Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2011-2012

MOEDIGE SLACHTOFFERS. AANGIFTE VAN VERKRACHTING IN HET VERLEDEN. Een positieve evolutie na de wetswijziging van 1989?

Masterproef van de opleiding ‘Master in de Rechten’ Ingediend door

Colpaert Lude (studentennummer: 00714007) (Major: Burgerlijk Recht en Strafrecht)

(Promotor: prof. dr. Dirk Heirbaut) (Commissaris: prof. dr. Georges Martyn)

i

Voorwoord Doorheen de opleiding rechten word je als student geconfronteerd met de vele rechtsgebieden. Voor mij sprong één rechtsvak uit boven de rest, met name het strafrecht. Het was voor mij dan ook logisch om in het kader van mijn masterproef te werken rond een element uit dit rechtsgebied. De keuze is uiteindelijk gevallen voor het misdrijf verkrachting. Omdat ik wist dat de bepalingen inzake verkrachting vrij recent gewijzigd waren, wilde ik het misdrijf rechtshistorisch benaderen. Op die manier kon ik een voor mij onbekende materie onderzoeken. Voordat ik mijn onderzoek aanvat had ik graag enkele mensen bedankt in mijn voorwoord. Vooreerst mijn ouders, gezien zij mij de mogelijkheid gegeven hebben om verder te studeren. Daarnaast mijn promotor, die me gedurende twee jaar bijgestaan heeft en me maandelijks de nodige informatie en hulp verschafte. Tot slot de mensen die tijdens mijn onderzoek hun steentje bijgedragen hebben. In het bijzonder denk ik dan aan de inspecteurs uit de politiezone Gent en Halle die bereid waren om een interview af te nemen en de mensen binnen de CD&V die mij de nodige documentatie en contactgegevens doorgestuurd hebben.

ii

Inhoud Voorwoord ...............................................................................................................................................ii Inhoud .....................................................................................................................................................iii Inleiding ................................................................................................................................................... 1 I.

Historisch overzicht van het misdrijf verkrachting .......................................................................... 3 1.1.

De Oudheid.............................................................................................................................. 3

1.2.

Het Romeinse en het Oud Franse Recht ................................................................................. 3

1.3.

Verkrachting zoals beschreven in de verschillende codes ...................................................... 4

1.4.

De Belgische wetgeving sinds 1830 ......................................................................................... 5

II.

De positie van de vrouw in de periode na WO II tot midden jaren tachtig .................................... 8 2.1.

Algemeen................................................................................................................................. 8

2.1.1.

. Na WO II......................................................................................................................... 8

2.1.2.

Jaren vijftig en zestig ....................................................................................................... 9

2.1.3.

Jaren zeventig ................................................................................................................ 10

2.1.4.

Jaren tachtig .................................................................................................................. 11

2.2.

Met betrekking tot het misdrijf verkrachting ........................................................................ 12

2.2.1.

Inleiding ......................................................................................................................... 12

2.2.2.

Het misdrijf wordt niet ontdekt of aangegeven ............................................................ 13

2.2.3.

De dader wordt niet ontdekt of aangegeven ................................................................ 16

2.2.4.

De dader wordt om bepaalde redenen niet vervolgd ................................................... 17

2.2.5. De dader wordt veroordeeld voor aanranding van de eerbaarheid of maakt zich niet strafbaar aan verkrachting ............................................................................................................ 17 2.3. III.

Conclusie ............................................................................................................................... 18 De wet van 4 juli 1989 ............................................................................................................... 20

3.1.

Aanloop ................................................................................................................................. 20

3.1.1.

Inleiding ......................................................................................................................... 20

3.1.2.

Vrouwenbewegingen .................................................................................................... 20 iii

3.1.3.

Politionele aanpak ......................................................................................................... 22

3.1.4.

Hulpverlening ................................................................................................................ 23

3.2.

3.2.1.

Inleiding ......................................................................................................................... 26

3.2.2.

Miet Smet ...................................................................................................................... 27

3.2.3.

Toelichting bij het wetsvoorstel .................................................................................... 29

3.3.

Inhoud van het wetsvoorstel................................................................................................. 31

3.4.

Parlementaire voorbereidingen ............................................................................................ 32

3.5.

Het resultaat .......................................................................................................................... 34

3.6.

Conclusie ............................................................................................................................... 35

IV.

Rechtsvergelijking...................................................................................................................... 37

4.1.

Inleiding ................................................................................................................................. 37

4.2.

Nederland .............................................................................................................................. 37

4.2.1.

Invloed van de vrouwenbeweging ................................................................................ 37

4.2.2.

Kritiek op de bestaande hulpverlening, politie en gerecht ........................................... 38

4.2.3.

Verloop van de wetswijziging van verkrachting ............................................................ 39

4.3.

Frankrijk ................................................................................................................................. 41

4.3.1.

De periode na WO II ...................................................................................................... 41

4.3.2.

De wet van 1980 ............................................................................................................ 43

4.3.3.

Hulpverlening ................................................................................................................ 44

4.4.

Verenigd Koninkrijk ............................................................................................................... 45

4.4.1.

Sexual Offences (Amendment) Act 1976 ...................................................................... 45

4.4.2.

Latere wijzigingen .......................................................................................................... 45

4.5. V.

Wetsvoorstel ......................................................................................................................... 26

Conclusie ............................................................................................................................... 47

Is er verbetering na de wetswijziging? .......................................................................................... 49 5.1.

Inleiding ................................................................................................................................. 49

5.2. Enkele cijfers over seksueel geweld ........................................................................................... 50 iv

5.2.1. Slachtofferenquête (2004) .................................................................................................. 50 5.2.2. Wetenschappelijke onderzoeken ........................................................................................ 51 5.3.

Politie ..................................................................................................................................... 55

5.3.1.

Inleiding ......................................................................................................................... 55

5.3.2.

Politionele aanpak ......................................................................................................... 55

5.3.3.

De aangifteprocedure.................................................................................................... 56

5.3.4.

Politiële criminalistieken ............................................................................................... 57

5.3.5.

Interviews ...................................................................................................................... 58

5.4.

Hulpverlening ........................................................................................................................ 64

5.4.1.

Inleiding ......................................................................................................................... 64

5.4.2.

Maatregelen in de hulpverlening na 1989 .................................................................... 65

5.4.3.

Slachtofferbejegening binnen de politiezones. ............................................................. 68

5.5.

Afhandeling van verkrachting................................................................................................ 70

5.5.1.

Inleiding ......................................................................................................................... 70

5.5.2.

Onderzoek midden jaren ‘90 ......................................................................................... 70

5.5.3.

Afhandeling door parket in cijfers ................................................................................. 73

5.5.4.

Koppenreportage: Verkrachtingen geen prioriteit voor justitie ................................... 78

5.6.

De Set Seksuele Agressie ....................................................................................................... 79

5.6.1.

Inleiding ......................................................................................................................... 79

5.6.2.

Oorsprong en invoer in België ....................................................................................... 80

5.6.3.

Definitie en inhoud ........................................................................................................ 81

5.6.4.

Werkwijze ...................................................................................................................... 83

5.6.5.

Voordelen van de SSA voor het slachtoffer................................................................... 83

5.7.

Telefonisch interview Miet Smet .......................................................................................... 84

5.8.

Conclusies met betrekking tot de periode na de wetswijziging ............................................ 84

VI.

Algemeen Besluit ....................................................................................................................... 87

BIBLIOGRAFIE ........................................................................................................................................ 91 v

Je mag wetten goedkeuren en campagnes voeren wat je maar wil, uiteindelijk is het altijd wachten op een bres in de dijk.’ ‘

Miet Smet in de Standaard, 28 april 2012.

vi

Inleiding De meeste mensen hebben een stereotiep beeld wanneer zij het woord verkrachting horen: Een psychisch gestoord persoon die zich ’s nachts ergens verstopt om een meisje dat passeert met veel geweld de struiken in te sleuren en haar dan te verkrachten. De eerlijkheid dient mij te gebieden dat ik dit beeld, of toch een gelijkaardige situatie, voor het schrijven van deze thesis ook voor ogen hield. Abnormaal is dit niet. Over verkrachting bestonden en bestaan vele mythes en vooroordelen. Om deze te ontkrachten en de lezer kennis te laten maken met de realiteit onderzocht ik de recente geschiedenis van het misdrijf en de aangiftes van verkrachting. Dit onderzoek deed ik aan de hand van drie grote onderzoeksvragen. Vooreerst werd de vraag gesteld hoe het komt dat er in de periode voor de wetswijziging amper aangifte gedaan werd van verkrachting. Daarnaast onderzocht ik hoe de wetswijziging tot stand gekomen is. Tot slot bekijk ik of de situatie na de wetswijziging verbeterd is en of er sprake is van een positief eindresultaat. Om te verstaan hoe verkrachting vandaag de dag wordt aangepakt is het logisch dat we eerst de historische evolutie van het misdrijf bekijken. Verkrachting is een misdrijf dat in alle culturen doorheen de tijd bestaan heeft maar, zeker in de oude culturen, anders bestraft werd. Vroeger werd de vrouw die de verkrachting onderging mee schuldig bevonden aan het misdrijf en bestraft. Deze opvatting heeft lang navolging gekregen, zij het dan in afgezwakte vorm, en zorgde ervoor dat slachtoffers van verkrachting tot voor de wetswijziging vaak beschuldigd werden van uitlokking. Om dit laatste te verstaan is het belangrijk dat we de positie van de vrouw na WO II analyseren. In een patriarchale samenleving werd de man als superieur bevonden ten aanzien van de vrouw. Hij zorgde voor een inkomen, maakte de belangrijkste beslissingen binnen het gezin, … We zullen zien dat de vrouw zich geleidelijk aan begaf op de arbeidsmarkt, maar zich ook begon te mengen in het sociale en politieke leven. In een samenleving die bestuurd en gecontroleerd werd door mannen was dit zeker geen evidentie. Dit bracht vrouwen alleen maar dichter bijeen waardoor tijdens de jaren zeventig de zogenaamde tweede ‘feministische golf’ ontpopte. De strijd voor gelijkheid tussen vrouwen en mannen werd dan het hevigst gevoerd maar is tot op vandaag nog niet afgelopen. Het seksueel strafrecht onderging na WO II een enorme evolutie. Er kwam als het ware een liberalisering en emancipatie van alles wat met seksualiteit te maken had. De verouderde wetgeving rond verkrachting paste niet langer in dit plaatje. In 1982 zouden Miet Smet en Léon Remacle een wetsvoorstel indienen die de bepalingen over verkrachting wijzigde. Hoewel ze beiden de 1

hoogdringendheid van een wetswijziging beklemtoonden zou het nog bijna acht jaar duren voordat het voorstel opgenomen werd in het Strafwetboek. Smet besefte dat een wetswijziging op zich niet zou volstaan, maar dat ook de omkadering mee moest veranderen. Wanneer ze begin jaren negentig minister werd van Tewerkstelling en Arbeid en Gelijke-Kansenbeleid voor mannen en vrouwen, heeft ze verschillende maatregelen getroffen om de opvang en het politioneel en gerechtelijk onderzoek te verbeteren. Deze maatregelen worden uitvoerig behandeld in deze uiteenzetting. De rode draad doorheen deze thesis is het ‘dark number’ principe: Er is een kloof tussen het aantal gepleegde verkrachtingen en het aantal dat geregistreerd wordt. We zullen in deze thesis onderzoeken wat de voornaamste verklaringen hiervoor zijn en in welke mate daaraan tegemoet gekomen is. Daarvoor splitsen we de tijdlijn op in twee delen. Vooreerst bekijken we de periode na WO II tot net voor de wetswijziging, om de vaststellingen uit die periode te vergelijken met de jaren na de wetswijziging tot vandaag. Daarnaast bekijken we de evolutie na de wetswijziging op drie niveaus. Het eerste niveau betreft de politionele aanpak. Gezien een aangifte de eerste stap is voor het opstarten van een onderzoek is het logisch dat we het politioneel optreden onder de loep nemen. Hierbij koos ik niet voor een louter theoretische invulling, maar toetste ik het theoretisch kader aan de praktijk door enkele inspecteurs van de zedensectie te ondervragen. Hulpverlening is het tweede niveau. Elk slachtoffer van seksueel geweld, en dus ook van verkrachting, heeft nood aan hulp en opvang. In deze masterproef onderzoeken we waar het slachtoffer terecht kon en kan en in welke mate deze hulpverlening voldoet aan de noden van het slachtoffer. De afhandeling van verkrachtingszaken gebeurt door de magistratuur, wat het derde niveau vormt. Wanneer de politie het dossier overmaakt aan het parket ligt de beslissing meestal in handen van deze laatste. De laatste stap in een verkrachtingszaak is het proces in de rechtbank. Of beter gezegd, dit zou de laatste stap moeten zijn. We zullen zien dat een groot deel van de dossiers niet tot een uitspraak komt door het grote aantal dat geseponeerd wordt. Tot slot wil ik de lezer alvast waarschuwen voor het lezen van deze thesis wanneer hij een positieve eindbalans verwacht. Hoewel er na de wetswijziging enorme inspanningen geleverd zijn, is de evolutie rond verkrachting geen verhaal met een happy end…

2

I. Historisch overzicht van het misdrijf verkrachting 1.1. De Oudheid Sinds de Oudheid dwongen mannen vrouwen tot geslachtsverkeer. In oorlogstijd werd verkrachting zelfs aangemoedigd om de strijdlust van de manschappen aan te wakkeren.1 Toch vinden we in de eerste wetgeving van die tijd, de Codex Hammurabi, reeds enkele bepalingen terug omtrent het misdrijf. Zo werd er een onderscheid gemaakt in bestraffing naargelang het slachtoffer een maagd of een gehuwde vrouw was. In het eerste geval werd het slachtoffer onschuldig geacht aan het misdrijf en de dader gedood. Wanneer het slachtoffer daarentegen een gehuwde vrouw was, werd zij samen met de dader gestraft. Voor de gehuwde vrouw werd verkrachting dan immers gelijkgesteld met overspel. Slachtoffer en dader werden in dit geval aan elkaar gebonden en in het water geworpen. Voor de echtgenoot van “de overspelige vrouw” bestond nog de mogelijkheid om zijn vrouw te redden.2 Het lijkt ons interessant om de positie van het slachtoffer te bekijken in de Hebreeuwse wetgeving. Om geografische redenen werden de daders niet verdronken maar gestenigd. Ook in de Joodse wetgeving kon het slachtoffer verantwoordelijk geacht worden voor haar verkrachting. De maagd, die verloofd was en die verkracht werd binnen de stadsmuren, werd samen met de dader gestenigd.3 Wanneer de verkrachting had plaatsgevonden binnen de stadsmuren zonder dat iemand het slachtoffer te hulp was gekomen, had zij niet hard genoeg geschreeuwd om hulp, waardoor men impliciet vermoedde dat het slachtoffer had ingestemd. Wanneer het slachtoffer niet verloofd was, kon de dader ontsnappen aan zijn steniging door het meisje te huwen en de vader te vergoeden. Voor de gehuwde vrouw was de wet evenwel onverbiddelijk: ook hier werd verkrachting gelijkgesteld met overspel en werden dader en slachtoffer gestenigd.4

1.2. Het Romeinse en het Oud Franse Recht Verkrachting was in het Romeinse Recht slechts impliciet voorzien. Het misdrijf waarvan sprake was in het Romeinse Recht is gewelddadige schaking. Dit misdrijf had vrij dikwijls de verkrachting tot doel en ging er noodzakelijkerwijs aan vooraf. Op deze gewelddadige schaking stond de doodstraf. Voor verkrachting meende men dat dezelfde straf moest worden toegepast.

1

Deuteronomium, XX, 14 B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 34. 3 Deuteronomium, XXII, 23-24. 4 B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 35. 2

3

De begripsomschrijving van de gewelddadige schaking uit het Romeinse Recht werd overgenomen in het Oud Franse Recht. Verkrachting en gewelddadige schaking werden eerst als synoniemen gebruikt. Later nam men aan dat verkrachting een afzonderlijk misdrijf uitmaakte. Beide misdrijven werden op dezelfde manier bestraft: dood door ophanging en de verbeurdverklaring van de goederen.5 In onze gewesten zien we overeenstemmende bepalingen als in het Oud Franse Recht. In een eerste fase werd verkrachting samen met gewelddadige schaking gesanctioneerd. Pas in een tweede fase werd verkrachting losgekoppeld van het misdrijf gewelddadige schaking. Op verkrachting stond de doodstraf.6 Bij kinderverkrachting was er strafverzwaring: de daders werden dan veroordeeld tot de brandstapel. Voor het eerst werd ook de poging bestraft. Bij poging tot verkrachting werden daders verbannen. Vanaf de 17de eeuw werd de doodstraf enkel nog uitgesproken wanneer de feiten gepleegd werden op een minderjarig meisje die de huwbare leeftijd nog niet had bereikt.7

1.3. Verkrachting zoals beschreven in de verschillende codes Tijdens de periode 1794-1815 werden onze Gewesten ingelijfd bij Frankrijk. Deze vrij korte periode van bezetting was echter van uitermate groot belang voor de ontwikkeling van het Belgische recht. In artikel 29 van het Franse Strafwetboek van 1791 lazen we het volgende: Le viol sera puni de six années de fers. Het begrip “viol” werd echt niet verder gespecificeerd, waardoor dit begrip opnieuw zowel de verkrachting als de gewelddadige schaking dekte. “La peine des fers” bestond uit het slepen van een ketting waaraan een ijzeren bol was gevestigd gedurende de ganse gevangenisstraf.8 De straf werd verdubbeld wanneer de feiten werden gepleegd op een minderjarige van minder dan 14 jaar of wanneer de dader voor het plegen van het misdrijf geweld of de hulp van verschillende personen gebruikt had.9 Op 22 juni 1810 voerde Napoleon een nieuw Frans Strafwetboek in, dat in werking trad op 1 februari 1811 in onze streken.10 In deze ‘Code Pénal’ werd niet alleen verkrachting maar ook aanranding van de eerbaarheid geïncrimineerd. Beide misdrijven werden bestraft met opsluiting. Daarnaast vinden we ook de bestraffing van de poging tot verkrachting terug in deze Code Pénal. Opnieuw werd ook voorzien in een strafverzwaring: De leeftijdsgrens voor strafverzwaring werd opgetrokken van 14 5

Art. 33 van de ordonnantie van 22 maart 1557 van Hendrik II betreffende de militaire tucht: “Celui qui forcera femme ou fille sera pendu et étranglé.” Art. 3 van de verklaring van 22 november 1730 voorziet de doodstraf voor diegene die zich aan dergelijke feiten schuldig maakt. 6 Zo worden in Mechelen daders onthoofd bij middel van het zwaard. 7 B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 35. 8 Art. 7, deel 1, titel 1, van het Franse Strafwetboek van 25 september 1791. 9 B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 36. 10 L. STEVENS, Strafrecht en seksualiteit, Antwerpen, Intersentia, 2002, 19.

4

naar 15 jaar. In dit geval was de straf tijdelijke dwangarbeid. Ingeval de dader zich bij het plegen van het misdrijf had laten bijstaan door één of meerdere personen werd dit levenslange dwangarbeid. Opmerkelijke vernieuwing in de Code was de strafverzwaring in hoofde van de bijzondere hoedanigheid van de dader. Wanneer de dader behoorde tot de personen die over het slachtoffer gezag uitoefenden, wanneer de dader onderwijzer of loondienaar van het slachtoffer was of wanneer de dader een openbaar ambtenaar of bedenier van de eredienst was, werd de straf verhoogd tot levenslange dwangarbeid. Wanneer de feiten werden gepleegd door de vader of de moeder, voorzag de Code een bijkomende straf, namelijk de ontzetting uit sommige bij het burgerlijk wetboek toegekende rechten.11 Het is duidelijk dat verschillende elementen uit de Code Napoléon vandaag de dag nog spelen in het strafrecht.

1.4. De Belgische wetgeving sinds 1830 Bij de onafhankelijkheid van België in 1830 werd nog steeds gebruik gemaakt van deze Code Pénal maar de Belgische Constituante was wel van oordeel dat er zo snel mogelijk werk moest worden gemaakt van een nationaal Belgisch Strafwetboek. Nadat een eerste herzieningspoging onder leiding van toenmalig minister van Justitie Joseph Lebeau mislukte, waagde de Belgische regering zich in 1848 nog eens aan een poging om een nationaal Strafwetboek tot stand te brengen. Ditmaal werd een extra-parlementaire commissie in het leven geroepen onder leiding van onder meer de professoren Jean Nypels en Jacques-Joseph Haus. Vooral deze laatste kon zijn stempel drukken op het ontwerp, dat na zijn invoering in 1867 ook wel eens ‘le code Haus’ werd genoemd.12 Zoals eerder aangegeven werden verschillende elementen uit de Code Pénal overgenomen in het Belgisch Strafwetboek van 1867. Tijdens de parlementaire voorbereidingen van het Belgisch Strafwetboek werd dan ook herhaaldelijk teruggegrepen naar opvattingen die aan de basis lagen van de desbetreffende bepalingen in de Code Pénal.

13

Het onderscheid tussen verkrachting en

aanranding van de eerbaarheid werd verder doorgetrokken. De Belgische rechtsleer aanvaardde reeds dat beide misdrijven gemeenschappelijke kenmerken vertoonden maar dat beide in hun beoogde doel verschilden. Waar verkrachting het voldoen van seksuele driften door gedwongen geslachtsgemeenschap beoogde, wilde men bij aanranding vooral de eerbaarheid schenden. In tegenstelling tot de Code Pénal zouden de misdrijven niet langer in eenzelfde artikel worden

11

. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 36. L. STEVENS, Strafrecht en seksualiteit, Antwerpen, Intersentia, 2002, 21. 13 L. STEVENS, Strafrecht en seksualiteit, Antwerpen, Intersentia, 2002, 22. 12

5

geïncrimineerd. Voor de strafverzwaring en de bijkomende straffen golden wel nog gemeenschappelijke bepalingen voor beide misdrijven.14 Verkrachting werd in het Belgisch Strafwetboek van 1867 als volgt omschreven in de eerste alinea van artikel 375: “Zal met opsluiting gestraft worden, al wie de misdaad van verkrachting zal hebben bedreven, hetzij bij middel van gewelddaden of erge bedreigingen, hetzij door list, hetzij met eenen persoon te misbruiken, die ten gevolge van ziekte, ontsteltenis zijner vermogens of uit alle andere toevallige oorzaak, het gebruik zijner zinnen had verloren, of van dezelve, door eenige arglist was beroofd geweest.”15 Het slachtoffer moest met één van de opgesomde wilsbelemmerende factoren te maken hebben om aan het materieel bestanddeel van het misdrijf te voldoen. De factoren vormden een uitbreiding van het begrip verkrachting gezien tot dan enkel de verkrachting met geweld werd bestraft. Voor het moreel bestanddeel werd in hoofde van de dader meestal het bestaan van een algemeen opzet vereist.16 Daarnaast voorzag artikel 376 in een strafverzwaring wanneer de verkrachting de dood van het slachtoffer tot gevolg had, ongeacht of de dader de dood van zijn slachtoffer gewenst had. Wanneer het slachtoffer de leeftijd van 14 jaar niet bereikt had, voorzag het wetboek in de tweede alinea van artikel 375 in een strafverzwaring. Drie nieuwe categorieën van daders kwamen voor een strafverzwaring in aanmerking. Het ging om geneesheren, heelkundigen en officieren van gezondheid aan wie het slachtoffer ter verzorging wordt toevertrouwd. Deze categorieën kennen ook vandaag nog hun belang.17 De hoedanigheden waarvan al sprake was in de Code Pénal werden overgenomen in het Belgisch strafwetboek. Het ging om bedienaars van de eredienst en de openbare ambtenaren. Enkel wanneer zij misbruik hebben gemaakt van hun hoedanigheid moet de strafverzwaring worden toegepast.18 De ontzetting uit sommige bij het burgerlijk wetboek toegekende rechten als bijkomende straf, werd net zoals in de Code Pénal uitdrukkelijk bij wet bepaald. Ook de poging tot verkrachting, die eveneens innoverend was in de Code Napoleon, werd overgenomen in het Belgisch Strafwetboek. Waar de poging en het eigenlijke misdrijf in de Code Pénal nog dezelfde straf kenden, viel de poging tot verkrachting in het wetboek van 1867 onder de algemene regels inzake poging tot een misdaad zoals voorzien in art. 52.

