HEEMKUNDEKRING DE HEERLIJKHEID OOSTERHOUT

HEEMKUNDEKRING DE HEERLIJKHEID OOSTERHOUT

2011

nr 3

Wilt u hier uw advertentie ? Ook een halve pagina is mogelijk. Neemt dan kontakt op met de heemkundekring

‘de Heerlijkheid Oosterhout’ e-mail: [email protected]

1 Mededelingenblad van de heemkundekring “DE HEERLIJKHEID OOSTERHOUT” 35e jaargang, nummer 3

Inhoud van dit nummer

2011 pag.: 1

In memoriam Ad Gorissen.......................................................... 2  Mededelingen uit het bestuur...................................................... 4  Organisatie heemkundekring ...................................................... 5  Najaarstentoonstelling 2011........................................................ 7  Martin van Halderen en Piet van Beek Op de koffie bij ........................................................................... 8  Simon Burggraaf Genealogie en internet .............................................................. 13  Jos van Alphen Brusselslof van Ketelèère ......................................................... 19  Jos van Alphen en Nico Bekers Geschreven bronnen (vervolg).................................................. 39  Wie herkent dit ......................................................................... 42 Colofon ..................................................................................... 44 Niets uit deze uitgave van de heemkundekring mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder de schriftelijke toestemming van de auteur.

2

In memoriam Ad Gorissen Geboren te Oosterhout op 1 juli 1927 en overleden te Oosterhout op 9 september 2011

3 Wij hebben als heemkundekring Oosterhout afscheid moeten nemen van ons gewaardeerd lid Ad Gorissen. Hij was een echte heemkundeman, hij bewaarde en verzamelde zoveel mogelijk van ons Heem: Oosterhout. Een mooi voorbeeld daarvan is dat hij de namen van alle Oosterhoutse jongens kende die, in de jaren 1945-1950, in Nederlands Indië als dienstplichtigen hebben gediend. Later heeft hij deze jongens weer opgezocht en geregistreerd. Daarna was hij de stimulator om over deze periode een boek uit te geven. Samen met Mattie Trommelen is dat gelukt en de titel van dat boek is: ‘Ik zal blij zijn ak d’n Oosterhoutse toren weer zie’ Zo heeft hij een ontmoetingsplaats gecreëerd voor oud militairen in Oosterhout, samen met Jan Meerdink, zelf ook een Indiëganger. Steeds was hij ook voor de Heemkunde in de weer met het uitzoeken en archiveren. Ook heeft hij een jaar of vijf in het bestuur van de Heemkundekring gezeten. Daarmee is hij gestopt vanwege zijn leeftijd en ook vond hij dat jongeren dat werk maar eens over moesten nemen. En de laatste jaren toen zijn gehoor wat minder werd, kwam hij toch naar de besprekingen in het Trefpunt. Alles wat hij opving, waar wij bleven steken, noteerde hij op een briefje en enkele dagen later kwamen de antwoorden per email. Hij had veel kennis over Oosterhout. Het is jammer dat wij niet meer van deze kennis gebruik kunnen maken. Wij zullen hem echt gaan missen. Wij wensen zijn vrouw Luce, kinderen en kleinkinderen vanaf deze plek veel sterkte toe. Heemkundekring ‘De Heerlijkheid Oosterhout’

4

Mededelingen uit het bestuur Beste leden, Het is niet ongebruikelijk dat de voorzitter van een vereniging het voorwoord schrijft in het verenigingsblad. In dit geval doet dit uw secretaris, omdat het ons aan een echte voorzitter ontbreekt. Het gaat goed met onze heemkundekring. We beschikken over een keurige huisvesting in het Huis voor Erfgoed, we barsten van de activiteiten en we zien een gestage ledengroei. Helaas echter zijn er nog altijd te weinig leden echt actief. De vorig jaar ingezette nieuwe organisatie werkt nog niet helemaal wegens gebrek aan voldoende bemanning van themagroepen en werkgroepen. Ik zet de “vacatures” voor u op een rijtje: ¾ voorzitter van het bestuur (of een secretaris zodat de huidige secretaris kan doorschuiven); ¾ voorzitter van de themagroep bebouwing en gebouwen; ¾ voorzitter van de themagroep bevolking; ¾ leden voor de themagroepen bebouwing en gebouwen, bevolking, natuur en landschappen, politiek; ¾ leden voor de werkgroep digitaal archief en voor de redactie van het verenigingsblad. In bijgaand schema ziet u de huidige invulling. Wij doen een beroep op u om de gaten daarin op te vullen. Dan zouden we nog meer aan kunnen, nog meer van ons laten horen (en laten zien) en als vereniging nog succesvoller kunnen zijn. We zijn nu te afhankelijk van te weinig actieve leden. Wilt u eerst een oriënterend en vrijblijvend gesprek? Aarzel niet en neem contact met mij op. Dat kan telefonisch (06-34379810) of per email ([email protected]) Ad den Dekker, Secretaris en waarnemend voorzitter.

