Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer
Colofon Uitgave Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer Postbus 12651 2500 DP Den Haag Vormgeving Teresa Jonkman (BNO) Druk Facilitaire dienst - Multimedia Deze brochure is gedrukt op gerecycled papier. Mei 2000
Iepen en iepziekte
Iepen en iepziekte
weLkom
. 1
Inhoud Voorwoord 5 Hoe herkent u de iep?
7
Hoe herkent u de zieke iep?
9
Hoe wordt de iep ziek?
9
Hoe bestrijdt de gemeente de iepziekte?
13
Hoe kan de ziekte worden voorkomen?
14
Hoe kunt u helpen?
15
inhoud
iepen en iepziekte
Informatie 16
.
.
2
3
De iep is voor het Haagse stadsgezicht al eeuwenlang een zeer karakteristieke boom. De boom is goed bestand tegen wind en, dat is in Den Haag erg belangrijk, tegen zeewind. Bovendien is de iep redelijk goed bestand tegen luchtverontreiniging en stelt hij betrekkelijk weinig eisen aan de grond. De iep is een boom die zich ook in een stad goed ontwikkelt en uitgroeit tot een boom van aanzien en omvang. Daarom kunt u deze boomsoort in heel veel straten van Den Haag aantreffen. Verspreid over de stad staan er alleen al op straat zo’n 20.000. Helaas bedreigt de iepziekte deze bomen. In Nederland werd de iepziekte in 1919 voor het eerst ontdekt. Vanaf die tijd is er veel onderzoek verricht naar bestrijdingsmethoden en naar iepensoorten die resistent zijn tegen de iepziekte. Ondanks al deze inspanningen sneuvelen er iedere zomer nog vele duizenden iepen. Ook de gemeente Den Haag doet er alles aan om deze gevreesde ziekte uit te bannen. Dat lukt waarschijnlijk nooit helemaal. U kunt echter een zinvolle bijdrage leveren aan de bestrijding van de iepziekte. Hoe u dat kunt doen, leest u in deze brochure waarin ook staat hoe u de iep en de iepziekte kunt herkennen.
voorwoord
iepen en iepziekte
Voorwoord
.
.
4
5
Hoe herkent u de iep?
a
iepen en iepziekte
. 6
a
Het zaad van de iep, de ‘iependubbeltjes’
b Een gezonde stam c
Ongelijke bladvoet
c
hoe herkent u de iep?
b
Zoals u op de onderstaande afbeelding kunt zien, zijn de beide bladhelften niet even groot. Ook beginnen ze niet op dezelfde plaats aan het steeltje. Dit noemen we wel een ongelijke bladvoet. Het blad is min of meer ovaal, eindigt puntig en de rand van het blad is gekarteld. De iep is de enige boom met zo’n soort blad. Ook kunt u de iep herkennen aan de zaadjes. Ze lijken op dubbeltjes en daarom worden ze ook wel ‘iependubbeltjes’ genoemd. De zaadjes vallen in mei uit de boom en dan liggen de straten er vol mee.
. 7
Hoe herkent u een zieke iep? Iepziekte is een verwelkingziekte, dat betekent dat de bladeren verdorren en de boom afsterft. U kunt een zieke iep herkennen aan de herfstverschijnselen die midden in de zomer optreden. De bladeren worden dan geel en bruin en vallen van de boom. Na verloop van tijd zie je dat in een steeds groter deel van de kroon het blad verkleurt en de boom wordt dan helemaal kaal. Aan het eind van de kale takken blijven dan nog een of twee verdorde blaadjes zitten. Als u deze zogenoemde ‘vaantjes’ ziet, weet u zeker dat de boom aangetast is door de iepziekte. Als u bij een zieke iep, met een scherp mes een deel van een aangetaste tak afsnijdt, ziet u een ring van donkerbruine tot zwarte stippen in de buitenste jaarring.
a
Zieke iepen
iepen en iepziekte
b Donkere verkleuring in de buitenste jaarring
. 8
b
Hoe wordt de iep ziek? Alle bomen hebben houtvaten. Dat zijn de ‘bloedvaten’ van de boom. Bij een iep met de iepziekte zijn de houtvaten in de stam en de takken verstopt door een schimmel (een soort trombose). Deze verstopping verstoort de sapstroom tussen de wortels en alle overige delen van de boom. De bladeren krijgen dan geen water en voedingsstoffen meer. De boom is ten dode opgeschreven. Dit proces kan zich binnen enkele weken voltrekken.
hoe herkent u een zieke iep?
a
. 9
De houtvaten raken verstopt, hetgeen te zien is aan een donkere (bruinige) verkleuring
Kever vliegt naar gezonde iep en vreet de bast weg in de oksel van twijgen (meestal 2 à 3jarigen) Kever vliegt naar kwijnende iep om eieren te leggen
De iepziekte wordt verspreid door de iepenspintkever. Deze vliegende kevertjes leggen hun eitjes onder de schors van zieke of dode iepen. Een kevertje legt meer dan honderd eitjes. Wanneer deze uitkomen, maken de larven horizontale gangen vlak onder de bast. De larven verpoppen zich, waarna de jonge kevers in mei tot september bij mooi weer uitvliegen. Zij vliegen naar de toppen van gezonde iepen in de buurt, vreten van de bast in de oksels van de takken en brengen zo de schimmel over op gezonde iepen. In warme zomers kan zich meer dan één generatie ontwikkelen.