14

B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 43. Deze Nederlandse vertaling is ontleend aan Louis De Hondt, Strafwetboek met de Vlaamsche vertaling, Gent, Hoste, 1867, 183. 16 L. STEVENS, Strafrecht en seksualiteit, Antwerpen, Intersentia, 2002, 50. 17 Zo werd op 31 oktober 2011 voor de correctionele rechtbank van Gent een 24-jarige student verpleegkunde en ambulancier veroordeeld omdat hij een medestudente verkracht had terwijl zij hem omwille van zijn hoedanigheid als verpleegkundige en ambulancier vertrouwd had. De rechter legde een strafverzwaring op onder meer omwille van het misbruik dat de dader gepleegd had van zijn hoedanigheid als verpleegkundige om zo het vertrouwen te winnen van het slachtoffer. 18 Opnieuw kan met ‘operatie Kelk’ verwezen worden naar de actualiteitsgraad van deze bepalingen. 15

6

We kunnen dus concluderen dat er een grote continuïteit bestond wat betreft het misdrijf verkrachting zoals omschreven in de Code Pénal van 1810 en het Belgisch Strafwetboek van 1867.19 De wet van 15 mei 1912 op de kinderbescherming is in deze context ook van belang omdat het een aantal wijzigingen van het seksueel strafrecht voor ogen had. Het derde hoofdstuk bestrafte misdaden en wanbedrijven tegen de moraliteit en de zwakheid van kinderen. Op die manier wou de wetgever enerzijds de leemtes in deze materie aanvullen en anderzijds de vigerende bepalingen verstrengen. Volgens het Parlement waren de strafbepalingen, die ingevoerd waren anno 1867, ontoereikend om de moraliteit van de jeugd te beschermen.20 In artikel 375 van het strafwetboek werd een derde alinea gevoegd die het volgende bepaalde: “Wordt geacht verkrachting te zijn door middel van gewelddaden, de enkele daad van vleselijke gemeenschap gepleegd op de persoon van een kind dat de volle leeftijd van veertien jaar niet heeft bereikt.” Deze nieuwe bepaling gaf meteen aanleiding tot uiteenlopende interpretaties. In een arrest van 3 januari 1913 oordeelt het Hof van Beroep te Brussel dat er verkrachting is op een kind dat de volle leeftijd van veertien jaar niet heeft bereikt wanneer de dader het geslachtsorgaan slechts heeft aangeraakt.21 Het Hof van Beroep te Luik daarentegen meent in twee arresten dat de wetgever hier geen nieuwe soort van verkrachting omschrijft maar alleen duidelijk wil stellen dat een kind dat de volle leeftijd van veertien jaar niet bereikt heeft, wegens zijn jeugdige leeftijd niet bij machte is een geldige toestemming te geven tot het geslachtsverkeer.22 Het Hof van Cassatie volgde deze laatste opvatting. Artikel 375, lid 3, vereist voltrokken geslachtsbetrekkingen en niet slechts de aanraking van de geslachtsorganen van het slachtoffer door het geslachtsorgaan van de dader.23 Zonder hierop verder in te gaan vermelden we nog de wet van 14 mei 1937, die enkele verbeteringen inzake correctionalisering van het misdrijf verkrachting doorvoert, en de wet van 8 april 1965 op de jeugdbescherming, die enkele lichte wijzigingen aanbracht ten opzichte van de wet van 15 mei 1912 op de kinderbescherming.

19

B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 44-46. B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 47. 21 Brussel, 3 januari 1913, Rev. Dr. Pén., 1913-1914, 147. 22 Luik 28 december 1912, Pas., 1913, II, 62; Luik 1 maart 1913, Pas., 1913, II, 1976. 23 Cass., 24 juli 1916, Pas., 1917, I, 72; Cass., 7 februari 1927, Pas., 1927, I, 147. 20

7

II. De positie van de vrouw in de periode na WO II tot midden jaren tachtig 2.1. Algemeen 2.1.1. . Na WO II Tijdens Wereldoorlog II hadden veel vrouwen de plaats ingenomen van de mannelijke krijgsgevangenen en gedeporteerden op de arbeidsmarkt. Toen deze na het einde van de oorlog terug naar huis keerden, probeerde men de vrouwen terug naar de haard te sturen.24 Toch kwam er na W.O. II vooruitgang in de positie van de vrouw in de maatschappij. Het voorbeeld van de Franse vrouwen, die in 1944 in één keer actief en passief stemrecht verwierven op alle bestuursniveaus, bracht de bal in België aan het rollen. Er werd een sterk geloof gehecht aan de kracht van de democratie en net zoals na WO I, eisten de vrouwen stemrecht, deze keer op provinciaal en parlementair niveau. De Belgische vrouwen kregen uiteindelijk stemrecht voor de wetgevende verkiezingen bij wet van 27 maart 1948. De wet van 26 juli 1948 voegde daar het stemrecht voor de provincieraadsverkiezingen aan toe.25 Ook talrijke nieuwe wetgeving eind jaren veertig, die de vrouwen toelieten tot verschillende juridische beroepen, gaven blijk van een vooruitgang voor de vrouwenrechten. Zo konden vrouwen voortaan het beroep uitoefenen van pleitbezorger, advocaat bij het Hof van Cassatie, magistraat en notaris. Enige relativering is hier wel op zijn plaats. Vooreerst was de nieuwe wetgeving veeleer een update dan een radicale vernieuwing en dateerde het meeste voorbereidend werk van voor de oorlog. Het vrouwenstemrecht zorgde er aanvankelijk voor dat vrouwen op mannen stemden en de deuren van de juridische wereld gingen maar traag open. Dit betekende dat de patriarchale structuur in de maatschappij stand hield.26 In het sociaal recht slaagden de vrouwen er niet in gelijkaardige successen te boeken. In 1944 kwam er een verplichte werkloosheidsverzekering, maar de uitwerking ervan in de jaren daarna maakte duidelijk dat de plaats van de vrouw niet op de werkvloer was. Niet alleen lagen de uitkeringen voor de vrouwen lager dan voor mannen, maar bovendien probeerde de wetgever steeds meer vrouwen uit te sluiten van het systeem van werkloosheidsvergoedingen wegens ‘misbruik’. Ook andere wetgeving uit het sociaal recht probeerde de vrouwen weg te houden uit de fabrieken. ‘De moeder 24

D. HEIRBAUT, Een beknopte geschiedenis van het sociaal, economisch en het fiscaal recht in België, Gent, Academia Press, 2009, 40. 25 J. VAN MOLLE en E. GUBIN, Vrouw en politiek in belgië, Tielt, Lannoo, 1998, 39-40. 26 D. HEIRBAUT, “De vrouwen(on)rechtsgeschiedenis van Napoleon tot vandaag: een verhaal van voortdurende vooruitgang?” in E. Brems (ed.), Recht en gender in België, Brugge, Die Keure, 2011, 45.

8

aan de haard’ kreeg vanaf 1949 zelfs haar eigen toelage omdat ze thuis bleef en voor de kinderen zorgde. Er werd voorzien in analoge maatregelen voor zwangerschaps- en moederschapsverlof. Bovendien zorgde een beleid van hogere lonen in combinatie met een hoge werkloosheid ervoor dat de thuisblijvende vrouw zowel een mogelijkheid als een noodzaak was.27

2.1.2. Jaren vijftig en zestig Tijdens de jaren vijftig werd de aanloop genomen tot de zogenaamde tweede ‘feministische golf’ die zich tijdens de jaren zeventig ontpopte. Hier komen we verder uitvoerig op terug. De jaren vijftig zijn belangrijk geweest voor de politieke bewustwording van vrouwen, wat niet betekende dat zij in die periode op gelijke politieke voet stonden met de man. Enerzijds hebben zij zich in de koningskwestie en in de schoolstrijd als volwaardige burgers gedragen door een eigen standpunt in te nemen vanuit het belang van het kind. Maar anderzijds gaven zij op andere vlakken weinig of geen blijk van enig politiek bewustzijn als vrouw. Over de grotere, actuele politieke thema’s bleven ze onverschillig. De partijen zelf spendeerden weinig middelen aan de politieke vorming van vrouwen. Met uitzondering van enkele vrouwengroepen, zette niemand zich echt in om onder de vrouwen een gevoel van politieke legitimiteit te creëren. Op die manier bleef uiteraard de oude idee overeind dat staatszaken mannenzaken waren. De vrouwengroepen binnen de partijen moesten vaststellen dat ze, zowel in hun pleidooi naar de vrouwen toe, als in hun pogingen om gehoor te vinden in hun overwegend mannelijke partij, ze tegen de stroom oproeiden. De boodschap naar vrouwen toe steunde nog steeds overwegend op het patriarchale model: namelijk tot steun en toeverlaat dienen voor de politieke strijd van hun vader, echtgenoot of zoon.28 Verschuivingen in het burgerlijk recht kwamen er pas eind jaren vijftig. De wetswijzigingen veranderden echter niet veel aan de praktijk. In 1958 werden vrouwen handelingsbekwaam, maar bleven ze handelingsonbevoegd, tenzij ze met scheiding van goederen gehuwd waren. Dit betekende dat vrouwen enkel in theorie wel rechtshandelingen konden stellen. Een afschaffing van de maritale macht was dan wel weer een stap in de goede richting.29 De situatie op de arbeidsmarkt veranderde gedurende de jaren vijftig. Er was nood aan vrouwelijke arbeidskrachten door een economische expansie en een verminderde activiteitsgraad van de mannen. In 1956 werd een belastingvermindering doorgevoerd voor de gehuwde werkende vrouwen 27

D. HEIRBAUT, “De vrouwen(on)rechtsgeschiedenis van Napoleon tot vandaag: een verhaal van voortdurende vooruitgang?” in E. Brems (ed.), Recht en gender in België, Brugge, Die Keure, 2011, 46. 28 J. VAN MOLLE en E. GUBIN, Vrouw en politiek in belgië, Tielt, Lannoo, 1998, 47. 29 D. HEIRBAUT, “De vrouwen(on)rechtsgeschiedenis van Napoleon tot vandaag: een verhaal van voortdurende vooruitgang?” in E. Brems (ed.), Recht en gender in België, Brugge, Die Keure, 2011, 47.

9

door de cumul van inkomsten van werkende echtgenoten in het fiscaal recht af te schaffen. Ook de toelage, die in 1949 ingevoerd werd voor de thuisblijvende moeder, werd in 1957 terug afgeschaft. De golden sixties was een periode waarin de vrouwen meer kansen kregen in het hoger onderwijs en op de arbeidsmarkt. Er was een grote vraag naar arbeidskrachten, waarin men ook de vrouwen als arbeidskracht

wilde

inzetten.

Bovendien

zorgde

het

doorbreken

van

betrouwbare

anticonceptiemiddelen, zoals de pil, ervoor dat vrouwen hun gezinsleven beter kon afstemmen op de werkuren. In de 1967 reorganiseerde de overheid de moederschapsbescherming. Het was niet langer de bedoeling om zwangere vrouwen uit te sluiten van de arbeid, maar wel om te voorzien in de specifieke gevolgen van haar zwangerschap. Bovendien beschermde de wetgever de zwangere vrouwen tegen ontslag. Ook de meeste discriminaties werden uit de werkloosheidsverzekering gehaald. Er moet hierbij wel worden opgemerkt dat deze wijzigingen minder het gevolg waren van een bewust streven naar vrouwenrechten, maar eerder een tegemoetkoming aan de oplevende industrie in de golden sixties.30 Merkwaardig genoeg zette deze evolutie op sociaal-economisch vlak zich niet verder op politiek vlak. Integendeel, het aandeel van vrouwen in het parlement nam vanaf 1961 opnieuw af, om in 1968 een historisch dieptepunt te bereiken toen er geen enkele vrouwelijke senator meer overbleef, ondanks de concurrentiemogelijkheid via coöptatie. Tijdens de jaren zestig werd duidelijk dat het kiesrecht niet had bijgedragen tot het rechttrekken van de ongelijkheid tussen beide geslachten op het politieke front.31

2.1.3. Jaren zeventig Na de economische expansie gedurende de jaren vijftig en zestig brak begin jaren zeventig de oliecrisis uit die al vlug de ganse economie trof. Dit zorgde voor een terugval in de evolutie van de positie van de vrouw: de discriminaties in het arbeidsrecht keerden grotendeels terug door de grote werkloosheid tijdens de crisisperiode. In het burgerlijk recht heeft de wetgever midden jaren zeventig een einde gemaakt aan enkele belangrijke discriminaties in het burgerlijk recht. Zoals eerder gezegd manifesteerde zich tijdens de jaren zeventig de zogenaamde ‘tweede golf van het feminisme’, die aan de basis lag voor belangrijke wetswijzigingen. Zonder in detail te willen treden kunnen we als voorbeelden aanhalen dat de

30

D. HEIRBAUT “De vrouwen(on)rechtsgeschiedenis van Napoleon tot vandaag: een verhaal van voortdurende vooruitgang?” in E. Brems (ed.), Recht en gender in België, Brugge, Die Keure, 2011, 47. 31 J. VAN MOLLE en E. GUBIN, Vrouw en politiek in belgië, Tielt, Lannoo, 1998, 47-49.

10

discriminaties in het echtscheidingsrecht verdwenen, de gehuwde vrouw de macht kreeg over haar kinderen en ook het huwelijksvermogensrecht werd positief aangepast.32 Op politiek vlak zag men een mobilisatie van het aantal vrouwen in Kamer en Senaat, maar tegelijkertijd stelde men vast dat binnen de hoogste rangen enkel mannen zetelden. Vanuit de feministische beweging kwam dan ook reactie: volgens hen zouden vrouwen zich altijd moeten plooien naar de politieke regels die door de mannen werden bepaald en opgelegd. Het had bijgevolg geen zin het politieke systeem bij te sturen door er vrouwen in op te nemen. Deze generatie van feministen kaartten niet alleen de bestaande discriminaties aan in het arbeidsrecht en het strafrecht, maar zetten ook druk op de androcentristische structuur binnen de partijen.33 34

2.1.4. Jaren tachtig Tijdens de jaren tachtig verschoof de aandacht van gelijke rechten logischerwijs naar gelijke kansen. Voor deze gelijke kansen te bekomen moest men de seksgebonden belemmeringen in de deelname aan het economische, sociale en politieke leven doorbreken. De prioriteit in de jaren tachtig ging evenwel uit naar gelijke kansen op de arbeidsmarkt.35 Via specifieke maatregelen gericht op vrouwen wilde men de kloof tussen juridische en feitelijke gelijkheid dichten. Deze maatregelen vertaalden zich in de vorm van positieve acties en positieve discriminaties. Een voorbeeld van positieve acties zijn quota en streefcijfers voor kieslijsten.36 Deze quota speelden in op het feit dat vrouwen sterk ondervertegenwoordigd waren in de politiek. Ook werd voorzien in training en begeleiding die erop gericht waren om vrouwen politieke vaardigheden bij te brengen. Al kunnen we stellen dat dit laatste volgens mij net een verschil in sekse bevestigt: mannen bezitten als het ware van nature uit de juiste politieke vaardigheden, terwijl vrouwen eerst nog moeten bijgeschoold worden om in de politiek te kunnen gaan. In geval van positieve discriminatie geeft men voorkeur aan vrouwen ook al zijn er mannen die betere resultaten kunnen voorleggen. Wanneer ze aan de nodige vereisten voldoen, wordt voor hen geopteerd tot het gewenste aantal bereikt is. Het mag duidelijk zijn dat maatregelen van positieve discriminatie op heel wat verzet stuiten gezien de manifeste voorkeursbehandeling voor vrouwen. Bovendien bleef de

32

D. HEIRBAUT, “De vrouwen(on)rechtsgeschiedenis van Napoleon tot vandaag: een verhaal van voortdurende vooruitgang?” in E. Brems (ed.), Recht en gender in België, Brugge, Die Keure, 2011, 48. 33 J. VAN MOLLE en E. GUBIN, Vrouw en politiek in belgië, Tielt, Lannoo, 1998, 53-54. 34 Infra. 35 K. CELIS en P. MEIER, De macht van het geslacht. Gender, politiek en beleid in België, Leuven, Acco, 2006, 127-128. 36 Al is het wachten tot midden jaren negentig vooraleer er echte quotawetten komen voor kieslijsten.

11

mannelijke leefsituatie de norm, de hoogste rangen werden nog steeds bekleed door mannen. Deze hiërarchische structuur werd immers niet in vraag gesteld.37 Dit klimaat, waarin de vrouwen – gestuwd vanuit die tweede golf van feminisme in de jaren zeventignog volop op zoek zijn naar een equivalente positie als deze van de man, vormt de context waarin de wetswijziging tot stand zal komen. In dit compacte geschiedkundige overzicht lieten we bewust de strafrechtelijke veranderingen links liggen. Deze wijzigingen komen immers hieronder aan bod, waarin we vooral oog hebben voor de positie van de vrouw met betrekking tot verkrachting.

2.2. Met betrekking tot het misdrijf verkrachting 2.2.1. Inleiding Ook het seksueel strafrecht kende in de periode na WO II een evolutie. Pas midden jaren zeventig, opnieuw vanuit feministische agitatie, worden verschillende onderwerpen die vroeger taboe waren besproken. De vrouwenbewegingen wilden zo vlug mogelijk komaf maken met het verbod op abortus en ze wilden ook een flexibelere regeling inzake anticonceptiva. Hoewel er enige druk kwam vanuit de vrouwenbewegingen bleef het abortusverbod grotendeels overeind in de jaren tachtig. Door treuzelen van de wetgever zou het nog tot 1990 duren vooral abortus onder bepaalde voorwaarden gelegaliseerd werd.38 We zullen verder zien dat ook de wetswijziging van verkrachting bijna acht jaar op zich heeft laten wachten. In een eerste bijlage zien we een statistisch overzicht van het aantal verkrachtingen in de periode na WO II.39 We moeten er meteen bijzeggen dat deze cijfers ons eigenlijk weinig leren over het aantal effectief gepleegde misdrijven in die periode. Er bestaat namelijk een verschil tussen het aantal werkelijk gepleegde verkrachtingen enerzijds en het aantal veroordelingen opgenomen in de gerechtelijke statistieken anderzijds. Dat verschil vertegenwoordigt precies het onzichtbare gedeelte van deze vorm van criminaliteit. De belangrijkste factoren die dit verschil verklaren zijn de volgende: (1) het misdrijf wordt niet ontdekt of aangegeven; (2) de dader wordt niet ontdekt of aangegeven; (3) het misdrijf is gekend of er werd aangifte van gedaan, maar de dader wordt om bepaalde redenen niet vervolgd; (4) Het misdrijf maakt het voorwerp uit van een andere maatregel dan een strafrechtelijke vervolging40; (5) De vervolging van de dader van een verkrachting resulteert niet

37

K. CELIS en P. MEIER, De macht van het geslacht. Gender, politiek en beleid in België, Leuven, Acco, 2006, 127-128. 38 D. HEIRBAUT, “De vrouwen(on)rechtsgeschiedenis van Napoleon tot vandaag: een verhaal van voortdurende vooruitgang?” in E. Brems (ed.), Recht en gender in België, Brugge, Die Keure, 2011, 49. 39 Zie bijlage 1. 40 H. Bekaert, “L’impunité”, Revue de l’Institut de Sociologie, januari 1963, 142.

12

noodzakelijk in een veroordeling wegens verkrachting, de rechter kan de dader van een verkrachting ook veroordelen wegens aanranding van de eerbaarheid met geweld of bedreiging.41 42 Voor deze masterproef is het van belang dat we kort ingaan op de achterliggende redenen van deze factoren. We zullen hierna de eerste, tweede, derde en vijfde factor bespreken. De vierde factor is voor dit onderwerp minder van belang.

2.2.2. Het misdrijf wordt niet ontdekt of aangegeven De belangrijkste factor voor ons is alvast de eerste: Het misdrijf wordt niet ontdekt of aangegeven. De vraag die we ons hierbij stellen is waarom een vrouw, die het slachtoffer geworden is van een verkrachting, geen aangifte wil doen en dit misdrijf liever geheim houdt. De voornaamste redenen hiervoor liggen zowel in de visie van de maatschappij op het misdrijf verkrachting als de organisatie van de instellingen die het misdrijf opvolgen (voornamelijk politie en gerecht). Maar er kunnen ook andere redenen zijn. Meestal werd het misdrijf niet ontdekt omdat de dader ervoor zorgde dat de verkrachting op een afgezonderde plaats gebeurde, zoals bij hem thuis. Dit wil zeggen dat enkel dader en slachtoffer kennis hadden van de feiten. Gezien in de meeste gevallen de dader zichzelf niet aangaf, berustte de vervolging van het misdrijf op aangifte van het slachtoffer. Zoals gezegd zijn er verschillende redenen die deze aangifte afremmen. Vooreerst is er de visie van de maatschappij omtrent het misdrijf verkrachting. In die periode bestonden er verschillende – vaak verkeerde – vooroordelen en vermoedens omtrent de positie van het slachtoffer. Voorbeelden van deze vooroordelen waren: vrouwen vragen erom of ze lokken verkrachting uit, alleen mooie en jonge vrouwen worden verkracht, een vrouw kan niet verkracht worden door één man, verkrachtingen gebeuren altijd op straat, een vrouw wordt niet verkracht door een bekende,…43 Ook de vermoedens uit die periode zijn bijna choquerend: Enkel een gewond, onbewust of vermoord slachtoffer viel in de gratie van de maatschappij omdat die slachtoffers tot het uiterste waren gegaan om zichzelf te verdedigen. Deze vooroordelen en vermoedens leidden ertoe dat slachtoffers van verkrachting het misdrijf zoveel voor zich hielden. Er ontstond op die manier een soort druk vanuit haar sociaal milieu. Zij waren niet alleen bang dat hun relaas van de

41

Cass., 13 mei 1942, Pas. I, 125-126; Novelles, Droit pénal, Les infractions, vol. III, o.l.v. R. Screvens, Attentat à la pudeur et viol, door J.M. Poupart, Brussel, 1972, nr. 6143. 42 B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 24. 43 K. COUCK, ‘De visie van vrouwen tegen verkrachting op de juridische aspecten van verkrachting en aanranding’, Panopticon, 1981, 163-164.

13

feiten geen geloofwaardigheid zou krijgen, maar vooral de angst voor ruchtbaarheid stak de kop op. Of erger nog, het slachtoffer vreesde om als het ware verstoten te worden uit haar sociaal milieu.44 Daarnaast was er de angst voor de reactie van de vriend, verloofde of echtgenoot. Wanneer de partner van het slachtoffer weet kreeg van het misdrijf, was het in die periode niet ondenkbaar dat hij haar zou verlaten. Meestal zal dit opnieuw door de druk van zijn sociaal milieu zijn. Het kon ook erger, namelijk dat hij zijn vriendin, verloofde of echtgenote mede verantwoordelijk vond voor de verkrachting of hij meende dat zij plezier had beleefd aan de daad. In elk geval voelde het aan alsof zijn ‘exclusiviteitrecht’ aangetast was. De agressie waarvan zijn vrouw slachtoffer geworden was, voelde aan als een gewelddaad tegen hem zelf gericht. Naast de druk van haar sociaal milieu of de angst om verlaten te worden door haar partner, kon het ook zijn dat het slachtoffer zich schaamde om wat er gebeurd was of ze begon te twijfelen aan zichzelf. Ze stelde zich dan de vraag of haar gedrag niet determinerend geweest was voor het voltrekken van het misdrijf, m.a.w. of ze de verkrachting niet heeft uitgelokt, en of ze wel voldoende weerstand geboden heeft. Want zoals eerder gezegd speelde het vermoeden dat een slachtoffer van verkrachting zonder verwondingen niet voldoende weerstand geboden had. Dit leidde ertoe dat slachtoffers zonder lichamelijke letsels minder vlug geneigd waren om aangifte te doen. De relatie dader-slachtoffer is een andere reden voor het al dan niet aangeven van het misdrijf. In vele gevallen waren dader en slachtoffer geen vreemden voor elkaar. De relatie tussen beiden was een cruciaal gegeven voor de aangifte, zeker wanneer de dader een bepaald gezag had ten opzichte van zijn slachtoffer. Het meest voor de hand sprekende voorbeeld hiervan was de relatie werkgeverwerknemer. Het slachtoffer hield dan het misdrijf stil uit vrees om haar betrekking te verliezen. In uitzonderlijke gevallen liet het slachtoffer begaan omdat ze meende dat dit bij de beroepsrisico’s hoorde en ze daar niets aan kon veranderen. Het kon ook zijn dat beide een goede verstandhouding hadden, los van enige hiërarchische band. Het slachtoffer kon dan bang zijn om een goede vriend te verliezen, of ze sluit de dader terug in haar armen, nadat deze voldoende berouw getoond heeft. Los van het feit of slachtoffer en dader vooraf een goede verstandhouding hadden, gebeurde het ook dat het slachtoffer zweeg uit angst voor wraak van de dader.45 Naast deze redenen ingegeven door de maatschappij of de relatie tussen dader en slachtoffer, speelde de manier waarop de bevoegde instanties het misdrijf afhandelden een belangrijke rol in het

44 45

B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 24-25. B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 25-27.