5

Organisatie heemkundekring ‘de Heerlijkheid Oosterhout’

Themagroepen Naam

1

2

Archeologie

5

Bebouwing en gebouwen waaronder woningbouw, stadsontwikkeling en monumenten Bevolking waaronder kunst en cultuur,gezondheid en ziekte, opvoeding, onderwijs, recreatie, sport en verenigingen Economie waaronder industrie, landbouw, verkeer, vervoer en infrastructuur Genealogie

6

Naamkunde en dialecten

3

4

Leden/o.l.v

Bezetting Trefpunt

vz.: Ad van Groesen Marcel Elshout Christ Buiks Stan Bol Vz: . ? Piet van Beek Cockie Verdaasdonk

woensdagmiddag

vz.:

? Cees Ligtvoet Loes Ackermans

vz.: Piet van Beek Piet Kaldenberg Jan op den Brouw vz.: Simon Burggraaf Loes Ackermans Cockie Verdaasdonk Joke Hamers vz.: Christ Buiks Marcel Elshout Thijs den Exter Jan Broekhoven

donderdagochtend

6 7

Natuur en landschappen vz. Christ Buiks Marcel Elshout

8

Politiek waaronder orde en gezag, oorlog en vrede

vz.: Piet van Beek Martin v Halderen

Werkgroepen 1

Organisatie opzet, inrichting, organisatie beheer van Trefpunt en exposities, lezingen, schoolbezoek e.d

2

Digitaal Archief

3

Redactie verenigingsblad

Beheer Beheer Trefpunt Martin van Halderen Beheer Boeken Nico Bekers Beheer hard- en software Piet Kaldenbergen Beheer Buurtbank Janet Olde Wolbers Frans van Wanrooij Beheer Website

Paul van Dijk

vz : Martin van Halderen Nico Bekers Theo Adriaanse Wim Adriaanse Piet Kaldenbergen Rik van Marion Piet van Beek Rob de Slegte

dinsdagochtend

maandagmiddag

Specialistische ondersteuning Foto en film Archief onderzoek

Janet Olde Wolbers

Stan Bol Cees Kops Transport/opslag etc. Theo Adriaanse Drukwerk/ Bert Rompa Digitalisering etc.

7

Najaarstentoonstelling 2011 Het wordt zo langzamerhand een traditie. Jaarlijks richt de heemkundekring in het najaar, in de hal van het gemeentehuis, een grote tentoonstelling in. Zo ook dit jaar en wel van maandag 10 oktober tot en met vrijdag 21 oktober. Het thema is: ‘Oosterhout in de jaren dertig en veertig’. Hierbij sluiten wij aan bij de presentatie van het nieuwe boek van Jan van den Bosch: ‘(Meer) Jongens van toen, Oosterhoutse jongens in de jaren dertig en veertig’ De presentatie van dit boek, waarin de drie broers Janus, Wim en Sjef Mertens de hoofdrollen vertolken, vindt plaats op donderdag 6 oktober in het Huis voor Erfgoed. Onze najaarstentoonstelling wordt op maandag 10 oktober om 10.00 uur geopend en is de daarop volgende twee weken te bezoeken: op maandag t/m donderdag van 09.00 uur tot 17.00 uur; op donderdagavond van 17.00 tot 20.00 uur; op vrijdagochtend van 09.00 uur tot 12.00 uur. Het belooft een heel mooie en interessante expositie te worden, waarbij we gebruik maken van nieuwe borden. We verwachten dan ook veel belangstellende bezoekers. Natuurlijk mag u daarbij als lid van de heemkundekring niet ontbreken. Kom dus langs, wij ontvangen u met open armen en….met koffie. Namens de Werkgroep Organisatie, bestaande uit Martin van Halderen, Nico Bekers, Theo Adriaanse en Wim Adriaansen, en ook namens alle gastheren en gastdames, Ad den Dekker

8

Op de koffie bij Vanmorgen 31 augustus 2011 waren wij op de koffie bij de heer. Jan Caron, die een bijzondere mooie verzameling van oude legervoertuigen en grondverzetmachines bezit. Wie is Jan Caron en waarom is hij zo geïnteresseerd in oude voertuigen. Jan is een zoon uit de familie van transportberdrijf Jac. Caron BV. Inmiddels een bedrijf dat van alle markten thuis is in grondverzet, levering ophoogzand uit eigen zand winputten levering van betonmortel, granulaat enz. Hij is van kinds af aan opgegroeid met het transport in hun bedrijf en gegrepen door de techniek van transport en grondverzet machines. Bij ons thuis waren er twee dingen belangrijk zegt Jan, hard werken, lange dagen maken en geen vrije zaterdag zo als nu en daarnaast werd de winst die gemaakt werd gelijk gebruikt om te investeren in het bedrijf en zo zijn wij groot geworden. En nu zijn hobby, zo weet hij te vertellen dat in WOII eigenlijk de doorbraak is gekomen om grotere en sterkere voertuigen te ontwerpen en te maken om in eerste instantie oorlog mee te voeren, denk hierbij aan het bekende automerk GMC, een vrachtwagen waarvan er meer dan 500.000 duizend zijn gebouwd. Afhankelijk van het doel zijn hiervan verschillende modellen gemaakt en waarvan de techniek nog steeds gebruikt wordt zegt Jan. Hij zei laat ons maar eens een kijkje nemen in de verschillende loodsen waar al die voertuigen staan opgesteld.

