumrap panyerat. 6. Bapak Ibu Dosen Pendidikan Bahasa Daerah ingkang sampun paring kawruh mawarni-warni inggih ingkang murakabi tumrap panyerat. 7. Dewan penguji sadangunipun Ujian Tugas Akhir Skripsi ingkang sampun paring pitedah saengga anggen kula damel skripsi saha ujian saged katampi. 8. Tiyang sepuh kula kekalih saha Adek Enggar ingkang sampun paring panyengkuyung kaliyan donga tumrap panyerat.
vii
9. Budhe Tuyat saha Mbak Anas ingkang sampun paring panyengkuyung saha mbiyantu sarana anggen kula nyerat skripsi. 10. Ibu dr. Primahati Riana Rosy, Sp.PD ingkang sampun paring panyengkuyung bab kasarasan sadangunipun nyerat skripsi. 11. Kanca-kanca Pendidikan Bahasa Jawa sarta sadaya pihak ingkang boten saged kula sebutaken sadaya ingkang sampun paring donga saha panjurung tumrap panyerat saengga skripsi menika saged kaimpun. Temtu kemawon skripsi menika dereng saged kawastanan sae, jangkep, menapa malih sampurna. Pramila saking menika sadaya pangandikan menapa dene panyaruwe ingkang tumuju murih langkung sae, jangkep, saha sampurnaning skripsi menika, tansah katampi kanthi bingahing manah saha atur agunging panuwun. Wasana kanthi raos andhap asor panyerat gadhah pangajap mugi-mugi skripsi menika saged murakabi tumrap pamaos saha panyerat.
Yogyakarta, 29 April 2013 Panyerat,
Rita Budi Pangesti
viii
WOSING ISI
Kaca IRAH-IRAHAN ..............................................................................................
i
PASARUJUKAN ............................................................................................
ii
PANGESAHAN ..............................................................................................
iii
WEDHARAN .................................................................................................
iv
SESANTI ........................................................................................................
v
PISUNGSUNG ...............................................................................................
vi
PRAWACANA ...............................................................................................
vii
WOSING ISI ...................................................................................................
ix
DAFTAR TABEL .............................................................................................
xi
DAFTAR BAGAN ............................................................................................
xii
DAFTAR LAMPIRAN ......................................................................................
xiii
DAFTAR TETENGER ....................................................................................
xiv
DAFTAR CEKAKAN ..................................................................................... xvii SARINING PANALITEN .............................................................................. xviii BAB I PURWAKA .........................................................................................
1
A. Dhasaring Panaliten ........................................................................
1
B. Underaning Perkawis ......................................................................
3
C. Watesaning Perkawis ......................................................................
4
D. Wosing Perkawis ............................................................................
4
E. Ancasing Panaliten .........................................................................
4
F. Paedahing Panaliten ........................................................................
5
G. Pangertosan ....................................................................................
5
BAB II GEGARAN TEORI A. Linguistik Historis Komparatif .......................................................
6
B. Ewah-ewahaning Basa ....................................................................
10
C. Korespondensi Swanten .................................................................
19
D. Leksikostatistik ...............................................................................
20
ix
E. Fonem Basa Jawi ............................................................................
24
F. Fonem Basa Madura .......................................................................
26
G. Panaliten ingkang Jumbuh ..............................................................
29
H. Nalaring Panaliten ..........................................................................
30
BAB III CARA PANALITEN A. Jinising Panaliten ............................................................................
32
B. Data saha Sumber Data ..................................................................
32
C. Caranipun Ngempalaken ................................................................
33
D. Piranti Panaliten .............................................................................
35
E. Caranipun Nganalisis Data .............................................................
36
F. Validitas saha Reliabilitas ..............................................................
38
BAB IV ASILING PANALITEN SAHA PIREMBAGAN A. Asiling Panaliten ............................................................................
40
B. Pirembagan .....................................................................................
44
1. Bukti Kekerabatan Basa .............................................................
45
2. Prosentase Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura .............
75
BAB V PANUTUP A. Dudutan ..........................................................................................
78
B. Implikasi .........................................................................................
79
C. Pamrayogi .......................................................................................
80
KAPUSTAKAN ..............................................................................................
81
LAMPIRAN .....................................................................................................
83
x
DAFTAR TABEL
kaca Tabel 1: Tabel Tingkatan Basa Adhedhasar Prosentase Tembung Kerabat..........................................................................................
23
Tabel 2: Kertu Data Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura…………..........................……….....................................
35
Tabel 3: Tabel Analisis Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura……………………………………....................................
37
Tabel 4: Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Korespondensi Swanten saha Teges…………………………………….................
40
Tabel 5: Asiling Prosentase Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura……………....................……………………….................
xi
44
DAFTAR BAGAN
kaca Bagan 1: Bagan Fonetis Vokal Basa Jawi................................................
25
Bagan 2: Bagan Diftong Basa Jawi Madura............................................
29
xii
DAFTAR LAMPIRAN
kaca Lampiran 1: Tabel Analisis Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura................................................................................
xiii
83
DAFTAR TETENGER Basa Jawi Tetenger
Teges
è
nedahaken fonem vokal /è/ dipunlesanaken alofon [ε] madya bawah semi terbuka
ə
nedahaken fonem vokal /e/ dipunlesanaken alofon [ə] madya bawah semi terbuka
ɔ
nedahaken fonem vokal /a/ dipunlesanaken alofon [ɔ] madya bawah semiterbuka
U
nedahaken fonem vokal /u/ dipunlesanaken alofon [u] tinggi bawah semi tertutup
I
nedahaken fonem vokal /i/ dipunlesanaken alofon [i] tinggi bawah semi tertutup
?
nedahaken fonem konsonan /k/ dipunlesanaken konsonan glottal stop [?]
*
nedahaken basa induk saking basa Jawi
Ø
nedahaken zero utawi kosong (ical)
-
tanda hubung, dipunginakaken kangge ngubungaken satunggal basa kaliyan basa sanesipun tanda korespondensi
‘….’
tanda petik nedahahen tegesing basa
(+/-)
nedahaken korespondensi basanipun
/…./
nedahaken ejaan fonemis
[….]
nedahaken ejaan fonetis
/#-
distribusi ing wiwitaning tembung
/-#
distribusi ing pungkasaning tembung
/#V-V#
antawisipun vokal sami
/#V1-V2#
antawisipun vokal beda
/#K-K#
antawisipun konsonan sami
/#K1-K2#
antawisipun konsonan beda
xiv
Basa Madura Tetenger
Teges
è
nedahaken fonem vokal /è/ dipunlesanaken alofon [ε] madya bawah semi terbuka
ɔ
nedahaken fonem vocal /o/ dipunlesanaken kados antawisipun swanten [u] saha [o]
ə
nedahaken fonem vokal /e/ dipunlesanaken kados tembung mennêng (basa Jawi)
ȃ
nedahaken fonem vocal /ȃ/ dipunlesanaken kados /e/ utawi alofon [ɐ]
ḍ
nedahaken fonem konsonan /ḍ/ sami kaliyan fonem konsonan /dh/ ing basa Jawi
ɖ
nedahaken ejaan fonetis saking fonem konsonan /ḍ/
ḍh
nedahaken ejaan fonemis fonem konsonan /ḍ/ saha beraspirat (mahaprana)
ɖh
nedahaken ejaan fonetis saking fonem konsonan /ḍh/
dh
nedahaken fonem beraspirat (mahaprana)
gh
nedahaken fonem beraspirat (mahaprana)
jh
nedahaken fonem beraspirat (mahaprana)
bh
nedahaken fonem beraspirat (mahaprana)
dh
nedahaken ejaan fonetis saking fonem konsonan /dh/
gh
nedahaken ejaan fonetis saking fonem konsonan /gh/
jh
nedahaken ejaan fonetis saking fonem konsonan /jh/
bh
nedahaken ejaan fonetis saking fonem konsonan /bh/
?
nedahaken fonem konsonan /k/ dipunlesanaken konsonan glottal stop [?]
Ø
nedahaken zero utawi kosong (ical)
-
tanda hubung, dipunginakaken kangge ngubungaken satunggal basa kaliyan basa sanesipun tanda korespondensi
‘….’
tanda petik nedahaken tegesing basa
xv
(+/-)
nedahaken korespondensi basanipun
/…./
nedahaken ejaan fonemis
[….]
nedahaken ejaan fonetis tanda distribusi fonem
/#-
distribusi ing wiwitaning tembung
/-#
distribusi ing pungkasaning tembung
/#V-V#
antawisipun vokal sami
/#V1-V2#
antawisipun vokal beda
/#K-K#
antawisipun konsonan sami
/#K1-K2#
antawisipun konsonan beda
xvi
DAFTAR CEKAKAN
a
: Alos ing basa Madura sami kaliyan krama ing basa Jawi
aka
: Alos Kolom A (basa Madura)
akb
: Alos Kolom B (basa Madura)
BJ
: Basa Jawi
BM
: Basa Madura
kka
: Krama Kolom A (basa Jawi)
kkb
: Krama Kolom B (basa Jawi)
l
: Lompra ing basa Madura sami kaliyan ngoko ing basa Jawi
lka
: Lomra Kolom A (basa Madura)
lkb
: Lomra Kolom B (basa Madura)
ngka
: Ngoko Kolom A (basa Jawi)
ngkb
: Ngoko Kolom B (basa Jawi)
no
: Nomor
TPPBBY
: Tim Penyusun Balai Bahasa Yogyakarta
xvii
KEKERABATAN BASA JAWI SAHA BASA MADURA ADHEDHASAR BAUSASTRA JAWA KALIYAN KAMUS MADURA dening Rita Budi Pangesti NIM 09205241001 SARINING PANALITEN Ancasing panaliten menika ngandharaken bab kekerabatan basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura. Bab kekerabatan basa menika dipuntingali saking korespondensi swanten saha teges sarta prosentasenipun. Panaliten menika kalebet panaliten deskriptif. Data ing panaliten menika awujud tembung-tembung, inggih menika tembung lingga basa Jawi saha tembung lingga basa Madura ingkang cacahipun 200 tembung. Tembung lingga ingkang kaginakaken adhedhasar Morris Swasdesh. Sumber data ing panaliten inggih menika Bausastra Jawa anggitanipun Tim Penyusun Balai Bahasa Yogyakarta kaliyan kamus Madura anggitanipun Adrian Pawitra ingkang dipunjangkepi kaliyan ejaan fonetisipun. Panaliten menika dipuntliti kanthi analisis Linguistik Historis Komparatif. Cara ingkang dipunginakaken kangge ngempalaken data wonten ing panaliten inggih menika metode padan intralingual kanthi teknik maos saha nyerat. Data dipunanalisis nginakaken metode deskriptif historis inggih menika panaliti ngandharaken korespondensi swanten saha teges sarta kapendhet prosentasenipun. Kangge manggihaken validitas data ngginakaken triangulasi teori, salajengipun kangge manggihaken reliabilitas data ngginakaken reliabilitas stabilitas. Asiling panaliten menika wujud korespondensi swanten saha prosentase kekerabatan basa Jawi saha basa Madura. Wujud korespondensi jalaran wontenipun vokal vokal, konsonan konsonan, nasal vokal, nasal nasal, tambahing konsonan, tambahing nasal, icaling konsonan, icaling vokal, ewahing papan fonem, vokal diftong. Distribusi fonem-fonem ingkang berkorespondensi mapan ing wiwitaning tembung,wanda menga utawi posisi terbuka,antawisipun konsonan,antawisipun vokal,antawisipun vokal kaliyan konsonan,tengahing tembung saha pungkasaning tembung. Tembung-tembung berkorespondensi wonten ingkang asipat sistematis saha sporadis. Tembung-tembung berkorespondensi ingkang asipat sistematis inggih menika hukum Brandes II*r,hukum fonem */ə/,hukum fonem */h/,saha hukum fonem */k/. Hukum bunyi asipat sporadis inggih menika metatesis,afresisi,sinkope,apokope, epentensis saha paragog. Prosentase kekerabatan basa Jawi saha basa Madura inggih menika 55% (110 tembung sakrabat) saking 200 glos Morris Swadesh, kaperang saking basa Jawi ngoko-basa Madura ngoko 48.5% (97 tembung sakrabat), basa Jawi ngoko-basa Madura krama 3 % (6 tembung sakrabat), basa Jawi krama-basa Madura ngoko 3.5% (7 tembung sakrabat). Prosentase kasebat kalebet kategori kulawarga basa utawi family. Prosentase basa Jawi ngoko-basa Madura ngoko langkung kathah amargi boten sedaya basa ngoko wonten basa kramanipun, nanging basa krama ing basa Jawi saha basa Madura mesti wonten basa ngokonipun;saking leksikon Bausastra Jawa saha kamus Madura ugi kathah kapanggihaken basa ngoko;bedanipun tingkat tutur basa Jawi saha basa Madura.
xviii
BAB I PURWAKA A. Dhasaring Panaliten Basa Jawi inggih menika basa ingkang dipunginakaken kangge sarana wawan pangandikan tumprap masarakat mliginipun ing tanah Jawa. Boten beda kaliyan basa Madura ingkang dipunginakaken kangge sarana komunikasi ing masarakat Madura, saengga basa dipunwastani piranti kangge interaksi wonten ing salebeting masarakat. Masarakat saged ngandharaken gagasan, ide saha penggalih rikala wawan pangandikan. Panganggening basa menika antawisipun papan satunggal kaliyan papan sanesipun wonten ingkang sami saha beda tembungipun ananging tegesipun sami. Beda saha saminipun basa saged dipunginakaken kangge dhasar mangertosi babagan kekerabatan basa. Tuladhaning basa ingkang taksih sakrabat menika antawisipun basa Jawi saha basa Madura. Awit saking menika dipunpanggihaken tembung ingkang sami saha beda wonten ing basa Jawi kaliyan basa Madura. Beda saha saminipun tembung saged dipuntingali antawisipun saking kamus, inggih menika Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura. Sami saha bedanipun tembung saged dipuntingali saking mapinten pinten aspek. Miturut Mulyani (2007:19) aspek kalawau inggih menika aspek fonologis, morfologis, leksikon saha saged ugi wonten ing tataran ingkang lakung wiyar. Saking aspek kalawau ingkang gayut kaliyan panaliten menika aspek leksikon saha aspek fonologis. Aspek fonologis saged dipuntingali
1
2
saking pangucapaning tembung ingkang mirip saha sami saengga saged katingal kekerabatan basanipun. Bab kasebat jumbuh kaliyan pamanggihipun Nothofer (lumantar Mahsun,2010:91-92) ingkang ngandharaken bilih antawisipun basa Jawi kaliyan basa Madura menika satunggal kerabat. Kekerabatan basa Jawi kaliyan basa Madura kalebet wonten ing cabang protobahasa (Protobahasa Melayu Javanik). Andharan saking Nothofer dipunkiyataken dening pamanggihipun Brandes (lumantar Mahsun,2010:185-186) inggih menika basa Jawi kaliyan basa Madura kalebet subrumpun Austronesia Barat. Adhedhasar kalih andharan kalawau saged dipunpendhet dudutan bilih basa Jawi kaliyan basa Madura menika satunggal trah saengga celak caketipun basa saged dipunpadosi. Panganggening antawisipun basa Jawi saha basa Madura saged katingal saking tuladha menika. Tembung basa Jawi *anak [ana?] (TPBBY,2011:18ngka) caranipun nglesanaken ing basa Madura sami inggih menika ana’ [ana?] (Pawitra,2009:18ngka) saking glos „anak‟. Tuladha kasebat nedahaken bilih basa Jawi kaliyan basa Madura wonten tembung ingkang caranipun nglesanaken saha tegesipun sami. Dene tembung basa Jawi *ati [ati] (TPBBY,2011:31ngka) ingkang gadhah teges „hati‟ wonten korespondensi vokal ing pungkasing tembung basa Madura inggih menika tembung atε [atε] (Pawitra,2009:32ngkb) saking alofon [i] ing BJ
alofon
[ε] ing BM. Saking tuladha menika saged katingal bilih basa Jawi kaliyan
3
basa Madura wonten tembung ingkang caranipun nglesanaken mirip saha tegesipun sami. Adhedhasar andharan ing nginggil panaliti dumugi samenika dereng manggihaken wontening panaliten ingkang ngrembag celak tebihipun sesambetan antawisipun basa Jawi kaliyan basa Madura saha korespondensi basanipun ingkang dipuntingali saking Bausastra Jawa saha kamus Madura. Gayut kaliyan bab menika, panaliti badhe neliti celak tebihipun sesambetan antawisipun basa Jawi kaliyan basa Madura kanthi irah-irahan “Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura”.
B. Undheraning Perkawis Adhedasar dhasaring panaliten, perkawis ingkang saged dipunpendhet kados wonten ing ngandhap menika. 1. Korespondensi swanten saha teges basa Jawi kaliyan basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura. 2. Rekontruksi wujuding basa ingkang nuwuhaken basa Jawi kaliyan basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura. 3. Kekerabatan basa Jawi kaliyan basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura. 4. Prosentase basa Jawi kaliyan basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura.
4
C. Watesaning Perkawis Adhedhasar undheraning perkawis saged dipunpendhet watesaning perkawis inggih kados wonten ing ngandhap menika. 1.
Korespondensi basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura.
2.
Prosentase kekerabatan basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura.
D. Wosing Perkawis Adhedhasar dhasaring panaliten saha watesaning perkawis dipunpendhet wosing perkawis antawisipun. 1. Kadospundi korespondensi swaten saha teges antawisipun basa Jawi kaliyan basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura? 2. Sepinten prosentase kekerabatan basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura?
E. Ancasing Panaliten Ancasing panaliten kaandharaken ing ngandhap menika. 1. Ngandharaken korespondensi swanten saha teges antawisipun basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura saengga saged mbentuk kalih basa ingkang beda. 2. Ngandharaken prosentase kekerabatan basa Jawa saha Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura.
5
F. Paedahing Panaliten Panaliten menika kaangkah wonten paedahipun tumrap pamulangan basa Jawi utawi basa Madura mliginipun wonten ing tapel wates Jawi – Madura. Kajawi saking menika panaliten menika ugi dipunkajengaken supados paring suka pamrayogi tumrap khasanah keilmuan babagan basa mliginipun basa Jawi saha basa Madura, sarta paring pangertosan bilih tembung-tembung ing basa Jawi saha basa Madura wonten ingkang sami saha mirip.
G. Pangertosan Gegayutan kaliyan irah-irahan ingkang menika badhe kaandharaken pangertosan-pangertosan. 1. Kekerabatan basa Sesambetan antawisipun basa satunggal kaliyan basa sanes ingkang taksih wonten turunan (trah) saking sumber ingkang sami. Panaliten menika ngrembag babagan kekerabatan basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan basa Madura. 2. Bausastra Jawa Kamus menika kaserat dening Tim Penyusun Balai Bahasa Yogyakarta edisi kalih taun 2011 saha dipuncithak dening Kanisius Yogyakarta. 3. Kamus Madura Kamus menika kaserat dening Adrian Pawitra taun 2009 saha dipuncithak dening PT Dian Rakyat Jakarta. Wonten ing kamus menika sampun dipunjangkepi kaliyan caranipun maos utawi wonten ejaan fonetisipun.
BAB II GEGARAN TEORI
A. Linguitstik Historis Komparatif 1. Pangertosan Linguistik Historis Komparatif Linguistik Historis Komparatif inggih menika salah satunggaling cabang ngelmu basa ingkang ngrembang basa wonten ing lumampahing wekdal sarta ewah-ewahaning unsur basa wonten wekdal ingkang tartamtu (Keraf,1984:22). Kangge manggihaken data Linguistik Historis Komparatif menika kanthi cara nandhingaken perangan-perangan basa saking wekdal ingkang boten sami. Saking nandhingaken kalawau saged dipunpanggihaken data ingkang gayut kaliyan ewah-ewahaning basa. Miturut Fernandez (1994:1) Linguistik Historis Komparatif inggih menika cabang linguistik ingkang ngrembag pangrembakaning basa saking satunggal wekdal dumugi wekdal candhakipun. Kajawi saking menika ngelmu menika ugi ngandharaken kadospundi basa-basa saged ewah sarta ngrembag sebab saha akibat saking ewah-ewahaning basa. Gayut kaliyan pamanggih kalih ahli nginggil saged dipunpendhet dudutanipun bilih Linguistik Historis Komparatif menika cabang ngelmu linguistik ingkang ngrembag babagan ewah-ewahaning basa satunggal saha basa sanesipun saking wekdal satunggal dumugi wekdal candhakipun kaliyan caranipun nandhingaken ewah-ewahaning basa. Kajawi menika ugi kangge pancatan kangge panaliten kekerabatan basa Jawi saha basa Madura
6
7
adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura menika perangan saking kajian Linguistik Historis Komparatif.
2. Ancasing Linguistik Historis Komparatif Miturut pamanggih Mulyani (2007:2) ancasipun nliti basa kanthi Linguistik Historis Komparatif kaperang dados sakawan inggih menika. a. Kanthi nandhingaken unsur-unsur basa. Unsur-unsur menika ngemot babagan fonologis, morfologis, leksikon, saha saged ugi wonten ing tataran ingkang
langkung
wiyar.