14

lage aantal aangiften van verkrachting. In de periode van de jaren zeventig wees de praktijk uit dat de bevoegde overheden niet altijd de nodige psychologie aan de dag legden.46 Het was algemeen bekend dat de gruwel van de aangifte bij politie en rijkswacht veel slachtoffers ervan weerhield om klacht in te dienen. Het was afhankelijk van de officier van wacht die het slachtoffer trof bij de aangifte of ze ietwat menselijk onthaald werd of belachelijk gemaakt werd. Sommige onderzoeken hadden totaal geen aandacht voor de lichamelijke en psychische toestand waarin het slachtoffer zich bevond, en in sommige gevallen werden diegene die toch de moed hadden om aangifte te doen, met een schuldgevoel opgezadeld. Bovendien werden deze onderzoeken en ondervragingen verricht door mannen, wat een extra buffer betekende voor het vrouwelijke slachtoffer. 47 Ook tijdens het proces dat volgde op de aangifte, waren er verschillende pijnpunten. Vooreerst werd het vrouwelijke slachtoffer blootgesteld aan een magistratuur en advocatuur die gedurende die periode bijna uitsluitend mannelijk was. Dit was enorm paradoxaal gezien het juist een proces was tegen mannelijke gewelddadigheid. Op die manier werd de maatschappelijke onderdrukking van de vrouw aan den lijve ondervonden door de overheersende aanwezigheid van mannen in de rechtszaal. Daar kwam nog eens bij dat sommige rechtbanken er een gewoonte van maakten om ‘zedenzaken’ achter gesloten deuren te behandelen. Het vergde voor veel slachtoffers al enorm veel moed om te verschijnen naast de man die hen gebrutaliseerd had, wanneer ze daarbij nog eens afgesneden werden van vrienden en familieleden, stonden ze als het ware opnieuw alleen en weerloos ‘als slachtoffer’ naast de dader.48 Een tweede pijnpunt waren de pleidooien van advocaten, waarbij men vaak het principe hanteerde van alle middelen zijn goed ter verdediging van de cliënt. Vaak baseerden de advocaten van een verdachte van seksueel geweld op het slecht maken van het slachtoffer door in te gaan op haar verleden, ideologie, seksuele ervaringen, enz.49 Sommige advocaten trachtten te doen geloven dat er voor een vrouw geen groter genot bestond dan verkracht te worden, anderen gingen minder ver door te stellen dat alleen vrouwen die erom vroegen verkracht werden. Deze stellingen werden dan

46

B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 25-27. K. COUCK, “De visie van vrouwen tegen verkrachting op de juridische aspecten van verkrachting en aanranding”, Panopticon, 1981, 164. 48 K. COUCK, “De visie van vrouwen tegen verkrachting op de juridische aspecten van verkrachting en aanranding”, Panopticon, 1981, 162. 49 Enkele illustraties uit de praktijk van toen vinden we terug in K. COUCK, ‘De visie van vrouwen tegen verkrachting op de juridische aspecten van verkrachting en aanranding’, Panopticon, 1981, 163: “C’est quand même normal qu’on force une femme un peu!” of “Een meisje dat al drie jaar de pil neemt en geen vaste relatie heeft, vraagt er toch om verkracht te worden?”. 47

15

verdedigd met allerhande verdachtmakingen aan het adres van het slachtoffer en droegen ertoe bij dat het proces als een helse ervaring werd beleefd. Hierbij was nog moeilijk uit te maken of het nu de dader of het slachtoffer was die veroordeeld moest worden!50 Het laatste pijnpunt bij het proces is de periode die loopt tussen de aangifte en de verklaringen op het politiekantoor en in de rechtszaal zelf. Hoewel ondervragingen en identificaties bij de aangifte noodzakelijk zijn om de aanklacht te behandelen, is het voor het slachtoffer enorm moeilijk om alle details van het misdrijf nog eens te herhalen in de rechtszaal. Bovendien is het niet ondenkbaar dat het slachtoffer de dramatische gevolgen van het misdrijf al verwerkt heeft. Het slachtoffer moest dus over enige mentale weerbaarheid beschikken gezien haar getuigenis in de rechtszaal de verkrachtingsscène opnieuw deed beleven. Het verwerken van het misdrijf in de periode tussen de aangifte en het proces kon ook gevolgen hebben voor het geloof dat gehecht werd aan het relaas van de feiten. De geloofwaardigheid van de getuigenis werd vaak gemeten aan de emotionaliteit die naar boven komt tijdens het proces. Dit betekende dat een vrouw, die erin slaagde het misdrijf psychisch te verwerken, op het proces een beheerste en overzichtelijke weergave van de feiten gaf, minder kans had om geloofd te worden, dan een vrouw die na maanden nog steeds diep gebukt ging onder de omstandigheden van de verkrachting.51 Al deze redenen leidden ertoe dat vrouwen in de periode na WO II en begin jaren tachtig niet gauw bereid waren om aangifte te doen.

2.2.3. De dader wordt niet ontdekt of aangegeven Wanneer het slachtoffer de moed gevonden had om aangifte te doen van haar verkrachting, kon er pas een vervolging en veroordeling volgen wanneer de dader gevonden werd. Wanneer de dader geen onbekende was voor het slachtoffer, bestond er een grote kans dat mits genoeg getuigenissen of bewijzen een veroordeling kon volgen. Al vermeldden we dat de dader er uiteraard voor zal zorgen dat het misdrijf op een afgezonderde plaats gebeurde zodat enkel hij en het slachtoffer kennis hadden van de feiten. Hij zorgde er dan ook voor dat alle sporen die leiden tot zijn identificatie uitgewist werden. De meest efficiënte manier was om zijn slachtoffer te vermoorden. Wetenschappelijk onderzoek uit die tijd wees uit dat de meeste verkrachtingen bij de vrouw thuis gebeurden. Daarna kwamen de verkrachtingen in de auto door ontvoeringen of in liften, gevolgd

50

K. COUCK, “De visie van vrouwen tegen verkrachting op de juridische aspecten van verkrachting en aanranding”, Panopticon, 1981, 163. 51 K. COUCK, “De visie van vrouwen tegen verkrachting op de juridische aspecten van verkrachting en aanranding”, Panopticon, 1981, 164.

16

door verkrachtingen in het huis van de dader. Als laatste waren er de verkrachtingen op openbare plaatsen.52 Anders was het gesteld wanneer dader en slachtoffer vreemden zijn voor elkaar. Bij de aangifte moest het slachtoffer dan een zo nauwkeurig mogelijke beschrijving geven van het gezicht van de dader. Maar vaak zal het slachtoffer niet willen kijken hebben naar het gezicht van haar verkrachter of heeft ze het beeld ervan verdrongen omdat ze gruwelde van wat haar overkomen was. Dit zorgde ervoor dat een belangrijk deel van de aangiftes niet tot een veroordeling kwam of dat de verkrachtingen niet werden aangegeven omdat het slachtoffer meende dat zij over te weinig gegevens beschikte om de verkrachting aan te geven.53

2.2.4. De dader wordt om bepaalde redenen niet vervolgd Een situatie waarover heel wat discussie bestond was diegene waar enkel het slachtoffer de daad aanvoelde als een verkrachting. Een simpel voorbeeld ter verduidelijking: Een vrouw ontmoette een man op café en bracht er de hele avond mee door aan de bar. Op een bepaald moment wilde de vrouw vertrekken en de man stelde voor om haar naar huis te begeleiden. Hij vervolgde haar naar binnen, en eenmaal binnengekomen nam de man enkele initiatieven tot geslachtsverkeer. Aanvankelijk weigerde de vrouw, maar na verloop van tijd bezweek de vrouw en hadden ze seks, eigenlijk tegen haar wil. Voor de vrouw werd dit bevonden als verkrachting, terwijl het voor de man ervaren werd alsof de vrouw bezweek voor zijn charmeoffensief. In de meeste gevallen werden dergelijke ‘daders’ niet vervolgd. In dergelijke zaken stond de gemeenschap tussen beide vast, maar beweerde de man dat de vrouw toegestemd had. De mannelijke magistratuur had minder moeite om zich in het standpunt van de mannelijke dader te stellen, waardoor deze laatste meestal het pleit won. 54

2.2.5. De dader wordt veroordeeld voor aanranding van de eerbaarheid of maakt zich niet strafbaar aan verkrachting Omdat de wettelijke definitie van verkrachting in die periode redelijk eng geformuleerd was,55 kon het zijn dat de dader zou worden vrijgesproken omdat zijn gedraging niet strafbaar gesteld werd. Om straffeloosheid te vermijden, herkwalificeerden rechters de gedraging van de verdachte tot

52

, K. COUCK, “De visie van vrouwen tegen verkrachting op de juridische aspecten van verkrachting en aanranding”, Panopticon, 1981, 163. 53 B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 24. 54 B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 25. 55 Voor de wetswijziging werd verkrachting beschouwd als “het hebben van normale doch niet geoorloofde gemeenschap met een vrouw die zich daartegen verzet of er niet geldig in toestemt.”

17

aanranding van de eerbaarheid. Op die manier kreeg de verdachte toch een straf opgelegd, zij het dat deze minder zwaar is dan bij verkrachting. Het kon ook gebeuren dat de dader vrijgesproken werd. In de oude wet stond immers dat ‘normale’ seksuele vereniging het doel was, waardoor ‘onnatuurlijke vormen’ van seksueel gedrag – zoals sodomie, anaal contact en homoseksuele agressie – niet als verkrachting aanzien werden. Bovendien was verkrachting binnen het huwelijk uitgesloten aangezien het dan om wettige seksuele betrekkingen ging, waardoor de verkrachtende echtgenoot vrijuit ging.56

2.3. Conclusie In dit hoofdstuk zagen we dat de positie van de vrouw na WO II een evolutie doorgemaakt heeft. Zowel op economisch, sociaal, juridisch als politiek vlak probeerden vrouwen op te klimmen in een maatschappij, die gedomineerd werd door mannen. De emancipatie van de vrouw stuitte dikwijls op tegenkanting vanuit mannelijke hoek. Hoewel verschillende wetten de juridische gelijkheid tussen man en vrouw trachtte te bereiken, bleef er in de praktijk een feitelijke ongelijkheid bestaan. Door de oliecrisis tijdens de jaren zeventig zagen we een terugval waardoor verschillende discriminatoire bepalingen terugkeerden in het recht. Vanaf de jaren tachtig komt er stilaan een gelijke-kansenbeleid op gang, dat later met staatssecretaris en minister Miet Smet een doorbraak zal kennen. Het seksueel strafrecht onderging na WO II een vorm van liberalisering. De vrouwenbeweging zorgde ervoor dat bepaalde thema’s uit de taboesfeer gehaald werden en besproken konden worden. Verkrachting was één van die thema’s waar de vrouwenbeweging haar stempel op wilde drukken. Men stelde vast dat er een discrepantie bestond tussen het aantal effectief gepleegde misdrijven enerzijds en het aantal veroordelingen opgenomen in de gerechtelijke statistieken anderzijds, dit zou later de term ‘dark number’ meekrijgen. Vier factoren konden dit grotendeels verklaren. Vooreerst werd het misdrijf niet ontdekt of aangegeven. In de meeste gevallen zorgde de dader ervoor dat er geen getuigen van het misdrijf waren zodat enkel hij en zijn slachtoffer er weet van hadden. De kans dat het slachtoffer aangifte zou doen was klein uit angst

en schaamte. Er

bestonden namelijk verschillende vooroordelen en vermoedens omtrent de positie van het slachtoffer en de kans dat zij zich na aangifte beter zou voelen was enorm klein. Het risico om verstoten te worden uit haar sociaal milieu was groot waardoor het slachtoffer de verkrachting meestal geheim hield. Ook de relatie dader-slachtoffer speelde hierin een rol, zeker wanneer de

56

S. BOGAERTS, J. GOETHALS, G. VERVAECKE en T. SPAPENS, De verleiding uit onvermogen, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, 29

18

dader een bepaalde gezags- of machtspositie had ten aanzien van zijn slachtoffer. Los van deze factoren was er nog een groot wantrouwen in politie en gerecht. De opvang en het onderzoek bij deze instanties waren een afspiegeling van wat leefde in de maatschappij. Het was niet abnormaal dat zij bij hun aangifte te horen kregen dat ze het zelf gezocht hadden en ook tijdens het onderzoek waren inspecteurs niet schuw om het slachtoffer met een schuldgevoel op te zadelen. Bovendien werd het onderzoek meestal gevoerd door mannen, wat opnieuw een extra buffer was voor vrouwelijke slachtoffers. Daarnaast zorgde de dader er dus voor dat de verkrachting op een afgelegen plaats gebeurde zodat niemand getuige was van zijn misdrijf. Wanneer de dader een bekende was voor het slachtoffer kon men op basis van getuigenissen en bewijzen tot een veroordeling komen. Anders was het wanneer het slachtoffer zijn dader niet kende. Het sporenonderzoek stond nog niet zover als vandaag en veel slachtoffers zagen af van een aangifte omdat zij meenden over te weinig gegevens te beschikken. Een derde factor was het feit dat sommige daden enkel voor het slachtoffer als een verkrachting bestempeld werden. De vrouw was volgens hem bezweken voor zijn charmeoffensief, terwijl ze eigenlijk tegen haar wil gemeenschap hadden. In procedures was het vaak woord tegen woord waarbij de mannelijke magistratuur gemakkelijker het standpunt van de mannelijke dader kon volgen. Ten slotte werd in bepaalde zaken de dader niet veroordeeld voor verkrachting, maar werden de feiten gekwalificeerd als aanranding van de eerbaarheid. Dit zorgde ervoor dat de dader een mildere straf opgelegd kreeg, wat opnieuw een verkeerd signaal voor het slachtoffer was. In andere gevallen kwam het zelfs niet tot een veroordeling omdat de dader zich volgens de wettelijke definitie niet strafbaar gemaakt had aan verkrachting.

19

III. De wet van 4 juli 1989 3.1. Aanloop 3.1.1. Inleiding Het was duidelijk dat er op het vlak van verkrachting nood was aan verandering. Ondertussen waren, door de evolutie in het seksueel strafrecht, verschillende zaken uit de taboesfeer gehaald en bespreekbaar geworden. Al mogen we niet te euforisch worden en is er heel wat tijd verstreken tussen woord en daad. Hierna volgt een overzicht van de aanloop naar de wetswijziging. Vooreerst een woordje uitleg over het ontstaan en de rol van vrouwenbewegingen. Vervolgens bekijken we de politionele aanpak en de weinige hulpverlening die in die periode voor handen waren.

3.1.2. Vrouwenbewegingen 3.1.2.1.

De oorsprong van vrouwenbewegingen

Het feminisme bestond in onze buurlanden al op het einde van de 18de eeuw, maar in België lijkt de vrouwenbeweging pas in de loop van de 19de eeuw op gang te komen. Het was Isabelle Gatti de Gamond die in 1864 in Brussel de eerste wetenschappelijke middelbare school voor meisjes opent. Haar voorbeeld vond algauw navolging in andere steden. Rond die scholen groeide een eerste, zij het nog rudimentaire vorm van vrouwennetwerken, maar voor een echte formele organisatie is het wachten op de zaak Popelin. Marie Popelin, één van de leerlingen van Gatti de Gamond, werd in 1888 de eerste vrouw in België die een diploma behaalde van doctor in de rechten. Wanneer zij zich echter wil inschrijven als advocaat, werd ze door de balie geweigerd. Daarop vocht ze de zaak aan tot bij het Hof van Cassatie, die haar in het ongelijk stelde. Het hof meende immers dat vrouwen lichamelijk ongeschikt waren om advocaat te worden. Als reactie op de uitspraak van Cassatie richt ze samen met twee andere personen La ligue belge du droit des femmes op.57 De Ligue kreeg al gauw navolging door gelijkaardige organisaties, en in 1905 werden die door Popelin verenigd in de Nationale Vrouwenraad. Vandaag de dag is deze Raad nog altijd één van de belangrijkste organisaties binnen de vrouwenbeweging en kan ze beschouwd worden als de koepel van de oudere vrouwenbeweging.58 Toch kwam er ook toen al vlug reactie vanuit de grote zuilen. Zo werden binnen de schoot van de socialistische en katholieke zuil eigen vrouwenorganisaties opgericht. De Gentse socialistische 57

De andere twee stichters waren Isala van Diest, de eerste vrouwelijke arts in België, en de liberale politicus Louis Franck, die als advocaat Popolin verdedigd had in haar zaak voor het Hof van Cassatie. 58 M. HOOGHE, ‘De vrouwenbeweging, de lange mars door de instellingen’ in S. HELLEMANS en M. HOOGHE, (eds.), Van ‘mei 68’ tot ‘hand in hand’ : nieuwe sociale bewegingen in België, Leuven, Garant, 1995, 89-91.

20

coöperatieve Vooruit beet de spits af en richtte in 1886 een vrouwenclub op onder voorzitterschap van Emilie Claeys. Later zou deze Gentse vrouwenclub opgaan in de Socialistische Vooruitziende Vrouwen. Langs christelijke zijde was er in 1892 de oprichting van een ‘Anti-socialistische vrouwenbeweging’ waaruit in 1912 de Kristelijke Arbeidersvrouwen zou ontstaan. Graag vermelden we er ook nog bij dat tijdens de jaren dertig de gewoonte ontstond dat de SVV en de KAV enkele parlementsleden mochten leveren aan hun respectievelijke partijen. Dit betekende echter niet dat deze organisaties veel politieke invloed hadden want veelal dienden ze zich te schikken in de directieven van hun partijleiding. Veel van deze oudere vrouwenorganisaties bestaan nu nog altijd en elk hebben ze verschillend gereageerd op de latere feministische uitdagingen.59 3.1.2.2.

Een nieuwe generatie van feministen

Vanaf de jaren zestig werd de aanloop genomen voor wat later de ‘tweede feministische golf’ zou heten. De oudere organisaties slaagden er niet in om aansluiting te vinden met deze nieuwe generatie van feministen. Er ontstonden ook nieuwe groepen, die geen banden hadden met de politieke partijen. Net zoals dat het geval was bij de eerste feministische golf, werd ook deze tweede golf aangezwengeld door de autonome groepen. Maar net zoals toen, werden deze al vrij vlug overvleugeld door de geïntegreerde groepen, die vanaf de tweede helft van de jaren ’80 de dienst uitmaakten binnen de feministische beweging. Binnen politieke partijen, vakbonden en culturele instellingen werd plaats gemaakt voor vrouwenafdelingen waardoor de bestaande groepen hun autonomie verliezen. De vrouwenbeweging wil daarnaast nauwer samenwerken met de politiek. Het voornaamste punt daarbij is de eis naar een eigen bevoegde minister of staatssecretaris. Deze eis zou later worden ingewilligd. 60 61 De thema’s die de vrouwenbeweging aankaarten waren uiteenlopend. In het begin overheersten de enkelvoudige, duidelijke eisen: gelijke kansen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt, gelijke politieke vertegenwoordiging en een veroordeling van geweld tegen vrouwen. Voor de vrouwenbeweging was de beste oplossing voor deze problemen een wetswijziging. Zo was in 1980 het thema van de vrouwendag te Leuven “Vrouwen tegen geweld”. Twee jaar later werd het voorstel voor een wetswijziging van het misdrijf verkrachting ingediend. Al moeten we uiteraard geweld tegen vrouwen ruimer zien dan verkrachting en aanranding van de eerbaarheid. Het gaat ook om

59

M. HOOGHE, ‘De vrouwenbeweging, de lange mars door de instellingen’ in S. HELLEMANS en M. HOOGHE, (eds.), Van ‘mei 68’ tot ‘hand in hand’ : nieuwe sociale bewegingen in België, Leuven, Garant, 1995, 89-91. 60 M. HOOGHE, ‘De vrouwenbeweging, de lange mars door de instellingen’ in S. HELLEMANS en M. HOOGHE, (eds.), Van ‘mei 68’ tot ‘hand in hand’ : nieuwe sociale bewegingen in België, Leuven, Garant, 1995, 90-91. 61 Infra.

21

ongewenste intimiteiten op het werk, partnergeweld,…

62

Later werden de eisen wat diffuser. Het

ging dan eerder om thema’s als beeldvorming rond vrouwen, de kwaliteit van vrouwenlevens of de situatie van allochtone vrouwen. Deze thema’s vielen moeilijker op te lossen met een wetswijziging. Het besef dat de ongelijkheid tussen beide seksen dieper zat en niet via wetswijzigingen kon worden opgelost begon te groeien. Bovendien verklaart de veelzijdigheid van thema’s het relatieve gebrek aan politieke invloed van de vrouwenbeweging. Doordat de vrouwenbeweging bij zowat alle ministeries tegelijk aanklopt, ontbreekt eigenlijk de mogelijkheid om een doeltreffend netwerk uit te bouwen. Dit heeft tot gevolg dat ook vandaag de dag nog discriminaties bestaan tussen mannen en vrouwen waar de vrouwenbeweging tot op heden actie tegen voert.63

3.1.3. Politionele aanpak Er was nood aan een hervorming van de politionele aanpak bij aangiftes van verkrachting. Hierboven werden de belangrijkste punten uit deze problematiek reeds aangehaald,64 maar het lijkt ons aangewezen deze rubriek apart te behandelen om dan beter te kunnen vergelijken met de situatie zoals die vandaag is. Veel slachtoffers hadden schrik van het politioneel onderzoek en deden dan ook geen aangifte van hun verkrachting. Vooreerst was de opvang van slachtoffers niet geregeld. Wanneer een vrouw aangifte kwam doen van verkrachting kon het gebeuren dat zij terug wandelen gestuurd werd of het verwijt kreeg ‘dat ze het zelf gezocht had’, zelfs nog voordat enige verklaring werd afgelegd. Veel hing af van de houding van de officier van wacht, maar meestal stond deze niet positief ten aanzien van aangiftes.65 Wanneer toch gevolg gegeven werd aan de aangifte, gebeurde het vaak dat de houding van de politieagent of rijkswacht het leven van het slachtoffer zuur maakte. Dit kwam omdat, net zoals de rest van de samenleving, deze agenten tal van mythes en vooroordelen omtrent de oorzaken en gevolgen van verkrachting hanteerden waardoor het slachtoffer het gevoel kreeg dat ze eerder als

62

Thema’s die vandaag nog brandend actueel zijn: cfr. Jos Ghysen, Pol Van Den Driessche,… M. HOOGHE, ‘De vrouwenbeweging, de lange mars door de instellingen’ in S. HELLEMANS en M. HOOGHE, (eds.), Van ‘mei 68’ tot ‘hand in hand’ : nieuwe sociale bewegingen in België, Leuven, Garant, 1995,, 100-101. 64 Zie verder onder 2.2.2. 65 K. COUCK, ‘De visie van vrouwen tegen verkrachting op de juridische aspecten van verkrachting en aanranding’, Panopticon, 1981, 164. 63

22

dader dan als slachtoffer behandeld werd. Op die manier werd het slachtoffer tijdens het onderzoek met een schuldgevoel opgezadeld.66 Ook de manier waarop een verhoor afgenomen werd, liet te wensen over. Er werden dikwijls vragen gesteld die feitelijk niets met het onderzoek te maken hebben maar er louter toe dienden om het slachtoffer zich ongemakkelijk te laten voelen of, in een zeldzaam geval, om tegemoet te komen aan de perverse gevoelens van de ondervrager. Voorbeelden hiervan waren vragen die peilden naar het seksleven van het slachtoffer. Op die manier werd dan door de ondervrager een link gelegd tussen de verkrachting en een bepaald element uit het seksleven van het slachtoffer. Een totaal verkeerde onderzoekswijze natuurlijk. Er werd daarnaast karig omgesprongen met informatie over het verloop van het onderzoek en het belang van bepaalde bewijselementen.67 Het laatste pijnpunt in deze problematiek was dat het onderzoek bijna altijd uitsluitend door mannelijke politieagenten gevoerd werd. Los van het feit dat de meesten onder hen ook nog eens bepaalde vooroordelen ten aanzien van verkrachting koesterden, volstond dit gegeven op zich dat vele vrouwelijke slachtoffers de stap niet durfden te zetten.68 Toch was er eind jaren zeventig, begin jaren tachtig al enige evolutie merkbaar. De aangevers van verkrachting werden door de politiediensten gaandeweg beter ontvangen. Zeker vanaf de jaren tachtig was er een toenemende politiële gevoeligheid voor het misdrijf verkrachting. Er kwam specifiek voor de opvang van slachtoffers van verkrachting geschoold personeel. De meeste politiekorpsen bouwden ook een betere permanentie uit. Al is het toch wachten tot begin jaren negentig op de echte doorbraak, grotendeels gestuurd door Minister van Tewerkstelling en Arbeid, Miet Smet.69 70

3.1.4. Hulpverlening In de periode voor het wetsvoorstel bestond er vanuit professionele hoek geen enkele organisatie die zich in het bijzonder richtte tot slachtoffers van verkrachting. Wel waren er een aantal diensten die openstonden voor slachtofferbejegening in het algemeen.71 Hoewel er zeker slachtoffers van 66

G. KOSTWINDER, ‘De aanpak van aanranding en verkrachting door de zedenpolitie’, in J. FRENKEN en J. DOOMEN (eds.), Strafbare seksualiteit; opvattingen en aanpak van politie, justitie en hulpverlening, Deventer, Van Loghum Slaterus, 1984, 112. 67 J. DOOMEN, ‘Heb je soms aanleiding gegeven?’, Feministische uitgeverij Sara, Amsterdam, 1978, 22. 68 K. Couck, ‘De visie van vrouwen tegen verkrachting op de juridische aspecten van verkrachting en aanranding’, Panopticon, 1981, 165. 69 J. VAN KERCKVOORDE, ‘Verkrachting gestegen, statistiek voortvluchtig’, Panopticon, 1982, 334. 70 Zie verder. 71 Voorbeelden hiervan zijn Centra voor Pre-matrimoniale, Matrimoniale en Gezinsconsultaties; Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg; Jongereninformatie- en adviescentra;…

23

verkrachting bij deze centra aangeklopt hebben, gaven zij zelden verkrachting als reden van hun consultatie op. Dit kon wel het geval zijn wanneer de vrouw eerst beroep gedaan had op een eerstelijnsdienst, zoals bijvoorbeeld hun huisarts, en daarna doorverwezen werden naar één van de centra. Als vorm van begeleiding werd meestel een langdurige therapie aangewend. Het ging immers vaak om slachtoffers die hun verkrachtingservaring al jarenlang met zich meedroegen. Toch bleek dat er in Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg een aantal factoren aanwezig waren om ook efficiënt hulp te bieden aan vrouwen die recentelijk het slachtoffer van verkrachting waren geweest. De nadruk in dergelijk centrum lag op een multidisciplinaire werking. De opvang bestond uit een team, minstens bestaande uit een psychiater, psycholoog en maatschappelijk werker. Het slachtoffer dat aanklopte bij het centrum werd in de regel begeleid door één hulpverlener, hoewel het stellen van een diagnose en het uitwerken van een behandelingsplan in teamverband gebeurde. Toch bleef het aantal slachtoffers van verkrachting die durfden een Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg te consulteren laag. Dit kon verklaard worden vanuit het feit dat vrouwen vreesden dat ze niet zouden begrepen worden door dergelijke instellingen.72 Een organisatie die zich profileerde als de instelling die zich specifiek richtte tot slachtoffers van verkrachting, was de organisatie ‘Tegen Haar Wil’ (hierna THW)73, die hun positieve ingesteldheid ten aanzien van deze problematiek duidelijk maakte via pamfletten, brochures en tijdschriften. THW was gevestigd in Gent en bestond uit teamleden die op vrijwillige basis aan hulpverlening deden. Uit cijfers bleek dat THW frequent hulp verleende aan vrouwen die recent het slachtoffer waren geweest van verkrachting.74 Hun werkwijze kwam tegemoet aan de noden van slachtoffers en was het enige lichtpuntje in de hulpverlening uit de periode voor het wetsvoorstel. THW beperkte zich immers niet louter tot het verstrekken van informatie betreffende medische, politionele en juridische procedures, maar de organisatie begeleidde het slachtoffer, wanneer zij dit wenste, naar de verschillende instanties. Daarvoor had THW goede contacten onderhouden met artsen, politie, advocaten en psychologen die positief ingesteld waren t.a.v. de hulpverleningsproblematiek. De begeleiding werd verzorgd door één persoon van de organisatie. Op die manier werd een vertrouwensrelatie opgebouwd waarbij het

72

G. BERODES, Hulpverlening na verkrachting, onuitg., licentiescriptie pedagogische wetenschappen, RUG, 1986, 69-73. 73 ‘Tegen Haar Wil’ was de opvolger van ‘Vrouwen Tegen Verkrachting’, een organisatie die zich specifiek bezighield met seksueel geweld. 74 Van alle slachtoffers die THW begeleid heeft had 10% reeds enkele uren tot één dag na de verkrachting contact opgenomen met de organisatie, 30% een aantal dagen tot een week en 12,5% een aantal weken na de verkrachting.