9

10

In eerste instantie komen wij in een loods waar de oorlogsvoertuigen staan die mooi zijn gerestaureerd / gereviseerd en motorisch goed in orde, zodat ze zo de weg op kunnen. En dat gebeurd ook regelmatig bij evenementen waar voor hij gevraagd word om luister bij te zetten aan zo een gebeurtenis, denk hierbij aan herdenkingen van WOII en veteranendagen.

Het is voor hem dan geen moeite om met een 30 of 40 tal voertuigen te komen die ook nog allemaal verschillen in uitvoering, afhankelijk van hun taak in de oorlogsvoering. Zo staat er bv. een militaire vrachtwagen bij die ingericht is om onderweg allerlei reparaties uit te voeren, want de oorlog gaat

11

door en er moet snel gerepareerd kunnen worden. Ook in het donker kan hierin gewerkt worden want deze wagen kan volledig worden geblindeerd en heeft zijn eigen stroomvoorziening om te kunnen werken onder alle omstandigheden. De verzameling bevat ook jeeps, half track voertuigen, en vrachtwagens met afweergeschut, water- of brandstoftanks, alles afgeschermd zodat de vijand van uit de lucht niet kan zien waarmee hij mee te maken heeft. De vraag dringt zich op wat Jan met de oorlog. Wanneer je dit allemaal ziet staan dringt de vraag zich op wat hij, geboren in 1947, dus na WOII met deze voortuigen heeft. Nou zegt Jan het is niet zozeer het oorlogs voertuig, maar de link naar de techniek wat mij fascineert. Zo ik al gezegd heb, de techniek die in deze oude voertuigen is toegepast wordt nog steeds gebruikt, dus die mensen hebben toen een bijzonder prestatie geleverd. Vooral nadat Amerika bij de oorlog betrokken raakte er geld vrij maakte voor de productie van het materiaal (dus ieder nadeel heeft zijn voordeel, zoals Johan Cruijff zegt.) In de volgende loods komen we verschillende historisch oude grondverzet machines tegen, zoals de eerste bulldozer die nog met kabels het blad moet bedienen, maar al wel met zijn rupsonderstel tot veel in staat was. Er staat ook een dragline die op een vrachtwagen is gemonteerd en de vroegste dragline met al een grondverzet bak van 500 liter. Al die voertuigen komen niet zo mooi binnen zo als ze er nu bij staan, Jan werkt samen met een aantal vrijwilligers die ook op een of andere manier met techniek zijn groot gebracht of er graag aan werken.

12

Ga je naar de volgende loods dan zie je dat er nog voor jaren werk staat te gebeuren om alles goed in orde te krijgen.

Eigenlijk zijn het allemaal heemkundemensen, ( om onze geschiedenis van ons eigen thuis / heem voor de mensen die na ons komen te bewaren) door deze voertuigen en machines zo te conserveren dat ze voor ons nageslacht bewaard blijven, zodat men kan zien hoe de techniek en de vooruitgang van onze maatschappij is gegaan. Zo heeft Jan sinds kort een tank, merk CHAFFEE type M 24, uit 1944, waarmee hij vorige week nog in België was uitgenodigd op een evenement. Hij rijdt daar, vanwege het beperkt zicht geassisteerd door vrienden, zelf mee. Al met al een mooie hobby waar veel mensen van kunnen genieten, nu en in de toekomst. Piet van Beek en Martin van Halderen

13

Genealogie en internet Genlias Om je stamboom uit te zoeken kun je tegenwoordig ook volop gebruik maken van een steeds groeiende berg gegevens, die de archieven op internet zetten. De website die ik het meest gebruik is de site van Genlias (www.genlias.nl/nl/search.jsp).

14

Daar kun je nl. op twee verschillende namen tegelijk zoeken. Als je weet van het bestaan van een echtpaar Johannes van Oosterhout - Elisabeth van Gils, voer je beide namen in het zoekscherm in, en na een druk op de knop komen op het beeldscherm de gegevens van huwelijk en overlijden van de beide echtelieden plus geboorte, huwelijk en overlijden van hun kinderen.

In de huwelijksakte van Johannes van Oosterhout staan zijn ouders en schoonouders vermeld. Bij de volgende zoekopdracht vul je dan die twee namen in. Zo kom je steeds een stap verder. Dit gebeurt natuurlijk alleen, als die gegevens door de archieven ook ingevoerd zijn. Nog steeds worden wekelijks nieuwe gegevens ingevoerd. Voor de periode na 1811 (invoering Burgerlijke Stand) geldt, dat ze al redelijk compleet zijn. Alleen NoordHolland en Zeeland lopen wat achter. Verder moet je er rekening mee houden dat gegevens uit recente registers van de Burgerlijke Stand nog niet openbaar zijn en dus ook niet bij Genlias te vinden zijn. Dat geldt voor geboorteregisters na 1902, huwelijksregisters na 1932 en overlijdensregisters na 1952. Rond 2012 wordt die grens verder opgeschoven.