Kever 3 x werkelijke grootte Twijgen sterven af Larve 3 x werkelijke grootte
Larve ontwikkelt zich Patroon van de larvengangen onder de bast 1/12 werkelijke grootte Kever ander
De boom sterft legt eieren in dood iepenhout
. 10
Ziekte verspreidt zich verder over de boom
b
a
a
Ook wordt de iepziekte verspreid via de wortels. Als de wortels van een zieke iep ‘contact’ hebben met de wortels van een gezonde iep, wordt de gezonde iep besmet. Alleen tijdig rooien van de zieke iep kan voorkomen dat een gezonde ‘buurman’ wordt besmet. Om ervoor te zorgen dat niet een hele rij iepen op deze manier wordt aangetast (oproleffect) offert de gemeente soms een gezonde iep op. Door tussen de zieke iep en de overige iepen een boom extra weg te halen is de kans zeer groot dat het oproleffect stopt.
c
.
De levenscyclus van de iepenspintkever
11
b Boorgangen van de larven c
De iepenspintkever
d
Wortelcontact
hoe wordt de iep ziek?
iepen en iepziekte
Ook in openhaardhout van ongeschilde iepen
d
Hoe bestrijdt de gemeente de iepziekte?
.
c
b
12
a
Injecteren van gezonde iepen
b Gezonde iep in het voorjaar c
en in de winter
hoe BeStriJdt de Gemeente de iepziekte?
Iepen en iepziekte
a
De iepziekte wordt bestreden door de iepenspintkever zoveel mogelijk broedgelegenheid te ontnemen. Op deze manier blijven de aantallen kevers laag waardoor de kans op infectie van gezonde bomen terugloopt of wordt voorkomen. Dit betekent dat alle kwijnende en reeds aangetaste iepen zo snel mogelijk moeten worden opgespoord en verwijderd. Gebeurt dit niet dan leggen de kevers weer hun eitjes in de zieke bomen waardoor hun aantal explosief toeneemt. De dienst Stadsbeheer controleert ieder jaar alle iepen in Den Haag. Tussen mei en september worden de iepen twee maal geïnspecteerd. Niet alleen de ‘openbare’ iepen worden aan een inspectie onderworpen. De dienst Stadsbeheer controleert ook iepen op particulier terrein. Als een zieke of kwijnende boom bij een particulier wordt aangetroffen, krijgt de eigenaar van de boom schriftelijk bericht van de dienst Stadsbeheer. De eigenaar moet dan de zieke boom zo snel mogelijk (laten) rooien. Als de eigenaar de boom niet weghaalt, dan rooit de gemeente de boom. De kosten komen dan voor rekening van de eigenaar. In de Bomenverordening staat, dat de gemeente dat mag doen, om te voorkomen dat gezonde bomen ziek worden. Ook staat in de Bomenverordening dat voor het rooien van een zieke iep geen kapvergunning nodig is, zodat er snel gehandeld kan worden. Om te voorkomen dat de kevers alsnog hun eitjes onder
.
13
de schors leggen, moet na het kappen direct de schors van het iepenhout worden afgehaald en worden vernietigd. Het is daarom zelfs verboden om ongeschild iepenhout te bewaren, ook al is het hout van een gezonde iep.
Hoe kunt u helpen? ■
Hebt u een zieke iep gezien, neemt u dan contact op met de dienst Stadsbeheer. De telefoonnummers staan in deze brochure vermeld.
■
Hoe kan de ziekte worden voorkomen?
Bewaar geen ongeschild iepenhout in uw tuin (bijvoorbeeld openhaardhout). Voorkom dat hierdoor een broedhaard van
. 14
van ongeschild iepenhout strafbaar. Dus ook als u voor een gezonde iep een kapvergunning heeft gekregen dan mag u het hout alleen bewaren als u de schors direct verwijdert. De schors moet dan in een dichte vuilniszak worden afgevoerd naar de vuilverbranding. hoe kan de ziekte worden voorkomen?
iepen en iepziekte
jonge iepenspintkevers ontstaat. Bovendien is het hebben
Om de iepziekte te voorkomen kunnen gezonde iepen geïnjecteerd worden. Het is een methode die te vergelijken is met een griepprik bij mensen. Ieder voorjaar krijgen een groot aantal iepen met een soort injectiespuit een prik. Dit is een dure methode omdat de prik ieder jaar herhaald moet worden. Daarom krijgen alleen de meest waardevolle iepen (ca. 10.000 stuks) deze behandeling. Dit injectiemiddel voorkomt dat de iepenspintkever de boom aantast. Dit middel voorkomt echter niet de besmetting via de wortels. Zoals u al eerder in deze brochure heeft kunnen lezen is een iep een boom die in de stad goed functioneert. Er zijn helaas weinig andere boomsoorten die het in een stedelijke omgeving en dicht bij de kust zo goed doen. Als de dienst Stadsbeheer toch kiest voor het herplanten van iepen dan wordt gekozen voor soorten die, tot op heden, resistent zijn gebleken tegen de iepziekte. Dat betekent dat zij deze gevreesde ziekte, voor zover nu bekend, niet kunnen krijgen.
. Door het oproleffect is ook de derde iep aangetast
15
Informatie Heeft u nog vragen over de iepziekte of heeft u een zieke iep gezien neemt u dan contact op met de dienst Stadsbeheer, bij voorkeur het stadsdeelkantoor van het stadsdeel waarin u woont.
Stadsdeel Loosduinen | 070 - 353 79 50 Stadsdeel Segbroek | 070 - 353 57 50 Stadsdeel Centrum | 070 - 353 63 53 Stadsdeel Haagse Hout | 070 - 353 58 50 Stadsdeel Escamp | 070 - 353 59 50 Stadsdeel Scheveningen | 070 - 353 56 50 Stadsdeel Laak | 070 - 353 77 03
iepen en iepziekte
Stedelijke Structuren | 070 - 355 39 98
. 16
Grote Groengebieden