24

slachtoffer meer durft te praten over wat haar overkomen was en de organisatie haar hulpverlening beter kon afstemmen op de noden van het slachtoffer. THW had ook nog andere doelstellingen voor ogen. De organisatie wilde het slachtoffer helpen haar schuld- en schaamtegevoelens te overwinnen. Ze hielp het slachtoffer ook te leren omgaan met angstgevoelens. Daarenboven zag THW het als haar taak om te vermijden dat deze angstgevoelens zich zouden uitbreiden naar allerlei terreinen, die nog maar weinig met de verkrachting te maken hebben. Hierbij was een positieve en geruststellende houding van de hulpverleenster, die normaliter beschikte over de nodige basisvaardigheden, cruciaal. De kerngroep van THW bestond uitsluitend uit leden van het vrouwelijke geslacht. Ten aanzien van deze uniforme invulling van de organisatie volg ik de dubbele bedenking van Berodes hierover. Hoewel het merendeel van de vrouwelijke slachtoffers het liefst werden begeleid door iemand van hetzelfde geslacht, was het vooreerst niet ondenkbaar dat een vrouw kwam aankloppen met de vraag om door een mannelijke hulpverlener te worden opgevangen. Op die manier kon bij het slachtoffer een gevoel van afwijzing ontstaan, gezien ze niet beantwoordde aan het doorsneebeeld van het slachtoffer van verkrachting. Een tweede bedenking hierbij is dat vrouwen mogelijks konden afgeschrikt worden door de duidelijk feministische ingesteldheid van de groep. Hoewel deze kritische ingesteldheid ten aanzien van de positie van de vrouw in de maatschappij aansloot bij de noden van vele slachtoffers, lijkt het toch beter zich zo neutraal mogelijk op te stellen door te zorgen voor een bepaald evenwicht in de opvang.75 In principe konden slachtoffers van verkrachting ook terecht in de vluchthuizen die eind jaren zeventig werden opgericht in België. Het gaat hier dan om een vorm van residentiële hulpverlening. Dit betekent dat de vrouw die het slachtoffer is van verkrachting een periode in het vluchthuis verblijft. Dit kan het geval zijn wanneer het slachtoffer door haar partner op regelmatige basis verkracht wordt. Toch zal een slachtoffer van verkrachting meer nood hebben aan ambulante hulpverlening. We kunnen dus besluiten dat er nood was aan professionele hulpverlening voor slachtoffers van verkrachting. De centra voor slachtofferhulp in het algemeen misten de nodige specialisatie voor deze bijzondere vorm van geweld. Door een gebrek aan specialisatie vreesden slachtoffers niet begrepen te worden wanneer zij over hun verkrachting zouden spreken. Een organisatie die dan wel

75

G. BERODES, Hulpverlening na verkrachting, onuitg., licentiescriptie pedagogische wetenschappen, RUG, 1986, 69-73.

25

weer gespecialiseerd was bevond zich te Gent, met name Tegen Haar Wil. Deze werkgroep was een lichtpuntje in de hulpverlening uit die periode.

3.2. Wetsvoorstel 3.2.1. Inleiding Eind jaren zeventig was er qua bestraffing van verkrachting schijnbaar een nieuw tijdperk ingeslagen. Inleidend op wat volgt hadden we graag drie gerechtelijke beslissingen aangehaald. Vooreerst werden voor het Hof van Assisen te Namen op 17 november 1978 twee mannen elk veroordeeld tot twintig jaar dwangarbeid. Enkele dagen later, met name op 27 november, werd door de correctionele rechtbank van Antwerpen een vrijheidsberovende straf van vier jaar uitgesproken wegens een poging tot verkrachting. Niet alleen werd dit aangevoeld als vrij zware bestraffingen, ook de sfeer waarin deze strafzaken behandeld werden was opmerkelijk. In de eerste zaak hebben zowel het Openbaar Ministerie als de burgerlijke partijen zoveel mogelijk ruchtbaarheid willen geven. Enkel de ondervragingen van de slachtoffers, hun ouders en de geneesheren die de meisjes verzorgd hadden, verliepen achter gesloten deuren. Ook uit de verslaggeving bleek dat men er zich bewust van was dat dit proces een keerpunt in de rechtspraak kon betekenen. Frappant was de manier waarop alles verwoord werd. Het parket-generaal had klaarblijkelijk geoordeeld dat het publiek volwassen genoeg was om niet meer geschokt te reageren door het verhaal van het hele gebeuren. Alles werd er bij zijn naam genoemd en niet langer omhuld in zachtere uitdrukkingen. De twee meisjes werden geprezen om de moed die zij opgebracht hadden om de feiten bekend te maken. Maar het voornaamst was misschien wel dat zij werkelijk als slachtoffers werden behandeld.76 Een derde en laatste arrest dat we hier nog willen vermelden is de uitspraak voor het Hof van Beroep te Brussel op 21 augustus 1979. Voor het eerst werd geoordeeld dat verkrachting ook binnen het huwelijk kon gepleegd worden. Voordien nam men aan dat verkrachting binnen het huwelijk niet bestond. Verkrachting was immers opgenomen in de wet om buitenechtelijke voortplanting te voorkomen. Bovendien vonden veel vrouwen het een verplichting van het huwelijk om met hun echtgenoot naar bed te gaan, ook wanneer zij daar geen zin in hadden.77 Hierna lichten we het wetsvoorstel toe volgens haar doelstellingen en inhoud. Daarna bekijken we de parlementaire voorbereidingen alvorens het resultaat mee te geven. In dit hoofdstuk wijden we ook een passage over één van de auteurs, met name Miet Smet.

76 77

B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 145. J. VAN KERCKVOORDE, ‘Verkrachting gestegen, statistiek voortvluchtig’, Panopticon, 1992, 201.

26

3.2.2. Miet Smet 3.2.2.1.

Inleiding

Het zou zonde zijn om in deze masterproef geen aparte titel te wijden aan Miet Smet. Niet alleen heeft ze meegeholpen aan het wetsvoorstel voor wijziging van het misdrijf verkrachting, maar ze stond in die periode vooral bekend als feministe en actievoerder in het gelijke-kansenbeleid voor vrouwen. Het is geenszins de bedoeling om hier een biografie te schrijven over haar, maar wel vermelden we enkele belangrijke activiteiten in het kader van deze masterproef. 3.2.2.2.

Vrouw en Maatschappij

OP 8 juni 1974 kende de open partijdag ‘Vrouw en Maatschappij’ een enorm succes en genoot de partij heel wat persaandacht. Omdat Smet het niet bij die ene dag wou laten richtte ze binnen de CVP een werkgroep op, die dezelfde naam droeg als die van de open partijdag. Negen jaar lang is zij voorzitster geweest van ‘Vrouw en Maatschappij’. De leden van de werkgroep trokken tijdens de jaren zeventig geregeld naar het buitenland om er inspiratie op te doen. Op die manier bouwden ze een eigen netwerk uit.78 Een eerste punt waar de werkgroep haar pijlen op richtte was de integratie van vrouwen in de politiek. Volgens Smet moest de oplossing voor de vrouwenproblematiek79 in belangrijke mate langs de politieke weg verlopen. Eerder gaven we al aan dat de integratie van de vrouw in de politiek langzaam, en zeker trager in vergelijking met het economische en sociale leven, verliep. Toch begon hierin begin jaren zeventig verandering te komen door allerlei campagnes80 en roerden ook de feministische organisaties zich. De werkgroep Vrouw en Maatschappij speelde hierop in en formuleerde in een nota aan het nationale partijbestuur haar eisen inzake de lijstsamenstelling voor de parlementsverkiezingen van dat jaar. Daarnaast ijverde de werkgroep ook voor een grotere integratie van vrouwen in de partij via een vastgelegde minimumvertegenwoordiging in de bestuursorganen van de CVP. De CVP kwam gedeeltelijk tegemoet aan de eisen, en ook andere partijen zouden later het voorbeeld van de CVP volgen.81 Naast de integratie van vrouwen in de politiek wilde Vrouw en Maatschappij ‘bijdragen tot het vernieuwend denken rond de rol en de plaats van de vrouw in de maatschappij’. Een verdeling van 78

R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 36. 79 Daarmee wordt de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen bedoeld. 80 Als voorbeeld geven we graag de slogan mee van de Brugse PAG uit oktober 1970: ‘Heb vertrouwen-Stem voor vrouwen. 81 R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 39.

27

de arbeids- en gezinstaken dekte deze lading. Smet zal jarenlang strijd voeren tegen het principe van de ‘thuisblijvende moeder aan de haard’, en wou dat ook mannen hun deel van het werk deden binnen het gezin.82 3.2.2.3.

Gelijke-kansenbeleid

Miet Smet zou veertien jaar lang het federale gelijke-kansenbeleid verdedigen. Ze was er zich van bewust dat voor het optimaal verdedigen van deze gelijke kansen voor vrouwen, een bepaalde functie met macht daarbij kon helpen. In november 1985 werd ze staatssecretaris voor Leefmilieu en Maatschappelijke Emancipatie. Emancipatie was een nieuw beleidsdomein dat zowel structureel als inhoudelijk volledig moest worden uitgebouwd. Ze moest met andere woorden vanaf nul beginnen: meubilair of personeel was er niet. Ze kon zelf haar kabinetsleden kiezen en vanaf september 1987 werd ze bijgestaan door de Dienst Maatschappelijke Emancipatie. Onder emancipatie vielen voor haar vrouwenemancipatie, de OCMW’s, en de politieke vluchtelingen. Op 31 oktober 1986 richtte ze de Emancipatieraad op. Deze kreeg als taak adviezen uit te brengen over ‘alles wat rechtstreeks of onrechtstreeks verband hield met de maatschappelijke emancipatie van de vrouw’. Daarnaast functioneerde de Raad ook als overlegplatform waar van gedachten kon worden gewisseld over de stand van de emancipatiebeweging, de knelpunten, de toekomstverwachtingen en de te volgen strategieën.83 In maart 1992 werd ze minister van Tewerkstelling en Arbeid en Gelijke-kansenbeleid voor Mannen en Vrouwen. Vanaf dan situeerde de gelijke-kansenstructuur zich dus op ministerieel niveau. De Dienst Maatschappelijke Emancipatie fuseerde in 1993 samen met het secretariaat van de Commissie Vrouwenarbeid tot Dienst Gelijke Kansen voor Mannen en Vrouwen en werd geïntegreerd in het Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid. In datzelfde jaar versmolten de Emancipatieraad en de Commissie voor Vrouwenarbeid tot de Raad voor Gelijke Kansen voor Mannen en Vrouwen. Deze adviesraad moest bijdragen tot de uitschakeling van alle directe en indirecte discriminaties ten aanzien van mannen en vrouwen, alsook tot de verwezenlijking van een feitelijke gelijkheid tussen beide. De Raad kon op eigen initiatief en ook voor andere Ministeries dan

82

R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 44-45. 83 R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 63-69.

28

Tewerkstelling en Arbeid of Gelijke-kansebeleid, niet-bindende adviezen verlenen.84 Het zou ons hier te ver leiden om haar beleidsrealisaties als minister inhoudelijk te bespreken.85 3.2.2.4.

Bestrijding van geweld op vrouwen

Een eerste stap in haar beleid ter bestrijding van geweld op vrouwen was het fysiek en seksueel geweld uit de stilte en de taboesfeer halen. De problematiek moest erkend worden en men moest er inzicht in krijgen. Dit probeerde ze aan de hand van voorlichtingscampagnes86 en videoprojecten. Een onderzoek in 1998 registreerde een toename van fysiek en seksueel geweld. Als reactie op de onderzoeksresultaten lanceerde Smet een nieuwe sensibiliseringscampagne.87 In het kader van een verbetering voor de juridische positie en de opvang van geweldslachtoffers diende ze het wetsvoorstel tot wijziging van het misdrijf verkrachting in. In samenwerking met het Ministerie van Justitie werkte ze een Set Seksuele Agressie uit, dat hieronder uitvoerig besproken wordt.88 Maar voor de adequate opvang van geweldslachtoffers was de sensibilisering van rijkswacht en politie van cruciaal belang. Daarnaast voerde Smet ook campagne om artsen wegwijs te maken in de manier waarop ze slachtoffers van geweld op een efficiënte manier konden helpen. Deze punten worden uitvoeriger behandeld in de passages die over hulpverlening handelen.89

3.2.3. Toelichting bij het wetsvoorstel In de inleiding van het wetsvoorstel komen dezelfde vaststellingen aan bod die we reeds hierboven uitvoerig besproken hebben. Uit onderzoek stelt men vast dat het aantal gevallen waarvan de politie op de hoogte wordt gebracht aanzienlijk lager ligt dan het aantal gepleegde verkrachtingen.90 Dit komt doordat slachtoffers aarzelen om naar het gerecht te stappen omdat zij niet opnieuw willen geconfronteerd worden met wat hen overkomen is via ondervragingen en medische onderzoeken. Daarnaast laat de opvang bij de bevoegde instanties vaak te wensen over. In de toelichting merken beide parlementsleden terecht op dat niet alleen de leemten in de wetgeving moeten worden opgevuld, maar dat daarnaast ook de mentaliteit bij politieagenten en magistraten die met dergelijke

84

R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 70. 85 Voor een gedetailleerd overzicht zie: R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 71-103. 86 Voorbeelden hiervan waren ‘Geweld gewild?!’ en ‘Verkrachting. Wie help je door te zwijgen?’ 87 R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 91-92. 88 Cfr. Infra, 5.5. 89 Cfr. Supra, 3.1.4 en infra, 5.4. 90 B. BULTHE en M. REMOUCHAMPS, De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 21 ev.

29

zaken belast zijn moet veranderen. Men stelt ook vast dat een aantal buurlanden hun wetgeving reeds hebben aangepast of op het punt staan dit te doen. De belangrijkste wijzigingen die het wetsvoorstel voor ogen heeft, worden hierna kort besproken. Vooreerst moet de wettelijke definitie van verkrachting verruimd worden ten opzichte van de interpretatie van de toenmalige rechtspraak. Op die manier kunnen andere handelingen, die voor het slachtoffer even kwetsend zijn, op dezelfde manier bestraft worden. In de toelichting staat expliciet vermeld dat het slachtoffer zowel van het mannelijke als van het vrouwelijke geslacht kan zijn. De nieuwe definitie legt ook de klemtoon op het begrip ‘gebrek aan toestemming’ van het slachtoffer. Dit wordt het hoofdbestanddeel van het misdrijf. Bij gebrek aan toestemming wordt de daad een rechtstreekse schending van de persoonlijke integriteit.91 Daarnaast wil men de anonimiteit van het slachtoffer en van de dader waarborgen. Veel slachtoffers durven immers geen aangifte doen uit vrees dat de feiten ruchtbaarheid zullen krijgen. Bekendmaking of verspreiding van de identiteit van het slachtoffer moet dan ook vermeden worden. Tot slot wil men het medisch onderzoek meer menselijk maken door het slachtoffer bij het onderzoek aan het lichaam te laten bijstaan door een geneesheer of maatschappelijk assistent naar keuze. Vaak heeft het slachtoffer zich reeds uit eigen beweging bij een geneesheer aangemeld en verlangt hij dat deze hem of haar naar de wetsdokter vergezelt. De bedoeling hiervan is dat het slachtoffer het onderzoek als minder pijnlijk ervaart en op die manier zich minder geremd voelt om de feiten ter kennis van het gerecht te brengen. Er wordt ook nog aangegeven dat de inhoud van het ingediende wetsvoorstel in dezelfde lijn ligt als de eerste conclusies van de Commissie voor herziening van het ganse Strafwetboek. Deze commissie was reeds eerder aangesteld en boog zich eind jaren zeventig over het misdrijf verkrachting. Toch willen Smet en Remacle niet wachten op de goedkeuring voor deze herziening. Zij beklemtonen daarentegen de hoogdringendheid van de wetswijziging en willen jarenlang uitstel vermijden. Daarnaast behandelt het ingediende wetsvoorstel ook enkele procesrechtelijke bepalingen, die buiten het beschot vallen van de Commissie voor herziening van het Strafwetboek. Ironisch genoeg zal het nog bijna acht jaar duren voordat het wetsvoorstel getransformeerd wordt in een wet. Al hadden Smet en Remacle het uiteraard graag anders gezien.92 Hierbij aansluitend hadden Smet en Remacle het misdrijf verkrachting graag ondergebracht onder het hoofdstuk misdaden en wanbedrijven tegen personen. In het Belgisch Strafwetboek maakten de 91

Die oplossing werd in 1976 in het Verenigd Koninkrijk aangenomen in de “Sexual Offences (Amendment) Act”. 92 Wetsvoorstel Smet-Remacle, Parl. St., 1981-1982, stuk nr. 166/1, 2.

30

artikelen, die handelden over verkrachting, nog deel uit van Titel VIII, “Misdaden en wanbedrijven tegen de orde der familie en tegen de openbare zedelijkheid”. In de periode waarin het Belgisch Strafwetboek werd opgemaakt stond het belang van de familie aangeschreven als één van de hoogste waarden in de maatschappij. Men wilde op die manier onwettige voortplanting voorkomen. Tijdens de jaren zeventig verzetten de vrouwen zich tegen deze enge definitie en vroegen dat verkrachting erkend zou worden als een misdaad tegen een persoon.93 Hoewel de auteurs van het wetsvoorstel hieraan wilden tegemoetkomen, vergde deze hervorming een wijziging van talrijke bepalingen van het strafwetboek. Om de goedkeuring van de voorliggende tekst niet te vertragen hebben ze daarvan uiteindelijk afgezien.94

3.3. Inhoud van het wetsvoorstel Hoewel we reeds hierboven bij de toelichting kort ingegaan zijn op de belangrijkste wijzigingen, lijkt het ons aangewezen om artikelsgewijs het voorstel te overlopen. Zoals reeds vermeld, willen Smet en Remacle een uitbreiding zien van de definitie van het misdrijf verkrachting. Het voorstel wil daden van orale en anale gemeenschap op dezelfde manier bestraffen en maakt niet langer een onderscheid naar de sekse van het slachtoffer. Voorts neemt de nieuwe definitie het gebrek aan toestemming als beslissend criterium aan. Geweld, list, bedreiging en misbruik liggen in die definitie besloten. Door de bepaling te hervormen wil men ook de bewijslast gemakkelijker maken in bepaalde gevallen. Tenslotte vermelden Smet en Remacle in hun voorstel dat een echtgenoot die zijn vrouw tot seksuele betrekkingen dwingt, zich onbetwistbaar schuldig maakt aan verkrachting.95 Niettegenstaande de uitbreiding van het begrip ‘verkrachting’, zal er toch een verschil blijven bestaan tussen verkrachting, poging tot verkrachting en aanranding van de eerbaarheid. Het voorstel heeft dus niet de bedoeling om de verschillen hiertussen af te schaffen.96 Bij de strafverzwaring willen beide parlementsleden een nieuwe bepaling toevoegen, namelijk wanneer de verkrachting voorafgaat door of gepaard gaat met foltering of opsluiting. Om de anonimiteit van het slachtoffer tijdens het proces te vrijwaren wil men verbieden dat teksten, tekeningen, foto’s of beelden die de identiteit van het slachtoffer van een verkrachting aan het licht kunnen brengen, via enig gebruikelijk informatiekanaal worden gereproduceerd of verspreid. Het slachtoffer kan evenwel toestemmen in de verspreiding van informatie. De burgerlijke partijen 93

J. DE GROOTE, ‘Gewelddaden tegenover vrouwen: Beschouwingen over de verkrachting, De Pol., 1981, afl. 10, 35. 94 Wetsvoorstel Smet-Remacle, Parl. St., 1981-1982, stuk nr. 166/1, 2. 95 Wetsvoorstel Smet-Remacle, Parl. St., 1981-1982, stuk nr. 166/1, 2-3. 96 G. CUMPS, ‘Naar een nieuwe wetgeving op het gebied van verkrachting’, De Pol., 1983, afl. 3, 33.

31

zouden volgens Smet en Remacle de mogelijkheid moeten krijgen om de behandeling met gesloten deuren te vragen om opnieuw de anonimiteit te vrijwaren. Zoals reeds eerder vermeld kan het slachtoffer voor het onderzoek aan het lichaam zich laten bijstaan door een geneesheer of sociaal assistent van zijn of haar keuze. Tot slot willen beide parlementsleden dat verenigingen, die statutair en specifiek tot doel hebben de materiële en morele belangen van slachtoffers van verkrachting te verdedigen, zich burgerlijke partij kunnen stellen tijdens het proces. Hiervoor is toestemming van het slachtoffer vereist.97

3.4. Parlementaire voorbereidingen Hoewel beide auteurs de hoogdringendheid van een wetswijziging voor verkrachting benadrukten in hun voorstel, zou het toch nog zeven jaar duren totdat het voorstel in een wet werd getransformeerd. Eén van de belangrijkste redenen hiervoor is het Belgische systeem van bicameralisme. In bijlage geven we een historisch overzicht van het verloop van de wetswijziging. 98 Het is onmogelijk om alle discussiepunten hier te bespreken. We beperken ons in deze thesis tot het zoeken naar een nieuwe definitie van het misdrijf verkrachting, gezien dit discussiepunt voor heel wat heen-en-weer gesleur heeft gezorgd tussen Kamer en Senaat. De Kamercommissie wilde een medisch-wettelijke definitie, terwijl de Senaatscommissie de voorkeur had voor een meer algemene, juridische definitie. Bij de eerste behandeling in de Kamercommissie voor Justitie werd de tekst, zoals opgenomen in het wetsvoorstel, grondig herwerkt. Zoals eerder vermeld, koos de Kamercommissie voor een medischwettelijke definitie. Verkrachting was volgens deze commissie “elke daad van genitale penetratie met het geslachtsdeel of met gelijk welk voorwerp en elke daad waarbij het geslachtsdeel in de mond of in de anus wordt gebracht”.99 Deze definitie werd unaniem aangenomen en het geheel werd overgezonden naar de Senaat voor behandeling. In de Senaatscommissie werd de tekst geamendeerd en koos men voor een meer algemene, juridische omschrijving: “Verkrachting is elke daad van seksuele penetratie, van welke aard en met welk middel ook, gepleegd op een persoon die daar niet in toestemt.”100 Deze nieuwe tekst werd opnieuw overgezonden naar de Kamer. De vraag rees toen hoe men beide definities kon samenvoegen tot één bepaling zonder dat er nog jaren zou

97

Wetsvoorstel Smet-Remacle, Parl. St., stuk nr. 166/1, 5. Zie Bijlage 2. 99 Verslag Kamercommissie, Parl. St. Kamer, 1981-82, stuk nr 166/8, 14. 100 Verslag Senaatscommissie, Parl. St. Senaat, 1981-82, stuk nr 306/3, 4. 98

32

worden over gedebatteerd. Immers indien de Kamer besloot om de tekst opnieuw grondig te wijzigen bestond het gevaar dat de Senaat deze tekst op haar beurt zou amenderen.101 Toenmalig Minister van Justitie, Jean Gol, pleitte ervoor om geen fundamentele wijzigingen door te voeren. Hij stelde voor om louter enkele noodzakelijk legistieke verbeteringen aan te brengen. Volgens hem biedt deze pragmatische, algemene begripsomschrijving die de Senaat aan het misdrijf geeft meer garanties voor een efficiënte bestrijding van verkrachting dan de precieze, medischwettelijke definitie van de Kamer. Daarnaast vindt hij een soepele definitie nodig gezien het evolutief karakter van de begrippen ‘goede zeden’ en ‘seksualiteit’, waardoor de rechter een zeker appreciatierecht krijgt.102 Omdat enkel een minderheid achter deze stellingen staat, wordt voorgesteld om een gemeenschappelijk overleg tussen de beide Commissies te houden en op die manier een compromis tussen beide definities te vinden. Tijdens het gemeenschappelijk overleg – op 7 maart 1989 – van een delegatie van de Commissie voor Justitie van Kamer en Senaat, werd onder de meerderheid van de aanwezige leden een compromis bereikt rond de omschrijving van het misdrijf. Na een uitgebreide gedachtewisseling, spreekt de meerderheid zijn voorkeur uit voor de algemene, juridische definitie van de Senaatscommissie.103 De argumenten voor deze keuze zijn uiteenlopend. Zo is men ervan overtuigd dat de Senaatsdefinitie ruime mogelijkheden biedt tot vervolging van het misdrijf in al zijn verschijningsvormen. In tegenstelling tot de Kamerdefinitie, laat zij immers vervolging toe van anale of orale penetratie met behulp van een ander voorwerp dan het geslachtsdeel. Daarnaast heeft ook het appreciatierecht waarover de rechter bij deze definitie beschikt een doorslaggevende rol gespeeld. De definitie is op die manier aangepast aan het evolutief karakter van de seksuele gedragsnormen.104 Mijn inziens is dit een terechte keuze geweest gezien het seksueel strafrecht evolueert in de tijd. Deze ruime definitie laat toe om nieuwe vormen van verkrachting strafbaar te stellen. De Kamer stemde, na nog enkele niet noemenswaardige veranderingen te hebben aangebracht, uiteindelijk in met de Senaatsdefinitie. En even later gaf ook de Senaat zijn goedkeuring waardoor er na zeven jaar debatteren eindelijk een wetswijziging kwam voor het misdrijf verkrachting.