15

16

Genlias Monitor Er bestaat de mogelijkheid om een abonnement te nemen op nieuwe aanvullingen, waarin de door jou gezochte achternaam voorkomt. Daarvoor kun je terecht op de site www.genliasmonitor.nl/nl/. Als je daar opgeeft, dat je de achternaam "van Oosterhout" zoekt, krijg je de eerste keer een emailbericht met alle vermeldingen met die achternaam. Daarna krijg je steeds een bericht als er weer nieuwe gevonden zijn, met een weergave van de inhoud.

Bij veel voorkomende achternamen levert dat al gauw meer dan 500 vermeldingen op. En dan kan Genliasmonitor het niet meer aan. Het programma kan dan niet meer bijhouden welke al bekend waren en welke nieuw zijn. De oplossing? Zoek in Genlias alleen op de achternaam "van Oosterhout" (invulscherm van de tweede persoon blanco laten). Als dat meer dan 500 vermeldingen oplevert, verdeel je deze (te grote) groep in stukjes. Dat kun

17

18

je doen door drie afzonderlijke groepen te maken voor geboorte, huwelijk en overlijden. Je kunt ook de periode na 1811 in meerdere stukjes verdelen. Uiteindelijk geef je dan meerdere (maximaal 40) zoekopdrachten, die betrekking hebben op de zelfde achternaam. Na activering van de zoekopdracht wordt om de paar weken gecontroleerd of er aanvullingen zijn. Een van die zoekopdrachten zou kunnen luiden: Ik zoek overlijdensakten in de periode 1845-1870, waarin de naam "van Oosterhout" voorkomt (niet alleen in de rol van overledene) binnen de provincie Noord-Brabant. Genlias en Genliasmonitor geven een samenvatting van de inhoud van de akten. Je krijgt geen afbeelding te zien van de echte akte. Maar die zijn weer te vinden op andere websites. Wordt vervolgd.

19

BRUSSELS LOF van KETELÈÈRE INLEIDING Aan het eind van de Leijsenhoek staat een saaie bakstenen muur afgesloten door een ijzeren poort. Daar achter ligt een langgerekt stuk braakliggend terrein. Voorbijgangers zullen zich wel eens afvragen wat heeft hier gestaan? Waarom gebeurt er niets met die grond terwijl de Gemeente Oosterhout het alsmaar over inbreiden heeft? Als je deze vraag aan een oudere Oosterhouter stelt dan krijg je prompt het antwoord: “Daar woonde vroeger Ketelèèr”. Mede omdat er inmiddels een plan in ontwikkeling is dit terrein te gaan bebouwen volgt nu een beschrijving van wie op dat stuk grond woonden en werkten.

20

BOERDERIJ Waar nu de muur staat werden in 1990 twee panden gesloopt namelijk een boerderij (Leijsenhoek 66) en een woonhuis (Leijsenhoek 68) die beiden op hetzelfde erf stonden. De boerderij kende een lange geschiedenis maar voor ons is het van belang te weten dat volgens het Oosterhoutse bevolkingsregister in 1869 de boerderij werd bewoond door Cornelis Ketelaer 25-11-1810 en † 17.12.1878. Hij was getrouwd met Maria Anna Koenen 2-2-1819 en † 26.12.1893. Zij kregen zes kinderen. Verderop zullen we zien dat in 1883 zoon Adrianus op 23-121851 en † 4-9-1938 weer terug kwam in het ouderlijk huis aan de Leijsenhoek. Het valt op dat de naam Ketelaer later als Ketelaar geschreven werd. In 1872 werd het pand met schuur en erf gekocht door Antonie van der Avoird waarna het geheel in 1874 afbrandde. Hierna volgt het verslag over de brand uit de krant van die dagen: Oosterhout 3 October 1874 Donderdag namiddag, ten 4 ure barstte alhier een hevigen brand uit in den stal van Antonie van der Avoird, bouwman aan den Leijsenhoek, die zoo snel toenam, dat spoedig de stal, het huis, bewoond door twee gezinnen en de schuur in de asch lagen. Van den inboedel is schier alles behouden. Ook het vee is, behalve twee geiten, gered. De schade aan gebouwen, ongedorste granen en hooi wordt op f. 2600 begroot.

21

De brandweer zoo mede de schutterij hebben zich lofwaardig van hare taak gekweten. De gebouwen waren tegen brandschade verzekerd. De oorzaak van de brand is niet bekend.