Perangan-perangan
kalawau
ingkang
dipunbetahaken kangge nandhinganke basa satunggal kaliyan basa sanesipun. b. Kangge manggihaken wujuding basa protonipun utawi basa ingkang nurunaken basa-basa kontemporer. Saking menika mila Linguistik Historis Komparatif saged nemtokaken basa proto ingkang nurunaken basa-basa modern. c. Sub-grouping utawi nglompokaken basa-basa ingkang kalebet ing satunggal rumpun. Basa-basa ing satunggal rumpun wonten peranganperangan ingkang mirip utawi sami. Adhedhasar perangan-perangan menika menawi saged kapanggihaken kathah mila nedhahaken bilih basa satunggal saha basa sanesipun wonten caket sesambetanipun. d. Nemtokaken papan asalipun basa proto ingkang rumaket sarta nemtokaken lampahing migrasi basa. Adhedhasar ancasing linguistik historis komparatif ing nginggil saged kapendhet dudutan ancasing linguistik historis komparatif menika kedah
8
nandhingaken unsur-unsur basa babagan fonologis, morfologis, leksikon, saha tataran ingkang langkung wiyar. Wonten ing panaliten menika unsur-unsur ingkang dipuntandhingaken inggih menika ngemot bab fonologis (cara nglesanaken mirip saha sami) saha leksikon. Kajawi menika ancas linguistik historis komparatif ugi nglompokaken basa-basa ingkang kalebet satunggal rumpun. Basa ingkang satunggal rumpun ing panaliten inggih menika basa Jawi saha basa Madura. Kangge mujudaken ancas ing nginggil mila kedah nggatosaken metode komparatif wonten ing Linguistik Historis Komparatif. Peranganperangan metode komparatif miturut Mulyani (2007:3-4) antawisipun. a. Nandhingaken perangan basa ingkang dipungatosaken. Perangan basa menika awujud tembung ingkang sami saha beda. b. Dhasaripun kangge manggihaken utawi nemtokaken wujud sami saha beda inggih menika korespondensi swanten kaliyan teges. Kangge kabetahan menika panaliti kedah nguwaosi ngelmu babagan fonologi utawi tata swara ingkang gayut kaliyan panaliten/objek ingkang dipuntliti. c. Kanthi dhasar pangrembagkaning basa wonten ing salebeting wekdal. Dhasar menika kaginakaken kangge nginten-nginten wujuding basa turunan. d. Kangge nindakaken kajian kriteria wonten ing metode komparatif dipunperang dados tiga, bab menika kaandharaken ngandhap menika.
9
1) Nonarbritrary Nonarbritrary/ sampun katemtokaken dhasar ingkang dipunginakaken kangge nandhingaken wujud saha teges namung korespondensi swanten kaliyan teges saengga hasil nglompokaken saged kasembadan. 2) Exhaustive Exhaustive / jangkep inggih menika nindakaken panaliten sedaya basa saengga sedaya basa mlebet ing satunggal rumpun. 3) Uniqueness Uniqueness/ unik inggih menika saben basa menika namung saged mlebet wonten ing satunggal kelompok. Adhedhasar perangan-perangan metode komparatif ing nginggil bilih metode komparatif ing panaliten menika kedah nggatosaken perangan basa ingkang sami saha mirip, kanthi nemtokaken wujud sami saha mirip ingkang dipunwastani korespondensi swanten saha teges. Dhasar nemtokaken korespondensi swanten saha teges kedah nguwaosi nglemu tata swara (fonologis) ingkang gayut kaliyan panaliten. Metode komparatif ugi nggatosaken pangrembakaning basa wonten ing salebeting wekdal.
3. Perangan Nandhingaken Linguistik Historis Komparatif Aspek basa ingkang nandhingaken saking basa satunggal saha basa sanesipun antawisipun wujud saha teges ingkang mirip utawi sami. Wujud saha teges ingkang mirip kaliyan sami kangge dhasar nemtokaken basa menika minangka tandha-tandha. Miturut Fernandez (1994:4) jinisipun tandha-tandha menika mawarni-warni antawisipun.
10
a. Saminipun wujud saha teges. Saben basa gadhah wujud-wujud tartamtu ingkang dipungayutaken kaliyan teges kangge nggampilaken seserepan. b. Saben basa gadhah unsur alit. Unsur menika awujud fonem saha morfem. Fonem saha morfem kangge dhasar mbedakaken tegesing tembung. c. Tembung wonten ing saben basa kaperang dados mapinten-pinten werni. Menawi dipuntingali saking wujudipun wonten tembung aran, tembung kriya, tembung kahanan, tembung sesulih, tembung wilangan, tembung lingga, tembung andhahan, tembung rangkep saha tembung camboran.
B. Ewah-ewahaning Basa 1. Ewah-ewahaning Basa Bab-bab ingkang njalari ewah-ewahaning basa wonten kalih inggih menika saking basa menika piyambak saha saking basa ingkang sampun wiyar (bahasa berkembang). Miturut Fernandez (1994:13-14)
bab-bab
ingkang njalari ewah-ewahaning basa inggih menika. a. Pawadan
ingkang dipungayutaken kaliyan ngelmu alami (saged
dipunpadosi kaitanipun) tuladhanipun, amargi anatomi manungsa menika saged
ewah
(tuladha
tengkorak
manungsa
purba
cetha
saged
dipunterangaken kaitanipun kaliyan kemampuan basa/pawicantenanipun). Basa manungsa menika saged ewah sejajar kaliyan ewah-ewahaning (anatomi) badanipun/fisik. b. Basa mujudaken salah satunggaling unsur hereditas amargi kalebet unsur turunan/gawan saking lahir (bayi). Pamanggih menika katitik saking tandha-tandha basa kaliyan golongan darahipun. Tuladhanipun, tiyang
11
Inggris ingkang golongan darahipun AB langkung trampil anggenipun nglesanaken striden ( i ) bilih dipuntandhingaken kaliyan tiyang Eropa sanesipun. Ananging, tiyang Prancis Tengah ingkang golongan darahipun AB langkung trampil malih anggenipun nglesanaken striden. Tuladha sanesipun wonten tiyang ingkang golongan darahipun AB ananging boten saged nglesanaken striden. c. Ewah-ewahaning basa ugi dipungayutaken kaliyan raga/fisik. Saking pamanggih menika nyebataken bilih wonten putra ingkang nembe tumbuh wujudipun ngrembaka saengga wujudipun tutuk saged ewah. Saking ewahipun wujud tutuk kalawau basa ingkang dipunlesanaken ugi ewah. Ananging, ewah-ewahan kalawau gumantung kaliyan tiyang sepuh anggenipun nggulawentah putranipun. d. Wonten pamanggih sanes inggih menika pamanggih ingkang mligi saha wonten gegayutanipun kaliyan ewah-ewahaning basa ing Afrika. Pamanggih menika ngandharaken bilih basa menika gegayutan kaliyan pakulinan utawi tindak tanduk ing lingkungan. Tuladhanipun, Ibu nembe ngaca lajeng nglebetaken piring kajeng wonten ing tutukipun saengga kangelan nglesanaken swanten /f/. Ewah-ewahaning basa ingkang dipunsebabaken dening faktor-faktor saking saknjawinipun basa inggih amargi wontenipun kontak basa kaliyan basa sanesipun.
12
2. Tipe-Tipe Ewah-ewahan Swanten Ewah-ewahan swanten kaperang dados kalih inggih menika ewahewahan swanten asipat sistematis saha ewah-ewahan basa asipat sporadis utawi boten ajeg (Mahsun, 1995:28). Ewah-ewahan swanten asipat sistematis inggih menika ewah-ewahan basa ingkang kadadosan kathi ajeg saha lumampah salajengipun. Kanthi dhasar ewah-ewahan swanten ingkang asipat sistematis menika nuwuhaken hukum ewah-ewahan swanten utawi hukum bunyi. Dene ewah-ewahan swanten asipat sporadis inggih menika ewahewahaning basa wonten ing bab-bab tartamtu. Ewah-ewahan menika nuwuhaken ewah-ewahan swanten ingkang boten ajeg, nanging saking ewahewahan menika saged kaperang mapinten pinten werni tipe-tipe ewahewahaning swanten.
a. Ewahan-ewahan Swanten ingkang Asipat Sistematis (Hukum Bunyi) Miturut Keraf (1984:41-48) ewah-ewahan swanten ingkang asipat sistematis pinten-pinten perangan. Perangan ewah-ewahan swanten asipat sistematis kaperang dados sedasa inggih menika Hukum Grimm’s, Hukum Verner, Hukum Brandes I *R, Hukum Brandes II *r, Hukum *ə/ Fonem *ə, Hukum fonem *k/, Hukum fonem */h/,hukum Diftong */uy/, hukum diftong */ay/, saha icalipun konsonan ingkang dumunung ing antawisipun kalih vokal. Adhedhasar perangan menika
ingkang jumbuh kaliyan panaliten
Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura antawisipun.
13
1) Hukum Brandes I *R / Fonem Trill Uvula Fonem trill uvula */R/ ngrembaka dados fonem /g/ wonten ing basa Bisaya, lajeng ewah dados fonem /h/ ing basa Dayak, salajengipun wonten ing basa Jawi Kina fonem /h/ ical ( Ø ) utawi pelesapan. Hukum menika ugi kawastanan kathi nama hukum r – g – h – Ø. Tuladhanipun tembung *abuh [abUh] ing BJ (TPBBY,2011:2ngka)
tembung abu [abu] ing BM
(Pawitra,2009:3lka) saking glos ‘bengkak’. Ewah-ewahan menika nedahaken bilih wonten saperangan fonem [h] ing BJ dados [Ø] (ical) wonten ing BM. 2) Hukum Brandes II *r / Fonem Trill Apikal Fonem trill apikal */r/ ngrembaka lakung wiyar saking fonem trill uvula. Fonem trill apikal /r/, /d/, /l/ ngandharaken bilih wonten ing basa Jawi swanten [r] dumunung ing antawisipun kalih vokal, saengga swanten [r] ewah dados swanten [d] ing basa Melayu saha basa Bali. Ing basa Tagalog kaliyan basa Bisaya swanten [r] utawi [d] ewah dados swanten [l]. Biasanipun ewahewahan menika asring kasebat hukum r – d – l . Tuladhanipun tembung *irung [irUŋ] wonten ing BJ (TPBBY,2011:274ngka)
tembung èlong
[εlɔŋ] ing BM (Pawitra,2009:154lka) saking glos ‘hidung’. Ewah-ewahan menika mujudaken bilih saperangan fonem [r] ing BJ ewah dados fonem [l] wonten ing BM. 3) Hukum *ǝ / Fonem *ə Fonem *ə Austronesia Purba dipunturunaken dados fonem-fonem basa ing turunan. Fonem *ə saking Austronesia dipunturunaken dados basa turunan antawisipun nurunaken basa Jawi Kina saha basa Karo dados fonem
14
/ə/, fonem *ə Austronesia nurunaken wonten basa Makasar kaliyan Minangkabau dados fonem /a/, wonten ing basa Dayak dados fonem /e/, wonten basa Tagalog dados fonem /i/ saha wonten ing basa Bisaya dados fonem /o/. Tuladhanipun tembung *segara [səgɔrɔ] wonten ing BJ (TPBBY,2011:652ngka)
tembung
saghȃrȃ
[saghɐrɐ]
ing
BM
(Pawitra,2009:600lka) saking glos ‘laut’. Ewah-ewahan menika nedahaken bilih saperangan fonem [ə] saking BJ ewah dados fonem [a] wonten ing BM. 4) Hukum Fonem */k/ Wonten ing ewah-ewahan swanten fonem */k/, fonem */k/ Austronesia dipunturunaken ing basa Karo, Melayu, saha Gayo. Turunan saking Basa Karo, Melayu, saha Gayo tetep ajeg fonem /k/ wondene wonten ing basa Toba ewah dados fonem /h/. Tuladhanipun tembung *tarik [tarI?] wonten ing BJ (TPBBY,2011:704ngka)
tembung tarè’ [tarε?] ing BM (Pawitra
A,2009:692lka) saking glos ‘tarik’. Ewah-ewahan menika nedahaken bilih saperangan fonem [k] utawi glotalstop [?] saking BJ tetep ajeg wonten ing BM. 5) Hukum Fonem */h/ Fonem */h/ Austronesia Purba dipunturunaken dados fonem-fonem basa ing turunan. Fonem Austronesia Purba */h/ wonten ing basa Karo tetep ajeg, bilih wonten basa Toba fonem kalawau ewah dados ical /Ø/. Ing basa Melayu ewah-ewahan kasebat wonten ingkang taksih ajeg ugi wonten ingkang ical. Tuladhanipun tembung sirah [sirah] wonten ing BJ (TPBBY,2011:669ngka)
tembung
sèra
[sεra]
ing
BM
15
(Pawitra,2009:716lka) saking glos ‘kepala’. Ewah-ewahan menika nedahaken bilih saperangan fonem [h] saking BJ dados [Ø] utawi ical wonten ing BM. 6) Hukum Diftong */ay/ Diftong */ay/ saking basa Austronesia Purba nurunaken fonem /i/ wonten ing basa Melayu saha fonem /e/ ing basa Lamalera. Tuladhanipun tembung kali [kali] wonten ing BJ (TPBBY,2011:37ngka)
tembung songay
[sɔŋay] ing BM (Pawitra,2009:664lka) saking glos ‘sungai’. Ewah-ewahan menika nedahaken bilih saperangan fonem [i] ing BJ ewah dados fonem [ay] wonten ing BM. b. Ewah-ewahan swanten ingkang asipat sporadis Tipe-tipe ewah-ewahan swanten ingkang kadeyan saking sporadis miturut Mahsun (1995: 33-38) inggih menika. 1) Asimilasi Asimilasi inggih menika ewah-ewahan satunggal swanten ingkang ndadosaken swanten sanesipun saged ewah. Tegesipun ewah-ewahan konsonan utawi vokal kedah nggatosaken titikan fonetis wonten ing sakiwatengenipun basa. Titikan fonetis menika saking gugus konsonan /np/ antawisipun. a) /np/ /bp/, wonten ewah-ewahan kasebat konsonan /n/ ngicalaken titikan fonetis alveolar saha nasal ingkang taksih ajeg inggih titikan fonetis bersuara.
16
b) /np/ /tp/, wonten ewah-ewahan kasebat konsonan /n/ ngicalaken titikan fonetis bersuara saha nasal ingkang taksih ajeg inggih menika titikan fonetis alveolar. c) /np/ /mp/, wonten ewah-ewahan kasebat konsonan /n/ ngicalaken titikan fonetis bersuara saha alveolar ingkang taksih ajeg inggih menika titikan fonetis nasal. Ewah-ewahan kasebat dipunwastani ewah-ewahan asimilasi asipat regresif amargi wujuding ewah-ewahan fonem ingkang njumbuhaken fonem sakwingkingipun. Mila wonten ing titikan fonemis konsonan /p/ paring daya pangaribawa kangge titikan fonetis konsonan /n/, saengga konsonan /n/ kasebat ewah dados konsonan ingkang gadhah titikan fonetis mirip kaliyan fonetis ingkang dipungadhahi konsonan /p/. Kajawi asimilasi ingkang asipat regresif wonten ugi asimilasi asipat progresif. Asimilasi asipat progresif inggih menika asimilasi ingkang titikan fonetis fonem paring daya pangaribawa titikan fonem sawingkingipun utawi salajengipun. Tuladhanipun gugus konsonan /np/, mila titikan fonetisipun konsonan /n/ paring daya pangaribawa fonetis konsonan /p/. Peranganperangan saking asimilasi progresif inggih menika. a) /np/ /nb/ wonten ewah-ewahan menika konsonan /p/ ewah manut titikan fonetis bersuara ingkang dipungadhahi dening konsonan /n/. b) /np/ /nm/ wonten ewah-ewahan menika konsonan /p/ ewah manut titikan fonetis konsonan /n/ ingkang ajeg namung titikan fonetis bilabial.
17
c) /np/ /nd/ wonten ewah-ewahan menika konsonan /p/ ewah manut titikan fonetis konsonan /n/ ingkang ajeg titikan fonetis hambatnya. 2) Disimilasi Disimilasi inggih menika ewah-ewahan swanten supados swanten menika dados beda. Tuladhanipun wonten ing basa Jawi enggal tembung loro „dua‟ asalipun saking basa Jawi Kina rwa > ro lajeng wonten reduplikasi saengga dados roro. Saking proses reduplikasi menika kalajengangen proses disimilasi saengga tembungipun dados loro. 3) Metatesis Ewah-ewahan swanten ingkang dipunsebabaken pertukaran kosakata. Pertukaran
kosakata
menika
awujud
pertukaran
panggenanipun.
Tuladhanipun tembung saking Proto Austronesia *kulit’ kulit nurunaken ing salebeting Prabahasa Sumbawa dados *lukit, saking kalih tembung menika saged katingal bilih wonten pertukaran panggenan fonem /k/ kaliyan fonem /l/. Kalih fonem menika berditribusi posisi awal suku kata. 4) Kontraksi Kontraksi inggih menika ewah-ewahan swanten ingkang awujud gabungan kalih swanten utawi langkung dados satunggal swanten. Tuladhanipun diftong wonten ing basa Jawa Kuno nurunaken wonten ing basa Jawi enggal dados satunggal vokal tunggal, kadosta gawai „kerja‟ dados gawe „kerja‟. Tembung gawai kalebet unsur diftong ai amargi ewah saking vocal e dados tembung gawe. Ewah-ewahan menika mapan ing suku kedua.
18
5) Afresisi Afresisi inggih menika ewah-ewahan swanten ingkang awujud pelesapan swanten utawi icalipun fonem ingkang mapan wonten ing wiwitaning tembung. Tuladhanipun, tembung *podeq „paklik‟ ing basa Sumbawa nurunaken ing dialek Jereweh dados ndeq „paklik‟. 6) Sinkope Sikope inggih menika ewah-ewahan swanten ingkang awujud pelesapan swanten utawi icalipun fonem ingkang mapan wonten satengahing tembung. Tuladhanipun, tembung *nalimana „tangannya‟ ing basa Lnakel ingkang dipunlesanaken wonten pulau Tanang Vanuata nurunaken ing basa turunanipun dados nelmen „tangannya‟. 7) Apokope Apokope inggih menika ewah-ewahan swanten ingkang awujud pelesapan
swanten
utawi
icalipun
fonem
ingkang
mapan
wonten
pungkasaning tembung. Tuladhanipun saking basa Inggris pertengahan tembung helpe „tolong‟ nurunaken wonten ing basa Inggris enggal dados help „tolong‟. 8) Protesis Protesis inggih menika ewah-ewahan swanten awujud penambahan swanten utawi tambahing fonem ingkang mapan wonten wiwitaning tembung. Tuladhanipun, tembung *bere „memberi‟ nurunaken basa saking basa prabasa Sumbawa ing dialek Taliwang inggih menika tambahing fonem /u/ dados tembung ubeg „memberi‟.
19
9) Epentesis Epentesis inggih menika ewah-ewahan swanten awujud penambahan swanten utawi tambahing fonem ingkang mapan wonten satengahing tembung. Tuladhanipun tembung [sikis] „enam‟ ing basa Tok Pisin menawi dipuntandingaken kaliyan basa Inggris [siks] „enam‟. 10) Paragog Paragog inggih menika ewah-ewahan swanten awujud penambahan swanten utawi tambahing fonem ingkang mapan wonten pungkasaning tembung. Tuladhanipun tembung lamp „lampu‟ ing basa Inggris wonten tambahing fonem /u/ ing basa Indonesia dados tembung lampu „lampu‟.
C. Korespondensi Swanten Korespondensi swanten inggih menika kesepadanan swanten ingkang sami (phinemic correspondence) (Keraf, 1984:49). Perangan-perangan ingkang berkorespondensi inggih menika glos sami. Glos ingkang sami saged dipuntingali saking segi wujud saha teges wonten ing mapinten-pinten basa, saengga saged katandhingaken. Asiling tetandhingan basa saged dipunsusun dados satunggal piranti korespondensi. Saking piranti korespondensi saged katandhingaken basa satunggal kaliyan sanesipun. Tetandhing basa dipunwiwiti saking nandhingaken fonem satunggal kaliyan sanesipun wonten saben perangan. Saben fonem ingkang mapanipun sami saged dipunlebetaken wonten ing satunggaling piranti korespondensi.
20
D. Leksikostatistik 1. Pangertosan Leksikostatistik Leksikostatistik
inggih
menika
teknik
ingkang
nemtokaken
kekerabatan basa antawisipun basa satunggal kaliyan sanesipun kanthi nandhingaken tembung-tembung saha nemtokaken basa ingkang mirip kanthi nglompokaken
basa
ingkang
wonten
celak
caketipun
sesambetan
(Fernandes,1994: 53). Beda kaliyan Keraf (1984:121) ngandharaken bilih leksikostatistik
inggih
menika
teknik
nglompokaken
basa
ingkang
nggatosaken tembung-tembung kanthi statistik, kangge netepaken kelompok basa adhedhasar prosentase basa ingkang mirip saha beda wonten ing basa satunggaal kaliyan sanesipun. Andharan saking pangertosan ing nginggil saged dipunpendhet dudutanipun bilih leksikostatistik inggih menika salah satunggaling teknik nglompokaken saha nandhingaken tembung-tembung ingkang mirip kanthi statistik. Adhedhadar pangertosan ing nginggil bilih ancas leksikostatistik kangge ngelompokaken tembung-tembung lingga basa Jawi adhedhasar Bausastra saha tembung-tembung basa Madura adhedhasar kamus Madura sarta nandingaken antawisipun tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura. 2. Metode Leksikostatistik Dhasar wonten ing metode leksikostatistik kaperang dados sakawan. Sakawan perangan saking pamanggih Mulyani (2007:43-44) inggih menika.