101

Verslag Kamercommissie, Parl. St. Kamer, 1988-89, stuk nr 704/2, 3. Kamercommissie, Parl. St. Kamer, 1988-89, stuk nr 704/2, 4. 103 Bovendien stemt de Nederlandstalige tekst van de Senaatscommissie overeen met de tekst van artikel 332 van het Franse Strafwetboek betreffende het misdrijf verkrachting. De Franstalige tekst van de Senaatscommissie is niet helemaal gelijklopend en de meerderheid ziet deze tekst dan ook graag overeengestemd met de tekst uit het Franse Strafwetboek. 104 Kamercommissie, Parl. St. Kamer, 1988-89, stuk nr 704/2, 9. 102

33

3.5.

Het resultaat

Volledigheidshalve geven we hier nog eens het resultaat weer van de wet van 4 juli 1989:105 Artikel 1. In artikel 375 van het Strafwetboek worden de volgende wijzigingen aangebracht: 1° het eerste lid wordt vervangen door wat volgt: ‘Verkrachting is elke daad van seksuele penetratie van welke aard en met welk middel ook, gepleegd op een persoon die daar niet in toestemt. Toestemming is er met name niet wanneer de daad is opgedrongen door middel van geweld, dwang of list of mogelijk is gemaakt door een onvolwaardigheid of een lichamelijk of een geestelijk gebrek van het slachtoffer. Met opsluiting wordt gestraft ieder die de misdaad van verkrachting pleegt.’ 2° het vierde lid wordt vervangen door wat volgt: Als verkrachting met behulp van geweld wordt beschouwd elke daad van seksuele penetratie, van welke aard en met welk middel ook, die gepleegd wordt op de persoon van een kind dat de volle leeftijd van veeriten jaar niet heeft bereikt. In dat geval is de straf dwangarbeid van vijftien tot twintig jaar. Artikel 2. Artikel 376 van hetzelfde Wetboek wordt door de volgende bepaling vervangen: Indien de verkrachting of de aanranding van de eerbaarheid de dood veroorzaakt van de persoon op wie zij is gepleegd, wordt de schuldige gestraft met levenslange dwangarbeid. Indien de verkrachting of aanranding van de eerbaarheid is voorafgegaan door of gepaard gegaan met lichamelijke foltering of opsluiting, wordt de schuldige gestraft met dwangarbeid van vijftien tot twintig jaar. Indien de verkrachting of de aanranding van de eerbaarheid gepleegd is op een persoon die ingevolge zwangerschap, een ziekte, dan wel een lichamelijk of een geestelijk gebrek of onvolwaardigheid bijzonder kwetsbaar is, of onder bedreiging van een wapen of een op een wapen gelijkend voorwerp, wordt de schuldige gestraft met dwangarbeid van tien tot vijftien jaar. Artikel 3. In artikel 377 van hetzelfde Wetboek worden de volgende wijzigingen aangebracht: 1° het eerste lid wordt vervangen door wat volgt: Is de schuldige een bloedverwant in de opgaande lijn; behoort hij tot degenen die over het slachtoffer gezag hebben; heeft hij misbruik gemaakt van het gezag of de faciliteiten die zijn functies hem verlenen; is hij een geneesheer, heelkundige, verloskundige of officier van gezondheid aan wie het kind ter verzorging was toevertrouwd; of is de schuldige, wie hij ook zij, in de gevallen van de 105

Wet 4 juli 1989 tot wijziging van sommige bepalingen betreffende het misdrijf verkrachting, BS 18 juli 1989.

34

artikelen 373, 375 en 376, door een of meer personen geholpen in de uitvoering van de misdaad of van het wanbedrijf, dan worden de straffen bepaald als volgt: 2° het vierde lid wordt vervangen door wat volgt: In de gevallen van artikel 373, derde lid; 375, vierde lid en 376, derde lid bedraagt de dwangarbeid ten minste twaalf jaar; 3° in het zesde lid worden de woorden ‘artikel 375, derde en vierde lid’ vervangen door de woorden ‘artikel 375, vijfde en zesde lid’ en de woorden ‘en van artikel 376, eerste lid’ door de woorden ‘en van artikel 376, tweede lid’. Artikel 4. In hetzelfde wetboek wordt een artikel 378bis ingevoegd, luidend als volgt: ‘Artikel 378bis. Publicatie en verspreiding door middel van boeken, pers, film, radio, televisie of op enige andere wijze, van teksten, tekeningen, foto’s of enigerlei beelden waaruit de identiteit kan blijken van het slachtoffer van een in hoofdstuk V, titel VII van boek II genoemd misdrijf, zijn verboden, tenzij met schriftelijke toestemming van het slachtoffer of met toestemming , ten behoeve van het onderzoek, van de met het onderzoek belaste magistraat. Overtreding van dit artikel wordt gestraft met een gevangenisstraf van twee maanden tot twee jaar en met geldboete van driehonderd frank tot drieduizend frank of met een van die straffen alleen.’ Artikel 5. Artikel 190, eerste lid van het Wetboek van Strafvordering wordt aangevuld met wat volgt: ‘Wanneer de vervolgingen zijn gegrond op de artikelen 372 tot 378 van het Strafwetboek, kan het vonnisgerecht bevelen dat de zaak met gesloten deuren wordt behandeld, indien een van de partijen of het slachtoffer het vraagt, namelijk met het oog op de bescherming van zijn persoonlijke levenssfeer.’ Artikel 6. Artikel 310 van hetzelfde Wetboek wordt aangevuld met het volgende lid: ‘Het bepaalde in artikel 190, eerste lid, geldt eveneens voor de hoven van assisen.’ Artikel 7. Artikel 25 van de wet van 20 april 1874 op de voorlopige hechtenis wordt aangevuld met een derde lid, luidend als volgt: ‘Het slachtoffer kan het onderzoek laten bijwonen door een geneesheer naar zijn keuze, wiens erelonen aangerekend worden in de gerechtskosten.’

3.6. Conclusie Het was duidelijk dat er nood was aan een wetswijziging omtrent de bepalingen over verkrachting. Deze nood werd nog eens benadrukt door de zogenaamde ‘tweede feministische golf’ die openlijk kritiek uiten op de ongelijkheden tussen vrouwen en mannen in de maatschappij. Mede onder druk 35

van de vrouwenbeweging zou in 1982 een wetsvoorstel worden ingediend door Miet Smet en Léon Remacle. Het wetsvoorstel had drie hoofddoelstellingen voor ogen. Vooreerst een uitbreiding van de strafrechtelijke definitie van het misdrijf verkrachting, die alle seksueel ontoelaatbare handelingen omvat. Daarnaast wilde men de anonimiteit van het slachtoffer en van de dader waarborgen. Tot slot een menselijker medisch onderzoek omdat dit een noodzakelijk maar ook ingrijpend element is in het onderzoek. Het hoofdbestanddeel van het misdrijf zou ‘de afwezigheid van toestemming’ vormen omdat beiden verkrachting zien als een aantasting van de persoonlijke integriteit. Hoewel Smet en Remacle de hoogdringendheid van een wetswijziging beklemtonen zou het nog bijna acht jaar duren voordat het voorstel werd omgezet in een wet. Voornaamste reden hiervoor was het heen- en weergetrek tussen Kamer en Senaat over enkele bepalingen uit het voorstel. Een compromis tussen de medisch-wettelijke definitie van de Kamercommissie en de algemeen juridische definitie van de Senaatscommissie zorgde voor het meeste wrevel. Uiteindelijk werd met de wet van 4 juli 1989 een degelijk resultaat geboekt. Een wetswijziging alleen zou natuurlijk de ganse problematiek niet oplossen. Smet en Remacle beseften dat ook de omkadering mee moest evolueren. Deze omkadering omvatte politie, hulpverlening en gerecht. Zeker de politionele aanpak moest veranderen zodat vrouwelijke slachtoffers in plaats van angst, vertrouwen zouden krijgen in het politioneel onderzoek. Op het vlak van hulpverlening was er praktisch niets. Enig lichtpuntje was de werkgroep Tegen Haar Wil, die zich op vrijwillige basis, inzette voor slachtoffers van verkrachting. Het gerecht hebben we hier niet behandeld omdat we verder zullen zien dat zij tegen elke vorm van inmenging gekant waren.

36

IV.

Rechtsvergelijking

4.1. Inleiding Het is niet onbelangrijk om ook eens over de grenzen heen te kijken hoe het thema verkrachting in de periode na WO II behandeld is. Vooral met Nederland zijn er veel gelijkenissen te bespeuren. We zullen dan ook het uitvoerigst ingaan op de wetswijziging in Nederland. Ook in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk kende het misdrijf verkrachting enkele aanpassingen die het vermelden waard zijn.

4.2. Nederland 4.2.1. Invloed van de vrouwenbeweging Net zoals in België kwam tijdens de jaren zestig samen met de seksuele liberalisering de vrouwenemancipatiebeweging op. De grondgedachte van deze liberalisering was dat mensen eigen verantwoordelijkheid kunnen dragen voor een vrijwillig aangegaan seksueel contact. Hoewel de vrouwenbeweging dit ideaal van seksuele vrijheid altijd onderstreept heeft, waren ze zich er ook van bewust dat er een fundamentele machtsongelijkheid tussen mannen en vrouwen bestond, waarbij de mannen duidelijk in het voordeel gesteld werden. Dit verschil zette zich binnenshuis – en in de slaapkamer – door en maakte het moeilijk om een relatie te hebben op basis van gelijkwaardigheid. Deze machtsongelijkheid zette de deur open voor seksueel geweld van de man op de vrouw. Dit seksueel geweld werd door de vrouwenbeweging gezien als een uiting van macht, agressie en vernedering.106 Tijdens de jaren zeventig richtte de vrouwenbeweging zijn vizier op verkrachting en aanranding. Net zoals in België stelde ze een discrepantie vast tussen het aantal in de criminele statistiek geregistreerde gevallen van verkrachting en het werkelijke aantal voorvallen. De verklaring voor deze grote discrepantie was voor de vrouwenbeweging te vinden in een lage aangiftebereidheid van slachtoffers uit schaamte, angst en wantrouwen in de politie en gerecht. Hoewel de vrouwenbeweging overtuigd was van deze stelling was ze aanvankelijk moeilijk hard te maken met cijfermateriaal. Daarom werden eind jaren zeventig en begin jaren tachtig verschillende enquêtes en onderzoeken verricht met als doel een indicator te hebben voor de werkelijke omvang van strafbaar seksueel geweld.107 Hoewel uit de resultaten bleek dat er inderdaad een kloof was tussen het aantal

106

J. FRENKEN en J. DOOMEN (eds.), Strafbare seksualiteit; opvattingen en aanpak van politie, justitie en hulpverlening, Deventer, Van Loghum Slaterus, 1984, 72-74. 107 De belangrijkste waren de jaarlijkse slachtofferenquêtes verricht door het Centraal Bureau voor Statistiek. In die enquêtes werden steekproeven gehouden onder de Nederlandse bevolking van vijftien jaar en ouder,

37

– volgens de enquêtes – gepleegde gevallen en de geregistreerde gevallen bij de politie, was toch enige voorzichtigheid op zijn plaats. Enerzijds was men niet zeker of alle meegemaakte voorvallen wel op de enquêteformulieren werden ingevuld en viel de criminaliteit van jongeren beneden de vijftien jaar erbuiten, maar anderzijds zullen voorvallen vermeld zijn die voor de ondervraagden als ‘handtastelijkheden met seksuele bedoelingen’ aangevoeld worden, terwijl zij volgens de wet en de jurisprudentie geen delict zijn. Vanuit de vrouwenbeweging wou men slachtoffers van seksueel geweld oproepen om vlugger aangifte te doen zodat de werkelijke omvang van deze problematiek beter zichtbaar werd.108 Uit de geregistreerde gevallen bij de politie bleek dat in de periode na deze onderzoeken meer aangiften waren dan voorheen. Mogelijk waren slachtoffers onder invloed van de door de vrouwenbeweging aangekaarte discussie meer geneigd om naar de politie te gaan dan voorheen.109

4.2.2. Kritiek op de bestaande hulpverlening, politie en gerecht Ook op het vlak van hulpverlening, politie en gerecht zien we dezelfde problemen naar voor schuiven als in België rond die periode. De vrouwenbeweging stelde vast dat vrouwen niet op begrip konden rekenen in hun omgeving en mede daardoor de gebeurtenis niet leerden verwerken. Het sociale milieu van slachtoffer greep zich vast aan de algemeen overheersende mythe dat het hun eigen schuld was wanneer je verkracht werd. Ook professionele hulpverleners bleken op dit punt tekort te schieten, waarschijnlijk door onbekendheid met het probleem en met de schadelijke gevolgen voor de slachtoffers. Als reactie op deze problematiek werd eind 1975 de werkgroep ‘Vrouwen tegen Verkrachting’ opgericht naar Amerikaans voorbeeld. Haar doel was dubbelzijdig, enerzijds bood zij hulpverlening via de telefoon en met zelfhulpgroepen, anderzijds wou ze overgaan tot actie door via publiciteit het taboe rond verkrachting te doorbreken en onjuiste denkbeelden erover uit de wereld te helpen. De oprichting van deze werkgroep bracht de trein op gang en over het hele land ontstonden gelijksoortige werkgroepen en hulpverleningsdiensten. Opnieuw was de vrouwenbeweging de stuwende kracht

waarbij gevraagd werd of zij het afgelopen jaar het slachtoffer waren geweest van een aantal delicten, onder meer ‘handtastelijkheden met seksuele bedoelingen’. 108 J. SOETENHORST-DE SAVORNIN LOHMAN & U. JANSZ, Seksueel geweld zal de wetgever een zorg zijn Herziening in de zedelijkheidswetgeving in Denemarken, Zweden en Nederland, Arnhem, Gouda Quint, 1986, 98. 109 J. SOETENHORST-DE SAVORNIN LOHMAN & U. JANSZ, Seksueel geweld zal de wetgever een zorg zijn Herziening in de zedelijkheidswetgeving in Denemarken, Zweden en Nederland, Arnhem, Gouda Quint, 1986, 98-99.

38

geweest achter de oprichting van deze verschillende organisaties, alleen was het nog onduidelijk of ook de kwaliteit van de hulpverlening op die manier verbeterd was.110 Het belangrijkste doelwit van de feministische kritiek doorheen de jaren waren politie en justitie. Ook hier zijn de gelijkenissen met België enorm. De eis van de vrouwenbeweging was dat politie en justitie verkrachting ‘serieus zouden gaan nemen’. Veel vrouwen die het hadden aangedurfd om aangifte te doen bij de politie hadden slechte ervaringen opgedaan met de behandeling op het politiekantoor.111 De belangrijkste klacht was het genoemde verschijnsel van ‘blaming the victim’: de schuld werd vooral bij het slachtoffer zelf gezocht. De oplossing hiervoor vanuit de vrouwenbeweging was het bestaande systeem te verbeteren via opleiding en gerichte informatie. Ook werd aangedrongen op het in dienst nemen van vrouwelijke rechercheurs bij de Zedenpolitie. Mannelijke politieambtenaars behandelden volgens de vrouwenbeweging de aangiftes onvriendelijk en onbegripvol, of probeerden aan de hand van het verhaal de slachtoffers de schuld te geven. Al moeten we er ter volledigheid aan toevoegen dat voor sommigen niet het geslacht, maar wel het gedrag de determinerende factor was.112

4.2.3. Verloop van de wetswijziging van verkrachting De bepalingen van verkrachting die voor de wetswijziging golden dateerden reeds van 1886, het jaar waarin het wetboek van strafrecht in Nederland ingevoerd werd. Verkrachting werd in artikel 242 van het Strafwetboek als volgt omschreven: “Verkrachting, het door geweld of bedreiging met geweld een vrouw buiten echt dwingen tot geslachtsgemeenschap, is strafbaar met maximaal 12 jaar gevangenisstraf.” Opvallend hierbij is dat verkrachting enkel kon plaatsvinden buiten het huwelijk. De verklaring hiervoor was dat in de tijd dat het wetboek van strafrecht tot stand kwam de mening overheerste dat het huwelijk het recht van de man op geslachtsgemeenschap met zijn vrouw inhield, zodat van verkrachting binnen het huwelijk geen sprake kon zijn.113 114

110

J. SOETENHORST-DE SAVORNIN LOHMAN & U. JANSZ, Seksueel geweld zal de wetgever een zorg zijn Herziening in de zedelijkheidswetgeving in Denemarken, Zweden en Nederland, Arnhem, Gouda Quint, 1986, 100-102. 111 Gedurende eind jaren zeventig verscheen het programma ‘De Ombudsman’ op de Nederlandse televisie. De aflevering van augustus 1978, die over verkrachting ging, leidde tot veel reacties bij de kijkers. 112 J. SOETENHORST-DE SAVORNIN LOHMAN & U. JANSZ, Seksueel geweld zal de wetgever een zorg zijn Herziening in de zedelijkheidswetgeving in Denemarken, Zweden en Nederland, Arnhem, Gouda Quint, 1986, 102. 113 Voor aanranding, opgenomen in artikel 246, ontbrak deze uitzondering omdat de rechten van de echtgenoot zich niet uitstrekten tot ontuchtige handelingen. 114 J. SOETENHORST-DE SAVORNIN LOHMAN & U. JANSZ, Seksueel geweld zal de wetgever een zorg zijn Herziening in de zedelijkheidswetgeving in Denemarken, Zweden en Nederland, Arnhem, Gouda Quint, 1986, 96.

39

In 1970 werd de eerste aanzet tot wijziging van het artikel gegeven door de installatie van de adviescommissie zedelijkheidswetgeving (hierna Commissie-Melai) op verzoek van toenmalig minister van Justitie Polak. Deze Commissie bracht achtereenvolgens adviezen uit over (de leeftijdsgrenzen bij) filmkeuring, pornografie en prostitutie. Na deze prioritaire onderwerpen restte alleen nog seksueel geweld, waaronder verkrachting, een onderwerp waar de vrouwenbeweging aandacht begon voor te vragen. Daarnaast is ook de instelling in 1978 van de emancipatiecommissie het vermelden waard.115 Het eindrapport van de Commissie-Melai betreffende verkrachting, aanranding, seksuele contacten met jeugdigen en afhankelijke personen verscheen in juni 1980. De belangrijkste aanbevelingen waren de volgende: het schrappen van de uitzondering voor verkrachting binnen het huwelijk, het uitbreiden van de definitie van verkrachting tot het dwingen tot ‘met geslachtsgemeenschap gelijk te stellen handelingen’, het uitbreiden van de omschrijving van gebruikte dwang tot ‘door geweld of door bedreiging of een andere feitelijkheid en een sekse-neutrale formulering van de delictomschrijving.116 Het eindrapport van de Commissie-Melai kreeg niet meteen gevolg in de vorm van een wetsvoorstel. Bij de voorbereiding ervan was vertraging ontstaan door de heftige discussie over de pornografiewetgeving. Daarom werd op initiatief van staatssecretaris d’Ancona in juni 1982 een studieconferentie over seksueel geweld georganiseerd. De voorstellen van de Commissie-Melai over verkrachting en aanranding kwamen er ter discussie. Sommigen uitten hun ontevredenheid over de vertraging van het wetsvoorstel en wilden meteen dat de woorden ‘buiten echt’ via een noodwetje uit artikel 242 Strafwetboek zouden geschrapt worden. Anderen vonden het beter dit te doen in het kader van een algehele herziening van de wetsartikelen. Voor de meerderheid moest het onderscheid tussen verkrachting en aanranding vervallen in een geheel nieuwe wet.117 In oktober 1983 verscheen, als vervolg op de studieconferentie, de ‘Voorlopige nota met betrekking tot het beleid ter bestrijding van seksueel geweld tegen vrouwen en meisjes’, waarin de uitgangspunten en de doelstellingen van het overheidsbeleid op het vlak van seksueel geweld waren geformuleerd. Deze voorlopige nota werd ter advisering voorgelegd aan de Emancipatieraad en werd daarnaast op ruime schaal verspreid. De definitieve ‘Nota met betrekking tot het beleid ter bestrijding van seksueel geweld tegen vrouwen en meisjes’ verscheen in september 1984. Deze nota 115

J. SOETENHORST-DE SAVORNIN LOHMAN & U. JANSZ, Seksueel geweld zal de wetgever een zorg zijn Herziening in de zedelijkheidswetgeving in Denemarken, Zweden en Nederland, Arnhem, Gouda Quint, 1986, 97. 116 Eindrapport van de adviescommissie zedelijkheidswetgeving, ’s-Gravenhage, 1980, 44-45. 117 J. SOETENHORST-DE SAVORNIN LOHMAN & U. JANSZ, Seksueel geweld zal de wetgever een zorg zijn Herziening in de zedelijkheidswetgeving in Denemarken, Zweden en Nederland, Arnhem, Gouda Quint, 1986, 103-104.

40

kondigde een wetsontwerp betreffende zware zedendelicten aan, waarin verkrachting binnen het huwelijk ook strafbaar werd gesteld. Eind 1984 kwam het wetsvoorstel er, opgesteld door het ministerie van Justitie, en het werd begin 1985 ter advisering naar de Emancipatieraad gezonden. In het voorstel werden de adviezen van de Commissie-Melai grotendeels gevolgd. Enige afwijking was dat het principiële onderscheid tussen verkrachting en aanranding verlaten werd. Geen van beide termen kwam nog voor in de vooropgestelde wettekst.118 Op 5 november 1985 verschijnt een bericht in de Staatscourant dat de instemming van de Ministerraad met het voorgelegde wetsvoorstel inzake ‘zware zedendelicten’ vermeldt.119 Toch is het nog wachten op de wet van 9 oktober 1991120 opdat de Nederlandse bepaling inzake verkrachting zijn definitieve vorm krijgt zoals we die vandaag nog terugvinden in het Nederlandse Strafwetboek. Het resultaat van artikel 242 is als volgt: “Hij die door geweld of een andere feitelijkheid of bedreiging met geweld of een andere feitelijkheid iemand dwingt tot het ondergaan van handelingen die bestaan uit of mede bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam, wordt als schuldig aan verkrachting gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie.”

4.3.