De boerderij werd herbouwd in de vorm zoals op bovenstaande foto te zien is. Een grote kamer met twee bedsteden, een keuken, een opkamer met bedstede, een kelder. Later werd er nog een achterhuis aangebouwd. Daaraan grenzend een koestal en een schuur. Het sanitair bestond uit één kraantje in de keuken. De wand met bedsteden en de plee, die bij de sloop werden bewaard, zijn nu geëxposeerd samen men hun hondenkar in “Museum Oud Oosterhout” aan de Bredaseweg. WOONHUIS In 1913 werd door de familie Van der Avoird op eigen terrein het woonhuis gebouwd dat op onderstaande foto te zien is. Dit huis kreeg als nummer Leijsenhoek 68.

22

De klokgevel was destijds heel populair. Ook in dit huis was een voorkamer en een keuken met daar achter nog een bijkeuken. Als sanitair ook maar één kraantje in de keuken. In de voorkamer en de keuken was een bedstede getimmerd.

Beide panden zijn ook te zien in het Miniaturenpark van “Museum Oud Oosterhout” aan de Bredaseweg. Het is een markant feit dat huis en boerderij één gezamenlijk erf hadden. In feite een carré vorm, woonhuis/stal/schuur van de familie Van der Avoird, het woonhuis van de familie Van Alphen, met daarachter de met Salvia's omzoomde mestvaalt en aan de zuidkant de moestuin afsluitende bijgebouwen, waarin varkens, kippen en het stookhout waren gehuisvest. In 1944 waren er drie koeien, twee geiten, drie varkens en een toom kippen, die op het afgesloten erf rond scharrelde. Een kat en twee tortelduiven in een kooi maakten de veestapel compleet.

23

DE BEWONERS Hoewel dus heel Oosterhout de familie aansprak met Ketelaar woonde er na het overlijden van Adriaan Ketelaar op 4-8-1935 in de boerderij niemand meer die Ketelaar heette. Daarom een stukje genealogie: In 1872 kocht Antonie van der Avoird. ( 6-1-1831 en † 18-121881) de boerderij. Antonie was getrouwd met Elisabeth Stadhouders ( 2-1-1838 en † 12-6-1914). Zij kregen vier kinderen:

24

Op 18 december 1881 overleed Antonie van der Avoird. Maar in 1883 hertrouwde zijn weduwe Elisabeth Stadhouders met Adrianus Ketelaar, 23-12-1851, die we in dit stuk al eerder tegen kwamen. Drie van de kinderen Van der Avoird trouwden niet en zij bleven vanaf hun geboorte tot hun dood in het ouderlijk huis wonen. Alleen Adriana trouwde op 1-5-1904 met Franciscus Leonardus van Alphen 19-10-1870 uit Dorst. Het echtpaar woonde in Dorst in onderstaand geboortehuis van Franciscus. Een boerderij/café die op de plaats stond waar nu de bushalte te vinden is.

25

Het pand is in oktober 1944 door oorlogshandelingen afgebrand en later op een andere plaats herbouwd. Zij kregen zes kinderen waarvan er drie in leven bleven:

Op 9 juni 1913 overleed Frans van Alphen. Daarna ging zijn weduwe Jaan van der Avoird met haar drie kinderen terug naar Oosterhout want zij had zich in Dorst nooit op haar gemak gevoeld. De overgang vanuit het besloten bolwerk aan de Leijsenhoek naar een lawaaierig en druk café in Dorst was te groot.

26

Voor de weduwe geworden Jaan van der Avoird werd door de familie naast de boerderij een woonhuis gebouwd dat tot de sloop als nummer had Leijsenhoek 68. Met een onderbreking van tien jaar was zij dus weer terug op haar geboortegrond De rolverdeling was als volgt: Toon en Betje van Alphen woonden met hun moeder in Leijsenhoek 68. Jan, Bet en Trees van der Avoird en Pietje van Alphen woonden op de boerderij op Leijsenhoek 66. Nadat de kinderen Van der Avoird en de kinderen Van Alphen een voor een overleden bleef als laatste Toon van Alphen over. Toen hij op 11.5.1986 overleed kwam er een einde aan twee families die zich altijd gewillig Ketelaar lieten noemen.

27

LEVEN EN WERKEN De familie Ketelèèr stond in Oosterhout bekend als zonderling en dat was niet ten onrechte. De tijd was er stil blijven staan. Alle verworvenheden van de tijd werden buiten de deur gehouden. Ze hadden geen televisie, geen radio, geen krant, geen wasmachine geen koelkast of diepvries en ze leefden hun eigen leven in een besloten bolwerk.

28

Wij hebben daar andere gedachten over maar ze werden, op tante Trees na, allemaal heel oud terwijl tante Bet zelfs de leeftijd bereikte van 103 jaar. Oorspronkelijk had de familie een boerenbedrijf. Rond 1900 stonden er drie koeien en twee geiten op de inventaris. Dat was voor die tijd een veestapel van een gewone boer. Toen Oosterhout van een dorp uitgroeide tot stad raakten ze een groot deel van hun land kwijt aan de stadsuitbreiding maar daar stond tegenover dat er meer klandizie ontstond om groenten aan te verkopen. Dus de nadruk kwam meer op de tuinbouw te liggen. In 1960 hadden ze nog één koe en enkele varkens.