21
a. Basa satunggal kaliyan sanesipun gadhah perangan tembung ingkang angel ewah bilih dipuntandhingaken kaliyan perangan-perangan sanesipun. Perangan-perangan menika antawisipun tambung sesulih, tembungtembung ingkang gayut kaliyan badan/slira, tembung-tembung alam, saha flora fauna sarta tembung-tembung wilangan. b. Retensi utawi tembung lingga gadhah daya tahan ingkang relatif dangu. Tegesipun ewah-ewahan tembung lingga kasebat angel anggenipun ewah. c. Icalipun tembung lingga saben basa menika sami. Adhedhasar panaliten ing 13 basa Indo-Eropa daya tahan tembung lingga menika antawisipun 86,4 – 74,4 %. d. Menawi sampun kapanggihaken tembung-tembung kerabat (kognat) saking kalih basa utawi langkung kalajengaken ngetang wekdalipun kalih basa utawi langkung menika pisah, saengga saged katinggal basa ibunipun. Kajawi dhasar-dhasar metode leksikostatistik, wonten ugi perangan ingkang kedah dipungatosaken inggih menika caranipun ngetang tembung ingkang rumaket. Miturut pamanggih Mahsun (2012:214-217), caranipun ngetang tembung lingga ingkang rumaket kaperang dados gansal inggih menika. a. Medaling glos ingkang kosong, tegesipun glos ingkang boten gadhah realisasi wonten ing satunggal basa ingkang badhe katandhingaken. Glos ingkang boten kalebet antawisipun tembung-tembung seserepan (serapan) saking basa sanes.
22
b. Netepaken tembung ingkang sakrabat. Tembung ingkang sakrabat menika antawisipun. 1) Tembung Sakrabat Identik Tembung sakrabat identik inggih menika tembung sakrabat ingkang dipuntingali saking segi semantis saha saking segi wujudipun sami. Tuladhanipun tembung anak [ana?] „anak‟ ing basa Jawi berkorespondensi kaliyan tembung ana’ [ana?] „anak ing basa Madura. 2) Tembung Sakrabat Mirip Tembung sakrabat mirip inggih menika tembung ingkang dipuntingali saking segi semantik-ipun sami ananging wonten bedanipun bilih dipuntingali saking segi wujudipun. Tuladhanipun vokal /i/ wonten basa Jawi berkorespondensi dados vokal /e/ ing basa Madura inggih menika [ati] [atε]. 3) Tembung Sakrabat Beda Tembung sakrabat beda inggih menika tembung sakrabat ingkang titikanipun namung saking kaidah ewah-ewahan swanten/ewah-ewahan fonologis. Tembung sakrabat beda menika menawi dipuntingali saking wujud saha swanten kanthi saklarapan boten saged ketingal bilih kalih basa menika sakrabat. c.
Damel prosentase tembung ingkang rumaket. Caranipun ndamel prosentase
kedah
ngetang
cacahipun
tembung
lingga
ingkang
kandhingake (langkah a) saha nggunggung tembung sakrabat ingkang kapanggihaken saking asilipun nemtokaken tembung kerabat (langkah
23
b). Salajengipun jumlah tembung kerabat dipunbagi jumlah tembung lingga ingkang katandhingaken saha dipunpingaken 100% saengga prosentase basa ingkang rumaket saged dipuntingali. d.
Saking asilipun prosentase basa kerabat menika saged katingal bilih hasil prosentase menika kalebet sesambetan kekerabatan wonten ing satunggal basa, kulawarga basa (family), rumpun basa (stock), mikrofilium, mesofilium utawi makrofilum. Tabel 1: Tabel Tingkatan Basa Adhedhasar Prosentase Tembung Kerabat Tingkat Basa Prosentase Tembung Kerabat Basa (language) Langkung saking 81 % Kulawarga basa (family) 37 – 80 % Rumpun (stock) 12 – 36 % Mikrofilum 4 – 11 % Mesofilum 1 -3 % Makrofilum Kirang saking 1 % (kapethik saking Mahsun. 2012. Metode Penelitian Bahasa Tahapan Strategi, metode dan Tekniknya)
e.
Damel diagram pohon adhedhasar cara-cara ing nginggil. Adhedhasar caranipun ngetang tembung lingga ingkang rumaket ing
nginggil, cara ngetang ingkang jumbuh kaliyan panaliten inggih menika nggatosaken medaling glos ingkang kosong, netepaken tembung ingkang sakbrabat (tembung sakrabat identik saha tembung sakrabat mirip), damel prosentase
basa
sakbarat
saha
nemtokaken
kategori
basa
ingkang
katandhingaken kanthi dhasar asiling prosentase. Tembung lingga ingkang dipunpendhet ing metode leksikoststistik dipunwatesi. Tembung ingkang dipunanggep inggih menika tembung ingkang
24
asipat limprah. Limprah inggih menika tembung ingkang dipunanggep wonten ing sedaya basa. Tembung-tembung menika antawisipun: tembung sesulih (kata ganti), tembung wilangan (kata bilangan), tembung-tembung ingkang gayut kaliyan perangan raga (sipat utawi ingkang kangge kagiyatan), alam (udara, langit, air, gunung), piranti padintenan (tongkat, pisau, rumah, lsp).
E. Fonem Basa Jawi Fonologi basa Jawi kaperang dados tigang kelompok adhedhasar kriteria tartamtu inggih menika vokal, konsonan saha semivokal (Wedhawati dkk,2006:65). Tigang kriteria kasebat tumata kanthi kaidah struktur tartamtu. Ananging miturut Mulyani (2008:22-38) bilih titikan swanten basa menawi dipuntingali adhedhasar wonten menapa botenipun proses artikulasi kaperang dados kalih, inggih menika swanten vokal saha swanten konsonan. Cacahipun fonem vokal wonten ing basa Jawi dening Wedhawati (2006:25) wonten enem inggih menika /i/,/e/,/ə/,/a/,/u/,/o/. Adhedhasar enem vokal kalawau kaperang malih dados tigang kelompok antawisipun vokal tinggi /i/,/u/; vokal madya /e/,/ə/,/o/; vokal rendah /a/. Ananging wonten pamanggih sanes bilih cacahipun vokal ing basa Jawi wonten pitu. Vokal basa Jawi ingkang cacahipun pitu antawisipun /i/, /e/, /a/, /ə/, /u/, /o/ saha /ɔ/. Pamanggih menika ngandharaken bilih vokal /a/ gadhah kalih alofon inggih menika vokal [a] saha vokal [ɔ]. Adhedhasar kalih pamanggih kalawau saged dipunpendhet dudutanipun bilih vokal ing basa Jawi antawisipun [a], [ɔ], [i], [I], [u], [U], [e], [ə], [ε], saha [o]. Saged katingal saking bagan fonetis vokal.
25
Bagan 1: Bagan Fonetis Vokal Basa Jawi 2a. 2b. 2c. Depan Tengah Belakang 1a.Tinggi: 1. Atas 2. Bawah
[i] [I]
1b.Madya: 1. Atas
[e]
2. Bawah
3a. Tertutup
[U]
3b. Semitertutup
[o]
[ε]
1c.Rendah: 1. Atas
[u]
[ə]
[a]
[ɔ]
3c. Semi Terbuka 3d. Terbuka
2. Bawah Katrangan : 1. Tinggi rendah lidah 2. Bagian lidah ingkang owah 3. Striktur (jarak lidah kaliyan langit-langit) (kapethik saking Wedhawati dkk.2006.Tata Bahasa Jawa Mutakhir) Fonem konsonan basa Jawi cacahipun wonten 23 buah fonem. Adhehdasar artikulasi 23 buah fonem dipunkelompokaken dados sedasa jinis. Sedasa jinis peran piranti micara fonem konsonan basa Jawi miturut pamanggih Mulyani (2008:53) inggih menika. 1.
konsonan bilabial /p/, /b/, /m/
2.
konsonan labio-dental /w/
3.
konsonan apiko-dental /t/, /d/
4.
konsonan apiko-alveolar /n/, /I/, /r/
5.
konsonan apiko-palatal /ṭ/, /ḍ/
6.
konsonan lamino-alveolar /s/
7.
konsonan medio-palatal /c/, /j/, /ñ/, /y/
8.
konsonan dorso-velar /k/, /g/, /ŋ/
9.
konsonan laringal /h/
26
10. konsonan glottal stop /?/ Kajawi konsonan ing ngginggil wonten ing basa Jawi ugi wonten konsonan ingkang kagolong ing swara ampang, swara anteb, swara irung saha mandaswara (Sasangka,1989:14-15). Konsonan-konsonan ingkang kalebet antawisipun. 1.
Swara ampang Kadosta : /c/, /k/, /p/, /t/, /ṭ/
2.
Swara anteb Kadosta : /b/, /d/, /ḍ/, /j/, /g/
3.
Swara irung utawi anuswara Kadosta : /m/, /n/, /ñ/, /ŋ/
4.
Mandaswara Kadosta : /h/, /y/, /w/
F. Fonem Basa Madura Miturut Pawitra (2009:xiv-xxii) basa Madura gadhah mapinten-pinten keunikan tartamtu ingkang boten wonten ing basa-basa sanesipun. Salah satunggaling keunikan basa Madura wonten ing fonem-fonemipun kadosta /bh/, /dh/, /ḍh/, /gh/, saha /jh/. Basa Madura ugi gadhah titikan khas wonten ing kajian fonologi, morfologi, saha sintaksis. Titikan menika kadosta basa Madura boten wonten kata ganti orang ketiga; basa Madura gadhah fonem-fonem beraspirat kaliyan fonem-fonem tanaspirat; basa Madura gadhah fungsi morfem “Tang”; gadhah fungsi morfem (--a) saha gadhah fungsi prefiks (e--).
27
Wonten ing EMTU (Ejaan Madura Tepat Ucap) caranipun nglesanaken aksara-aksara basa Madura dipuncepakaken lambang swanten. Lambang swanten ing basa Madura ugi kaperang dados vokal saha konsonan. Vokal ing basa Madura wonten pitu inggih menika /a/, /ȃ/, /i/, /u/, /e/, /è/, /o/. Kajawi menika wonten kalih vokal ing Madura ingkang taksih asring dipunginakaken inggih menika swanten antawisipun vokal /o/ saha /u/ sarta antawisipun vokal /e/ saha /i/. Supados langkung cetha mbedakaken swanten vokal saged katingal ing ngandhap menika. 1.
/a/
dipunlesanaken kados aksara /a/
tuladhanipun : ȃ-kan
2.
/ȃ/
dipunlesanaken kados aksara /e/
tuladhanipun : sêdang
3.
/i/
dipunlesanaken kados aksara /i/
tuladhanipun : î-kan
4.
/u/
dipunlesanaken kados aksara /u/
tuladhanipun : ȗ-tama
5.
/e/
dipunlesanaken kados aksara /e/
tuladhanipun:mennêng (jawa)
6.
/è/
dipunlesanaken kados aksara /e/
tuladhanipun : ê-kor
7.
/o/
dipunlesanaken kados aksara /o/
tuladhanipun : ô-rang
8.
/è/
dipunlesanaken kados aksara
tuladhanipun :ambonê
(antawisipun swanten [i] saha [e] 9.
/o/
dipunlesanaken kados aksara
tuladhanipun : lô-rô (Jawa)
(antawisipun swanten [u] saha [o] Fonem konsonan basa Madura cacahipun wonten 26 buah fonem. Adhehdasar artikulasi 26 buah fonem dipunkelompokaken dados pitung jinis. Pitung jinis peran piranti micara fonem konsonan basa Madura inggih menika.
28
1.
Aksara-aksara boten wonten swantenipun (TBS), wonten swantenipun (BS) saha aspirated utawi dihembuskan (DHS).
2.
3.
4.
a. Bilabial
: /p/, /b/, /bh/
b. Dental
: /t/, /d/, /dh/
c. Alveolar
: /ṭ/, /ḍ/, /ḍh/
d. Palatal
: /c/, /j/, /jh/
e. Velar
: /k/, /g/, /gh/
Aksara-aksara Nasal (sengau) a. Bilabial
: /m/
b. Apikal
: /n/
c. Palatal
: /ny/
d. Velar
: /ng/
Aksara-aksara Terang (Liquidus) a. Lateral
: /l/
b. Trill
: /r/
Aksara-aksara Luncur (Glides) a. Bilabial
: /w/
b. Palatal
: /y/
5.
Aksara swanten Geseran (Spiran)
: /s/
6.
Aksara Hamzah (Glotal/Laringal)
: („) kadosta tak (ta‟)
7.
Aksara Nafas (Breath)
: /h/
Kajawi saking fonem vokal kaliyan fonem konsonan wonten ing basa Madura ugi wonten diftong, nanging wonten ing basa Madura namung wonten
29
diftong naik. Miturut pamanggih Zainudin dkk (lumantar Marsono,2006:53-54) diftong naik ing basa Madura wonten tiga inggih menika. 1.
Diftong naik-menutup-maju [ai]
tuladhanipun : songai „sungai‟
2.
Diftong naik-menutup-maju [oi]
tuladhanipun : apoy‟api‟ ; soroi‟sisir‟
3.
Diftong naik-menutup-maju [ui]
tuladhanipun : kerbui „kerbau‟
Bagan 2. Bagan Diftong Basa Madura
[i]
[u]
[o] [a]
G. Panaliten ingkang Jumbuh Panaliten ingkang jumbuh kaliyan panaliten menika kaserat dening Wahidah saking Program Pasca Sarjana Linguistik Fakultas Ilmu Budaya Universitas Gadjah Mada taun 2009. Wahidah saking Pasca Sarjana FIB UGM ngawontenaken panaliten kanthi irah-irahan “ Bahasa Selayar di Pulau Selayar (Kajian Dialektologi dan Linguistik Historis Komparatif)”. Panaliten menika taksih kalebet wonten salahsatunggaling ngelmi linguistik historis komparatif. Wujudipun panaliten ingkang dipunandharaken dening Wahidah inggih menika nggambaraken utawi ngndharaken unsur basa ingkang beda antawisipun ngemot babagan fonologi, morfologi, sintaksis saha leksikon wonten ing dialek Lakicing basa Selayar kaliyan basa Konjo. Kajawi menika Wahidah ugi nggambaraken relasi kekerabatan adhedhasar metode kuantitatif
30
ingkang ngginakaken teknik leksikostatistik saha evidensi awujud inovasi adhedhasar pendekatan deduktif rekontruktif atas ke bawah. Panaliten saking Wahidah menika jumbuh kaliyan panaliten kula amargi sami ngrembag babagan Linguistik Historis Komparatif namung beda subjek saha objek kajian ingkang badhe dipuntliti. Panaliten ingkang badhe kalampahaken inggih menika ngandharaken babagan korespondensi swanten saha teges antawisipun basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura.
H. Nalaring Panaliten Linguistik Historis Komparatif menika cabang ngelmu Linguistik ingkang ngrembag babagan ewah-ewahaning basa satunggal saha basa sanesipun saking wekdal satunggal dumugi wekdal candhakipun kaliyan caranipun mbandingaken ewah-ewahaning basa. Ewah-ewahan basa saged katingal saking mapinten-pinten aspek. Miturut Mulyani (2007:19) aspek kalawau inggih menika aspek fonologis, morfologis, leksikon saha saged ugi wonten ing tataran ingkang lakung wiyar. Saking aspek kalawau ingkang gayut kaliyan panaliten menika aspek leksikon saha aspek fonologis. Aspek fonologis saged dipuntingali saking pangucapaning tembung ingkang mirip saha sami saengga saged katingal kekerabatan basanipun. Kanthi cara menika samangkih saged katingal bilih basa Jawi saha basa Madura menika sakrabat. Dudutan saking andharan ing nginggil bilih panaliten menika ngandharaken korespondensi swanten saha teges antawisipun basa Jawi kaliyan basa Madura ingkang adhedhasar
31
Bausastra Jawa saha kamus Madura. Kajawi menika ugi ngandharaken prosentase kekerabatan basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura.
BAB III CARANIPUN PANALITEN A. Jinising Panaliten Panaliten deskriptif
inggih
menika menika
ngginakaken panaliten
panaliten ingkang
deskriptif.
Panaliten
nggambaraken
utawi
ngandharaken data menapa wontenipun. Jumbuh kaliyan pamanggih saking Sudaryanto (1988:62) bilih panaliten deskriptif inggih menika panaliten ingkang kalampahaken kanthi dhasar kasunyatan utawi kadadosan kanthi empiris saking penutur-penutur, saengga kasilipun arupi perian basa ingkang lumrah utawi asipat potret (ngandharaken menapa wontenipun). Wonten ing panaliten diskriptif boten nggatosaken bener utawi lepatipun basa saking penutur-penutur, titikan menika dipunwastani titikan ingkang utami. Panaliten deskriptif gadhah ancas supados mangertos gambaran seobyektif wonten ing objek kajianipun. Wonten ing panaliten menika badhe kaandharaken kadospundi korespodensi swanten kaliyan teges saha sepinten prosentase rumaketipun antawisipun basa Jawi kaliyan basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa – kamus Madura.
B. Data saha Sumber Data Data wonten ing panaliten menika awujud tembung-tembung lingga saking basa Jawi saha basa Madura. Cacahipun tembung lingga ingkang kaginakaken inggih menika 200 tembung adhedhasar Morris Swadesh. Salajengipun kangge nemtokaken tetembunganipun adhedhasar panduan
32
33
ingkang sinerat ing Metode Penelitian Bahasa Tahapan Strategi, Metode dan Tekniknya dening Mahsun (2012). Sumber data ing panaliten ingkang gegayutan tembung basa Jawi ngginakaken Bausastra Jawa ingkang kaserat dening Tim Penyusun Balai Bahasa Yogyakarta edisi kalih taun 2011 saha kacithak dening Kanisius Yogyakarta. Kajawi menika ugi ngginakaken kamus Madura anggitan Adrian Pawitra taun 2009 kacithak dening PT Dian Rakyat Jakarta kangge tetandhingan. Dhasar ngginakaken kalih kamus kalawau amargi
kamus
Bausastra Jawa saha kamus Madura taun cithakipun boten beda tebih, saengga tembung-tembung ingkang wonten ing kamus Bausastra Jawa saha kamus Madura taksih wonten ing sajaman, sarta tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura wonten ing kamus datanipun sampun valid saha saged dipuntanggeljawabaken. Kajawi menika Bausastra Jawa saha kamus Madura sampun kaanggep representatif.
C. Caranipun Ngempalaken Data Wonten tigang wujud metode ingkang dipunginakaken kangge ngrembag perkawis inggih menika metode penyediaan data, analisis data saha pemaparan kasil analisis data (Sudaryanto,1988:5-7). Metode penyediaan data ngginakaken metode padan intralingual. Metode padan intralingual inggih menika nganalisis data kanthi cara nggayutaken saha nandhingaken unsur-unsur ingkang asipat lingual, wonten ing satunggal basa kaliyan basa sanesipun (Mahsun, 2012:117). Saking pangertosan menika
34
kedah nggatosaken titikan wujud-wujud ingkang dados tegesipun sami wonten ing basa satunggal kaliyan basa sanesipun. Teknik ngempalaken data ingkang dipunginakaken inggih menika teknik maos saha nyerat. Teknik maos dipunginakaken kangge ngempalaken tembung-tembung basa Jawi saking Bausastra Jawa anggitanipun Tim Penyusun Balai Bahasa Yogyakarta kaliyan tembung-tembung basa Madura ing Kamus Madura anggitanipun Adrian Pawitra. Anggenipun netepaken tembung-tembung ingkang kaginakaken minangka dhasar basa Jawi saking Morris Swades. Sasampunipun kapanggihaken basa Jawi kaliyan basa Madura dipuntingali saking tataran basanipun inggih menika basa ngoko kanthi titikan (n) ing Bausastra Jawa saha titikan (l) ing kamus Madura menapa basa krama kanthi titikan (k) ing Bausastra kaliyan titikan (a) ing kamus Madura. Salajengipun tetembungan kasebat dipuntandhingaken kanthi madosi korespondensi swanten saha teges. Bab menika katindhakaken kangge netepaken saged botenipun tembung-tembung kasebat minangka bukti kekerabatan. Teknik
nyerat
dipunginakaken
kangge
nyerat
data
ingkang
nyengkuyung kaliyan ancasipun panaliten. Panyeratipun data ngginakaken kertu data. Tembung-tembung saking basa Jawi kaliyan basa Madura ingkang sampun dipunserat ing kertu data salajengipun dipunanalisis saha dipunrembag. Wujuding kertu data ing panaliten inggih menika.
35
Tabel 2: Kertu Data Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura Sumber data: Basa Jawi : Bausatra Jawa Basa Madura: kamus Madura
(TPBBY, 2011:58ngkb & 435kka) (Pawitra , 2009:64lka &378aka)
Fonetis Basa Jawi [bənər] ng
Basa Madura [bhənɖər] l
[lərəs] k
[lərrəs] a
Glos Benar
Korespondensi : Tembung BJ ngoko *bener [bənər] ewah ing BM ngoko [bhənɖər]
menika
nedahaken
bilih
wonten
korespondensinipun. Bukti korespodensi katingal saking ewah-ewahan fonem [b] ing BJ /#-
fonem [bh] ing BM
saha wonten proses epentesis inggih menika tambahing fonem [ɖ] ing BM. Ananging bilih dipunrunut miturut tataran kramanipun ugi wonten korespondesi inggih menika saking BJ krama *leres [lərəs] ewah dados [lərrəs] ing BM krama. Ewah-ewah menika nedahaken bilih wonten proses epentesis ugi inggih menika tambahing fonem [r] ing BM.
D. Piranti Panaliten Piranti panaliten inggih menika sarana ingkang dipunginakaken kangge ngempalaken data. Piranti panaliten ingkang kaginaaken inggih menika tabel analisis data kabantu sarana kertu data saha panaliti piyambak. Kertu
data
dipunginakaken
kangge
nyerat
data
ingkang
sampun
katemtokaken bilih tabel analisis data kangge nglebetaken asiling saking kertu data.