Frankrijk

4.3.1. De periode na WO II Ook in Frankrijk dezelfde trend: Le Mouvement de Libération de la Femme ontpopte zich tijdens de jaren zestig. Ze streefde gelijkheid tussen beide geslachten na en sprak over een seksuele vrijheid. Volgens hen mochten vrouwen ook seksueel plezier beleven tijdens de daad en mochten daarvoor zelf hun partner kiezen. Verkrachting werd aangevochten door de vrouwenbeweging in Frankrijk omdat het een overblijfsel was van de ontkenning van seksuele rechten voor vrouwen in een patriarchale samenleving. Een eerste grote manifestatie van de vrouwenbeweging kwam er pas in 1972. Vier jaar later werd ook een manifest tegen verkrachting gepubliceerd in de krant Libération. Daarin werden de vooroordelen die in Frankrijk rond dit misdrijf bestaan aan de kaak gesteld.121 122

118

Wel werd voorzien in een verzwarende omstandigheid wanneer de afgedwongen seksuele handeling bestaat uit geslachtsgemeenschap dan wel ‘handelingen bestaande in het op andere wijze seksueel binnendringen van het lichaam (Wetsvoorstel, p. 1-2) 119 J. SOETENHORST-DE SAVORNIN LOHMAN & U. JANSZ, Seksueel geweld zal de wetgever een zorg zijn Herziening in de zedelijkheidswetgeving in Denemarken, Zweden en Nederland, Arnhem, Gouda Quint, 1986,, 97-105. 120 Wet 9 okt. 1991 tot wijziging van artikelen 242 tot en met 249 van het Strafwetboek. 121 “Le viol n’est pas une fable. Le viol n’est pas un hazard. Le viol n’est pas puni en tant que crime contre les femmes. Le viol n’est pas une loi de nature. Le viol n’est ni un désir, ni un plaisir pour les femmes. Le viol n’est pas un destin.”

41

De manifestaties en klaagzangen van vrouwenbewegingen bracht de bal aan het rollen. Tijdens de jaren tachtig werden nationale campagnes gehouden onder impuls van verschillende ministers van gezondheid of staatssecretarissen die toezagen op de positie van vrouwen in de maatschappij. Deze campagnes kwamen via de media, debatten op televisie of gepubliceerd in de nationale pers, bij de bevolking en droegen bij tot het oprichten van slachtofferorganisaties. Ook wou men op die manier de politie informeren en bewust maken van het probleem. Deze operaties bleken doeltreffend te zijn in de praktijk, gezien het aantal aangiftes van verkrachting toenam. Ook waren meer vrouwen bereid zich te laten onderzoeken in de medische centra. Maar het proces op zich bleef een heet hangijzer gezien vele slachtoffers geschokt werden door de uitspraken op het Assisenproces die vaak tegen de wil in gepubliceerd werden. Daarnaast schrikten erotische magazines, en zeker pornografische werken, er niet van terug om hun edities op te fleuren met verhalen over verkrachting. Op die manier leek het alsof verkrachtingen banale feiten bleven.123 Verkrachting werd bestraft in artikel 332 van de Code Pénal. Daarin lazen we hetvolgende: “Le viol sera puni de la réclusion criminelle à temps de cinq à dix ans. Toutefois, le viol sera puni de la réclusion à temps de dix à vingt ans lorsqu’il aura été commis soit sur une personne particulièrement vulnérable (…) soit par ascendant légitime, naturel ou adoptif de la victime ou par une personne ayant autorité sur elle ou encore par une personne qui aura abusé de l’autorité que lui confèrent ses fonctions.” De dader werd berecht voor een jury in het Hof van Assisen. Aangezien ons strafwetboek van 1867 zijn mosterd haalde uit de Franse Code Pénal, is het logisch dat deze bepaling analoog was met de onze. We zien een basisstraf gevolgd door verzwarende omstandigheden wanneer de verkrachting gepleegd wordt op een kwetsbaar persoon of een persoon waar men een gezag over uitoefent.124 Een andere gelijkenis is dat ook in Frankrijk, voor de wet van 1980, verkrachting binnen het huwelijk niet strafbaar gesteld werd. Een man kon zijn echtgenote dwingen tot geslachtsgemeenschap omdat de zwangerschap die er zou kunnen uit voorkomen, legitiem was. In 1980 kwam dit principe haaks te staan ten opzichte van de publieke opinie. Een man moest veroordeeld kunnen worden, los van het feit of de daden binnen het huwelijk werden gepleegd of los van enige relatie tussen beide. Toch zou het nog tot 1990 duren voordat een veroordeling kwam voor verkrachting binnen het huwelijk.125

122

G. LOPEZ en G. PIFFAUT-FILIZZOLA, Le viol. Que sais-je?, Paris, Presse Universitaire de France, 1993, 24. G. LOPEZ en G. PIFFAUT-FILIZZOLA, Le viol. Que sais-je?, Paris, Presse Universitaire de France, 1993, 27. 124 G. LOPEZ en G. PIFFAUT-FILIZZOLA, Le viol. Que sais-je?, Paris, Presse Universitaire de France, 1993, 33-34. 125 C. cass. 17 juillet 1990. 123

42

4.3.2. De wet van 1980 De grootste wijziging van de wet van 1980 was dat er een nauwkeurige beschrijving kwam van het misdrijf verkrachting als seksuele penetratie. Daarnaast was de achterliggende reden voor het bestraffen van verkrachting niet langer ongewenste zwangerschappen te voorkomen, maar wel respect voor de persoonlijke integriteit. We kunnen stellen dat de wet van 1980 er gekomen is dankzij de druk van feministische bewegingen en slachtofferorganisaties.126 Vanaf 1980, werd verkrachting in artikel 332 van de Code Pénal als volgt omschreven: “Tout acte de pénétration sexuelle de quelque nature qu’il soit, commis sur la personne d’autrui par violence, contrainte ou surprise constitue un viol.” Het is duidelijk dat de Franse wetgever met deze ruime definitie zoveel mogelijk gevallen wilde bestraffen. Daarnaast wou men met deze definitie het grote aantal van correctionaliseringen doen verminderen. Andere wijzigingen van de wet betrof de mogelijkheid voor het slachtoffer, als burgerlijke partij, om de zitting achter gesloten deuren te houden.

127

Ook verenigingen, waarvan het statutair doel de strijd tegen seksueel geweld omvat,

konden zich – mits instemming van het slachtoffer – burgerlijke partij stellen tijdens het proces.128 Een andere wijziging behandelde het beroepsgeheim voor geneesheren. De wetgever heeft aan artikel 378 van de Code Pénal een extra bepaling die de bestraffing voor geneesheren die bepaalde geheimen onthullen, preciseert. Daarin werd bepaald dat de geneesheren die tijdens het onderzoek bepaalde kentekens van misbruik vaststelden en, mits toestemming van het slachtoffer, deze gegevens ter kennis brachten van de procureur de la République, niet onder de bestraffing van het schenden van het beroepsgeheim zouden vallen. Wanneer het om minderjarigen gaat beneden de vijftien jaar is zelfs geen toestemming vereist. Hoewel de geneesheren beter geïnformeerd werden over de belangrijke rol die zij konden spelen in de preventie van seksueel misbruik, bleken slechts enkelen bereid om gegevens over te dragen aan de procureur de la République. Dit kwam doordat enerzijds de bepalingen uit de Code Pénal, die voorzien in een uitzondering op het beroepsgeheim, slechts facultatieve toepassing kenden en anderzijds verschuilden vele geneesheren, op ethisch vlak, zich achter de eed van Hippocrates.129 Le conseil des médecins spoorde geneesheren daarom aan om belangrijke informatie voor het onderzoek niet langer te verzwijgen.

126

G. LOPEZ en G. PIFFAUT-FILIZZOLA, Le viol. Que sais-je?, Paris, Presse Universitaire de France, 1993, 38-40. Le huis-clos est de droit si la victime partie civile ou l’une des victimes parties civiles le demande. Dans les autres cas, le huis-clos ne peut être demandé que si la victime partie civile ou l’une des victimes parties civiles ne s’y oppose pas. 128 G. LOPEZ en G. PIFFAUT-FILIZZOLA, Le viol. Que sais-je?, Paris, Presse Universitaire de France, 1993, 38-40. 129 “ (…) admis dans l'intérieur des maisons, mes yeux ne verront pas ce qui s'y passe, ma langue taira les secrets qui me seront confiés, et mon état ne servira pas à corrompre les moeurs ou à favoriser le crime (…) “ 127

43

Tot slot werden homoseksuele praktijken niet meer strafbaar gesteld door de wet van 1980. Ook de verjaring van verkrachting werd aanzienlijk verhoogd. Een slachtoffer van verkrachting kon tot tien jaar na de feiten nog aangifte doen van het misdrijf.130

4.3.3. Hulpverlening Verschillende verenigingen zijn opgericht op initiatief van slachtoffers, politieke of ideologische bewegingen. We kunnen ze opsplitsen in drie categorieën: de verenigingen die zich inzetten voor slachtoffers van verkrachtingen, de vrouwenbewegingen, en de verenigingen voor slachtofferhulp. De eerste categorie ontstond vaak op initiatief van de slachtoffers zelf die samenkomen om te kunnen praten over wat ze hebben meegemaakt, maar vooral om begrepen te worden door elkaar, wat in hun sociaal milieu meestal niet het geval was. Deze verenigingen mengden zich in de debatten over een wetswijziging, maar hun hoofddoel was toch om regelmatig samenkomsten te organiseren waar slachtoffers hun ervaringen konden delen met elkaar en geholpen worden. De vrouwenbewegingen werden hierboven reeds vermeld. Met betrekking tot seksueel geweld tegen vrouwen richtten ze hun pijlen vooral op het feit dat een groot aantal gevallen van verkrachtingen met de regelmaat van een klokslag gecorrectionnaliseerd werden. Daardoor kreeg de dader een lichtere straf, waardoor het slachtoffer het gevoel kreeg dat het misdrijf niet zo erg was. Daarnaast eisten ze ook een wettelijke definitie van het misdrijf. Wanneer er een nauwkeurige definitie voor handen zou zijn, kon het Hof van Assisen de daders strenger berechten. Zoals eerder vermeld is de wet van 1980 vooral dankzij de druk van vrouwenbewegingen er gekomen.131 Tot slot kwamen ook de verenigingen die zich inlieten met slachtofferhulp tot stand. In 1982 installeerde de Minister van Justitie een afdeling die de bescherming van alle slachtoffers van misdrijven vanuit de Direction des Affaires criminelles moest waarborgen. Vanaf dan zijn in heel Frankrijk meer dan honderd verenigingen opgericht, die later verzameld werden binnen l’ Institut national de l’aide aux victimes et de médiation (INAVEM). Deze verenigingen begeleiden alle slachtoffers van geweld op drie vlakken: juridisch, materieel en psychologisch. Op juridisch vlak proberen ze de slachtoffers te informeren en voor te bereiden op het proces, op materieel vlak steunen ze de slachtoffers financieel waar nodig of helpen ze hen verhuizen wanneer de verkrachting bij hen thuis gebeurd is en op psychologisch vlak via dialoog.132

130

G. LOPEZ en G. PIFFAUT_FILIZZOLA, Le viol. Que sais-je?, Paris, Presse Universitaire de France, 1993, 38-40. G. LOPEZ en G. PIFFAUT_FILIZZOLA, Le viol. Que sais-je?, Paris, Presse Universitaire de France, 1993, 80-82. 132 G. LOPEZ en G. PIFFAUT_FILIZZOLA, Le viol. Que sais-je?, Paris, Presse Universitaire de France, 1993, 81-83. 131

44

4.4.

Verenigd Koninkrijk

4.4.1. Sexual Offences (Amendment) Act 1976 Ook in Engeland en Wales wilden de feministische groepen een hervorming van de wet op verkrachting. Aanleiding hiervoor was de zaak DDP v Morgan133 voor het House of Lords. In deze zaak had Morgan verklaard dat een man niet schuldig kon worden bevonden aan verkrachting wanneer hij in eer en geweten, ook al leek het misschien onredelijk, geloofde dat de vrouw akkoord ging om geslachtsgemeenschap te hebben. Deze verklaring baarde de feministen zorgen over het feit dat het juridische systeem in het VK de klachten van vrouwen niet eerlijk behandelden. De druk van de feministische groepen in het zog van de Morgan-rechtspraak zorgde ervoor dat de regering een adviserend comité aanstelde om de wetgeving over verkrachting onder de loep te nemen. Dit resulteerde in een aanpassing van de bestaande wetgeving, namelijk the Sexual Offences (Amendment) Act 1976 (hierna Act 1976).134 Hoewel de Morgan-rechtspraak nog bijna 25 jaar zou blijven bestaan, wou de Act 1976 vooral tegemoet komen aan een andere eis van de feministische groepen, met name het misbruiken van het seksueel verleden van het slachtoffer als bewijsmateriaal tijdens het proces. Hoewel de Act 1976 het gebruik van het seksueel verleden van het slachtoffer op papier strikt regelde, bleek in de praktijk dat slachtoffers bleven klagen over de manier waarop bewijsvoering gevoerd werd tijdens het proces, en de manier waarop het gerecht slachtoffers behandelde.135 Tijdens begin jaren tachtig ontstond publieke commotie als reactie op een televisiedocumentaire die de wreedheid van ondervragingen op het politiekantoor na aangifte van verkrachting toonde. Dit gaf aanleiding voor verschillende onderzoeken naar de politiepraktijken alsook aanbevelingen voor nieuwe en striktere richtlijnen voor de vervolging en bestraffing van verkrachting.136

4.4.2. Latere wijzigingen Dit was ook de sfeer die zich verder zette in de late jaren tachtig en begin jaren negentig: voorbeelden van slechte behandeling op het politiekantoor kwamen aan het licht, juridische en andere instanties van het gerechtelijk systeem werden gekenmerkt door verontwaardiging bij de 133

DDP v Morgan [1975] 2 WLR 913 In het wetsvoorstel van Remacle-Smet in België werd zelfs expliciet verwezen naar deze aanpassing in de wetgeving van het VK, zie wetsvoorstel Remacle-Smet, Parl. St., stuk nr. 166/1, 2. 135 Het voorbeeld werd gegeven van de uitspraak in een zaak waarin de rechter het vrouwelijke slachtoffer schuldig bevond in de vorm van ‘a great deal of contributory negligence’ (soort medeplichtigheid) omdat ze was ingegaan op het voorstel van de dader die haar een lift naar huis aanbood. 136 C. MCGLYNN, “Feminist activism and rape law reform in England and Wales. A Sisyphean struggle?” in C. McGlynn en V.E. Munro (eds.), Rethinking Rape Law: international and comparative perspectives , Abingdon, Oxon en Routledge, New York, 139-140. 134

45

slachtoffers en er kwam steeds meer vraag naar hervormingen en veranderingen van de bestaande wetgeving over verkrachting. Toch was niet alles negatief: Zo was er een opmerkelijke uitspraak voor het House of Lords waarin geoordeeld werd dat echtgenoten zich schuldig konden maken aan verkrachting.137 Daarnaast werd in 1994 een Richtlijn uitgevaardigd waarin bepaald werd dat ook mannen het slachtoffer kunnen zijn en waarin afgezien werd van de verplichting voor rechters om de jury te waarschuwen voor veroordeling op grond van onbevestigd bewijsmateriaal.138 Een eerste focus werd gelegd op de hervorming van procedures voor het gerecht die verkrachting behandelden. Verschillende studies uit die periode hadden het schrijnende karakter van de ondervragingen tijdens processen onthuld. De Act 1976, die als doel had het gebruik van het seksueel verleden van het slachtoffer als bewijs aan banden te leggen, had een omgekeerd effect gekregen: rechters sprongen enorm flexibel om met de bepalingen uit de Act 1976 en lieten zich vaak leiden door het gedrag van het slachtoffer, de kledij die ze droeg, haar (mentale) gezondheid, haar achtergrond en tot slot uiteraard door haar seksueel verleden. Op het eind van de jaren negentig zag het er naar uit dat de publieke druk vruchten afgeworpen had. Eén van de punten uit het verkiezingsprogramma van de Labour Party was de hervorming van processen over verkrachting. Dit werd uitgewerkt in the Youth Justice and Criminal Evidence Act 1999 (hierna Act 1999). De Act 1999 voorzag in een algemeen verbod voor het gebruik van het seksueel verleden als bewijs tijdens het proces. Reeds enkele dagen nadat de Act 1999 uitwerking kreeg, werd ze aangevochten op grond van strijdigheid met het recht op een eerlijk proces zoals omschreven in the Human Rights Act 1998. De daaropvolgende uitspraak van het House of Lords, waarin ze de Act 1999 versoepelde en seksuele voorgeschiedenis als bewijs toeliet – zij het met enige vorm van discretie, heeft de potentiële voordelen van deze hervorming ondermijnd.139 140 Een andere hervorming die positiever onthaald werd was The Sexual Offences Act 2003 (hierna Act 2003). De Act 2003 herbekeek verschillende oude wetteksten die seksuele gewelddaden behandelden, en werd afgekondigd met het expliciete doel om het percentage van veroordelingen van verkrachting te doen stijgen. Het misdrijf verkrachting werd hervormd en de nadruk kwam, net zoals bij de wetswijziging van 1989 in België, te liggen op (afwezigheid van) toestemming. Een aantal vermoedens van toestemming werden vermeld om op die manieren gevallen van afwezigheid van 137

R v R [1992] 1 AC 599. Criminal Justice and Public Order Act 1994. 139 R v A (no. 2) [2001] UKHL 25. 140 C. MCGLYNN, “Feminist activism and rape law reform in England and Wales. A Sisyphean struggle?” in C. McGlynn en V.E. Munro (eds.), Rethinking Rape Law: international and comparative perspectives , Abingdon, Oxon en Routledge, New York, 140-143. 138

46

toestemming duidelijker te maken. Daarnaast werden nog enkele wijzigingen aangebracht. Zo werd orale penetratie omsloten in het misdrijf, werd de bestraffing bij veroordeling verhoogd en tot slot werd ‘de verdediging op basis van eerlijk geloof’, iets waar de feministische groepen de klemtoon op hadden gelegd, hervormd.141 Toch is een hervorming van de wetgeving niet voldoende om het aantal veroordelingen te doen stijgen. Uit onderzoeken begin jaren 2000 bleek dat het aantal gevallen van verkrachting nog altijd hoger lag dan het aantal aangiftes en veroordelingen. De politie leek nog steeds de verschillende aangiften met enige sceptische blik te onderzoeken, wat leidde tot ongepaste ‘no-criming’ verslagen. Ook de instantie die beslist of in een bepaald geval tot een rechtszaak zal leiden, The Crown Prosecution Service,kreeg heel wat kritiek te slikken omdat ze zich volgens feministische groepen teveel focussen op de zwakheid van bewijsmateriaal dan zich in te zetten om een zaak te vervolgen. Als reactie hierop werden verschillende initiatieven genomen tot hulpverlening en bijstand aan slachtoffers van verkrachting. Er werden verschillende Sexual Assault Referral Centres opgericht, die gefinancierd werden vanuit de overheid. Daarnaast werden een aantal ‘independent sexual violence advisors’ gecreëerd die slachtoffers van verkrachting bijstaan. Op die manier werd tegemoet gekomen aan de problematiek van de bijstand voor slachtoffers. Helaas werd de financiering voor deze centra’s op geen enkele manier gewaarborgd en vele zijn ondertussen dan ook al opgedoekt. Ook nu nog is hulpverlening een politiek agendapunt van zowel de Conservative Party als van de Labour Party in het VK.142

4.5. Conclusie We kunnen besluiten dat in onze buurlanden dezelfde problemen bestonden, en op analoge wijze de bepalingen over verkrachting in het strafrecht werden aangepakt. Gelijkenissen die de drie gemeenschappelijk hebben zijn de invloed van de vrouwenbeweging, een ‘dark number’ inzake verkrachtingen en een aanpassing van de definitie van verkrachting. Net als in België werd ‘de afwezigheid van toestemming’ het hoofdbestanddeel en werd verkrachting erkend als een aantasting van de persoonlijke integriteit. Opmerkelijk is ook dat verkrachting binnen het huwelijk na de wetswijzigingen aanvaard werd.

141

C. MCGLYNN, “Feminist activism and rape law reform in England and Wales. A Sisyphean struggle?” in C. McGlynn en V.E. Munro (eds.), Rethinking Rape Law: international and comparative perspectives , Abingdon, Oxon en Routledge, New York, 142. 142 C. MCGLYNN, “Feminist activism and rape law reform in England and Wales. A Sisyphean struggle?” in C. McGlynn en V.E. Munro (eds.), Rethinking Rape Law: international and comparative perspectives , Abingdon, Oxon en Routledge, New York, 140-143.

47

De grootste gelijkenissen zien we met onze Noorderburen. Tijdens de jaren zeventig richtte de vrouwenbeweging zijn pijlen op verkrachting en aanranding. Net zoals in België, had Nederland op dat vlak te maken met een ‘dark number’. Dit kon volgens de vrouwenbeweging enkel verklaard worden uit het feit dat slachtoffers angst hadden of beschaamd waren om aangifte te doen. Daarnaast was er een wantrouwen in politie en gerecht. De voornaamste klacht over deze twee instanties was het verschijnsel van ‘blaming the victim’: het slachtoffer werd met andere woorden opgezadeld met een schuldgevoel. Het verloop van de wetswijziging duurde enorm lang en passeerde verschillende instanties, ook al omdat iedereen ‘zijn zegje’ wou doen in het geheel en men verschillende meningen had over de manier waarop de bepalingen omtrent verkrachting moesten worden doorgevoerd. Uiteindelijk zou men met de wet van 9 oktober 1991 een definitie krijgen die analoog is met deze uit de Belgische wetgeving. In Frankrijk grotendeels hetzelfde verhaal. Het misdrijf verkrachting was voor de vrouwenbeweging een overblijfsel van de ontkenning van seksuele rechten voor vrouwen in een patriarchale samenleving. De bepalingen waren met andere woorden verouderd en een aanpassing van de definitie was meer dan welgekomen. Reeds in 1980 zou de wetgever reageren door een nieuwe definitie in te voeren, die zoveel mogelijk gevallen wilde bestraffen. Daarnaast had de nieuwe wet oog voor het beroepsgeheim van de geneesheren en de anonimiteit van het slachtoffer. Op het vlak van hulpverlening waren er de verenigingen die zich inzetten voor slachtoffers van verkrachting, de vrouwenbewegingen en de verenigingen voor slachtofferhulp. Hoewel de common law verschilt van ons continentaal recht, was het nuttig om de situatie in het Verenigd Koninkrijk onder de loep te nemen. Anders dan bij ons baseren uitspraken zich voornamelijk op precedenten en minder op wetgeving. De zaak DDP v Morgan was zo’n precedent, die de bal aan het rollen bracht. Deze rechtspraak werd door de vrouwenbeweging aangevochten en in 1976 werd aan de eisen van de feministen tegemoet gekomen met the Sexual Offences (Amendment) Act. Het meest delicate was het seksueel verleden als bewijsmateriaal gebruiken in een proces. Omdat de rechtspraak verder bouwde op het Morgan precedent was er nood aan nieuwe wijzigingen. Met the Youth Justice and Criminal Evidence Act 1999 en The Sexual Offences Act 2003 werd gepoogd de toestand te verbeteren. Het eerste voorzag in een verbod om elementen uit het seksueel verleden van het slachtoffer als bewijsmateriaal te gebruiken, terwijl het tweede de definitie van verkrachting aanpaste. Toch zijn deze inspanningen niet voldoende geweest om af te rekenen met het lage aantal aangiftes en veroordelingen van verkrachting.

48

V. Is er verbetering na de wetswijziging? 5.1. Inleiding In het laatste deel van deze thesis is het de bedoeling dat we nagaan of de situatie na de wetswijziging van 1989 verbeterd is. Inleidend geven we een overzicht van enkele cijfers en resultaten uit een slachtofferenquête en wetenschappelijke onderzoeken. Vervolgens nemen we de evolutie op drie verschillende niveaus onder de loep. Een eerste niveau is de politionele aanpak. Daarnaast bekijken we wat er na 1989 veranderd is op het vlak van hulpverlening, het tweede niveau. Maar het belangrijkste blijft toch na te gaan of de afhandeling van verkrachting door het gerecht als derde niveau zowel kwalitatief als kwantitatief verbeterd is. Ten slotte behandelen we de Set Seksuele Agressie apart, gezien zij de drie niveaus aanbelangt. We kunnen alvast inleidend stellen dat begin jaren negentig steeds meer aandacht werd besteed aan verschillende vormen van seksueel geweld. Naast de wetswijziging van verkrachting, werden ook andere bepalingen in het seksueel strafrecht door de wetgever aangepakt. Door enkele wetten van 1995 werd de reclame voor seksuele diensten verboden en werd een strafrechtelijk arsenaal gecreëerd in functie van de aanpak van het aanzetten van minderjarigen tot prostitutie, de exploitatie van de prostitutie en de kinderpornografie. Daarnaast werd voorzien dat minderjarigen zich bij het verhoor konden laten bijstaan door een vertrouwenspersoon, dat de verjaringstermijn in het geval van seksueel misbruik slechts begint te lopen wanneer het slachtoffer 18 jaar geworden was, dat aan personen die veroordeeld werden voor een seksueel misdrijf het verbod kon worden opgelegd om werkzaam te zijn in het onderwijs aan minderjarigen of om actief te zijn in een instelling waarvan de activiteit hoofdzakelijk op minderjarigen gericht was, dat de voorwaardelijke invrijheidsstelling in bepaalde gevallen moest worden voorafgegaan door een advies van een dienst die in de begeleiding en de behandeling van seksuele delinquenten gespecialiseerd was en dat deze invrijheidsstelling gekoppeld werd aan de verplichting om een begeleiding of een behandeling te volgen. Een en ander werd trouwens geöperationaliseerd in het Samenwerkingsakkoord tussen de Federale Staat en de Vlaamse Gemeenschap inzake de begeleiding en behandeling van daders van seksueel misbruik.143 Vanaf begin jaren negentig zijn de wijzigingen en de evolutie in het seksueel strafrecht in een stroomversnelling gekomen. Hoewel bestraffing een belangrijke stap is, wordt met een wetswijziging

143

F. HUTSEBAUT en G. GOETHALS, ‘De aanpak van seksuele misdrijven: realisme geboden’, Panopticon, 2000, 297-301.

49

alleen de problematiek niet opgelost. Het is de bedoeling dat ook de omkadering mee evolueert. Hierna bekijken we in welke mate dit het geval was voor het misdrijf verkrachting.