De voordeur van de boerderij werd nooit gebruikt. Een deurbel hadden ze niet. De levensboom boven de deur is het teken van de vruchtbaarheid.

29

Op de grond achter de boerderij en op een akker aan de Veerseweg werd voortvarend gekweekt. Ook weer vanuit dezelfde gedachten dus zo min mogelijk kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken. Dat was te duur daarom tuinierden ze al macrobiotisch voordat het woord uitgevonden was. Dus wisselteelt, sommige gewassen niet of juist wel naast elkaar zetten, veel Afrikanen tussen de rijen en alle zaad zelf winnen. Ze gebruikten methoden die al bekend waren bij de monniken in de middeleeuwen zoals het maken van bestrijdingsmiddelen uit brandnetels en andere planten. Overigens deden ze daar altijd wat geheimzinnig over. Brussels lof, nu witlof genoemd, was hun specialiteit. In lange kuilen werd de groei met allerlei trucs versneld of vertraagd zodat er over een lange periode witlof verkocht kon worden. Hun producten werden als volgt aan de man gebracht. Betje (van Alphen) reed op de fiets met een mand aan haar arm door Oosterhout om groenten thuis te bezorgen bij de Oosterhoutse notabelen. Wat er over bleef werd aan huis verkocht. Ze verkochten alleen maar producten uit eigen tuin. Deze verkoop verliep wel wat eigenaardig. De klanten mochten alleen door het kleine poortje aan de rechterkant van de boerderij naar het achterhuis lopen waar de voorradige groenten stonden uitgestald. Daar stond weer een hek want ze wilden ‘geen vrimd volk op de werft hebben’. Vanuit de voorkamer hield tante Bet de klanten nauwlettend in de gaten en zij bepaalde ook de prijs en ook wie er wel of niet groenten konden kopen. Klanten die slecht betaalden, mopperden over de kwaliteit of maatschappelijk een slecht leven leidden kregen geen groenten. Ze werden afgepoeierd met de uit-

30

spraak dat de aangewezen groenten “al verzeet” (beloofd) waren.

Hun leven bestond uit bidden en werken en genieten kwam daar niet in voor. Ze waren voor een groot gedeelte zelfvoorzienend. Zoals brood bakken van eigen verbouwd graan. Melk werd met handkracht in de karnton tot boter gekarnd. Een varken werd geslacht en bijna alle vlees werd tot gehaktballen verwerkt die in twee literse weckpotten werden bewaard. Als ze bezoek kregen kwam er een grote schaal met koeken op tafel maar zelf namen ze er niets van. Ze hadden er al een op!

31

De familie verliet zelden het huis. Alleen Toon was wel in de boze buitenwereld geweest als dienstplichtig militair. Daar vertelde hij graag over. Hij was er trots op bij het 6e Regiment Infanterie gediend te hebben.

DE ERFENIS Mijn vader was de oudste volle neef en ik werd notarieel in zijn plaats gesteld om de begrafenis en de erfenis te regelen. Mijn vader zei altijd dat er voor ons niets over zou blijven want een hele stoet geestelijken en nonnen waren er kind aan huis. Dat ze niet zomaar kwamen blijkt uit de vele bedankbrieven die in een sigarenkistje zaten. Ook pastoor Hack was heel tevreden over hun donaties aan de St. Jan. Ze probeerden waar-

32

schijnlijk op die manier een plaatsje in de hemel te kopen.

Maar er gebeurde iets onverwachts. De erflater Toon van Alphen werd achterdochtig toen hij lichtelijk begon te dementeren. Elke bezoeker die belangstelling toonde voor Toon’s centen werd hardhandig de deur uitgewerkt dus na zijn overlijden in 1986 bleef er tot ieders verrassing een aanzienlijk bedrag te verdelen. PARENTEEL Er was geen testament en omdat de erflater en zijn oom en tantes kinderloos overleden moest er volgens het erfrecht een parenteel gemaakt worden. De erven vanaf vaders kant waren snel gevonden want er waren nog een volle nicht en een volle neef in leven. Van moeders kant moest drie generaties terug gegaan worden om daarna levende