36
Panaliti nidhakaken panaliten kanthi nandhingaken tetembungan saking basa Jawi kaliyan basa Madura kangge manggihaken wonten botenipun
korespondensi
dipunpanggihaken
wonten
tembung
swanten
saha
botenipun
korespondensi
teges.
Kanthi
kasebat
panaliti
netepaken tetembungan kasebat saged utawi botenipun minangka bukti kekerabatan.
E. Caranipun Nganalisis Data Analisis data sampun kawiwitan nalika ngempalaken data. Caranipun nganalisis data ing panaliten menika antawisipun. 1. Inventarisasi inggih menika ngempalaken data tembung-tembung basa Jawi wonten ing Bausastra Jawa anggitanipun Tim Penyusun Balai Bahasa Yogyakarta kaliyan tembung-tembung basa Madura ing Kamus Madura anggitanipun Adrian Pawitra. Tahap menika datanipun dipuntingali saking kemiripanipun mawi basa ngoko kanthi titikan (n) ing Bausastra Jawa saha (l) ing kamus Madura menapa basa krama kanthi titikan (k) ing Bausastra Jawa kaliyan titkan (a) ing kamus Madura. Anggenipun netepaken tembung ingkang kaginakaken minangka dhasar basa Jawi saking Morris Swades. Salajengipun tetembungan kasebat dipuntandhingaken kanthi madosi korespondensi swanten saha teges. Bab menika katindhakaken kangge netepaken saged botenipun tembung-tembung kasebat minangka bukti kekerabatan. 2. Klasifikasi inggih menika nyerat wonten kertu data ingkang nyengkuyung kaliyan ancasipun panaliten adhedhasar korespondensinipun.
37
3. Analisis inggih menika netepaken +/- kangge tembung-tembung ingkang sakrabat utawi boten. Kangge netepaken +/- kedah ningali kalih tembung kalawau wonten sami, mirip utawi bedanipun. Tuladhanipun tembung BJ ngoko *awu [awu] (TPBBY,2011:33ngkb) ewah ing BM abu [abu] (Pawitra,2009:3lka) saking glos ‘abu’. Tuladha kasebat nedahaken bilih kalih tembung menika wonten korespondesinipun saengga dipuntengeri (+). Salajengipun netepaken bukti kekerabatannipun kanthi nggatosaken khasanah korespondensi swanten. Tuladhanipun tembung BJ ngoko *tangan [taŋan] (TPBBY,2011:700ngka) ewah dados tembung tanang [tanaŋ] (Pawitra,2009:686lka) ing BM saking glos ‘tangan’. Kalih tembung menika kalebet korespondensi amargi wonten proses metatesis inggih menika pertukaran panggenan fonem [n] >< fonem [ŋ] ingkang distribusinipun wonten ing wiwitan suku kedua. Dhasar kangge nganalisis data ing nginggil ngginakaken diskriptif komparatif. 4. Tabulasi utawi pentabelan, inggih menika ngandharaken data ingkang dipuntliti wonten ing salebeting tabel. 5. Inferensi inggih menika ngandharaken asiling saking analisis data kanthi cara-cara ing nginggil saengga saged dipunpendhet dudutanipun. Tabel 3: Tabel Analisis Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura
No
Glos
1
abu
Fonetis Fonetis Basa Basa Jawi Madura [awu] [abu] (TPBBY, (Pawitra, 2011:33 2009:3 ngkb) lka)
Kekera batan (+/-) +
Buktinipun Kekerabatan
Katrang an
[w] /#V1-V2# ngokongoko [b]
38
F. Validitas saha Reliabilitas Validitas data ingkang dipunginakaken ing panaliten menika ngangge triangulasi teori. Triangulasi teori ugi dipunwastani penjelasan banding (rival explanation). Miturut Setiyadi (2006:33) triangulasi teori inggih menika cara ngesahaken data kanthi ngempalaken data adhedhasar teori ingkang beda utawi nganalisis data ingkang sami kanthi teori ingkang beda. Langkung saenipun wonten ing triangulasi teori kedah ngginakaen teori ganda kangge ngempalaken data, saengga data ing panaliten saged kathah. Jumbuh kaliyan andharan saking Patton (terjemahan dening Priyadi, 2006:99) bilih triangulasi teori inggih menika kangge nyerat tembungtembung ingkang sampun kapanggihaken kanthi ngginakaken wawasan ganda kangge nginten-nginten data. Tuladhanipun saking glos ‘apa’, ing BJ tembung ngoko *apa [ɔpɔ] (TPBBY,2011:24ngkb)katandhingaken kaliyan tembung ngoko BM apa [apa] (Pawitra,2009:26lka). Adhedhasar tuladha kasebat fonem [ɔ] ing BJ #fonem [a] ing BM. Tuladha saha validitas kasebat jumbuh kaliyan teori linguistik historis komparatif amargi wonten ewah-ewahaning basa satunggal saha basa sanesipun saking wekdal satunggal dumugi wekdal candhakipun kaliyan wonten ewah-ewahaning basa ingkang dipuntandhingaken, saengga katingal korespondesinipun. Reliabilitas ingkang dipunginakaken inggih menika reliabilitas stabilitas. Ingkang dipunwastani stabilitas inggih menika analisis data berkesinambungan. Ingkang dipunwastani reliabilitas stabilitas miturut
39
Bungin (2012:58-59) wonten tigang aspek inggih menika kemantepan utawi ajeg, ketepatan utawi akurasi saha homogenitas. Kemantepan utawi ajeg inggih menika salahsatunggaling alat ukur ingkang gadhah tingkat kemantepan ingkang inggil kanthi dipunambali datanipun makaping-kaping supados datanipun ajeg. Ketepatan utawi akurasi inggih menika alat ukur kangge nedahaken ukuran ingkang leres wonten ing objekipun. Homogenitas inggih menika ngukur unsur-unsur pokok ingkang gadhah gegayutanipun saha paring pemahaman ingkang wetah ing objek panaliten.
BAB IV ASILING PANALITEN SAHA PIREMBAGANIPUN
A. Asiling Panaliten Saking panaliten kekerabatan basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura kapanggihaken korespondensi swanten saha teges sarta prosentasenipun. Supados langkung cetha anggenipun mangertosi korespondensi swanten saha teges basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra jawa kaliyan kamus Madura saged katingal ing tabel ngandhap menika. Tabel 4. Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Korespondensi Swanten saha Teges Wujud No. Korespondensi Glos Fonem 1 2 3 1 Vokal vokal a. fonem /i/ fonem /è/; /i/; /e/: alir(me) 1) [i] [ε] (data no.4) lima 2) [i] [ə] (data no.130) benih 3) [I] [i] (data no.27) angin 4) [I] [ε] (data no.6) b. fonem /ɔ/ fonem /a/; /ȃ/;/u/ : apa 1) [ɔ] [a] (data no.8) awan 2) [ɔ] [ɐ] (data no. 12) ibu 3) [ɔ] [u] (data no.91)
40
Indikator Basa Jawi 4
Basa Madura 5
1) [mili]
1) [mεlεr]
2) [limɔ]
2) [ləmɔ]
3) [bibIt]
3) [bhibhit]
4) [aŋIn]
4) [aŋεn]
1) [ɔpɔ]
1) [apa]
2) [mεgɔ]
2) [mεghɐ]
3) [əmbɔ?]
3) [əmbu?]
41
Tabel salajengipun 1
2 c. fonem /u/ fonem /u/; /ɔ/; /o/: 1) [U] [u] 2) [U] [ɔ] 3) [u] [ɔ] 4) [u] [o] d. fonem /ə/ fonem /a/; /ɔ/: 1) [ə] [a] 2) [ə] [ɔ] e. fonem /è/ fonem /i/: 1) [ε] [i] f. fonem /a/ fonem /ȃ/; /e/ : 1) [a] [ɐ]
2
2) [a] [ə] Konsonan konsonan a. fonem /w/ fonem /b/ b. fonem /g/ fonem /gh/ c. fonem /b/ fonem /bh/ d. fonem /d/ fonem /dh/ e. fonem /j/ fonem /jh/ f. fonem /ḍ/ fonem /ḍh/ g. fonem /ḍ/ fonem /dh/ h. fonem /l/ fonem /b/
3
4
5
cium (data no.46) burung (data no. 43) kaki (data no. 103) dorong (data no.65)
1) [ambUŋ]
1) [ambhuŋ]
2) [manU?]
2) [manɔ?]
3) [suku]
3) [sɔko]
4) [surUŋ]
4) [sɔrɔŋ]
ikat (data no.93) sedikit (data no.168)
1) [ikət]
1) [εka?]
2) [sakəḍI?]
2) [sakɔdhi?]
beberapa (data no.23)
1) [bagε]
1) [bɐghi]
apung(me) (data no.9) tongkat (data no.195)
1) [ŋambaŋ]
1) [ŋambɐŋ]
2) [toŋkat]
2) [toŋkət]
abu (data no.1) api (data no.10) asap (data no.11) daging (data no.48) jahit (data no.97) pendek (data no.153) sedikit (data no.168) bintang (data no.35)
a. [awu]
a. [abu]
b. [gəni]
b.[ghənnε]
c. [kəbUl]
c. [kəbbhul]
d. [dagIŋ]
d.[dhɐghiŋ]
e. [jaIt]
e. [jhai?]
f. [cənḍa?]
f. [cənɖhə?]
g. [sakəḍI?]
g.[sakɔdhi?]
h. [lintaŋ]
h.[bintaŋ]
42
Tabel salajengipun 1
3
4
5
6
2 i. fonem /s/ fonem /c/ j. fonem /t/ fonem /k/ k. fonem /k/ fonem /k/ l. fonem /r/ fonem /l/ m. fonem /d/ fonem /jh/ n. fonem /p/ fonem /k/ o. fonem /p/ fonem /m/ p. fonem /p/ fonem /l/ q. fonem /w/ fonem /k/ Nasal vokal a. fonem /m/ fonem /a/ Nasal nasal a. fonem /m/ fonem /ng/ Tambahing vokal a. fonem /è/
3 busuk (data no.44) ekor (data no.68) hapus (data no.80) hidung (data no.82) jalan (data no.98) kata(ber) (data no.109) mati (data no.139) panjang (data no.150) takut (data no.178) buru(ber) (data no. 41)
4 i. [bɔsɔ?]
5 i. [buccɔ?]
j. [buntUt]
j. [buntɔ?]
k. [kɔsɔ?]
k. [kɔsɔk]
l. [irUŋ]
l. [εlɔŋ]
m. [dalan]
m. [jhɐlɐn]
n. [ŋucap]
n. [ŋɔca?]
o. [pati]
o. [matε]
p. [pañjaŋ]
p. [lañjhɐŋ]
q. [wədi]
q. [kəddi?]
a. [mburu]
a. [abhuru]
muntah (data a. [mutah] no. 144)
a. [ŋɔta]
danau (data no.50)
a. [tlɔgɔ]
a. [tεlaghɐ]
a. [mili]
a. [mεlεr]
b. [kəbUl]
b. [kəbbhul]
c. [gəni]
c. [ghənnε]
d. [bəcI?]
d. [bəccε?]
1) [bali]
1) [bɐli?]
2) [pikIr]
2) [pεkkεr]
Tambahing konsonan a. fonem /r/ alir(me) (data no.4) b. fonem /b/ asap (data no.11) c. fonem /n/ api (data no.10) d. fonem /c/ baik (data no.15) e. fonem /k/ 1) konsonan [?] balik (data no.17) 2) konsonan [k] pikir (data no.157) f. fonem /ḍ/ benar (data no.25)
f. [bənər]
f. [bhənɖər]
43
Tabel salajengipun 1
2 g. fonem /d/ h. fonem /l/ i. fonem /p/
7
8
Tambahing nasal a. fonem /ŋ/ Icaling konsonan a. fonem /h/ b. fonem /l/ c. fonem /k/ d. fonem /m/ e. fonem /r/
9
10
11
Icaling vokal a. fonem /ə/ Ewahing papan fonem a. fonem /ŋ/ b. fonem /ŋ/ >< fonem /n/ Vokal Diftong a. fonem /i/ fonem /oy/
3
4 g. [wədi]
Takut (data no.178) tiga h. [təlu] (data no. 191) i. [ləmu] gemuk (data no.74)
5 g. [kəddi?] h. [təllɔ] i. [ləmpɔ]
langit a. [laŋIt] (data no.121)
a. [laŋŋε?]
buah (data no.36) debu (data no.54) garuk (data no.73) bulan (data no.37) bulan (data no.37)
a. [buwah]
a. [buwɐ]
b. [ablu?]
b. [abu]
c. [garU?]
c. [ghɐru]
bulan (data no.37)
a. [rəmbulan] a. [bulan]
d. [rəmbulan] d. [bulan] e. [rəmbulan] e. [bulan]
berenang a. [ŋlaŋi] (data no.29) tangan b. [taŋan] (data no.181) Berenang (data no.29) a. [ŋlaŋi]
a. [laŋŋoy] b. [tanaŋ] a. [laŋŋoy]
Adhedhasar tabel ing nginggil katingal bilih basa Jawi kaliyan basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura menika berkorespondensi, sarta Adhedhasar tabel ing nginggil saged dipunpendhet prosentasenipun. Prosentase kekerabatan antawisipun basa Jawi saha basa
44
Madura adhedhasar Bausastra Jawa – kamus Madura katingal ing tabel ngandhap menika. Tabel 5. Asiling Prosentase Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura. Kekerabatan Basa Jawi Basa Madura Ngoko Ngoko Ngoko Krama Krama Ngoko Total (∑)
No. 1 2 3
Glos saking 200 Tembung 97 6 7 110
Prosentase (%) 48.5 % 3% 3.5% 55%
Adhedhasar tabel prosentase kekerabatan basa Jawi saha basa Madura ing nginggil bilih antawisipun basa Jawi saha basa Madura adhedhaasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura kalebet kategori kulawarga basa utawi family. Supados langkung cetha anggenipun mangertosi korespondensi badhe kaandharaken wonten ing pirembagan.
B.
Pirembagan Adhedhasar asiling tabel panaliten ing nginggil badhe kaandharaken
wonten ing pirembagan langkung cetha. Wonten ing pirembagan menika badhe karembag asiling panaliten ingkang dipuntingali saking bukti kekerabatan utawi bab-bab ingkang paring suka panyengkuyung basa Jawi saha basa Madura
adhedhasar
Bausastra
Jawa
kaliyan
kamus
Madura
saha
prosentasenipun. Bukti kekerabatan basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura dipuntingali saking bukti fonologi. Ing ngandhap menika badhe kaandharaken satunggal mbaka satunggal buktinipun bilih basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura menika berkorespondensi.
45
1.
Bukti Kekerabatan Basa Bukti kekerabatan basa gadhah ancas supados antawisipun basa Jawi
saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura saged katingal cetha. Bukti bilih dipuntingali saking bukti fonologis badhe kaandharaken ing ngandhap menika. a.
Bukti Fonologis Bukti fonologis saged dipunandharaken gayut kaliyan etimon basa
Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura antawisipun bukti kekerabatan ingkang asipat sistematis saha bukti kekerabatan ingkang asipat sporadis. Supados langkung cetha saged katingal ing ngandhap menika. 1) Bukti Kekerabatan ingkang asipat Sistematis a) Wujud Vokal Berkorespondensi kaliyan Vokal. Wujud fonem vokal ingkang berkorespondensi kaliyan fonem vokal kaperang dados enem inggih menika fonem /i/ fonem /a/, /ȃ/, /u/ ; fonem /u/ ; fonem /è/
fonem /è/, /i/, /e/ ; fonem /ɔ/
fonem /u/, /ɔ/, /o/; fonem /ə/
fonem /i/; saha fonem /a/
fonem /a/, /ɔ/
fonem /ȃ/ badhe kaandharaken ing
ngandhap menika. (1) Fonem /i/
fonem /è/, /i/, /e/
BJ [i] *[ati] *[gəni] *[idu] *[ikət] *[ilat] *[irəŋ] *[irUŋ]
BM [ε] [atε] [ghənnε] [εdhu] [εka?] [εlat] [εrəŋ] [εlɔŋ]
‘hati’ (data no.81) ‘api’(data no.10) ‘ludah’(data no.131) ‘ikat’(data no.93) ‘lidah’(data no.128) ‘hitam’(data no.86) ‘hidung’(data no. 82)
46
*[isəp] *[kirI?] *[mili] *[pati] *[pati] *[pikIr] *[sirah] *[tali] *[tipIs]
‘hisap’(data no.85) ‘anjing’(data no.7) ‘alir(me) (data no.4) ‘bunuh’(data no.40) ‘mati’(data no.139) ‘pikir’(data no.157) ‘kepala’(data no.112) ‘tali’(data no.179) ‘tipis’(data no.193)
[εsəp] [kεrε?] [mεlεr] [patε] [matε] [pεkkεr] [sεra] [talε] [tεpεs]
Adhedhasar tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [i]
[ε] kapanggihaken 16 tembung basa Jawi saha basa Madura
ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun saking tembung *ati [ati] ing BJ tembung atè [atε] ing BM saking glos ‘hati’, kanthi tuladha menika katingal [ε]. Distribusi [i]
bilih [i]
[ε] mapan ing sedaya wanda menga utawi posisi
terbuka. BJ [i] *[limɔ]
BM [ə] [ləma]
‘lima’(data no.130)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [i] [ə] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *lima [limɔ] tembung lema [ləma] ing BM saking glos ‘lima’, kanthi tuladha
ing BJ
menika katingal bilih [i]
[ə]. Distribusi [i]
[ə] mapan ing antawisipun
konsonan. BJ [I] *[bibIt] *[dagIŋ] *[garIŋ]
BM [i] [bhibhit] [dhɐghiŋ] [ghɐriŋ]
‘benih’ (data no.27) ‘daging’(data no.48) ‘kering’(data no.113)
Adhedhasar tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [I]
[i] kapanggihaken tigang tembung basa Jawi saha basa Madura
47
ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun saking tembung *bibit [bibIt] ing BJ tembung bhibhit [bhibhit] ing BM saking glos ‘benih’, kanthi tuladha menika katingal bilih [I]
[i]. Distribusi [I]
[i] sedaya mapan ing antawisipun
konsonan. BM [ε] [bəccε?] [cacεŋ] [kεrε?] [kɔlε?] [kɔnεŋ] [kɔpεŋ] [laŋŋε?] [pasεr] [pεkkεr] [pɔtε] [tarε?] [tεpεs] [ɔrεp]
BJ [I] *[bəcI?] *[cacIŋ] *[kirI?] *[kulIt] *[kunIŋ] *[kupIŋ] *[laŋIt] *[pasIr] *[pikIr] *[putIh] *[tarI?] *[tipIs] *[urIp]
‘baik’(data no.15) ‘cacing’(data no.45) ‘anjing’(data no.7) ‘kulit’ (data no.117) ‘kuning’(data no.118) ‘telinga’(data no.184) ‘langit’(data no.121) ‘pasir’(data no.151) ‘pikir’(data no.157) ‘putih’(data no.162) ‘tarik’(data no.182) ‘tipis’(data no.193) ‘hidup’(data no.83)
Adhedhasar tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [I]
[ε] kapanggihaken 13 tembung basa Jawi saha basa Madura
ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun saking tembung *pasir [pasIr] ing BJ
tembung pasèr [pasεr] ing BM saking glos ‘pasir’, kanthi tuladha
menika katingal bilih [I]
[ε]. Distribusi [I]
[ε] sedaya mapan ing
antawisipun konsonan, namung satunggal tembung ingkang mapanipun boten ing antawisipun konsonan inggih menika tembung *[putIh] ing basa Jawi tembung [pɔtε] ing basa Madura. (2) Fonem /ɔ/ BJ [ɔ] *[ɔpɔ] *[kɔnɔ] *[limɔ] *[mɔtɔ]
fonem /a/, /ȃ/, /u/ BM [a] [apa] [kanna?] [ləma] [mata]
‘apa’ (data no.8) ‘di situ’ (data no.61) ‘lima’(data no.130) ‘mata’ (data no.137)
48
*[nɔmɔ] *[sɔpɔ] *[tlɔgɔ] *[tuwɔ]
[ñama] [sapa] [tεlaghɐ] [tuwa]
‘nama’ (data no.145) ‘siapa’ (data no.172) ‘danau’ (data no.144) ‘tua’ (data no.196)
Adhedhasar tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [ɔ]
[a] kapanggihaken 8 tembung basa Jawi saha basa Madura
ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun saking tembung *sapa [sɔpɔ] ing BJ tembung sapa [sapa] ing BM saking glos ‘siapa’, kanthi tuladha menika katingal bilih [ɔ]
[a]. Distribusi [ɔ]
[a] sedaya mapan ing wanda menga
utawi posisi terbuka, namung satunggal tembung ingkang mapanipun ing antawisipun konsonan inggih menika tembung *[kɔnɔ] ing basa Jawi tembung [kanna?] ing basa Madura. Kajawi menika ugi wonten ingkang satunggal tembung menika mapanipun [ɔ] tembung *[mɔtɔ] ing BJ
[a] ing kalih panggenan kadosta
tembung [mata] ing BM inggih menika mapanipun
ing antawisipun konsonan saha posisi final terbuka, tembung *[ɔpɔ] ing BJ tembung [apa] ing BM mapanipun wonten ing wiwitaning tembung saha pungkasaning tembung. BJ [ɔ] *[mεgɔ] *[tlagɔ] *[amargɔ] *[səgɔrɔ]
BM [ɐ] [mεghɐ] [tεlaghɐ] [amarghɐ] [saghɐrɐ]
‘awan’ (data no.12) ‘danau’ (data no.50) ‘karena’ (data no.108) ‘laut’ (data no. 122)
Adhedhasar tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [ɔ]
[ɐ] kapanggihaken sakawan tembung basa Jawi saha basa
Madura ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun saking tembung *mèga [mεgɔ] ing BJ
tembung mèghȃ [mεghɐ] ing BM saking glos ‘awan’, kanthi
49
tuladha menika katingal bilih [ɔ]
[ɐ]. Distribusi [ɔ]
[ɐ] sedaya mapan ing
wanda menga utawi posisi terbuka. BJ [ɔ] *[bɔsɔ?] *[əmbɔ?]