5.2. Enkele cijfers over seksueel geweld 5.2.1. Slachtofferenquête (2004) De Nationale Gegevensbank beschikt over criminaliteitsgegevens van seksueel geweld, bekomen met behulp van de Veiligheidsmonitor.144 Dit gebeurt aan de hand van een jaarlijkse enquête onder de bevolking. Deze steekproef geeft informatie over slachtofferschap, de melding en de aangifte van het aantal seksuele delicten. Voor het jaar 2004 leverde deze enquête met betrekking tot seksuele delicten volgende cijfers op:145 

meldingspercentage van de seksuele delicten: 8,43%



aangiftepercentage van de seksuele delicten: 4,81 %



van alle seksuele delicten is men in 4,5 % van de gevallen slachtoffer van een verkrachting (in 11% van de gevallen gaat het om een poging tot verkrachting).

Uit deze cijfers zien we dat 8,43 % van de ondervraagde personen melding maakt in de enquête van het slachtoffer geweest te zijn van een seksueel delict. Iets meer dan de helft hiervan heeft ook effectief aangifte hiervan gedaan. Hoewel deze vaststelling in lijn ligt met het ‘dark number’ principe, is hier toch enige voorzichtigheid op zijn plaats. Het gaat hier immers om een enquête en geen wetenschappelijk onderzoek. De moeilijkheid in een enquête is het correct definiëren van begrippen. Wat moet immers verstaan worden onder een seksueel delict? Voor de één is een ongewilde aanraking van een bepaald lichaamsdeel, bv. de binnenkant van de dijen, reeds een seksueel delict zijn terwijl voor de ander dit geen seksueel delict uitmaakt. Op die manier is het interessant om cijfers uit een enquête te bespreken, maar resultaten uit wetenschappelijke onderzoeken lijken ons meer betrouwbaar en nuttiger om te analyseren. Hierna komen enkele onderzoeken aan bod.

144

De “Veiligheidsmonitor” brengt (on)veiligheidsfenomenen en criminaliteitsgegevens in kaart, vanuit een ander perspectief dan de officiële politionele en gerechtelijke statistieken. Naast het peilen naar de noden van de bevolking inzake veiligheid en politie, levert de “Veiligheidsmonitor” gegevens over de reële cijfers betreffende veiligheid en slachtofferschap. 145 NEDERLANDSTALIGE AFDELING VAN DE VROUWENRAAD, Verkrachting en aanranding van de eerbaarheid: dossier en aanbevelingen 2011, Brussel, VZW Nederlandstalige Vrouwenraad, 2012, 23.

50

5.2.2. Wetenschappelijke onderzoeken 5.2.2.1. Onderzoek Bruynooghe et. Al. (1998) 146 In 1998 voerde Bruynooghe, op vraag van Smet –die op dat moment Minister van Tewerkstelling en Arbeid en Gelijke-Kansenbeleid was-, een onderzoek uit naar verschillende vormen van seksueel geweld. Daarbij werd een representatieve steekproef gehouden onder de vrouwelijke en mannelijke Belgische bevolking tussen de 20 en 49 jaar. Het onderzoek bestond uit een luik slachtoffers en een luik daderschap. Hierbij geven we de belangrijkste cijfers wat het luik (vrouwelijke) slachtoffers betreft:147 Gewelddadige handelingen als Vrouwen: 30-39 jaar Vrouwen: 30-39 jaar Vrouwen: 40-49 jaar Slachtoffer meegemaakt in %

(N=956)

(N=282)

(N=277)

1988

1998

1998

Poging tot coïtus

4,6

10,3

6,5

Coïtus met penetratie

1,9

6,4

1,8

Pijniging geslachtsdelen

0,4

4,6

0,3

Gedwongen tot anale seks

3,5

1,4

Anaal verkracht met voorwerp

1,1

0,0

(N staat voor het aantal ondervraagde personen) Hoewel de ondervraagde groep tijdens het jaar 1998 beduidend kleiner is dan deze in het jaar 1988, geven deze cijfers ons de mogelijkheid om de resultaten tussen beide jaren te vergelijken. Op een periode van tien jaar tijd zien we een forse toename op alle vlakken. Deze toename kan twee oorzaken hebben. Vooreerst is er effectief een toename van het aantal seksuele delicten. Alles dat te maken heeft met seks is verder uit de taboesfeer geraakt en kent een ‘soepelere’ evolutie. Dit heeft ook zijn gevolgen op het seksueel strafrecht. Daarnaast is het ook mogelijk dat meer vrouwen bereid zijn om te spreken over hun seksuele ervaringen tijdens het onderzoek. In 1988 lag het voor meer vrouwen moeilijk om te praten over seksualiteit dan tien jaar later. Dit betekent zeker niet dat in

146

R. BRUYNOOGHE, S. NOELANDERS en S. OPDEBEECK, ‘Geweld ondervinden, gebruiken en voorkomen. Rapport ten behoeve van de Minister van Tewerkstelling en Arbeid en Gelijke-Kansenbeleid Miet Smet’, 1998. 147 NEDERLANDSTALIGE AFDELING VAN DE VROUWENRAAD, Verkrachting en aanranding van de eerbaarheid: dossier en aanbevelingen 2011, Brussel, VZW Nederlandstalige Vrouwenraad, 2012, 23.

51

1998 alle vrouwen zonder schaamte hierover durven te praten, maar het aantal dat hun seksuele ervaring durft bloot te geven zal toch al gestegen zijn. Seksueel geweld in % (1998)

Vrouwen 20-29 jaar Vrouwen 30-39 jaar Vrouwen 40-49 jaar N=224

N=282

N=277

Poging tot coïtus

4,0

10,3

6,9

Coïtus met penetratie

2,2

6,4

1,8

Pijniging geslachtsdelen

0,4

4,6

0,4

Gedwongen tot anale seks

1,3

3,5

1,4

Anaal verkracht met voorwerp

0,0

1,1

0,0

Totaal

7,9

25,9

10,5

(N staat voor het aantal ondervraagde personen) Deze cijfers geven een beeld van welke leeftijdscategorie van vrouwen het meest in contact komt met seksuele delicten. Vrouwen tussen 30 en 39 jaar lopen het grootste risico om het slachtoffer te worden van één van de seksueel omschreven misdrijven. Tijdens het onderzoek bleek dat ruim één vierde het slachtoffer geworden was van een vorm van seksueel misbruik. De cijfers tonen aan dat seksuele delicten meer voorkwamen dan dat iedereen dacht. 5.2.2.2. Onderzoek Zucker (2009) De psychologe Danièle Zucker was vijftien jaar lang hoofd van de psychiatrische spoeddienst van het Sint-Pietersziekenhuis in Brussel en bestudeerde er het criminele brein. Op 16 juni 2009 maakte ze in de Senaat de resultaten bekend van haar onderzoek over verkrachting. Dit onderzoek kaderde in een Europees onderzoek,148 maar voor deze masterproef zijn enkel de resultaten van het Belgische luik van belang. Daaruit blijkt dat verkrachting van meerderjarigen in ons land haast altijd onbestraft blijft. Om tot deze vaststelling te komen onderzocht Zucker honderd verkrachtingsdossiers uit de periode 2001 tot 2007 op basis van vijf criteria( beslissing genomen door de rechtbank, feit van

148

Het onderzoek paste in een ruimere Europese studie die er kwam op initiatief van professor Liz Kelly, hoofd van het departement Child and Woman Abuse van de Metropolitan University in Londen. Het onderzoek omvatte een algemeen gedeelte over 33 Europese landen en een tweede gedeelte met betrekking tot 11 landen. De gegevens in verband met verkrachting “100 verkrachtingsdossiers” werden verzameld in die 11 landen. Danièle Zucker stond in voor het Belgische deel.

52

verkrachting in de strikte zin, meerderjarige dader, meerderjarig slachtoffer, één slachtoffer ). Uiteindelijk hebben amper vier dossiers daarvan tot een veroordeling geleid en in slechts één geval heeft de dader een effectieve celstraf opgelopen. De helft van de verkrachtingsdossiers – 51 om precies te zijn – werden snel afgesloten omdat de dader niet kon worden geïdentificeerd. Van de andere helft zijn de verdachten wel bekend, maar is er in het merendeel – 45 dossiers – sprake van onvoldoende bewijs. Voorts kwam ook volgende merkwaardige evolutie naar boven: Het aantal klachten over verkrachting is de jongste vijftien jaar spectaculair gestegen (van 557 verkrachtingsdossiers in 1994 tot 2995 dossiers in 2006, ofwel een stijging van 408%), maar verhoudingsgewijs is het aantal veroordelingen van verkrachtingen in ons land tijdens die periode fors gedaald, van 20% naar amper 13%. Vier veroordelingen op honderd dossiers is een beangstigend laag aantal. Wanneer vergeleken wordt met de andere Europese landen waar een soortgelijk onderzoek verricht werd, zit België met die 13% duidelijk onder het Europese gemiddelde.149 Een precieze verklaring voor die daling kan Zucker niet geven. Wel stelt ze vast dat België na de zaakDutroux enorm veel inspanningen gedaan heeft opdat slachtoffers gemakkelijker aangifte konden doen. Zo kwam er slachtofferhulp, een betere opleiding voor politieagenten, gefilmde verhoren voor kinderen,… Maar men heeft nagelaten om ook maatregelen te treffen om het vervolg van de procedure beter te laten verlopen. Er bestaat bijvoorbeeld nog altijd geen opleiding om magistraten te leren met wat voor mensen ze te maken hebben.150 Het grootste probleem volgens Zucker is nog steeds de bewijsvoering. Daar stelt men zich volgens de psychologe tevreden met de logica van woord tegen woord. Hoewel er steeds meer onderzoek verricht wordt naar sporen van de dader – door gebruik van de Set Seksuele Agressie – bewijst dit voor de magistraten louter dat er seksueel contact geweest is. Wanneer de verdachte, die in de meeste gevallen een bekende is voor het slachtoffer of er zelfs een relatie mee (gehad) heeft, verklaart dat het slachtoffer instemde, is het zijn woord tegen het hare. Dit komt doordat het eerste medisch onderzoek dikwijls door stagiairs gynaecologie gebeurt. Deze stagiairs hebben het op het moment van het onderzoek razend druk en zijn te weinig ingelicht over de manier waarop ze de tests moeten afnemen opdat zo weinig mogelijk sporen verloren gaan. Volgens Zucker is er nood aan experts, die opgeleid zijn in de traumatologie, en die direct kunnen vaststellen wanneer bepaalde

149

NEDERLANDSTALIGE AFDELING VAN DE VROUWENRAAD, Verkrachting en aanranding van de eerbaarheid: dossier en aanbevelingen 2011, Brussel, VZW Nederlandstalige Vrouwenraad, 2012, 23-25. 150 Een ‘verwijt’ dat ook naar boven kwam tijdens mijn interview bij de jeugd- en zedensectie in Halle, zie verder onder 5.3.5.1.

53

letsels, die bijvoorbeeld aan de hand van de kleur van een verwonding het tijdstip kunnen vaststellen, in verband kunnen worden gebracht met het moment waarop de verkrachting plaatsgevonden heeft. Ook politieagenten hebben volgens haar niet altijd de juiste kennis om slachtoffers te ondervragen, waardoor ze belangrijke dingen misschien uit het oog verliezen. Al mag dit laatste niet veralgemeend worden, en hangt het mijn inziens af van wie het slachtoffer aantreft. Wanneer dit een inspecteur is van de interventie, die geen speciale opleiding hierover gevolgd heeft, kan dit inderdaad het geval zijn, maar wanneer het slachtoffer meteen bij de dienst jeugd en zeden terechtkomt lijkt dit me minder het geval. Zucker stelt verder ook dat er in België een onderscheid kan worden gemaakt tussen het minderjarig en het meerderjarig slachtoffer. Sinds de zaak Dutroux bijten politie en gerecht zich onmiddellijk vast in zaken met minderjarigen. Voor die zaken bestaan goede opleidingen en de resultaten zijn ook veel beter. Terwijl er anders gereageerd wordt wanneer het slachtoffer van de verkrachting een volwassene is. Ze stelt vast dat, als het tot een veroordeling komt, het gerecht er meestal voor kiest om een straf met uitstel te geven aan de dader. Er is volgens haar sprake van een mentaliteitsverschil bij de behandeling van beide categorieën van slachtoffers. Ze pleit dan ook voor een opleiding waarin magistraten en speurders leren hoe seksuele delinquenten in elkaar zitten. Volgens haar beseft men nog te weinig wat voor desastreuze impact een verkrachting heeft op een slachtoffer.151 Tot slot stelt Zucker ook nog enkele aanbevelingen voor in haar onderzoek: een professioneler en meer grondig eerste medisch onderzoek van het slachtoffer (dat niet mag worden uitgevoerd door een stagiair-arts), een doorgedreven ondervraging van de verdachte en een opname op video van zijn verklaring, een verlenging van de verjaringsperiode voor dergelijke feiten en de aanleg van een databank met DNA-profielen, niet alleen van veroordeelden, maar ook van verdachten. 152 153 5.2.2.3. Onderzoek Instituut voor Gelijkheid Vrouwen en Mannen Het recentste onderzoek betrof de studie ‘Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld in 2010. Deze steekproef bracht een deel van het verzwegen geweld aan het licht. Uit deze steekproef bleek dat 8,8% van de vrouwen en 3,2% van de mannen gedwongen aanrakingen of seksuele betrekkingen ervaren had voor de leeftijd van 18 jaar. De dader bleek 151

A. BULTE en J. JANZING, ‘Dossier Verkrachting in België’, Humo, 2 februari 2010, 10-14. In 2004 organiseerde Zucker een internationaal congres met experts inzake seksuele criminaliteit waarbij onder andere werd voorzien in de oprichting van een DNA-bank waarin de genetische profielen van daders en verdachten zou worden bijgehouden. Men heeft uiteindelijk hiervan afgezien omdat het onder meer een inbreuk zou zijn op het privé-leven van niet-veroordeelden. 153 NEDERLANDSTALIGE AFDELING VAN DE VROUWENRAAD, Verkrachting en aanranding van de eerbaarheid: dossier en aanbevelingen 2011, Brussel, VZW Nederlandstalige Vrouwenraad, 2012, 23-25. 152

54

meestal iemand uit de familie of iemand uit de naaste omgeving te zijn, zeker wanneer het slachtoffer van het vrouwelijke geslacht was. Meer frappant was dat 23% van de vrouwelijke en ruim 40% van de mannelijke slachtoffers nooit over deze feiten gesproken had. Ook bleek dat de lichamelijke en psychologische gevolgen van seksueel geweld groter zijn dan deze bij verbaal, fysisch of psychologisch geweld.154

5.3. Politie 5.3.1. Inleiding In dit hoofdstuk gaan we na in welke mate de politionele aanpak verbeterd is na de wetswijziging. We doen dit eigenlijk aan de hand van een theoretisch en een praktijkgericht kader. In het theoretische kader geven we het verloop van de aangifteprocedure weer zoals we die terugvinden in gepubliceerde

documenten.

Daarnaast

geven

we

graag

ook

enkele

politionele

criminaliteitsstatistieken mee in verband met het aantal aangiftes van verkrachting bij de politie. Tot slot is het de bedoeling dat we dit theoretische kader toetsen aan de praktijk. Daarvoor deed ik beroep op twee politiezones, namelijk deze van Gent en deze van Halle, om in de vorm van een interview meer te weten te komen over de afhandeling in de praktijk. De keuze voor Gent is logisch omdat het de stad is waar ik studeer en tevens omdat het een grote politiezone is. Om dit te vergelijken met een kleinere politiezone opteerde ik voor een politiezone in de rand van Brussel, namelijk Halle.

5.3.2. Politionele aanpak Voor een adequate opvang van geweldslachtoffers was een goede politionele aanpak cruciaal. Daarom werd in het kader van de campagne ‘Geweld gewild’ het dossier ‘Politionele interventie’ gepubliceerd. Het dossier informeerde over achtergronden, oorzaken en gevolgen van seksueel geweld. Daarnaast ontkrachtte het een aantal mythes en vooroordelen over geweld en het gaf praktische tips voor het onthaal van slachtoffers. Vanaf begin jaren negentig werden ook tachtig basisuren rond de geweldproblematiek ingelast in de opleiding van rijkswacht en politie. Een protocol, opgesteld door Smet en de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Louis Tobback, verplichtte politiediensten om vanaf 1994 een opvanglokaal in te richten en hun personeel te scholen

154

NEDERLANDSTALIGE AFDELING VAN DE VROUWENRAAD, Verkrachting en aanranding van de eerbaarheid: dossier en aanbevelingen 2011, Brussel, VZW Nederlandstalige Vrouwenraad, 2012, 25-26.

55

in aangepaste interviewtechnieken. Smet betreurde dat ze deze lijn niet kon doortrekken bij Justitie, de magistraten wilden eigenlijk geen vorming.155

5.3.3. De aangifteprocedure156 Wanneer een slachtoffer klacht wil neerleggen tegen haar dader, stapt ze best naar het politiekantoor in haar buurt. Aangekomen op het politiekantoor meldt het slachtoffer dat ze klacht wil neerleggen. Daar wordt ze doorverwezen naar de bevoegde sectie. Tijdens de opleiding van politiemensen, wordt er al aandacht besteed aan de opvang van slachtoffers van fysiek en seksueel geweld, maar de meeste politiediensten beschikken over extra opgeleid personeel en over specifieke opvanglokalen waar het slachtoffer rustig en zonder overbodige aanwezigen haar verhaal kan doen. Indien het slachtoffer liever door een politieambtenaar van hetzelfde geslacht wordt opgevangen, kan zij dit steeds vragen en zal men in de mate van het mogelijke hieraan tegemoet komen. Tijdens de ondervraging zullen waarschijnlijk vragen naar boven komen die voor het slachtoffer gevoelig of pijnlijk liggen, maar die noodzakelijk zijn om bewijzen te verzamelen. Er zal door de politieambtenaar uitgelegd worden waarom hij bepaalde vragen stelt en ook het slachtoffer kan altijd vragen waarom een bepaalde vraag gesteld wordt. De politieambtenaar zal het slachtoffer helpen en informeren over wat er verder met het dossier zal gebeuren, en eventueel het slachtoffer doorverwijzen naar hulpverleningscentra. Slachtoffers die bang zijn om alleen naar het politiekantoor te gaan, kunnen zich laten bijstaan door een vertrouwenspersoon naar keuze. Dit kan een familielid of iemand uit de naaste vriendenkring zijn, maar het slachtoffer kan evengoed vragen aan iemand van het hulpverleningscentra om mee te gaan. Deze vertrouwenspersoon kan, mits toelating, ook bij de verdere gesprekken aanwezig zijn. Voor minderjarige slachtoffers van seksueel geweld is expliciet in de wet voorzien dat zij zich bij elk verhoor mogen laten bijstaan door een vertrouwenspersoon van hun keuze.157 Voor het onderzoek kan elk stofje, elk haartje of eender elk ander spoor van de dader dat gevonden wordt bij het slachtoffer, van belang zijn met het oog op bewijsvoering. Daarom kan het belangrijk zijn om de kledij en objecten (zoals juwelen) die het slachtoffer droeg op het ogenblik van de feiten, indien mogelijk, ongewassen te bewaren en mee te nemen naar het politiekantoor. 155

R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 93. 156 Dit is het theoretische kader van het verloop van de aangifteprocedure, zoals vermeld in “Geweld, wat nu ?” gepubliceerd door het Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen. 157 INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Geweld, Wat nu?, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, Brussel, oktober 2010, http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/GEWELD-nl_tcm336115436.pdf, 31-33.

56

De politieambtenaar zal, wanneer dit nuttig lijkt voor het verzamelen van bewijzen, vragen aan het slachtoffer of ze een geneeskundig onderzoek wil laten uitvoeren. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door een arts waar de politie mee samenwerkt en die daarvoor officieel wordt aangesteld. Het slachtoffer heeft het recht om zich tijdens het onderzoek – kosteloos158 – te laten bijstaan door een arts naar keuze. Het onderzoek gebeurt meestal aan de hand van de Set Seksuele Agressie. Op deze Set komen we verder uitgebreid terug.159 Na het aangiftegesprek en het medisch onderzoek, zal de politieambtenaar overgaan tot een grondig verhoor in verband met de feiten, voortbouwend op het eerste gesprek. Het slachtoffer kan een kosteloze kopie krijgen van haar relaas van de feiten. Wanneer de politieambtenaar meent dat verder verhoor niet meer nodig is, maakt hij het dossier over aan de procureur des Konings of aan de onderzoeksrechter, die dan over het vervolg beslist. 160

5.3.4. Politiële criminalistieken Naast dit theoretisch kader van de aangifteprocedure volgen de cijfers. In de tabel zien we de geregistreerde gevallen van de periode 2000-2010 zoals opgenomen in de Nationale Gegevensbank van de Federale Politie. Tabel 2: Het aantal geregistreerde gevallen op nationaal niveau 2000 Verkrachting

2603

2001 2766

2002 2965

2003 2865

2004 2949

2005 3026

2006 3177

2007 3217

2008

2009 2010

3111 2921 2911

Bron: FPF/CGOP/Beleidsgegevens – Politiële criminalistiek d.m.v. Datawarehouse – geregistreerde criminaliteit op nationaal niveau.161 Het aantal gevallen van verkrachting zijn de laatste tien jaar in stijgende lijn. Dit kan zowel positief als negatief benaderd worden. Positief in die zin dat steeds meer vrouwen die slachtoffer geworden zijn van verkrachting hiervan aangifte durven doen en de dader dus waarschijnlijk vervolgd zal worden. Maar er is ook een keerzijde van de medaille. Gezien het aantal blijft stijgen, wil dit waarschijnlijk

158

In die zin dat de kosten worden opgenomen in de gerechtskosten. Cfr. Infra, 5.3.2. 160 INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Geweld, Wat nu?, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, Brussel, oktober 2010, http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/GEWELD-nl_tcm336115436.pdf, 31-33. 161 FEDERALE POLITIE, Politiële criminalistieken: Jaarraport 2010, Federale politie, directie van de operationele informatie, dienst beleidsgegevens, 38, http://www.polfed-fedpol.be/pub/jaarverslag/pub_jaarverslag2010_nl.php. 159

57

zeggen dat er nog steeds een kloof bestaat tussen het aantal gepleegde verkrachtingen en het aantal waarvan de politie op de hoogte wordt gebracht. We kunnen ook stellen dat het aantal verkrachtingen in het algemeen hoog is. Meer dan 3000 geregistreerde gevallen betekent ruim 8 verkrachtingen per dag. Volgens de federale politie zou dit cijfer in werkelijkheid nog hoger liggen. Zij spreken van dagelijks 10 verkrachtingen. Het aantal seksuele misdrijven dat aangegeven wordt ligt dus vandaag de dag nog een stuk lager. Het toont aan dat deze problematiek zeker niet geminimaliseerd mag worden.162 In het laatste jaarrapport van de Federale politie, dat de cijfers bevat van het werkjaar 2010, is er een kleine terugval te bespeuren. Het aantal geregistreerde verkrachtingen tijdens dat jaar zakt terug onder de 3000, met name 2911 gevallen. En eigenlijk is dit de trend die sedert 2006 is ingezet. In dat piekjaar werden 3100 gevallen van verkrachtingen geregistreerd. Daarna zien we een lichte daling. We mogen niet verkeerdelijk vaststellen dat er minder verkrachtingen gepleegd worden, maar wel dat er opnieuw minder verkrachtingen worden aangegeven. Een mogelijke verklaring hiervoor is te vinden in het feit dat weinig aangiftes een succesvolle afhandeling kennen. Hier komen we verder nog op terug.163

5.3.5. Interviews 5.3.5.1.

Politiezone Halle

In de Politiezone Halle zijn zowel een mannelijke als een vrouwelijke inspecteurs werkzaam in de sectie Jeugd en Zeden.164 Daarnaast staat een officier hen bij. Tijdens het interview nam ook de maatschappelijk assistente plaats. Zij verzorgt de slachtofferbejegening binnen de politiezone. Omdat haar functie eerder te vatten is onder hulpverlening, behandelen wij de slachtofferbejegening binnen de politie dan ook onder de rubriek hulpverlening in deze thesis.165 Zoals eerder gezegd is de politiezone van Halle eerder klein te noemen. Ze worden dan ook niet regelmatig geconfronteerd met verkrachtingszaken. Frequenter zijn wel de aangiften van aanranding van de eerbaarheid. Toch was het enorm interessant om hun aanpak van zedenfeiten onder de loep te nemen en enkele vaststellingen omtrent aangifte van verkrachting te noteren. 162

INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Geweld, Wat nu?, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, Brussel, oktober 2010, http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/GEWELD-nl_tcm336115436.pdf, 15. 163 FEDERALE POLITIE, Politiële criminalistieken: Jaarraport 2010, Federale politie, directie van de operationele informatie, dienst beleidsgegevens, 38, http://www.polfed-fedpol.be/pub/jaarverslag/pub_jaarverslag2010_nl.php. 164 Heidi is sedert 2004 werkzaam in de sectie, Stijn pas sedert vorig jaar. 165 Cfr. Infra, 5.4.3.