33

34

erfgenamen van de 6e graad te vinden. De 7e graad erft wettelijk niet meer. Wijlen Jan Oomen had van veel Oosterhoutse families al een stamboom gemaakt en dat was wel een goede basis maar het adres vinden van alle erfgenamen was niet zo eenvoudig. Na een lange speurtocht bleken er 130 wettelijke erfgenamen van de 6e graad te zijn waarvan er 73 nog leefden Bij gesprekken met vertegenwoordigers van de diverse families bleek dat sommige erfgenamen nog nooit van de erflater hadden gehoord maar anderen gingen er groenten kopen of elk jaar met hun ouders nieuwjaar wensen. Er kwamen ook anekdotes op tafel zoals die van de radio: Ze wilden geen radio in huis hebben maar toen tante Bet slecht ter been werd kon ze niet meer naar de kerk. Er werd een veel te dure radio gekocht die een plaats kreeg in de kamer naast de kachel. Tante Bet kon ’s zondags om 10 uur op de KRO naar de H. Mis luisteren. Dat ging goed totdat tante doof werd. Er moest elke keer een tandje bij maar later ging het zo hard dat heel de Leijsenhoek de H. Mis hoorde behalve tante Bet. Daarna moest de PTT de radio verzegelen want dan hoefde er geen luistergeld meer betaald te worden. Tien jaar later stond de radio nog steeds ongebruikt op het kastje. TOT SLOT Als antwoord op de vraag waarom heel Oosterhout de familie Van der Avoird en de familie Van Alphen als Ketelaar aansprak is op twee manieren te verklaren.

35

De naam Ketelaar is, zoals hiervoor beschreven, ruim 100 jaar aan de boerderij verbonden geweest. Dat Jan Ketelaar stiefvader van de kinderen Van der Avoird was drong blijkbaar niet tot iedereen door. Het gevolg daarvan was dat de kinderen Van Alphen ook met Ketelaar werden aangesproken. Maar er is nog een andere verklaring. Toen aan een van de kinderen Van der Avoird gevraagd werd waarom ze zich zo gewillig als Ketelaar lieten aanspreken bleek dat ze het toelieten als respect voor hun stiefvader maar ook omdat ze de klant niet voor het hoofd wilden stoten. Een klant moet je niet corrigeren! GRAVEN De erflater Toon van Alphen had afgesproken met de secretaresse van het kerkhof van de St. Jan parochie dat hij bijgezet zou worden in het graf van zuster Pietje. Verder lagen in een ander graf zijn moeder Jaan en zijn zuster Betje. Hij wilde dat de graven tot 2006 behouden bleven. Het bedrag dat daarvoor betaald moest worden zou hij contant komen brengen maar de dood heeft hem duidelijk verrast. Niettemin hebben we zijn wens toen uitgevoerd. De graven zijn inmiddels geruimd en daarmee verdwenen de laatste sporen van hun aanwezigheid in dit leven maar wij denken met dankbaarheid aan hen terug. DAT ZIJ RUSTEN IN VREDE

36

VERDWENEN De twee panden en de tuin werden verkocht en de nieuwe eigenaar A. Martens zou er graag een uitbreiding van zijn Textap confectieatelier op bouwen. Hij begon alvast op voorhand met de voorbereidingen. Daarom liet hij de panden aan de Leijsenhoek slopen. Op 16.11.1990 verschenen de machines van sloopbedrijf Vissers waardoor een einde kwam aan 200 jaar agrarische activiteiten op de Leijsenhoek.

37

38

Het leven gaat verder. Aanvankelijk wilde 20 jaar geleden de heer A. Martens zijn bedrijf Textap op het terrein uitbreiden. Maar van dit plan kwam niets terecht. De Gemeente Oosterhout heeft inmiddels de grond aangekocht en daardoor werd het mogelijk een groot nieuwbouwproject met de naam ‘Meester van ’t Hof’ te realiseren. Op de laatste bladzijde staat het zuidelijk deel van het plan. Het met grijs omlijnde gedeelte is het voormalige bezit van de familie Van der Avoird en later van de familie Van Alphen. Langs de Leijsenhoek ziet U de plaats, aangeduid met A en B, waar tot 1990 het woonhuis en de boerderij stonden. Jos van Alphen Rijksweg 120 4849 BS Dorst Mail: [email protected] September 2011

39

GESCHREVEN BRONNEN (vervolg) Dit artikel stond in het vorige nummer van ons heemkundeblad 2011 nr. 2. Er zijn nog meer dagboeken en andere boeken verschenen met daarin informatie over de Tweede Wereldoorlog en ook de periode erna. Ook zijn er rectificaties op dit artikel. Een rectificatie: Het dagboek van J. Verhoeven is door hem geschreven op 16jarige leeftijd. Hij woonde toen in de Rulstraat tegenover het voormalige café van Van de Heijkant en niet in de Julianalaan. Zwarte handel, brandhout en steunverlening. Dit is een gedeelte uit een verhaal wat later nog in boekvorm verschijnt. Het is dus geen dagboek. Dan nog wat aanvullingen: Er verschenen nog meer dagboeken en bevindingen over de oorlog: Het dagboek van Jeanne Huijben. Geschreven van 6 juni 1944 tot en met 15 september 1946. Jeanne woonde op de Zandheuvel 4. Je kunt hier niet alleen lezen over de oorlog maar ook dat na de oorlog de mensen hun leven weer proberen op te pakken. Levensverhaal van de Brabantse boerin A. Wijgerde van Bakel. Dit gaat over het leven van boerin A. Wijgerde. Maar ze vertelt ook over de oorlog. J. van Haaren: Herinneringen aan het verzet. Uitgegeven door Significant

40

in 2011. Dit boek lijkt verdacht veel op de memoires van Jan van Haaren wat al veel langer bekend was. J.J.C. de Jong schreef: Mijn oorlogsjaren 1940-1945 in Oosterhout. Uitgegeven in 2004. J. de Jong schreef dit verhaal op jeugdige leeftijd. Hij woonde toen in het Laantje. ( De Laan) Ook hij vertelt over het leven tijdens de Tweede oorlog. Jos van Alphen en Nico Bekers.