BM [u] [buccɔ?] [əmbu?]
‘busuk’ (data no.44) ‘ibu’ (data no.91)
Adhedhasar tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [ɔ]
[u] kapanggihaken kalih tembung basa Jawi saha basa Madura
ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun saking tembung *bosok [bɔsɔ?] ing BJ
tembung bucco’ [buccɔ?] ing BM saking glos ‘busuk’, kanthi tuladha
menika katingal bilih [ɔ]
[u]. Distribusi [ɔ]
[u] sedaya mapan ing
antawisipun konsonan. (3) Fonem /u/
fonem /u/, /ɔ/, /o/
BJ [U] *[ablU?] *[abUh] *[ambUŋ] *[garU?] *[kəbUl] *[rambUt]
BM [u] [abu] [abu] [ambhuŋ] [ghɐru] [kəbbhul] [rambhut]
‘debu’ (data no.54) ‘ibu’ (data no.26) ‘cium’ (data no.46) ‘garuk’ (data no.73) ‘asap’ (data no.11) ‘rambut’ (data no.163)
Adhedhasar tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [U]
[u] kapanggihaken enem tembung basa Jawi saha basa Madura
ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun saking tembung *ambung [ambUŋ] ing BJ
tembung ambhung [ambhuŋ] ing BM saking glos ‘cium’, kanthi
tuladha menika katingal bilih [U]
[u]. Distribusi [U]
[u] sedaya mapan
wonten ing antawisipun konsonan, kajawi menika wonten tembung-tembung ing BM ingkang mapanipun ing pungkasaning tembung kadosta tembung [abu] saha tembung [ghɐru].
50
BJ [U] *[buntUt] *[gunUŋ] *[irUŋ] *[itUŋ] *[jantUŋ] *[surUŋ] *[taUn]
BM [ɔ] [buntɔ?] [ghunɔŋ] [εlɔŋ] [εtɔŋ] [jɐntɔŋ] [sɔrɔŋ] [taɔn]
‘ekor’ (data no.68) ‘gunung’ (data no.78) ‘hidung’ (data no.82) ‘hidung’ (data no.87) ‘jantung’ (data no.99) ‘dorong’ (data no.65) ‘tahun’ (data no.176)
Adhedhasar tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [U]
[ɔ] kapanggihaken enem tembung basa Jawi saha basa Madura
ingkang berkorespondensi, saking data ing nginggil kapanggihaken ugi tembung ingkang gayut kaliyan hukum Brandes II*r inggih menika saking tembung basa jawi *irung [irUŋ]
tembung [εlɔŋ] ing BM. Adhedhasar kalih
tembung ing basa Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken konsonan [r] ing BJ
konsonan [l] ing BM. Sedaya tembung ingkang korespondensinipun
saking [U] ing BJ
[ɔ] mapan ing sa-antawisipun konsonan, kajawi tembung [taUn] [taɔn] ing BM wonten ing sa-antawisipun vokal saha konsonan.
Tuladhanipun ingkang distribusi ing antawisipun konsonan saking tembung *surung [surUŋ] ing BJ
tembung sorong [sɔrɔŋ] ing BM saking glos
‘dorong’. BJ [u] *[kuku] *[kulIt] *[kupIŋ] *[ləmu] *[lurus] *[mutah] *[ŋucap] *[pusər] *[putIh] *[suku] *[surUŋ] *[susu]
BM [ɔ] [kɔkɔ] [kɔlε?] [kɔpεŋ] [ləmpɔ] [lɔrɔs] [ŋɔta] [ŋɔca?] [pɔsər] [pɔtε] [sɔko] [sɔrɔŋ] [sɔsɔ]
‘kuku’ (data no.116) ‘kulit’ (data no.117) ‘telinga’ (data no.184) ‘gemuk’ (data no.74) ‘lurus’ (data no.132) ‘muntah’ (data no.144) ‘kata(ber)’ (data no.109) ‘pusar’ (data no.161) ‘putih’ (data no.162) ‘kaki’ (data no.103) ‘dorong’ (data no.65) ‘tetek’ (data no.188)
51
*[təlu] *[udan] *[urIp] *[usus]
[təllɔ] [ɔjhɐn] [ɔrεp] [ɔsɔs]
‘tiga’ (data no.191) ‘hujan’ (data no.88) ‘hidup’ (data no.83) ‘usus’ (data no.200)
Adhedhasar tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [u]
[ɔ] kapanggihaken 16 tembung basa Jawi saha basa Madura
ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun saking tembung *usus [usus] ing BJ tembung osos [ɔsɔs] ing BM saking glos ‘usus’, kanthi tuladha menika katingal bilih [u]
[ɔ]. Distribusi [u]
[ɔ] sedaya papan ing wanda menga
utawi posisi terbuka. BJ [u] *[suku]
BM [ɔ] [sɔko]
‘kaki’ (data no.103)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [u] [ɔ] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *suku [suku] ing BJ
tembung soko [sɔko] ing BM saking glos ‘kaki’, kanthi
tuladha menika katingal bilih [u]
[ɔ]. Distribusi [u]
[ɔ] mapan ing
pungkasaning tembung. (4) Fonem /ə/
fonem /a/, /ɔ/
BJ [ə] *[ikət] *[səgɔrɔ]
BM [a] [εka?] [saghɐrɐ]
‘ikat’ (data no.93) ‘laut’ (data no.122)
Adhedhasar tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [ə]
[a] kapanggihaken kalih tembung basa Jawi saha basa Madura
ingkang berkorespondensi. Saking data ing nginggil tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura gayut kaliyan hukum fonem *ə inggih menika saking
52
tembung basa jawi *segara [səgɔrɔ]
tembung saghȃrȃ [saghɐrɐ] ing BM.
Adhedhasar kalih tembung ing basa Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken alofon [ə] ing BJ
alofon [a] ing BM. Distribusi [ə]
[a] sedaya
mapan ing antawisipun konsonan. BJ [ə] *[sakəḍI?]
BM [ɔ] [sakɔdhi?]
‘sedikit’ (data no.168)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [ə] [ɔ] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *sakedhik tembung sakodhi’ [sakɔdhi?] ing BM saking glos ‘sedikit’,
[sakəḍI?] ing BJ
kanthi tuladha menika katingal bilih [ə]
[ɔ]. Distribusi [ə]
[ɔ] mapan ing
antawisipun konsonan. Tembung ing nginggil berkorespondensi saking basa Jawi krama ing basa Madura ngoko (5) Fonem /è/
fonem /i/
BJ [ε] *[bagε]
BM [i] [bɐghi]
‘beberapa’ (data no.23)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [ε] [i] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *bagé tembung bȃghi [bɐghi] ing BM saking glos ‘beberapa’,
[bagε] ing BJ
kanthi tuladha menika katingal bilih [ε]
[i]. Distribusi [ε]
[i] mapan ing
pungkasaning tembung. (6) Fonem /a/
fonem /ȃ/; /e/
BJ [a] *[bagε]
BM [ɐ] [bɐghi]
‘beberapa’ (data no.23)
53
*[bali] *[bapa?] *[buwah] *[dagIŋ] *[dalan] *[darah] *[ḍatəŋ] *[garIŋ] *[garU?] *[jantUŋ] *[kəmbaŋ] *[nəmbaŋ] *[ŋambaŋ] *[pañjaŋ] *[rəmbulan] *[udan]
[bɐli?] [bɐpa?] [buwɐ] [dhɐghiŋ] [jhɐlɐn] [dɐrɐ] [ɖɐtəŋ] [ghɐriŋ] [ghɐru] [jɐntɔŋ] [kəmbhɐŋ] [nəmbhɐŋ] [ŋambɐŋ] [lañjhɐŋ] [bulɐn] [ɔjhɐn]
‘balik’ (data no.17) ‘ayah’ (data no.13) ‘buah’ (data no.36) ‘daging’ (data no.48) ‘jalan’ (data no.98) ‘darah’ (data no.51) ‘datang’ (data no.52) ‘kering’ (data no.113) ‘garuk’ (data no.73) ‘darah’ (data no.99) ‘bunga’ (data no.39) ‘nyanyi’ (data no.147) ‘apung(me)’ (data no.9) ‘panjang’ (data no.150) ‘bulan’ (data no.37) ‘hujan’ (data no.88)
Adhedhasar tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [a]
[ɐ] kapanggihaken 17 tembung basa Jawi saha basa Madura
ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun saking tembung *kembang [kəmbaŋ] ing BJ
tembung kembhȃng [kəmbhɐŋ] ing BM saking glos ‘bunga’, kanthi
tuladha menika katingal bilih [a]
[ɐ]. Distribusi [a]
[ɐ] sedaya mapan ing
antawisipun konsonan, namung satunggal tembung saking basa Madura inggih menika tembung [buwɐ] ingkang mapan ing pungkasaning tembung. Data ing nginggil ugi wonten tembung basa Jawi saha basa Madura ingkang gayut kaliyan hukum fonem *h inggih menika tembung *buwah [buwah] ing BJ tembung buwȃ [buwɐ] ing BM. Adhedhasar kalih tembung kasebat ing basa Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken alofon [h] ing BJ ical [Ø] ing BM. BJ [a] *[toŋkat]
BM [ə] [toŋkət]
‘tongkat’ (data no.195)
Adhedhasar tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil [a]
[ə] kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa
54
Madura ingkang berkorespondensi. Saking data ing nginggil tembungtembung basa Jawi saha basa Madura gayut kaliyan hukum fonem *ə inggih menika saking tembung basa jawi *tongkat [toŋkat]
tembung tongket
[toŋkət] ing BM. Adhedhasar kalih tembung ing basa Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken alofon [a] ing BJ
alofon [ə] ing BM. Distribusi [a]
[ə] mapan ing antawisipun konsonan. b) Wujud Konsonan Berkorespondensi kaliyan Konsonan. Wujud fonem konsonan ingkang berkorespondensi kaliyan fonem konsonan kaperang dados 17 inggih menika (1) fonem /w/ fonem /g/
fonem /gh/;(3) fonem /b/
/dh/;(5) fonem /j/
fonem /bh/;(4) fonem /d/
fonem /jh/;(6) fonem /dh/ fonem /b/;(9) fonem /s/
fonem /?/;(11) fonem /k/
fonem /k/;(12) fonem /r/
/p/
fonem /c/;(10) fonem /t/
fonem /k/;(15) fonem /p/
fonem /l/; saha (17) fonem /w/
fonem
fonem /ḍh/;(7) fonem /dh/
fonem /dh/;(8) fonem /l/
fonem /jh/;(14) fonem /p/
fonem /b/ ;(2)
fonem /l/;(13) fonem /d/ fonem /m/;(16) fonem
fonem /k/ badhe kaandharaken ing
ngandhap menika. (1) Fonem /w/
fonem /b/
BJ [w] *[awu] *[wulu]
BM [b] [abu] [bulu]
‘abu’ (data no.1) ‘bulu’ (data no.38)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil konsonan [w]
konsonan [b] namung kapanggihaken kalih tembung basa
Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun inggih menika tembung *awu [awu] ing BJ
tembung abu [abu] ing BM saking
55
glos ‘abu’, kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [w] Distribusi konsonan [w]
konsonan [b].
konsonan [b] mapan ing antawisipun vokal saha ing
wiwitaning tembung. (2) Fonem /g/
fonem /gh/
BJ [g] *[amargɔ] *[bagε] *[dagIŋ] *[garU?] *[gəni] *[gigi] *[gulu] *[gunUŋ] *[luŋgUh] *[məgɔ] *[səgɔrɔ]
BM [gh] [amarghɐ] [bɐghi] [dhɐghiŋ] [ghɐru] [ghənnε] [ghighi] [ghulu] [ghunɔŋ] [lɔŋghu] [mεghɐ] [saghɐrɐ]
‘karena’ (data no.108) ‘beberapa’ (data no.23) ‘daging’ (data no.48) ‘garuk’ (data no.73) ‘api’ (data no.10) ‘gigi’ (data no.75) ‘leher’ (data no.124) ‘gunung’ (data no.78) ‘duduk’ (data no.67) ‘awan’ (data no.12) ‘laut’ (data no.122)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil konsonan [g]
konsonan [gh] kapanggihaken 11 tembung basa Jawi saha basa
Madura ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun saking tembung *gulu [gulu] ing BJ
tembung ghulu [ghulu] ing BM saking glos ‘leher’ mapanipun
ing wiwitaning tembung, kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [g] konsonan [gh]. Distribusi konsonan [g]
konsonan [gh] mapan ing
antawisipun vokal, antawisipun konsonan kaliyan vokal saha ing wiwitaning tembung. Tuladha ingkang distribusi konsonan [g]
konsonan [gh] mapan ing
antawisipun vokal saking tembung *daging [dagIŋ] ing BJ
tembung
dhȃging [dhɐghiŋ] ing BM saking glos ‘daging’; Tuladha ingkang distribusi konsonan [g]
konsonan [gh] manggen ing antawisipun konsonan kaliyan
vokal saking tembung *amarga [amargɔ] ing BJ [amarghɐ] ing BM saking glos ‘karena’.
tembung amarghȃ
56
(3) Fonem /b/
fonem /bh/
BJ [b] *[bənər] *[bibIt] *[kəbUl] *[kəmbaŋ] *[mburu] *[rambUt]
BM [bh] [bhənɖər] [bhibhit] [kəbbhul] [kəmbhɐŋ] [abhuru] [rambhut]
‘benar’ (data no.25) ‘benih’ (data no.27) ‘asap’ (data no.11) ‘bunga’ (data no.39) ‘buru(ber)’ (data no.41) ‘rambut’ (data no.163)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil konsonan [b]
konsonan [bh] kapanggihaken enam tembung basa Jawi saha
basa Madura ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun saking tembung *bener [bənər] ing BJ
tembung bhenḍer [bhənɖər] ing BM saking glos ‘benar’
mapanipun ing wiwitaning tembung, kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [b]
konsonan [bh]. Distribusi konsonan [b]
konsonan [bh] mapan
ing antawisipun konsonan kaliyan vokal saha ing wiwitaning tembung. Tuladha ingkang distribusi konsonan [g]
konsonan [gh] mapan ing antawisipun
konsonan kaliyan vokal saking tembung *rambut [rambUt] ing BJ
tembung
rambhut [rambhut] ing BM saking glos ‘rambut’. (4) Fonem /d/
fonem /dh/
BJ [d] *[dagIŋ]
BM [dh] [dhɐghiŋ]
‘daging’ (data no.48)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil konsonan [d]
konsonan [dh] namung kapanggihaken satunggal tembung
basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *daging [dagIŋ] ing BJ
tembung dhȃghing [dhɐghiŋ] ing
BM saking glos ‘daging’, kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [d]
57
konsonan [dh]. Distribusi konsonan [d]
konsonan [dh] mapanipun ing
wiwitaning tembung. (5) Fonem /j/
fonem /jh/ BM [jh] [jhai?] [lañjhɐŋ]
BJ [j] *[jaIt] *[pañjaŋ]
‘jahit’ (data no.97) ‘panjang’ (data no.150)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil konsonan [jh] kapanggihaken kalih tembung basa Jawi saha
konsonan [j]
basa Madura ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun inggih menika tembung tembung jhai’ [jhai?] ing BM saking glos ‘jahit’, kanthi
*jait [jaIt] ing BJ
tuladha menika katingal bilih konsonan [j] konsonan [j]
konsonan [jh]. Distribusi
konsonan [jh] mapanipun ing wiwitaning tembung saha ing
tengahing tembung. (6) Fonem /dh/
fonem /ḍh/
BJ [ḍ] *[cənḍa?]
BM [ɖh] [cənɖhə?]
‘pendek’ (data no.153)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil konsonan [ḍ]
konsonan [ɖh] namung kapanggihaken satunggal tembung
basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *cendak [cənḍa?] ing BJ
tembung cenḍhe’ [cənɖhə?] ing
BM saking glos ‘pendek’, kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [ḍ] konsonan [ɖh]. Distribusi konsonan [ḍ] antawisipun konsonan kaliyan vokal.
konsonan [ɖh] mapanipun ing
58
(7) Fonem /dh/
fonem /dh/
BJ [ḍ] *[sakəḍI?]
BM [dh] [sakɔdhi?]
‘sedikit’ (data no.168)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil konsonan [dh] namung kapanggihaken satunggal tembung
konsonan [ḍ]
basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *sakedhik [sakəḍI?] ing BJ
tembung sakodhi’ [sakɔdhi?]
ing BM saking glos ‘sedikit’, kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [ḍ] konsonan [dh]. Distribusi konsonan [ḍ]
konsonan [dh] mapanipun ing
antawisipun vokal. (8) Fonem /l/
fonem /b/
BJ [l] *[lintaŋ]
BM [b] [bintaŋ]
‘bintang’ (data no.35)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil konsonan [l]
konsonan [b] namung kapanggihaken satunggal tembung basa
Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *lintang [lintaŋ] ing BJ
tembung bintang [bintaŋ] ing BM
saking glos ‘bintang’, kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [l] konsonan [b]. Distribusi konsonan [l]
konsonan [b] mapanipun ing
wiwitaning tembung. (9) Fonem /s/
fonem /c/
BJ [s] *[bɔsɔ?]
BM [c] [buccɔ?]
‘busuk’ (data no.44)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil konsonan [s]
konsonan [c] namung kapanggihaken satunggal tembung basa
59
Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *bosok [bɔsɔ?] ing BJ
tembung bucco’ [buccɔ?] ing BM
saking glos ‘busuk’, kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [s] konsonan [c]. Distribusi konsonan [s]
konsonan [c] mapanipun ing
tengahing tembung. (10) Fonem /t/
fonem /k/
BJ [t] *[buntUt] *[jaIt] *[kulIt] *[laŋIt]
BM [?] [buntɔ?] [jhai?] [kɔlε?] [laŋŋε?]
‘ekor’ (data no.68) ‘jahit’ (data no.97) ‘kulit’ (data no.117) ‘langit’ (data no.121)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil konsonan [t]
konsonan [?] kapanggihaken sakawan tembung basa Jawi saha
basa Madura ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun inggih menika tembung tembung bunto’ [buntɔ?] ing BM saking glos
*buntut [buntUt] ing BJ
‘ekor’, kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [t] Distribusi konsonan [t] (11) Fonem /k/
konsonan [?].
konsonan [?] mapanipun ing pungkasaning tembung.
fonem /k/
BJ [?] BM [k] *[kɔsɔ?] [kɔsɔk] ‘hapus’ (data no.80) *[tarI?] [tarεk] ‘tarik’ (data no.182) Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil konsonan [?]
konsonan [k] kapanggihaken kalih tembung basa Jawi saha
basa Madura ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun inggih menika tembung *kosok [kɔsɔ?] ing BJ
tembung kosok [kɔsɔk] ing BM saking glos ‘hapus’,
kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [?] konsonan [?]
konsonan [k]. Distribusi
konsonan [k] manggen ing pungkasaning tembung.
60
(12) Fonem /r/
fonem /l/
BJ [r] *[irUŋ]
BM [l] [εlɔŋ]
‘hidung’ (data no.82)
Adhedhasar data ing nginggil kapanggihaken tembung ingkang gayut kaliyan hukum Brandes II*r inggih menika saking tembung basa jawi *irung [irUŋ]
tembung [εlɔŋ] ing BM. Adhedhasar kalih tembung ing basa Jawi
saha ing basa Madura bilih nedahaken konsonan [r] ing BJ BM. Distribusi konsonan [r] (13) Fonem /d/
konsonan [l] ing
konsonan [l] mapan ing antawisipun vokal.
fonem /jh/ BM [jh] [jhɐlɐn] [ɔjhɐn]
BJ [d] *[dalan] *[udan]
‘jalan’ (data no.98) ‘hujan’ (data no.88)
Adhedhasar tembung basa Jawi saha basa Madura ing nginggil konsonan [d]
konsonan [jh] kapanggihaken kalih tembung basa Jawi saha
basa Madura ingkang berkorespondensi. Tuladhanipun inggih menika tembung *udan [udan] ing BJ
tembung ojhȃn [ɔjhɐn] ing BM saking glos ‘hujan’,
kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [d] konsonan [d]
konsonan [jh]. Distribusi
konsonan [jh] mapan ing wiwitaning tembung saha ing
antawisipun vokal. (14) Fonem /p/
fonem /k/
BJ [p] *[ŋucap]
BM [?] [ŋɔca?]
‘kata(ber)’ (data no.109)
Adhedhasar data ing nginggil konsonan [p]
konsonan [?] namung
kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *ngucap [ŋucap] ing
61
BJ
tembung ngoca’ [ŋɔca?] ing BM saking glos ‘kata(ber)’, kanthi tuladha
menika katingal bilih konsonan [p]
konsonan [?]. Distribusi konsonan [p]
konsonan [?] mapan ing pungkasaning tembung. (15) Fonem /p/
fonem /m/
BJ [p] *[pati]
BM [m] [matε]
‘mati’ (data no.139)
Adhedhasar data ing nginggil konsonan [p]
konsonan [m] namung
kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *pati [pati] ing BJ tembung matè [matε] ing BM saking glos ‘mati’, kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [p]
konsonan [m]. Distribusi konsonan [p]
konsonan [m] mapan ing wiwitaning tembung. (16) Fonem /p/
fonem /l/
BJ [p] *[pañjaŋ]
BM [l] [lañjhɐŋ]
‘panjang’ (data no.150)
Adhedhasar data ing nginggil konsonan [p]
konsonan [l] namung
kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *panjang [pañjaŋ] ing BJ
tembung lanjhȃng [lañjhɐŋ] ing BM saking glos ‘panjang’, kanthi
tuladha menika katingal bilih konsonan [p] konsonan [p]
konsonan [l]. Distribusi
konsonan [m] mapan ing wiwitaning tembung. Tembung ing
nginggil kadadosan saking tembung basa Jawi krama panjang saha tembung basa Madura ngoko lanjhȃng.
62
(17) Fonem /w/
fonem /k/
BJ [w] *[wədi]
BM [k] [kəddi?]
‘takut’ (data no.178)
Adhedhasar data ing nginggil konsonan [w]
konsonan [k] namung
kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *wedi [wədi] ing BJ tembung keddi’ [kəddi?] ing BM saking glos ‘takut’, kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan [w]
konsonan [k]. Distribusi konsonan [w]
konsonan [k] mapan ing wiwitaning tembung. c) Wujud Nasal Berkorespondensi kaliyan Vokal. Wujud fonem nasal ingkang berkorespondensi kaliyan fonem vokal namung kapanggihaken satunggal tembung inggih menika fonem /m/
fonem
/a/ ingkang badhe kaandharaken ing ngandhap menika. (1) Fonem /m/
fonem /a/
BJ [m] *[mburu]
BM [a] [abhuru]
‘buru(ber)’ (data no.41)
Adhedhasar data ing nginggil konsonan nasal [m]
vokal [a]
namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *mburu [mburu] ing BJ
tembung abhuru [abhuru] ing BM saking glos ‘buru(ber)’,
kanthi tuladha menika katingal bilih konsonan nasal [m] konsonan nasal [m]
vokal [a]. Distribusi
vokal [a] mapan ing wiwitaning tembung. Wuwuhan
[m] ing BJ saha wuwuhan [a] ing BM nedahaken bilih menika dados tembung kriya.
63
d) Wujud Nasal Berkorespondensi kaliyan Nasal. Wujud fonem nasal ingkang berkorespondensi kaliyan fonem nasal namung kapanggihaken satunggal tembung inggih menika fonem /m/
ewah-ewahan
fonem /ng/ ingkang badhe kaandharaken ing ngandhap menika.
(1) Fonem /m/
fonem /ng/
BJ [m] *[mutah]
BM [ŋ] [ŋɔta]
‘muntah’ (data no.41)
Adhedhasar data ing nginggil konsonan nasal [m]
konsonan nasal
[ŋ] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura ingkang berkorespondensi. Tembungipun inggih menika tembung *mutah [mutah] ing BJ
tembung ngota [ŋɔta] ing BM saking glos ‘muntah’, kanthi
tuladha menika katingal bilih konsonan nasal [m] Distribusi konsonan nasal [m]
konsonan nasal [ŋ].
konsonan nasal [ŋ] mapan ing wiwitaning
tembung. e) Wujud Tambahing Fonem Vokal. Wujud tambahing fonem vokal namung kapanggihaken satunggal tembung inggih menika tambahing fonem /è/ ingkang badhe kaandharaken ing ngandhap menika. (1) Tambahing Fonem Vokal /è/ BJ [Ø] *[tlɔgɔ]
BM [ε] [tεlaghɐ]
‘danau’ (data no.144)
Adhedhasar data ing nginggil tambahing alofon [ε] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung *tlaga [tlɔgɔ] ing BJ
tembung tèlaghȃ [tεlaghɐ] ing
64
BM saking glos ‘danau’, kanthi tuladha menika katingal bilih tembung [tlɔgɔ] ing BJ
tembung [tεlaghɐ] ing BM, saengga katingal bilih wonten tambahing
alofon [ε] ing BM. f)
Wujud Tambahing Fonem Konsonan. Wujud tambahing fonem konsonan kapanggihaken sangang tembung
inggih menika tambahing (1) fonem /r/; (2) fonem /b/; (3) fonem /n/; (4) fonem /c/; (5) fonem /k/; (6) fonem /ḍ/; (7) fonem /d/; (8) fonem /l/; (9) fonem /p/ badhe kaandharaken ing ngandhap menika. (1) Tambahing Fonem Konsonan /r/ BJ [Ø] *[mili]
BM [r] [mεlεr]
‘alir(me)’ (data no.4)
Adhedhasar data ing nginggil tambahing konsonan [r] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung *mili [mili] ing BJ
tembung mèlèr [mεlεr] ing BM
saking glos ‘alir(me)’, kanthi tuladha menika katingal bilih tembung [mili] ing BJ
tembung [mεlεr] ing BM, saengga katingal bilih wonten tambahing
konsonan [r] ing BM. (2) Tambahing Fonem Konsonan /b/ BJ [Ø] *[kabεh] *[kəbUl]
BM [b] [kabbhi] [kəbbhul]
‘semua’ (data no.170) ‘asap’ (data no.11)
Adhedhasar data ing nginggil tambahing konsonan [b] kapanggihaken kalih tembung basa Jawi saha basa Madura. Tuladhanipun inggih menika tembung *kebul [kəbUl] ing BJ
tembung kebbhul [kəbbhul] ing BM saking
glos ‘asap’, saengga katingal bilih wonten tambahing konsonan [b] ing BM.
65
Kajawi menika data ing nginggil ugi wonten ingkang gayut kaliyan hukum fonem *h inggih menika icalipun konsonan [h] ing BM, saking tembung *kabèh [kabεh] ing
BJ
tembung kabbhi [kabbhi] ing BM saking glos ‘semua’, kanthi tuladha
menika katingal bilih [h] ing BJ ical [Ø] ing BM. (3) Tambahing Fonem Konsonan /n/ BJ [Ø] *[gəni] *[iŋ] *[kɔnɔ]
BM [n] [ghənnε] [nəŋ] [kanna?]
‘api’ (data no.10) ‘di pada’ (data no.62) ‘di situ’ (data no.61)
Adhedhasar data ing nginggil tambahing konsonan [n] kapanggihaken tigang tembung basa Jawi saha basa Madura. Tuladhanipun inggih menika tembung *ing [iŋ] ing BJ
tembung neng [nəŋ] ing BM saking glos ‘di
pada’, kanthi tuladha menika katingal bilih tembung [iŋ] ing BJ
tembung
[nəŋ] ing BM, saengga katingal bilih wonten tambahing konsonan [n] ing BM. (4) Tambahing Fonem Konsonan /c/ BJ [Ø] *[bəcI?] *[bɔsɔ?]
BM [c] [bəccε?] [buccɔ?]
‘baik’ (data no.15) ‘busuk’ (data no.44)
Adhedhasar data ing nginggil tambahing konsonan [c] kapanggihaken kalih tembung basa Jawi saha basa Madura. Tuladhanipun inggih menika tembung *becik [bəcI?] ing BJ
tembung beccè’ [bəccε?] ing BM saking
glos ‘baik’, kanthi tuladha menika katingal bilih tembung [bəcI?] ing BJ tembung [bəccε?] ing BM, saengga katingal bilih wonten tambahing konsonan [c] ing BM.
66
(5) Tambahing Fonem Konsonan /k/ BJ [Ø] *[bali] *[kɔnɔ] *[wədi]
BM [?] [bɐli?] [kanna?] [kəddi?]
‘balik’ (data no.17) ‘di situ’ (data no.61) ‘takut’ (data no.178)
Adhedhasar data ing nginggil tambahing konsonan [n] kapanggihaken tigang tembung basa Jawi saha basa Madura. Tuladhanipun inggih menika tembung *bali [bali] ing BJ
tembung bȃli’ [bɐli?] ing BM saking glos
‘balik’, kanthi tuladha menika katingal bilih tembung [bali] ing BJ
tembung
[bɐli?] ing BM, saengga katingal bilih wonten tambahing konsonan [?] ing BM. BJ [Ø] *[pikIr]
BM [k] [pεkkεr]
‘pikir’ (data no.157)
Adhedhasar data ing nginggil tambahing konsonan [k] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung *pikir [pikIr] ing BJ
tembung pèkkèr [pεkkεr] ing
BM saking glos ‘pikir’, kanthi tuladha menika katingal bilih tembung [pikIr] ing BJ
tembung [pεkkεr] ing BM, saengga katingal bilih wonten tambahing
konsonan [k] ing BM. Tembung ing nginggil ugi gayut kaliyan hukum fonem *k amargi konsonan [k] tetep ajeg ing basa Jawi saha basa Madura.
(6) Tambahing Fonem Konsonan /ḍ/ BJ [Ø] *[bənər]
BM [ɖ] [bhənɖər]
‘benar’ (data no.25)
Adhedhasar data ing nginggil tambahing konsonan [ɖ] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung *bener [bənər] ing BJ
tembung bhenḍer [bhənɖər]
ing BM saking glos ‘benar’, kanthi tuladha menika katingal bilih tembung
67
[bənər] ing BJ
tembung [bhənɖər] ing BM, saengga katingal bilih wonten
tambahing konsonan [ɖ] ing BM. (7) Tambahing Fonem Konsonan /d/ BJ [Ø] *[wədi]
BM [d] [kəddi?]
‘takut’ (data no.178)
Adhedhasar data ing nginggil tambahing konsonan [d] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung *wedi [wədi] ing BJ
tembung keddi’ [kəddi?] ing
BM saking glos ‘takut’, kanthi tuladha menika katingal bilih tembung [wədi] ing BJ
tembung [kəddi?] ing BM, saengga katingal bilih wonten tambahing
konsonan [d] ing BM. (8) Tambahing Fonem Konsonan /l/ BJ [Ø] *[təlu]
BM [l] [təllɔ] ‘takut’ (data no.191)
Adhedhasar data ing nginggil tambahing konsonan [l] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung *telu [təlu] ing BJ
tembung tello [təllɔ] ing BM
saking glos ‘tiga’, kanthi tuladha menika katingal bilih tembung [təlu] ing BJ tembung [təllɔ] ing BM, saengga katingal bilih wonten tambahing konsonan [l] ing BM.
(9) Tambahing Fonem Konsonan /p/ BJ [Ø] *[ləmu]
BM [p] [ləmpɔ]
‘gemuk’ (data no.74)
Adhedhasar data ing nginggil tambahing konsonan [p] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun
68
inggih menika tembung *lemu [ləmu] ing BJ
tembung lempo [ləmpɔ] ing
BM saking glos ‘gemuk’, kanthi tuladha menika katingal bilih tembung [ləmu] ing BJ
tembung [ləmpɔ] ing BM, saengga katingal bilih wonten tambahing
konsonan [p] ing BM. g) Wujud Tambahing Fonem Nasal. Wujud tambahing fonem nasal kapanggihaken satunggal tembung inggih menika tambahing fonem nasal /ng/ badhe kaandharaken ing ngandhap menika. (1) Tambahing Fonem Nasal /ng/ BJ [Ø] *[laŋIt]
BM [ŋ] [laŋŋε?]
‘langit’ (data no.121)
Adhedhasar data ing nginggil tambahing konsonan [ŋ] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung *langit [laŋIt] ing BJ
tembung langgè’ [laŋŋε?] ing
BM saking glos ‘langit’, kanthi tuladha menika katingal bilih tembung [laŋIt] ing BJ
tembung [laŋŋε?] ing BM, saengga katingal bilih wonten tambahing
konsonan [ŋ] ing BM. h) Wujud Icaling Fonem Konsonan. Wujud icaling fonem konsonan kapanggihaken gangsal tembung inggih menika icalipun (1) fonem /h/; (2) fonem /l/; (3) fonem /k/; (4) fonem /m/; (5) fonem /r/ badhe kaandharaken ing ngandhap menika. (1) Icaling Fonem Konsonan /h/ BJ [h] *[abUh] *[buwah]
BM [Ø] [abu] [buwɐ]
‘bengkak’(data no.26) ‘buah’(data no.36)
69
*[darah] *[kabεh] *[luŋgUh] *[putIh] *[tanah]
[dɐrɐ] [kabbhi] [lɔŋghu] [pɔtε] [tana]
‘darah’(data no.51) ‘semua’(data no.170) ‘duduk’(data no.67) ‘putih’(data no.162) ‘tanah’(data no.180)
Adhedhasar data ing nginggil icaling konsonan [h] kapanggihaken pitung tembung basa Jawi saha basa Madura. Gayut kaliyan hukum fonem *h bilih wonten korespondensi swanten konsonan [h] ing BJ ical [Ø] ing BM. Tuladhanipun inggih menika tembung basa jawi *tanah [tanah] ing BJ tembung tana [tana] ing BM. Adhedhasar kalih tembung ing basa Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken [h] ing BJ ical [Ø] ing BM. (2) Icaling Fonem Konsonan /l/ BJ [h] *[ablU?]
BM [Ø] [abu]
‘debu’(data no.54)
Adhedhasar data ing nginggil icaling konsonan [l] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung basa jawi *abluk [ablU?] ing BJ
tembung abu [abu]
ing BM. Adhedhasar kalih tembung ing basa Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken [l] ing BJ ical [Ø] ing BM. (3) Icaling Fonem Konsonan /k/ BJ [?] *[ablU?] *[garU?]
BM [Ø] [abu] [ghɐru]
‘debu’(data no.54) ‘garuk’(data no.73)
Adhedhasar data ing nginggil icaling konsonan [?] namung kapanggihaken kalih tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung basa jawi *garuk [garU?] ing BJ
tembung ghȃru
70
[ghɐru] ing BM. Adhedhasar kalih tembung ing basa Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken [?] ing BJ ical [Ø] ing BM. (4) Icaling Fonem Konsonan /m/ BJ [m] *[rəmbulan]
BM [Ø] [bulɐn]
‘bulan’(data no.37)
Adhedhasar data ing nginggil icaling konsonan [m] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung basa jawi *rembulan [rəmbulan] ing BJ
tembung bulȃn [bulɐn] ing BM. Adhedhasar kalih tembung ing basa
Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken [m] ing BJ ical [Ø] ing BM. Kajawi konsonan [m] ugi kapanggihaken icalipun konsonan [r] saha vokal [ə] saking tembung [rəmbulan] ing BJ
tembung bulȃn [bulɐn] ing BM.
(5) Icaling Fonem Konsonan /r/ BJ [r] *[rəmbulan]
BM [Ø] [bulɐn]
‘bulan’(data no.37)
Adhedhasar data ing nginggil icaling konsonan [r] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung basa jawi *rembulan [rəmbulan] ing BJ
tembung
bulȃn [bulɐn] ing BM. Adhedhasar kalih tembung ing basa Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken [r] ing BJ ical [Ø] ing BM. Kajawi konsonan [r] ugi kapanggihaken icalipun konsonan [m] saha vokal [ə] saking tembung [rəmbulan] ing BJ
tembung bulȃn [bulɐn] ing BM.
71
i)
Wujud Icaling Fonem Vokal. Wujud icaling fonem vokal namung kapanggihaken satunggal
tembung inggih menika icalipun fonem /e/ badhe kaandharaken ing ngandhap menika. (1) Icaling Fonem Vokal /ə/ BJ [ə] *[rəmbulan] Adhedhasar
BM [Ø] [bulɐn] data
ing
nginggil
‘bulan’(data no.37) icaling
vokal
[ə]
namung
kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung basa jawi *rembulan [rəmbulan] ing BJ
tembung
bulȃn [bulɐn] ing BM. Adhedhasar kalih tembung ing basa Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken [ə] ing BJ ical [Ø] ing BM. Kajawi vokal [ə] ugi kapanggihaken icalipun konsonan [m] saha [r] saking tembung [rəmbulan] ing BJ j)
tembung bulȃn [bulɐn] ing BM. Wujud Pertukaran Fonem. Wujud pertukaran fonem kapanggihaken kalih tembung inggih
menika pertukaran fonem /ŋ/; fonem /ŋ/ >< fonem /n/ badhe kaandharaken ing ngandhap menika. (1) Ewahing Papan Fonem /ŋ/ BJ [ŋ] *[ŋlaŋi]
BM [ŋ] [laŋŋoy]
‘berenang’(data no.29)
Adhedhasar data ing nginggil ewahing papan fonem nasal [ŋ] >< [ŋ] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung basa jawi *nglangi [ŋlaŋi] ing BJ
72
tembung langngoy [laŋŋoy] ing BM. Adhedhasar kalih tembung ing basa Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken [ŋ] ing BJ ewah papan fonem ing BM. Data ing nginggil gayut kaliyan ewah-ewahan swanten ingkang asipat sporadis inggih menika proses metatesis. (2) Ewahing Papan Fonem /ŋ/ >< /n/ BJ [ŋ] *[taŋan]
BM [n] [tanaŋ]
‘tangan’(data no.181)
Adhedhasar data ing nginggil ewahing papan fonem nasal [ŋ] >< [n] namung kapanggihaken satunggal tembung basa Jawi saha basa Madura. Tembungipun inggih menika tembung basa jawi *tangan [tanaŋ] ing BJ tembung tanang [tanaŋ] ing BM. Adhedhasar kalih tembung ing basa Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken [ŋ] ing BJ >< [n] ing BM. Data ing nginggil gayut kaliyan ewah-ewahan swanten ingkang asipat sporadis inggih menika proses metatesis. k) Wujud Fonem /i/ Berkorespondensi kaliyan Diftong /oy/ . Wujud alofon [i]
diftong [oy] ing basa Jawi saha basa Madura
kapanggihaken satunggal tembung inggih menika. BJ [i] *[ŋlaŋi]
BM [oy] [laŋŋoy]
‘berenang’(data no.29)
Adhedhasar data ing nginggil alofon [i] tembung basa jawi *nglangi [ŋlaŋi] ing BJ
[oy] inggih menika saking
tembung langngoy [laŋŋoy] ing
BM. Adhedhasar kalih tembung ing basa Jawi saha ing basa Madura bilih nedahaken alofon [i] ing BJ
diftong [oy] ing BM.
73
2) Bukti Kekerabatan ingkang asipat Sporadis. a) Metatesis PBJ *[ŋlaŋi] *[taŋan]
BM [laŋŋoy] [tanaŋ]
‘berenang’(data no.29) ‘tangan’(data no. 181)
Proses metatesis ing basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura wonten kalih tembung inggih menika saking tembung *nglangi [ŋlaŋi] ing basa Jawi wonten ewah-ewahan pertukaran panggenan fonem [ŋ] >< fonem [ŋ] ing basa Madura dados tembung langgoy [laŋŋoy], mapanipun ing wiwitaning tembung BJ dados ing tengahing tembung BM. Kajawi menika ugi wonten pertukaran panggenan fonem [ŋ] >< fonem [n] saking tembung basa Jawi *tangan [taŋan] ewah dados tembung tanang [tanaŋ] ing basa Madura. Distribusi saking glos ‘tangan’ mapanipun ing wiwitaning suku kedua. b) Afresisi PBJ *[rəmbulan]
BM [bulan]
‘bulan’(data no. 37)
Adhedhasar data ing nginggil data kasebat kalebet proses afresisi amargi wonten pelesapan fonem konsonan [r] ing BJ saking tembung *rembulan [rəmbulan]
tembung bulan [bulan] ing BM. Kajawi fonem
konsonan [r] ugi wonten pelesapan fonem konsonan [m] saha fonem vokal [ə] ing BM. c) Sinkope PBJ *[ablU?]
BM [abu]
‘debu’(data no.54)
74
Proses sinkope ing basa Jawi saha basa Madura kapanggihaken wonten ing tembung BJ *abluk [ablU?]
tembung abu [abu] ing BM saking
glos ‘debu’. Proses sinkope ing tembung kalawau inggih menika pelesapan fonem konsonan [l] ing BM. d) Apokope PBJ *[garU?]
BM [ghɐru]
‘garuk’(data no.73)
Proses apokope ing basa Jawi saha basa Madura kapanggihaken wonten ing tembung BJ *garuk [garU?] dados tembung ghȃru [ghɐru] ing BM saking glos ‘garuk’. Proses sinkope ing tembung kalawau inggih menika pelesapan fonem konsonan [?] ing BM. e) Epentesis PBJ *[bɔsɔ?] *[kabεh] *[tlagɔ] *[wədi]
BM [buccɔ?] [kabbhi] [tεlaghɐ] [kəddi?]
‘busuk’(data no.44) ‘semua’(data no.170) ‘danau’(data no.50) ‘takut’(data no.178)
Proses epentensis ing basa Jawi saha basa Madura kapanggihaken sakawan tembung. Tambahing fonem saking basa Jawi ing basa Madura wonten tambahing fonem konsonan saha tambahing fonem vokal. Tambahing fonem konsonan inggih menika konsonan [c] saking tembung BJ *bosok [bɔsɔ?] dados tembung buccok [buccɔ?] ing BM saking glos ‘busuk’; konsonan [b] saking tembung BJ *kabèh [kabεh]
tembung kabbhi [kabbhi]
ing BM saking glos ‘semua saha konsonan [d] saking tembung BJ *wedi [wədi]
tembung keddi’ [kəddi?] ing BM saking glos ‘takut’. Tambahing
75
fonem vokal inggih menika fonem ing alofon [ε] saking tembung BJ *tlaga [tlagɔ] f)
tembung tèlaghȃ [tεlaghɐ] ing BM saking glos ‘danau’.
Paragog PBJ *[bali]
BM [bɐli?]