41

Wie herkent dit..? Deze keer twee foto’s over een schoolreisje in de zeventiger jaren. Heeft u aanvullende informatie? Geef dan uw reactie door aan: Cees Ligtvoet tel. 0162 437242, e-mail [email protected]. of Piet van Beek tel. 0161 411462, e-mail [email protected]. De foto’s zijn ook te zien onder de nummers 101215 en 101445 op de website van het Regionaal Archief in Tilburg www.regionaalarchieftilburg.nl

42 Op een van de twee foto’s uit het vorige nummer is op de afbeelding met de kinderen in de legertruc gereageerd.

De heer Buijs liet ons het volgende weten: Deze foto herken ik duidelijk, hoewel ik er geen namen van kinderen aan kan verbinden. Dit is een foto waarop de (lagere school) kinderen staan afgebeeld die, omdat ze geslaagd waren voor hun verkeersdiploma, op een middagje ‘Pontonniers- kazerne’ werden getrakteerd.

43 Destijds organiseerde de gemeentepolitie Oosterhout (samen met Veilig Verkeer Nederland) het verkeersexamen voor de vijfde klassers van de lagere school. Zij moesten dan een heel traject in Oosterhout afleggen en daarbij zo min mogelijk verkeersfouten maken. Op elke hoek van de straat stond een jurylid aandachtig te kijken of ze het goed deden. Maakten ze niet teveel fouten dan werden ze getrakteerd op een middagje vertier op de kazerne. Maar alleen al het vervoer daar naar toe, in een open militaire truck, was al een feest op zich. De middag bestond uit een film en uiteraard de nodige limonade. Daar was, als ik het me goed herinner, ook de diploma uitreiking. Ik was destijds hoofdinspecteur van politie, chef van de geüniformeerde dienst. Het was een jaarlijks terugkerende taak om het verkeersexamen voor te bereiden maar ook uit te voeren. We deden dat met veel plezier omdat je daarmee toch met een stukje verkeersopvoeding van de jeugd bezig was. Helaas kwamen er bezuinigingen (ook toen al!) en werd ons werk overgenomen door vrijwilligers van Veilig Verkeer Nederland, die het, volgens mij, nog steeds doen. Ik hoop dat U wat aan mijn opmerkingen heeft? Adri Buijs Cees Ligtvoet tel. 0162 437242, e-mail [email protected]. en Piet van Beek tel. 0161 411462, e-mail [email protected].

44

Colofon De Heemkundekring heeft ten doel: het bevorderen van de belangstelling voor en de kennis van eigen volk en streek, volksgebruiken en de natuur, evenals het stimuleren van het behoud van historische waarden. Heemkunde is de kennis van land en volk in je eigen heem of woonplaats. Daar voel je je thuis en daar wil je dan ook graag meer over weten. De vereniging Heemkundekring De Heerlijkheid ‘Oosterhout’ helpt je daarbij. De kring verzamelt informatie en publiceert over velerlei onderwerpen uit de historie van Oosterhout en haar kerkdorpen, Dorst, Den Hout en Oosteind, in de ruimste zin des woords. Voor ons interessante privéstukken worden graag gekopieerd. Ook oude foto's, (bid-) prentjes, tekeningen, enz., worden door ons gescand en in het mededelingenblad of in andere geschriften gepubliceerd. Vormgeving: Piet van Beek CONTRIBUTIE heemkundekring € 20,- p.j. Donateurs en gezinsleden; zonder mededelingenblad € 15,- p.j. Te voldoen op rek. nr. 126 346 224 ten name van heemkundekring 'de Heerlijkheid Oosterhout'. Beëindiging van het lidmaatschap schriftelijk voor 1 januari aan de ledenadministratie.

?, voorzitter A. den Dekker, Secretaris en plv. voorzitter F. Timmermans, penningmeester Piet van Beek S. Burggraaf A. van Groesen Ereleden: Cor Huijben J.M.H. Broeders Secretariaat En ledenadministratie: Kerkstraat 18 5101 BC Dongen 06 34379810 e-mail: [email protected] Website: www.heemkundeoosterhout.nl e-mail: [email protected] Redactie: Rob de Slegte Piet van Beek Vormgeving: Piet van Beek

Wilt u hier uw advertentie ? Ook een halve pagina is mogelijk. Neemt dan kontakt op met de heemkundekring

‘de Heerlijkheid Oosterhout’ e-mail: [email protected]

Wilt u hier uw advertentie ? Ook een halve pagina is mogelijk. Neemt dan kontakt op met de heemkundekring

‘de Heerlijkheid Oosterhout’ e-mail: [email protected]