‘balik’(data no.17)
Proses paragog ing basa Jawi saha basa Madura kapanggihaken wonten ing tembung BJ *bali [bali] dados tembung bȃli’ [bɐli?] ing BM saking glos ‘balik’. Proses paragog ing tembung kalawau inggih menika tambahing fonem konsonan [?] ing BM.
2.
Prosentase Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Prosentase kekerabatan basa Jawi saha basa Madura adhedhasar
Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura kapanggihaken 55% basa ingkang berkerabat saking 200 glos Morris Swasdesh. Prosentase 55% basa sakrabat menika kaperang saking basa Jawi ngoko – basa Madura ngoko 48.5% (97 tembung sakrabat), basa Jawi ngoko – basa Madura krama 3% (6 tembung sakrabat) saha basa Jawi krama – basa Madura ngoko 3.5% (7 tembung sakrabat). Adhedhasar prosentase kasebat bilih basa Jawi saha basa Madura kalebet kategori kulawarga basa utawi family. Ing ngandhap menika badhe kaandharaken satunggal mbaka satunggal prosentase basa Jawi saha basa Madura. a.
Prosentase Basa Jawi Ngoko saha Basa Madura Ngoko Tembung-tembung basa Jawi ngoko saha basa Madura ngoko ingkang
sakrabat kapanggihaken 97 tembung, saking 110 tembung-tembung kerabat.
76
Cacahinpun tembung-tembung kerabat kasebat saged kaetang prosentasenipun kanthi cara ing ngandap menika. ∑ = x 100% Katrangan : ∑ = jumlah prosentase basa berkerabat p = jumlah basa ingkang berkerabat g = jumlah glos saking daftar kosa kata dasar Swasdesh Adhedhasar cara ing nginggil saged kaetang prosentase basa Jawi saha basa Madura inggih menika. ∑ =
x 100%
∑ = 48.5% Prosentase 48.5% menika nedahaken bilih tingkat kekerabatanipun antawisipun basa Jawi ngoko kaliyan basa Madura ngoko. b. Prosentase Basa Jawi Ngoko saha Basa Madura Krama Tembung-tembung basa Jawi ngoko saha basa Madura krama ingkang sakrabat kapanggihaken enem tembung, saking 110 tembung-tembung kerabat. Cacahinpun tembung-tembung kerabat kasebat saged kaetang prosentasenipun kanthi cara ing ngandap menika. ∑ =
x 100%
∑ = 3% Prosentase 3% menika nedahaken bilih tingkat kekerabatanipun antawisipun basa Jawi ngoko kaliyan basa Madura krama.
77
c.
Prosentase Basa Jawi Krama saha Basa Madura Ngoko Tembung-tembung basa Jawi krama saha basa Madura ngoko ingkang
sakrabat kapanggihaken pitung tembung, saking 110 tembung-tembung kerabat. Cacahinpun tembung-tembung kerabat kasebat saged kaetang prosentasenipun kanthi cara ing ngandap menika. ∑ =
x 100%
∑ = 3.5% Prosentase 3.5% menika nedahaken bilih tingkat kekerabatanipun antawisipun basa Jawi krama kaliyan basa Madura ngoko.
Adhedhasar perangan-perangan prosentase ing nginggil saged kapendhet dudutanipun bilih basa Jawi ngoko saha Basa Madura ngoko lakung kathah. Pawadan saking basa Jawi ngoko saha basa Madura ngoko langkung kathah amargi boten sedaya basa ngoko wonten basa kramanipun, nanging basa krama ing basa Jawi saha basa Madura mesti wonten basa ngokonipun; saking leksikon Bausastra Jawa saha kamus Madura ugi kathah kapanggihaken basa ngoko. Kajawi menika tingkat tuturipun ing basa jawi saha basa Madura beda, saengga kekerabatan basa Jawi ngoko – basa Madura krama saha basa Jawi krama – basa Madura ngoko langkung sakedhik.
BAB V PANUTUP
A. Dudutan Adhedhasar asiling panaliten saha pirembagan ngengingi kekerabatan basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura saged kapendhet dudutan kados ing ngandhap menika. 1.
Kekerabatan basa Jawi saha Basa Madura adhedhasar Bausastra saha kamus Madura awujud korespondensi swanten saha teges. Adhedhasar korespondensi
swanten
saha
teges
menika
kapanggihaken
bukti
kekerabatan. Wujudipun bukti kekerabatan jalaran wontenipun vokal vokal; konsonan
konsonan; nasal
vokal; nasal
nasal; tambahing
vokal; tambahing konsonan; tambahing nasal; icaling konsonan; icaling vokal; ewahing papan fonem saha vokal 2.
diftong.
Distribusi fonem-fonem ingkang berkorespondensi mapan ing mapintenpinten panggenan. Mapanipun fonem-fonem ingkang berkorespondensi kadosta ing wiwitaning tembung, ing wanda menga utawi posisi terbuka, ing antawisipun konsonan, ing antawisipun vokal, ing antawisipun vokal kaliyan konsonan, ing tengahing tembung, saha ing pungkasaning tembung.
3.
Bukti kekerabatan basa Jawi saha Basa Madura ugi kapanggihaken tembung-tembung berkorespondensi ingkang gayut kaliyan tipe-tipe ewahewahan swaten utawi hukum bunyi sistematis saha sporadis. Tembungtembung berkorespondensi ingkang gayut kaliyan hukum bunyi asipat
78
79
sistematis inggih menika hukum Brandes II*r, hukum fonem */ə/, hukum fonem */h/, saha hukum fonem */k/. Menawi ingkang gayut kaliyan hukum bunyi asipat sporadis inggih menika metatesis, afresisi, sinkope, apokope, epentensis, saha paragog. 4.
Prosentase kekerabatan basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura inggih menika 55% (110 tembung sakrabat) saking 200 glos Morris Swadesh ingkang kaperang saking basa Jawi ngoko – basa Madura ngoko 48.5% (97 tembung sakrabat); basa Jawi ngoko – basa Madura krama 3% (6 tembung sakrabat) saha basa Jawi krama – basa Madura ngoko 3.5% (7 tembung sakrabat). Prosentase kekerabatan 55% menika kalebet kategori kulawarga basa utawi family. Prosentase basa Jawi ngoko saha basa Madura ngoko langkung kathah amargi boten sedaya basa ngoko wonten basa kramanipun, nanging basa krama ing basa Jawi saha basa Madura mesti wonten basa ngokonipun; saking leksikon Bausastra Jawa saha kamus Madura ugi kathah kapanggihaken basa ngoko. Kajawi menika tingkat tuturipun ing basa Jawi saha basa Madura beda, saengga kekerabatan basa Jawi ngoko – basa Madura krama saha basa Jawi krama – basa Madura ngoko langkung sakedhik.
B. Implikasi Panaliten menika ngrembag kekerabatan basa Jawi saha basa Madura adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan kamus Madura. Salebeting panaliten menika kapanggihaken tembung-tembung basa Jawi saha basa Madura ingkang
80
mirip saha sami swanten kaliyan tegesipun. Tembung-tembung kasebat saged kangginakaken tumrap para paraga pendidikan mliginipun dosen wonten ing pamulangan mliginipun tiyang Jawi ingkang mapan ing Madura menapa tiyang Madura ingkang mapan ing Jawi, saengga saged nggampilaken nyinau bab linguistik konstraktif.
C. Pamrayogi Panaliten ingkang ngrembag bab linguistik historis komparatif taksih sakedhik. Wonten ing panaliten menika panaliti ngginakaken kamus minangka dhasaring panaliten. Awit saking menika kaajab saged dipunrembag malih kanthi mbuktekaken adhedhasar masarakat Jawi saha masarakat Madura.
KAPUSTAKAN Bungin, Burhan. 2012. Analisis Data Penellitian Kualitatif. Jakarta: Raja Grafindo Persada. Fernandes, Inyo Yos. 1994. Lingusistik Historis Komparatif Pengantar di Bidang Teori. Yogyakarta: Pasca Sarjana UGM. Fernandes, Inyo Yos. 1996. Relasi Historis Kekerabatan Bahasa Flores Kajian Linguistik Historis Komparatif Terhadap Sembilan Bahasa di Flores. Flores: Nusa Indah. Keraf , Gorys. 1983. Linguistik Banding Historis. Jakarta : PT Gramedia. Kridalaksana, Harimurti. 2008. Kamus Linguistik. Jakarta : PT. Gramedia Pustaka Utama. Mahsun. 1995. Dialektologi Diakronis Sebuah Pengantar. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press. ______. 2012. Metode Penelitian Bahasa Tahapan Strategi, Metode dan Tekniknya edisi revisi. Jakarta: PT Raja Grafika Persada. ______. 2010. Genolinguistik. Yogyakarta: Pustaka Pelajar. Marsono. 2006. Fonetik. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press. Mulyani, Siti. 2007. Linguistik Historis Komparatif. Yogyakarta: Fakultas Bahasa dan Seni UNY. _________. 2008. Fonologi Bahasa Jawa. Yogyakarta: Kanwa Publiser. Patton, Michael Quinn. 2006. Metode Evaluasi Kualitatif. Alih basa dening Budi Puspo Priyadi. Yogyakarta: Pustaka Pelajar. Prawitra, Adrian. 2009. Kamus Lengkap Bahasa Madura Indonesia. Jakarta: PT Dian Rakyat. Sasangka. 1989. Paramasastra Jawa Gagrag Anyar. Surabaya: PT Citra Jaya Murti. Setiyadi. 2006. Metode Penelitian untuk Pengajaran Bahasa Asing Pendekataan Kuantitatif dan Kualitatif. Yogyakarta: Graha Ilmu.
81
82
Sudaryanto. 1988. Metode Linguistik Bagian Pertama ke Arah Memahami Metode Linguistik. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press. _________. 1988. Metode Linguistik Bagian Kedua Metode dan Aneka Teknik Pengumpulan Data. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press. Tim Balai Bahasa Yogyakarta. 2011. Kamus Basa Jawa Bausastra Jawa Edisi Kedua. Yogyakarta: Kanisius. Tim Tugas Akhir Jurusan. 2012. Suplemen Panduan Penulisan Tugas Akhir Skripsi. Yogyakarta: Jurusan Pendidikan Bahasa Jawa FBS UNY. Tim Tugas Akhir Fakultas. 2012. Panduan Tugas Akhir. Yogyakarta: Fakultas Bahasa dan Seni UNY. Tim Tugas Akhir Universitas. 2011. Pedoman Penulisan Tugas Akhir. Yogyakarta: Universitas Negeri Yogyakarta. Wahidah. 2009. Bahasa Selayar di Pulau Selayar (Kajian Dialektologi dan Linguistik Historis Komparatif). Yogyakarta. Tesis S2 Program Pasca Sarjana Fakultas Ilmu Budaya UGM. Wedhawati dkk. 2006. Tata Bahasa Jawa Mutakhir edisi Revisi. Yogyakarta: Kanisius.
LAMPIRAN
Lampiran 1. Tabel Analisis Kekerabatan Basa Jawi saha Basa Madura Adhedhasar Bausastra Jawa kaliyan Kamus Madura. No
Glos
Fonetis Basa Jawi
Fonetis Basa Madura
1 1
2
3
4
abu
2
air
3
akar
4
alir (me)
5
anak
6
angin
7
anjing
8
apa
9
apung (me)
[awu] (TPBBY,2011:33ngkb) [bañu] (TPBBY,2011:46ngka) [ɔyɔd] (TPBBY,2011:515ngkb) [mili] (TPBBY,2011:267ngka) [ana?] (TPBBY,2011:14ngka) [aŋIn] (TPBBY,2011:18ngkb) [kirI?] (TPBBY,2011:365ngka) [ɔpɔ] (TPBBY,2011:24ngkb) [ŋambaŋ] (TPBBY,2011:318ngka)
[abu] (Pawitra,2009:3lkb) [aεŋ] (Pawitra,2009:7lka) [ramɔ?] (Pawitra,2009:573lka) [mεlεr] (Pawitra,2009:153lkb) [ana?] (Pawitra,2009:18lka) [aŋεn] (Pawitra,2009:21lka) [kεrε?] (Pawitra,2009:298lka) [apa] (Pawitra,2009:26lkb) [ŋambɐŋ] (Pawitra,2009:448lka)
Kekerabatan ( +/- ) 5 +
Buktinipun Kekerabatan 6 [w] /#V1-V2# [b]
Katrangan 7
+ +
[i] /#K1-K2# ≈ [ε] ; [Ø]≈[r] (korespondensi)
+
[I] /#K1-K2#≈[ε]
+ +
[i] /#K1-K2#≈[ε]; [I] /#K1-K2#≈[ε] [ɔ] / ≈[a]
+
[a] /#K1-K2#≈[ɐ]
83
Tabel salajengipun 1 10
2 api
11
asap
12
awan
13
ayah
14
bagaimana
15
baik
16
bakar
17
balik
18
banyak
19
baring
3 [gəni] (TPBBY,2011:225ngka) [kəbUl] (TPBBY,2011:337ngkb) [mεgɔ] (TPBBY,2011:464ngkb) [bapa?] (TPBBY,2011:46ngkb) [kəpiyε] (TPBBY,2011:353ngka) [bəcI?] (TPBBY,2011:54ngka) [ɔbɔŋ] (TPBBY,2011:506ngka) [bali] (TPBBY,2011:41ngka) [akεh] (TPBBY,2011:7ngka) [mlumah] (TPBBY,2011:485ngka)
4 h
[g ənnε] (Pawitra,2009:189lkb) [kəbbhul] (Pawitra,2009:280lkb) [mεghɐ] (Pawitra,2009:415lkb) [bɐpa?] (Pawitra,2009:44lkb) [bɐrɐmma] (Pawitra,2009:44lkb) [bəccε?] (Pawitra,2009:48lkb) [tɔnɔ] (Pawitra,2009:722lkb) [bɐli?] (Pawitra,2009:41lka) [bɐnña?] (Pawitra,2009:43lka) [ghəntaŋ] (Pawitra,2009:189lkb)
5 + + + +
6 [g] /#-≈[g ] ; [i] /-#≈[ε]; [Ø] [n] [Ø] [b]; [b] [bh]; [U] [u] [g] [gh]; [ɔ]/-# ≈[ɐ] [a] /#K1-K2#≈[ɐ]
7
h
+
[I] /#K1-K2#≈[ε] ; [Ø] [c]
+
[a] /#K1-K2#≈[ɐ] ; [Ø] [?]
-
84
Tabel salajengipun 1 20
2 baru
21
basah
22
batu
23
beberapa
24
belah (me)
25
benar
26
bengkak
27
benih
28
berat
29
berenang
30
beri
3
4
[añar] (TPBBY,2011:24ngka) [tələs] (TPBBY,2011:711ngka) [watu] (TPBBY,2011:775ngka) [bagε] (TPBBY,2011:38ngka) [ñigar] (TPBBY,2011:665ngkb) [bənər] (TPBBY,2011:58ngkb) [abUh] [TPBBY,2011:2ngka) [bibIt] (TPBBY,2011:63ngka)
[añar] (Pawitra,2009:26lka) [bɐcca] (Pawitra,2009:36lka) [bɐto] (Pawitra,2009:47lkb) [bɐghi] (Pawitra,2009:37lkb) [abəllɐ] (Pawitra,2009:50lka) [bhənɖər] (Pawitra,2009:65lka) [abu] (Pawitra,2009:3lka) [bhibhit] (Pawitra,2009:67lka)
[abɔt] (TPBBY,2011:2ngka) [ŋlaŋi] (TPBBY,2011:419ngka) [awεh] (TPBBY,2011:33ngka)
[bərrɐ?] (Pawitra,2009:52lkb) [laŋŋoy] (Pawitra,2009:354lkb) [bərri?] (Pawitra,2009:53lka)
5 +
6 (korespondensi)
7
+
[a] [ɐ]; [g] ≈[i]
[gh]; [ε]/-#
+
[b]/#- ≈[bh]; [Ø]
+
[U]
+
[b] / [I]
[u]; [h]
[ɖ] [Ø]
[bh]; [i]
+
[ŋ] >< [ŋ]; [i]/-#≈[oy]
-
85
Tabel salajengipun 1 31
2 berjalan
32
besar
33
bilamana
34
binatang
35
bintang
36
buah
37
bulan
38
bulu
39
bunga
40
bunuh
41
buru (ber)
42
buruk
3 [mlaku] (TPBBY,2011:482ngka) [gəḍε] (TPBBY,2011:216ngkb) [yεn] (TPBBY,2011:791ngkb) [kεwan] (TPBBY,2011:333ngka) [lintaŋ] (TPBBY,2011:439ngka) [buwah] (TPBBY,2011:83ngkb) [rəmbulan] (TPBBY,2011:616ngka) [wulu] (TPBBY,2011:788ngka) [kəmbaŋ] (TPBBY,2011:345ngkb) [pati] (TPBBY,2011:535ngkb) [mburu] (TPBBY,2011:82ngkb) [ɔlɔ] (TPBBY,2011:8ngka)
4 h
[aj ɐlɐn] (Pawitra,2009:225lka) [ghɐsar] (Pawitra,2009:185lka) [mɔn] (Pawitra,2009:430lka) [kεwan] (Pawitra,2009:305lkb) [bintaŋ] (Pawitra,2009:82lka) [buwɐ] (Pawitra,2009:94lka) [bulɐn] (Pawitra,2009:90lkb) [bulu] (Pawitra,2009:91lka) [kəmbhɐŋ] (Pawitra,2009:289lka) [patε] (Pawitra,2009:530lka) [abhuru] (Pawitra,2009:77lka) [jhubɐ?] (Pawitra,2009:238lka)
5 -
6
7
+
(korespondensi)
+
[l]/#-≈[b]
+
[a]
+ +
[a]/#K1-K2#≈[ɐ]; [r][ə][m] [Ø] [w]/#-≈[b]
+
[a]
+
[i]/-#≈[ε]
+
Nasal [m]
[ɐ] ; [h]
[ɐ]; [b]
[Ø]
[bh]
[a]; [b]
[bh]
-
86
Tabel salajengipun 1 43
2 burung
44
busuk
45
cacing
46
cium
47
cuci
48
daging
49
dan
50
danau
51
darah
52
datang
53
daun
54
debu
3
4
[manU?] (TPBBY,2011:459ngka) [bɔsɔ?] (TPBBY,2011:73ngkb) [cacIŋ] (TPBBY,2011:85ngkb) [ambUŋ] (TPBBY,2011:12ngka) [umbah] (TPBBY,2011:750ngkb) [dagIŋ] (TPBBY,2011:129ngka)
[manɔ?] (Pawitra,2009:407lkb) [buccɔ?] (Pawitra,2009:88lkb) [cacεŋ] (Pawitra,2009:97lka) [ambhuŋ] (Pawitra,2009:15aka) [bɐsso] (Pawitra,2009:47lka) [dhɐghiŋ] (Pawitra,2009:131lkb)
[karo] (TPBBY,2011:325ngkb) [tlɔgɔ] (TPBBY,2011:726ngka) [darah] (TPBBY,2011:130ngkb) [ḍatəŋ] (TPBBY,2011:139kka) [gɔḍɔŋ] (TPBBY,2011:241ngkb) [ablU?] (TPBBY,2011:2ngka)
[mɔsɔ] (Pawitra,2009:433lkb) [tεlaghɐ] (Pawitra,2009:700lka) [dɐrɐ] (Pawitra,2009:127lkb) [ɖɐtəŋ] (Pawitra,2009:128lka) [ɖɐun] (Pawitra,2009:128lka) [abu] (Pawitra,2009:3lkb)
5 +
6 [U] /#K1-K2#≈[ɔ]
+
[ɔ] [u]; [s] [c]; [Ø] [c] [I] /#K1-K2#≈[ε]
+ +
7
[b] [bh]; [U] [u]
ngoko-krama
+
[d]/#-≈[dh]; [a] /#K1K2#≈[ɐ]; [I] [i]; [g] [gh]
-
+
[g] [gh]; [ɔ] [ɐ]; [ɔ] [a]; [Ø] [ε] [a] [ɐ]; [h] [Ø]
+
[a]
+
krama-ngoko
[ɐ]
+
[l] [?] [Ø]; [U]
[u]
87
Tabel salajengipun 1 55
2 dekat
56
dengan
57
dengar
58
di dalam
59
di mana
60
di sini
61
di situ
62
di pada
63
dingin
64
diri (ber)
65
dorong
3
4
[cəpa?] (TPBBY,2011:104ngkb) [karo] (TPBBY,2011:325ngkb) [kruŋu] (TPBBY,2011:399ngka) [jəro] (TPBBY,2011:298ngka) [əndi] (TPBBY,2011:185ngkb) [kεnε] (TPBBY,2011:332ngka) [kɔnɔ] (TPBBY,2011:319ngkb)
[səmma?] (Pawitra,2009:638lka) [bɐn] (Pawitra,2009:42lka) [kεɖiŋ] (Pawitra,2009:283lkb) [ɖɐləm] (Pawitra,2009:126lkb) [kamma] (Pawitra,2009:262lkb) [ɖinto] (Pawitra,2009:146lka) [kanna?] (Pawitra,2009:266lka)
[iŋ] (TPBBY,2011:270ngkb) [aḍəm] (TPBBY,2011:3ngkb) [adəg] (TPBBY,2011:3ngkb) [surUŋ] (TPBBY,2011:690ngka)
[nəŋ] (Pawitra,2009:444lkb) [ɖiŋεn] (Pawitra,2009:145lkb) [majhəŋ] (Pawitra,2009:397lkb) [sɔrɔŋ] (Pawitra,2009:667lkb)
5 -
6
7
+
[ɔ] /
+
[n] [?] [i] [ə]; [Ø]
[a]; [Ø] [n]
+
[u] /#K1-K2#≈[ɔ]; [U] /#K1-K2#[ɔ]
88
Tabel salajengipun 1 66
2 dua
67
duduk
68
ekor
69
empat
70
engkau
71
gali
72
garam
73
garuk
74
gemuk
75
gigi
76
gigit
77
gosok
3 [lɔrɔ] (TPBBY,2011:443ngka) [luŋgUh] (TPBBY,2011:446ngkb) [buntUt] (TPBBY,2011:82ngka) [papat] (TPBBY,2011:529ngkb) [kɔwε] (TPBBY,2011:386ngkb) [bəgal] (TPBBY,2011:51ngka) [uyah] (TPBBY,2011:765ngka) [garU?] (TPBBY,2011:208ngka) [ləmu] (TPBBY,2011:433ngka) [gigi] (TPBBY,2011:230ngka) [cɔkɔt] (TPBBY,2011:117ngkb) [gɔsɔ?] (TPBBY,2011:245ngkb)
4 [duwa?] (Pawitra,2009:148lkb) [lɔŋghu] (Pawitra,2009:386aka) [buntɔ?] (Pawitra,2009:9lkb) [əmpa?] (Pawitra,2009:157lka) [bɐ?ən] (Pawitra,2009:35lka) [gh ɐli] (Pawitra,2009:178lka) [bujɐ] (Pawitra,2009:89lkb) [ghɐru] (Pawitra,2009:184lkb) [ləmpɔ] (Pawitra,2009:371lka) [ghighi] (Pawitra, 193lka) [kεkkε?] (Pawitra,2009:285lkb) [gɔsɔ?] (Pawitra,2009:210lkb)
5 + +
6
[u] /#K1-K2#[ɔ]; [U] [u]; [g] [gh]; [h] [Ø] [U] [ɔ]; [t]/-#≈[?]
7
ngoko-krama
-
+
[g]/#- ≈[gh]; [a] [ɐ]; [U] [u]; [?] [Ø] [u]/-#≈[ɔ]; [Ø] [p]
+
[g] /
+
[gh]
+
(korespondensi)
89
Tabel salajengipun 1 78
2 gunung
79
hantam
80
hapus
81
hati
82
hidung
83
hidup
84
hijau
85
hisap
86
hitam
87
hitung
88
hujan
89
hutan
3 [gunUŋ] (TPBBY,2011:257ngkb) [antəm] (TPBBY,2011:22ngkb) [kɔsɔ?] (TPBBY,2011:385ngka) [ati] (TPBBY,2011:31ngka) [irUŋ] (TPBBY,2011:274ngka) [urIp] (TPBBY,2011:761ngka) [ijɔ] (TPBBY,2011:265ngkb) [isəp] (TPBBY,2011:274ngkb) [irəŋ] (TPBBY,2011:273ngkb) [εtUŋ] (TPBBY,2011:171ngka) [udan] (TPBBY,2011:743ngkb) [alas] (TPBBY,2011:8ngkb)
4 h
[g unɔŋ] (Pawitra,2009:205lkb) [antəm] (Pawitra,2009:25lka) [kɔsɔk] (Pawitra,2009:329lka) [atε] (Pawitra,2009:32lkb) [εlɔŋ] (Pawitra,2009:154lkb) [ɔrεp] (Pawitra,2009:505lka) [bhiru] (Pawitra,2009:68lkb) [εsəp] (Pawitra,2009:163lkb) [εrəŋ] (Pawitra,2009:162lkb) [εtɔŋ] (Pawitra,2009:165lka) [ɔjhɐn] (Pawitra,2009:492lka) [alas] (Pawitra,2009:12lkb)
5 +
6
+
[g]/#-≈[g ]; [U] /#K1-K2#≈[ɔ] (korespondensi)
+
[?]/-#≈[k]
+
[i]/-#≈[ε]
+
[i]/#-≈[ε]; [r] [l]; [U] [ɔ] [u]/#-≈[ɔ]; [I] /#K1K2#≈[ε]
+
7
h
+
[i]/#-≈[ε]
+
[i]/#-≈[ε]
+
[U] /#K1-K2#≈[ɔ]
+
[u]/#-[ɔ]; [d] [jh]; [a] [ɐ] (korespondensi)
+
90
Tabel salajengipun 1 90
2 ia
91
ibu
92
ikan
93
ikat
94
ini
95
isteri
96
itu
97
jahit
98
jalan
99
jantung
100 jatuh 101 jauh
3 [ḍεwεkε] (TPBBY,2011:143ngka) [əmbɔ?] (TPBBY,2011:181ngka) [iwa?] (TPBBY,2011:276ngka) [ikət] (TPBBY,2011:266ngka) [iki] (TPBBY,2011:266ngka) [bɔjɔ] (TPBBY,2011:71ngkb) [kuwi] (TPBBY,2011:411ngkb) [jaIt] (TPBBY,2011:279ngka) [dalan] (TPBBY,2011:129ngka) [jantUŋ] (TPBBY,2011:284ngkb) [tibɔ] (TPBBY,2011:722ngka) [adɔh] (TPBBY,2011:4ngkb)
4 [əmbu?] (Pawitra,2009:156lka) [jhukɔ?] (Pawitra,2009:239lkb) [εka?] (Pawitra,2009:239lkb) [jriyɐ] (Pawitra,2009:244lka) [binε] (Pawitra,2009:81lka) [ruwa] (Pawitra,2009:549lkb) [jhai?] (Pawitra,2009:224lka) [jhɐlɐn] (Pawitra,2009:225lka) [jɐntɔŋ] (Pawitra,2009:221lka) [labu] (Pawitra,2099:343lka) [jhɐu] (Pawitra,2009:231lkb)
5 +
6
7
[ɔ] /#K1-K2#≈[u]
+
[i]/#-≈[ε]; [ə] [t] /-#≈[?]
[a];
+ + +
[j]/#-≈[jh]; [t]/-#≈[?]; [I] [i] [d]/#-≈[jh]; [a] [ɐ] [a] /#K1-K2#≈[ɐ]; [U] /#K1-K2#≈[ɔ]
-
91
Tabel salajengipun 1 2 102 kabut 103 kaki 104 kalau 105 kami,kita 106 kamu 107 kanan 108 karena 109 kata (ber) 110 kecil 111 kelahi (ber) 112 kepala 113 kering 114 kiri
3 [pəḍut] (TPBBY,2011:542ngkb) [suku] (TPBBY,2011:684kka) [yεn] (TPBBY,2011:791ngkb) [kɔwε] (TPBBY,2011:386ngkb) [təŋən] (TPBBY,2011:714ngka) [amargɔ] (TPBBY,2011:10ngka) [ŋucap] (TPBBY,2011:743ngka) [cilI?] (TPBBY,2011:109ngkb) [gəlut] (TPBBY,2011:220ngkb) [sirah] (TPBBY,2011:669kkb) [garIŋ] (TPBBY,2011:207kkb) [kiwɔ] (TPBBY,2011:366ngka)
4 [uwɐ?] (Pawitra,2009:231lkb) [sɔko] (Pawitra,2009:660lka) [mɔn] (Pawitra,2009:430lka) [bɐ?ən] (Pawitra,2009:35lka) [kaŋan] (Pawitra,2009:265lka) [amarghɐ] (Pawitra,2009:15lka) [ŋɔca?] (Pawitra,2009:457lkb) [kεnε?] (Pawitra,2009:293lkb) [atɔkar] (Pawitra,2009:716lka) [sεra] (Pawitra,2009:716lka) [ghɐriŋ] (Pawitra,2009:184lka) [kacεr] (Pawitra,2009:350lka)
5 +
6
[u] /#K1-K2#≈[ɔ]; [u]/-#≈[o]
7
krama-ngoko
[gh]; [ɔ]/-#≈[ɐ]
+
[g]
+
[u] /#K1-K2#≈[ɔ]; [p]/#≈[?]
+ +
[i] /#K1-K2#≈[ε]; [h] [Ø] [g]/#-≈[gh]; [a] [ɐ] [I] /#K1-K2#≈[i]
krama-ngoko
-
92
Tabel salajengipun 1 2 115 kotor 116 kuku 117 kulit 118 kuning 119 kutu 120 lain 121 langit 122 laut 123 lebar 124 leher 125 lelaki 126 lempar
3 [rəgəd] (TPBBY,2011:615ngka) [kuku] (TPBBY,2011:401ngkb) [kulIt] (TPBBY,2011:402ngkb) [kunIŋ] (TPBBY,2011:408ngka) [tumɔ] (TPBBY,2011:736ngka) [liyɔ] (TPBBY,2011:440ngka) [laŋIt] (TPBBY,2011:419ngka) [səgɔrɔ] (TPBBY,2011:652ngka) [jəmbar] (TPBBY,2011:293ngkb) [gulu] (TPBBY,2011:256ngka) [lanaŋ] (TPBBY,2011:418ngka) [balaŋ] (TPBBY,2011:40ngkb)
4 [kɔtɔr] (Pawitra,2009:330lkb) [kɔkɔ] (Pawitra,2009:316lkb) [kɔlε?] (Pawitra,2009:317lkb) [kɔnεŋ] (Pawitra,2009:322lkb) [kɔtɔ] (Pawitra,2009:330lkb) [laεn] (Pawitra,2009:344lkb) [laŋŋε?] (Pawitra,2009:354lkb) [saghɐrɐ] (Pawitra,2009:600lka) [lεbar] (Pawitra2009:361lka) [ghulu] (Pawitra,2009:203aka) [lakε?] (Pawitra,2009:347lkb) [tambu?] (Pawitra,2009:683lka)
5 -
6
7
+
[u] /
+
[u] /#K1-K2#≈[ɔ]; [I] [ε]; [t]/-#≈[?] [u] /#K1-K2#≈[ɔ]; [I] /#K1-K2#≈[ε]
+
[ɔ]
+ +
[I] [ε]; [t]/-#≈[?]; [Ø] [ŋ] [ə] [a] ; [g] [gh]; [ɔ]/-#≈[ɐ]
+
[g]/#-≈[gh]
ngoko-krama
-
93
Tabel salajengipun 1 2 127 licin 128 lidah 129 lihat 130 lima 131 ludah 132 lurus 133 lutut 134 main 135 makan 136 malam 137 mata 138 matahari
3 [luñu] (TPBBY,2011:447ngkb) [ilat] (TPBBY,2011:267ngka) [dələŋ] (TPBBY,2011:133ngkb) [limɔ] (TPBBY,2011:437ngka) [idu] (TPBBY,2011:264ngkb) [lurus] (TPBBY,2011:448ngka) [ḍəŋkUl] (TPBBY,2011:146ngkb) [dɔlanan] (TPBBY,2011:159ngka) [maŋan] (TPBBY,2011:456ngka) [maləm] (TPBBY,2011:453ngkb) [mɔtɔ] (TPBBY,2011:462ngkb) [srəŋεŋε] (TPBBY,2011:679ngkb)
4 [lεcεn] (Pawitra,2009:363lkb) [εlat] (Pawitra,2009:153akb) [jhəlliŋ] (Pawitra,2011:233lka) [ləma] (Pawitra,2009:368lkb) [εdhu] (Pawitra,2009:151akb) [lɔrɔs] (Pawitra,2009:389lka) [tɔ?ɔt] (Pawitra,2009:714lka) [maεn] (Pawitra,2009:396lka) [kakan] (Pawitra,2009:253lka) [maləm] (Pawitra,2009:399lkb) [mata] (Pawitra,2009:413lkb) [mataarε] (Pawitra,2009:413lkb)
5 +
6
7
[i]/#-≈[ε]
ngoko-krama
[i] /#K1-K2#≈[ə]; [ɔ]/-#≈[a] [i]/#-≈[ε]; [d] [dh] [u] /#K1-K2#≈[ɔ]
ngoko-krama
+ + + + +
(korespondensi) [ɔ] /
[a]
-
94
Tabel salajengipun 1 2 139 mati 140 merah 141 mereka 142 minum 143 mulut 144 muntah 145 nama 146 napas 147 nyanyi 148 orang 149 panas 150 panjang
3 [pati] (TPBBY,2011:535ngkb) [abaŋ] (TPBBY,2011:1ngkb) [ŋɔmbə] (TPBBY,2011:509ngka) [lambε] (TPBBY,2011:417ngka) [mutah] (TPBBY,2011:495ngka) [nɔmɔ] (TPBBY,2011:497kkb) [napas] (TPBBY,2011:498ngka) [nəmbaŋ] (TPBBY,2011:712ngka) [wɔŋ] (TPBBY,2011:786ngkb) [panas] (TPBBY,2011:523ngkb) [pañjaŋ] (TPBBY,2011:528kka)
4 [matε] (Pawitra,2009:414lka) [mεra] (Pawitra,2009:423lka) [ŋεnɔm] (Pawitra,2009:454lkb) [cɔlɔ?] (Pawitra,2009:118lkb) [ŋɔta] (Pawitra,2009:461lkb) [ñama] (Pawitra,2009:469lkb) [napas] (Pawitra,2009:441lkb) [nəmbhɐŋ] (Pawitra,2009:441lkb) [ɔrεŋ] (Pawitra,2009:504lkb) [panas] (Pawitra,2009:518lka) [lañjhɐŋ] (Pawitra,2009:355lka)
5 +
6
7
[p]/#-≈[m]; [i]/-#≈[ε]
-
+
Nasal [m] [ŋ]; [u] [h] [Ø] Nasal [n]/#-≈[ñ]; [ɔ]
+
(korespondensi)
+
+
[a]
[ɐ]; [b]
[ɔ]; [a]
krama-ngoko
[bh]
+ +
(korespondensi) [p]/#-≈[l]; [j] [ɐ]
[jh]; [a]
krama-ngoko
95
Tabel salajengipun 1 2 151 pasir 152 pegang 153 pendek 154 peras 155 perempuan 156 perut 157 pikir 158 pohon 159 potong 160
punggung
161
pusar
162
putih
3 [pasIr] (TPBBY,2011:533ngkb) [cəkəl] (TPBBY,2011:98ngkb) [cənḍa?] (YPBBY,2011:101ngkb) [pərəs] (TPBBY,2011:548ngkb) [wεdɔ?] (TPBBY,2011:768ngkb) [wətəŋ] (TPBBY,2011:780ngka) [pikIr] (TPBBY,2011:555ngka) [wIt] (TPBBY,2011:785ngka) [pɔtɔŋ] (TPBBY,2011:576ngka) [gəgər] (TPBBY,2011:218ngkb) [pusər] (TPBBY,2011:597ngkb) [putIh] (TPBBY,2011:598ngkb)
4 [pasεr] (Pawitra,2009:529lka) [təgghu] (Pawitra,2009:698lka) [cənɖhə?] (Pawitra,2009:111lka) [pεrεt] (Pawitra,2009:544lka) [binε?] (Pawitra,2009:81lkb) [tabu?] (Pawitra,2009:675lkb) [pεkkεr] (Pawitra,2009:534lkb) [bhuŋka] (Prawitra A,2009:75lkb) [pɔtɔŋ] (Pawitra,2009:562lka) [blɐkaŋ] (Pawitra,2009:84lka) [pɔsər] (Pawitra,2009:560lkb) [pɔtε] (Pawitra,2009:560lkb)
5 +
6 [I] /#K1-K2#≈[ε]
7
+
[ḍ]
[ ɖh ]; [a]
[ə]
+
[i] /#K1-K2#≈[ε]; [I] /#K1K2# ≈[ε]; [Ø] [k]
+
(korespondensi)
+
[u] /#K1-K2#≈[ɔ]
+
[u] /#K1-K2#≈[ɔ]; [I] [ε]; [h] [Ø]
96
Tabel salajengipun 1 163
2 rambut
164
rumput
165
satu
166
saya
167
sayap
168
sedikit
169
sempit
170
semua
171
siang
172
siapa
173
suami
174
sungai
3 [rambUt] (TPBBY,2011:604ngka) [sukət] (TPPBY,2011:683ngkb) [siji] (TPBBY,2011:265ngkb) [aku] (TPBBY,2011:8ngka) [suwiwi] (TPBBY,2011:692ngkb) [sakəḍI?] (TPBBY,2011:642kka) [ciyUt] (TPBBY,2011:112ngka) [kabεh] (TPBBY,2011:311ngka) [siyaŋ] (TPBBY,2011:671kka) [sɔpɔ] (TPBBY,2011:639ngka) [bɔjɔ] (TPBBY,2011:71ngkb) [kali] (TPBBY,2011:317ngka)
4 h
[ramb ut] (Pawitra,2009:572akb) [rəbbhɐ] (Pawitra,2009:578lka) [sittUŋ] (Pawitra,2009:654lkb) [əŋkɔ?] (Pawitra,2009:159lka) [bɐŋbɐŋ] (Pawitra,2009:42lkb) [sakɔdhi?] (Pawitra,2009:603lkb) [cupi?] (Pawitra,2009:124lka) [kabbhi] (Pawitra,2009:248lka) [siyaŋ] (Pawitra,2009:654lkb) [sapa] (Pawitra,2009:619lkb) [lakε] (Pawitra,2009:347lka) [soŋay] (Pawitra,2009:664lka)
5 +
6
7 ngoko-krama
h
[b] [b ]; [U] [u]
[dh ]; [I]
krama-ngoko
+
[b] [bh]; [ε] [i]; [h] [Ø]; [Ø] [b] (korespondensi)
krama-ngoko
+
[ɔ] /
+
[ə] [i]
[ɔ]; [ḍ]
+
[a]
-
97
Tabel salajengipun 1 175
2 tahu
176
tahun
177
tajam
178
takut
179
tali
180
tanah
181
tangan
182
tarik
183
tebal
184
telinga
185
telur
186
terbang
3 [rεti] (TPBBY,2011:619ngka) [taUn] (TPBBY,2011:705ngkb) [lanḍəp] (TPBBY,2011:418ngkb) [wədi] (TPBBY,2011:778ngka) [tali] (TPBBY,2011:696ngka) [tanah] (TPBBY,2011:699ngka) [taŋan] (TPBBY,2011:700ngka) [tarI?] (TPBBY,2011:704ngka) [kandəl] (TPBBY,2011:320ngka) [kupIŋ] (TPBBY,2011:408ngkb) [ənḍog] (TPBBY,2011:185ngkb) [mabUr] (TPBBY,2011:449ngka)
4 [taɔ] (Pawitra,2009:689lkb) [taɔn] (Pawitra,2009:690lka) [tajhəm] (Pawitra,2009:677lkb) [kəddi?] (Pawitra,2009:283lka) [talε] (Pawitra,2009:679lkb) [tana] (Pawitra,2009:685lka) [tanaŋ] (Pawitra,2009:686lkb) [tarεk] (Pawitra,2009:692lka) [kandhəl] (Pawitra,2009:264lkb) [kɔpεŋ] (Pawitra,2009:324lkb) [təllɔr] (Pawitra,2009:701lkb) [ŋɔbuk] (Pawitra,2009:457lkb)
5 +
6
[U]
7
[ɔ]
+
[w]/#-≈[k]; [Ø]
+
[i]/-#≈[ε]
+
[h]
+
[ŋ] >< [n]
+
[I] /#K1-K2#≈[ε]; [?]/-# ≈[k] [d] [dh]
+ +
[d] [?]
[Ø]
[u] /#K1-K2#≈[ɔ] ;[I] /#K1-K2#≈[ε]
-
98
Tabel salajengipun 1 187
2 tertawa
188
tetek
189
tidak
190
tidur
191
tiga
192
tikam (me)
193
tipis
194
tiup
195
tongkat
196
tua
197
tulang
198
tumpul
3 [ŋguyu] (TPBBY,2011:260ngka) [susu] (TPBBY,2011:690ngkb) [ora] (TPBBY,2011:513ngkb) [turu] (TPBBY,2011:739ngkb) [təlu] (TPBBY,2011:711ngka) [nubru?] (TPBBY,2011:734ngka) [tipIs] (TPBBY,2011:724ngkb) [səbUl] (TPBBY,2011:650ngkb) [tɔŋkat] (TPBBY,2011:729ngkb) [tuwɔ] (TPBBY,2011:741ngka) [balUŋ] (TPBBY,2011:41ngkb) [bujəl] (TPBBY,2011:79ngka)
4 h
[g əlla?] (Pawitra,2009:187lkb) [sɔsɔ] (Pawitra,2009:668lkb) [əñjɐ?] (Pawitra,2009:159lkb) [tεɖuŋ] (Pawitra,2009:697lkb) [təllɔ] (Pawitra,2009:701lka) [jhujjhu] (Pawitra,2009:239lka) [tεpεs] (Pawitra,2009:708lkb) [srεpɔ] (Pawitra,2009:670lkb) [tɔŋkət] (Pawitra,2009:721lkb) [tuwa] (Pawitra,2009:728lkb) [tɔlaŋ] (Pawitra,2009:716lkb) [tɔmpɔl] (Pawitra,2009:720lka)
5 +
6
[u] /
7
[ɔ]
+
[u]/-#≈[ɔ]; [Ø]
[l]
+
[i] /#K1-K2# ≈[ε]; [I] /#K1-K2#≈[ε]
+
[a] /#K1-K2#≈[ə]
+
[ɔ]/-#≈[a]
-
99
Tabel salajengipun 1 199
2 ular
200
usus
[ulɔ] (TPBBY,2011:747ngka) [usus] (TPBBY,2011:743ngkb)
Katrangan 1 2 3 4 5 6 7
3
4 [ɔlar] (Pawitra,2009:494lkb) [ɔsɔs] (Pawitra,2009:507lka)
5 +
6
[u] /
7
[ɔ]
:
: Nomer : Glos : Fonetis Basa Jawi : Fonetis Basa Madura : Kekerabatan (+/-) : Bukti Kekerabatan : Katrangan
100