58

Vooreerst blijkt dat de meeste slachtoffers reeds beroep gedaan hebben op andere instanties voordat ze aankloppen bij de politie. Meestal hebben zij hun arts geconsulteerd of zijn ze via een hulpverleningsinstantie bij de politie terechtgekomen. Dat laatste kan volgens hen soms problemen opleveren. Sommige instanties houden de zaak liever eerst bij hen en verprutsen op die manier het politioneel onderzoek. Daarbij komt nog eens dat bepaalde artsen zich verschuilen achter het beroepsgeheim. Al zijn er gelukkig ook artsen die soepeler omgaan met het beroepsgeheim. Nochtans streven beide instanties hetzelfde doel na, met name hulp bieden aan het slachtoffer. Ze stellen ook vast dat sommige slachtoffers nog steeds schrik hebben voor het politioneel onderzoek. Deze schrik kan gegroeid zijn vanuit het verhaal van anderen. Zo herinneren ze zich een voorbeeld hiervan uit begin jaren negentig waarbij een vrouw aangifte gedaan had van verkrachting en de Set Seksuele Agressie gebruikt werd. Het slachtoffer ging naar de wetsdokter die alle nodige maatregelen trof en onderzoek deed aan het lichaam.166 Wanneer de vrouw buitenkwam vertelde ze dat ze het gevoel had alsof ze een tweede keer was verkracht. Dit beeld spookt soms nog steeds rond bij slachtoffers terwijl de opvang en het medisch onderzoek ondertussen totaal veranderd zijn. Het medisch onderzoek blijft natuurlijk voor het slachtoffer een onaangenaam en ingrijpend gebeuren, maar in vergelijking met vijftien jaar geleden is er toch veel veranderd in de positieve zin. De procedure die gevolgd wordt bij een aangifte verschilt naargelang het gaat om een minderjarig of een meerderjarig slachtoffer. De inspecteurs moeten er altijd vanuit gaan dat er effectief iets gebeurd is. Met aangiftes die gebeuren door derden, iemand uit de familie of vriendenkring, is toch enige voorzichtigheid op zijn plaats. Het kan dan soms gaan uit eigenbelang of iets anders. Het is dan aan de politieambtenaren om de belangen af te wegen en de zaak vanuit alle invalshoeken te bekijken. Het gebeurt meer dan de mensen denken dat het gaat om nepaangiftes of dat aangifte gedaan wordt om iemand een poets te bakken. Maar toch gaan de inspecteurs bij iedere aangifte er vanuit dat er iets geweest is en houden ze hun vertrekpunt zo breed en ruim mogelijk. Want wanneer ze bijvoorbeeld vertrekken vanuit het misdrijf verkrachting, kunnen ze nog altijd afbouwen naar aanranding wanneer blijkt dat niet alle elementen van verkrachting aanwezig zijn.167 Cruciaal in het onderzoek is de vraag of er onmiddellijk bewijsmateriaal verzameld kan worden. En net daar kan het al mislopen. Een team van interventie krijgt bijvoorbeeld een melding van verkrachting en rijdt ernaar toe. De eerste vaststellingen en handelingen op de plaats delict zijn enorm belangrijk. Niet alleen de kleren van het slachtoffer maar ook bepaalde voorwerpen die op de

166 167

Toen werd het medisch onderzoek uitgevoerd door de wetsdokter, ondertussen is dit ook al veranderd. Interview 26 april 2012, sectie jeugd&zeden, Lokale Politie Halle.

59

plaats van het misdrijf worden aangetroffen kunnen van belang zijn. Er moet op dat moment met allerlei zaken rekening gehouden worden: het slachtoffer mag niet aangeraakt worden door de politie, alle mogelijke bewijsstukken moeten gecontamineerd worden,… Niet alleen langs de kant van het slachtoffer maar ook langs de kant van de dader kan het mislopen. Wanneer men de verdachte aantreft is de manier waarop men hem meeneemt voor ondervraging naar het bureau ook cruciaal. Het is beter om de verdachte niet te boeien en wanneer men dit toch doet moeten de inspecteurs ervoor zorgen dat ze handschoenen dragen en dat ze plastic zakken over de handen van de verdachte trekken. Ook moeten de inspecteurs vermijden dat ze rechtstreeks spreken tegen de verdachte want dan is er kans op speekseloverdracht. Eén van de belangrijkste eerste vaststellingen –zowel langs de kant van het slachtoffer als die van de dader – is nagaan of de persoon verwondingen of andere uiterlijke tekenen van geweld vertonen. Deze eerste stappen in het onderzoek weten alle inspecteurs in theorie, maar in de praktijk kan het soms anders lopen. Het is ook normaal dat iemand die nog maar enkele maanden dienst heeft hier minder zal op letten dan iemand die gespecialiseerd is in zedenfeiten en hier al enkele jaren ervaring in heeft. De meeste slachtoffers zullen ervoor kiezen om een vertrouwenspersoon aan te duiden die de gesprekken bijwoont. De inspecteurs in Halle hebben daar in beginsel geen problemen mee maar zullen vragen dat de persoon die het gesprek bijwoont niets zegt tijdens het gesprek. Toch is hier opnieuw enige voorzichtigheid geboden want de persoon die het gesprek bijwoont kan ook een betrokkene zijn. Het is dus aan de inspecteurs om dit te wikken en te wegen. Soms voelen ze dit ook aan naargelang een verhoor vordert. Door een bepaalde manier van kijken kan een persoon druk zetten op het slachtoffer. Er zijn dus ook al gevallen geweest waarin we niet toelieten dat een persoon het gesprek bijwoont. In Halle is de sectie jeugd & zeden verbonden met een ziekenhuis. Dit betekent dat alle slachtoffers van seksueel geweld voor medisch onderzoek worden doorverwezen naar hetzelfde ziekenhuis. Volgens hen een enorme verbetering: die mensen hebben ondertussen de nodige ervaring met slachtoffers van verkrachting en weten dus precies hoe ze hun ‘patiënten’ moeten behandelen. De slachtoffers gaan in de regel dan ook akkoord om zich daar te laten onderzoeken. Volgens de inspecteurs moeten er in een zedensectie inspecteurs van beide geslachten aanwezig zijn. Op die wordt er een gezond evenwicht gecreëerd en een bepaalde neutraliteit behouden. Het komt nog heel af en toe voor dat een slachtoffer vraagt om door een inspecteur van hetzelfde geslacht

60

behandeld te worden, meestal vanuit een ingenomen vooroordeel. Volgens hen is vooral de manier van aanpak belangrijker dan het geslacht van de inspecteur. Een andere vaststelling die naar boven kwam tijdens het interview is het feit dat de meeste daders reeds een gerechtelijk verleden hebben of iets meedragen uit het verleden wat hun gedraging verklaart. Er zullen altijd wel enkele ‘witte raven’ tussenzitten, maar dit is toch de minderheid. Het vooroordeel van vroeger dat daders van verkrachting ‘gestoorde personen’ zijn blijkt dus gedeeltelijk te kloppen. Al is het moeilijk te vatten wat precies de lading ‘gestoord’ dekt. In de samenwerking tussen politie en parket is er ook een positieve evolutie. Het parket licht de sectie vaker in dan vroeger of neemt contact op met de vraag een voorstel te doen in een bepaald dossier. Ook wordt de uitspraak in een bepaalde zaak doorgezonden zodat de inspecteurs de motivatie van de rechter kunnen lezen. Uit die motivatie kunnen ze dan afleiden op basis waarvan een bepaalde strafmaat uitgesproken is. Op die manier kunnen ze inspelen op gelijkaardige elementen die opduiken in een ander dossier. Alleen blijft het jammer dat er een lange termijn verstrijkt tussen aangifte en uiteindelijke uitspraak. Zo herinneren ze zich een geval van verkrachting waarbij de feiten dateerden van 2001, maar pas jaren na de feiten een uitspraak gekomen was. Ondertussen had de dader zich herpakt en een nieuw leven opgebouwd door een gezin te starten. De rechter had bij de toemeting van de strafmaat hiermee rekening gehouden en een vrij milde straf uitgesproken. De inspecteurs verstaan deze redenering wel, maar betreuren het toch dat dit gebeurt. Voor het slachtoffer voelt dit aan als een afwijzing van de feiten. Het is belangrijk dat, hoelang de feiten ook voorheen gebeurd zijn, er een degelijk onderzoek komt en een correcte straf wordt opgelegd.168 5.3.5.2.

Politiezone Gent

De Politiezone Gent is een vrij grote politiezone. De dienst jeugd & zeden bestaat uit een team van zeven inspecteurs, waaronder twee van het vrouwelijke geslacht. De unit wordt geleid door commissaris Jean-Pierre Raes, die zich al ruim twintig jaar bezighoudt met zedenfeiten. Een bijkomend punt is dat er voor gekozen is, na de samensmelting in 2001, alle meldingen inzake zeden binnen de regio Gent door te sturen naar de lokale politie.169 Op die manier zijn zij er zeker van dat

168

Interview 26 april 2012, sectie jeugd & zeden, Lokale Politie Halle. Terwijl normaal lokale en federale politie op elkaar afgestemd zijn en dus normaliter ook een unit zeden zou moeten zijn op federaal niveau voor de regio Gent. Voor de hervormingen in 2001, toen er nog sprake was van de rijkswacht, de gemeentepolitie en de GPP, had elk een luikje zeden. De meeste aangiftes gebeurden bij de gemeentepolitie, maar ook de rijkswacht kreeg 169

61

alle dossiers bij hen terechtkomen. Natuurlijk doen zij tijdens hun onderzoeken beroep op de Federale politie voor bepaalde onderzoeksmethoden toe te passen. Een leuk detail dat ik graag meegeef is dat reeds in de inkomhal van het kantoor een brochure ligt met info over alle hulp aan volwassen slachtoffers van fysiek en seksueel geweld, die uitgaat van de Oost-Vlaamse coördinatie inzake fysiek en seksueel geweld.170 De procedure van een verkrachtingszaak begint meestal bij de aangifte. Slachtoffers doen aangifte bij iemand van interventie of aan hun wijkagent. Wanneer zij de nodige vaststellingen gedaan hebben sturen ze dan de zaak door naar de unit zeden. Dit kan op verschillende manieren: ofwel worden ze telefonisch op de hoogte gebracht, ofwel is het parket reeds ingelicht en komt de vraag dan vanuit het parket om verder te werken aan een bepaald dossier. Er moet bij de aangifte van een verkrachtingszaak een onderscheid gemaakt worden tussen recente feiten en feiten die dateren van enige tijd voordien. Wanneer de feiten recent gebeurd zijn, komt er veel meer bij kijken. De inspecteurs moeten oog hebben voor sporenonderzoek, beveiliging van bepaalde sporen, DNA, gebruik van een SSA, … Er moet daarnaast bekeken worden of er een onmiddellijke vraag bestaat van het slachtoffer, bv. of hij/zij gevaar loopt of een kind heeft dat in een gevaarsituatie verkeert. Wanneer de feiten dateren van enige tijd voordien kunnen de inspecteurs de zaak ‘rustiger’ aanpakken. In vergelijking met de politiezone Halle, worden in Gent veel meer aangiftes van verkrachting gedaan. Vorig jaar (2011) waren er binnen de regio Gent 112 meldingen van verkrachting op een totaal van 339 zedenfeiten. Ongeveer een derde van alle zedenfeiten zijn dus verkrachtingszaken.171 Commissaris Raes beklemtoont dat dit slechts een topje van de ijsberg is. Hij erkent het principe van ‘dark numbers’, wat wil zeggen dat niet van alle gepleegde feiten aangifte wordt gedaan. Ook van het misdrijf verkrachting is hij ervan overtuigd dat binnen de regio Gent meer verkrachtingen plaatsvinden dan de cijfers die hij kan voorleggen uit zijn databanken.172 De cijfers van 2012 zijn als volgt. Voor de maand januari waren er 15 meldingen van verkrachting, in februari waren er dit 14 en in maart 8. Er is geen verklaring te vinden voor het feit dat deze cijfers variëren doorheen het jaar. Het is moeilijk om proactief te werken bij zedenfeiten. Meestal gaat het ook om losstaande feiten, hoewel ze af en toe te maken krijgen met een serie. meldingen van verkrachting en vaak werkten ze dan naast elkaar omdat de gemeentepolitie niet wist met welke dossiers de rijkswacht bezig was. 170 Zie verder, 5.4.2.3. 171 De andere zedenfeiten waar de unit jeugd & zeden melding van maakt zijn aanranding van de eerbaarheid, voyeurisme, exhibitionisme, verdachte handelingen die zedenfeiten kunnen zijn, incest en aanzet tot ontucht. 172 Interview 9 mei 2012, sectie jeugd&zeden, Lokale Politie Gent.

62

Ook hier zien we gelijkaardige vaststellingen naar boven komen als diegene tijdens het interview in de politiezone Halle. Vooreerst hebben de meeste slachtoffers overleg gepleegd voordat ze aangifte doen in het politiekantoor. Meestal is dat iemand uit hun intieme vriendenkring maar het kan evengoed uit een hulpverleningscentrum. Daarnaast worden zij meestal vergezeld door iemand. Dat is ook logisch vindt commissaris Raes gezien zedenfeiten een enorm gevoelige en moeilijke materie is om over te praten. Daarbij komt nog eens dat details enorm belangrijk zijn in deze materie, zeker wanneer geen materiële bewijsstukken voor handen zijn. Het belangrijkste is natuurlijk dat het slachtoffer zich op zijn gemak voelt tijdens het verhoor en daarbij kan een vertrouwenspersoon helpen. Toch wijst hij hier, net zoals de inspecteurs in Halle dit deden, op het gevaar van betrokkenheid van die persoon. Alles hangt dus ook af van de zaak, hoe recent de feiten zijn, wat de problemen zijn,… Binnen de regio Gent is voorzien in een netwerk van videoverhoorders voor minderjarigen. Dus in zaken met minderjarigen wordt een videoverhoor afgenomen door dit netwerk. Zij zullen er meestal voor kiezen om de vertrouwenspersoon niet te laten deelnemen aan het gesprek omdat uit ervaring blijkt dat veel minderjarigen zich geblokkeerd voelen door hun aanwezigheid. Zoals eerder vermeld zijn er twee vrouwelijke inspecteurs werkzaam binnen de unit zeden in Gent. Commissaris Raes is ervan overtuigd dat het noodzakelijk en nuttig is om beide geslachten in het team te hebben. Hoewel het nog zelden voorkomt dat een slachtoffer vraagt door een inspecteur van een bepaald geslacht te worden ondervraagd, kan hij toch nog enkele voorbeelden uit de praktijk aanhalen waarbij dit wel het geval was. Langs de andere kant heeft hij nog nooit meegemaakt dat een vrouwelijk slachtoffer, die door een mannelijk collega verhoord was, achteraf verklaarde dat ze liever door een vrouw ondervraagd was. Een bijzonder soort zaken waar het geslacht van de inspecteur toch een rol kan spelen zijn zaken met moslims. Een mannelijke verdachte die moslim is zal hoogstwaarschijnlijk niets willen vertellen aan een vrouwelijke inspecteur. Vanuit het standpunt van de dader komen steeds dezelfde vaststellingen terug. Vooreerst is de dader meestal een bekende voor het slachtoffer. Wanneer men zaken binnenkrijgt waar de dader een onbekende is, gaat men de gegevens analyseren en bekijken of er geen link bestaat met feiten in andere zaken waarvan de dader een onbekende is. Daarnaast hebben de meeste slachtoffers reeds iets op hun kerfstok wat hun gedraging kan verklaren.173 Commissaris Raes vertelt wel dat hierover veel theorieën bestaan. Toch is het meestal zo dat een dader van verkrachting voordien reeds ‘kleinere’ zedenfeiten gepleegd heeft, zoals voyeurisme of exhibitionisme. Verder is de stap tussen 173

Deze vaststelling zien we ook in het interview met de sectie jeugd & zeden van de politiezone Halle.

63

aanranding en verkrachting soms bijzonder klein. Zeker in het licht van de ruime definitie van verkrachting in het Strafwetboek. Gezien de meeste daders dus vooraf reeds kleinere zedenfeiten gepleegd hebben, is er mijn inziens nood aan een databank met gegevens van daders van alle zedenfeiten. Iets wat ook voorgesteld werd door psychologe Zucker en professor Stevens.174 Net zoals dat in Halle gebeurt, zien we binnen de politiezone Gent een nauwe samenwerking met het parket. Ze zullen altijd eerst bekijken of het parket in een bepaalde zaak ingelicht is. Bijna dagelijks neemt één van de rechercheurs contact op met een magistraat om een bepaalde zaak te bespreken. Er is ook voorzien in parketoverleg tussen politie en alle magistraten van het arrondissement. Hoewel de procureur en de onderzoeksrechter nog steeds ‘baas’ zijn over het onderzoek, geeft volgend voorbeeld uit de praktijk aan dat ook de politie een sleutelrol heeft in een dossier. Het ging om een dossier van aanranding. De feiten op zich waren niet zo ernstig en de dader was onbekend. Uiteindelijk bleek het om een serie te gaan. De inspecteurs vonden dat er na een derde gelijkaardig dossier een link was. Wanneer zij het parket hierover inlichtten, bleek dat de eerste zaak reeds geseponeerd was. Het dossier werd dan in casu terug opengetrokken en het onderzoek voortgezet. Alles uiteraard in overleg met het parket. Een andere gelijkenis met Halle is dat voor zedenfeiten, en in concreto het toepassen van de Set Seksuele Agressie, slachtoffers worden overgebracht naar eenzelfde ziekenhuis voor het medisch en geneeskundig onderzoek. Vroeger was dit verspreid over de verschillende spoeddiensten maar ondertussen is dit gecentraliseerd in het Universitair Ziekenhuis in Gent.175

5.4. Hulpverlening 5.4.1. Inleiding In dit hoofdstuk bekijken we de evolutie in de hulpverlening na de wetswijziging. We zagen al eerder dat er voordien praktisch niets bestond op het vlak van hulpverlening voor slachtoffers van verkrachting. Na de wetswijziging is er op dit vlak dan ook veel veranderd. Opnieuw is hier een hoofdrol weggelegd voor Miet Smet, die tijdens de periode tussen 1992 en 1999 Minister was voor Arbeid en Tewerkstelling en bovendien belast met het beleid van gelijke kansen voor mannen en vrouwen. Reeds bij het indienen van het wetsvoorstel besefte Smet dat een wetswijziging op zich het tij niet zou doen keren. Ook de omkadering diende hervormd te worden. We zagen hierboven reeds welke impact dit had op het politioneel beleid, hieronder zien we de evolutie op het vlak van hulpverlening. Daarvoor bespreken we algemene maatregelen (sensibiliseringscampagnes, 174 175

Zie verder, 5.5.4. Interview 9 mei 2012, sectie jeugd & zeden, Lokale Politie Gent.

64

coördinatie tussen verschillende diensten, de Pandora’s,…) maar bekijken we ook de link tussen hulpverlening en politie aan de hand van slachtofferbejegening binnen de politiezone. Daarvoor richtten we ons opnieuw specifiek naar de politiezones Halle en Gent.

5.4.2. Maatregelen in de hulpverlening na 1989 5.4.2.1.

Sensibiliseringscampagnes

Een eerste maatregel die getroffen werd waren de verschillende campagnes die de bevolking op de hoogte moesten brengen van de feiten en om de problematiek bespreekbaar te maken. Ze hadden tot specifiek doel mensen over fysiek en seksueel geweld op vrouwen te doen praten en ook om slachtoffers aan te sporen klacht neer te leggen. De campagne ‘Geweld gewild?!’ verstrekte informatie over geweld in partnerrelaties – een topic dat ook vandaag de dag nog veel problemen kent – en seksueel misbruik van kinderen in het gezin. Hoewel deze campagne eigenlijk dateert van twee jaar voor de wetswijziging, past ze beter in dit hoofdstuk omdat ze al behoort tot het nieuwe tijdperk dat was aangebroken, namelijk het doorbreken van het taboe van geweld op vrouwen. In 1989 verscheen de campagne ‘Verkrachting. Wie help je door te zwijgen?’, waarin de nieuwe elementen van de wetswijziging aan bod kwamen. Gelijktijdig werd een videoproject ‘Zeg het!’ gestart, dat met bijhorend lesmateriaal zich specifiek richtte tot kinderen van de middelbare school om hun weerbaarheid tegenover fysiek en seksueel geweld te vergroten. De film was zo opgevat dat alleen slachtoffers zich erin konden herkennen.176 Een nieuw onderzoek in 1998 registreerde een toename van fysiek en seksueel geweld. Voor het eerst werd ook gepeild naar de mate waarin mannen met geweld in aanraking kwamen. Als reactie op het toegenomen geweld lanceerde Smet een jaar later een nieuwe sensibiliseringscampagne met als boodschap ‘Doorbreek de stilte voor je zelf gebroken bent.’177

176

Dit was meteen ook ‘het schokkende’ eraan. Zo wordt een anekdote vermeld waarin Smet telefoon kreeg van een lerares die haar vertelde dat één van haar leerlingen manifest slachtoffer was. Ze moest hier echter over zwijgen van de directie omwille van het leerlingenaantal en de daaraan verbonden subsidie. Om maar aan te geven wat in die tijd belangrijkst was. Daarnaast kwamen verschillende slachtoffers persoonlijk hun verhaal vertellen bij Smet zelf. In een interview op 22 april 2009 verklaarde Smet dat ze eigenlijk machteloos stond tegenover de situatie. De mensen kwamen bij Smet met hun verhaal in de hoop dat zij hun probleem zou kunnen oplossen. Ze moest de slachtoffers eraan herinneren dat zij politica was en geen rechter, al was ze langs de andere kant ‘blij’ dat de mensen voldoende vertrouwen gekregen hadden om veel van die zaken te zeggen. interview, 22 april 2009 in R. Cockx, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, X, 2009, 92. 177 R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 91-92.

65

5.4.2.2.

Huisartsen, gynaecologen en pediaters

Huisartsen, gynaecologen en pediaters behandel ik hier, gezien medische hulpverlening voor mij ook een vorm van hulpverlening is en slachtoffers vaak eerst bij hun huisarts of gynaecoloog langsgaan. Miet Smet trof ook maatregelen voor de medische wereld. Begin 1993 voerde Smet een campagne om artsen wegwijs te maken in de manier waarop ze slachtoffers van seksueel geweld op een efficiënte manier konden helpen. Hun taak is immers niet louter verzorgend: zij kunnen slachtoffers detecteren, informeren en aanmoedigen om klacht in te dienen. Wanneer de patiënt ervoor kiest om geen klacht neer te leggen, kan de arts toch een medisch formulier invullen. Op die manier gaan bewijsmiddelen niet verloren indien het slachtoffer zich later bedenkt. De dienst Gelijke Kansen voor Mannen en Vrouwen begon in 1997 aan een grondige evaluatie van de medische attesten, wat leidde tot het uitwerken van nieuwe modellen in samenwerking met de Orde van Geneesheren.178 5.4.2.3.

Coördinatie tussen de verschillende diensten

Naast de verschillende campagnes ter sensibilisering van de betrokken diensten, vormde ook de coördinatie van hun inspanningen een belangrijk aandachtspunt in het beleid. Het probleem was dat de verschillende diensten die met geweldslachtoffers in aanraking kwamen, meestal een beperkte kennis hadden van de werkwijze, mogelijkheden en beperkingen van slachtofferopvang van de andere diensten. Door deze beperkte kennis en slechte communicatie tussen de verschillende instanties gebeurde het dat een slachtoffer te laat of helemaal niet naar de juiste dienst werd doorverwezen en meerder malen haar verhaal van begin tot einde moest herhalen. Om hieraan tegemoet te komen, stelde Smet vanaf 1991 in iedere provincie een coördinator ‘geweld’ aan, die vanuit het secretariaat voor Leefmilieu en Vrouwelijke Emancipatie gefinancierd werd. De taak van deze provinciale coördinator bestond erin de verschillende instanties in de slachtofferopvang te informeren over de geweldproblematiek, hen op de hoogte te brengen van het bestaande beleid, de samenwerking te bevorderen, problemen in de hulpverlening te signaleren en hiaten op te vullen. Vanaf 2002 worden deze coördinatoren gefinancierd door het federale gelijkekansenbeleid, de gemeenschappen en de gewesten.179 Naast deze coördinatoren richtte het Ministerie van Justitie in 1994 het Nationaal Forum voor Slachtofferbeleid op omwille van de verschillende juridische knelpunten en leemtes in de slachtofferproblematiek. Het Forum, dat tot op vandaag nog steeds bestaat, diende het

178

R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 93-94. 179 R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 94.

66

slachtofferbeleid van de verschillende instanties te coördineren en beter op de noden van de slachtoffers in te spelen.180 5.4.2.4.

De meld- en steunpunten: Pandora’s

De werkgroep Vrouw en Maatschappij werd begin jaren ’90 geconfronteerd met vele oproepen en hulpvragen waardoor zij haast niet meer aan haar feitelijke werkzaamheden toekwam. Als reactie op het grote aantal consultaties groeide er binnen de werkgroep de idee om daadwerkelijk een antwoord op de hulpvragen van zoveel vrouwen te geven door het uitwerken van een ‘provinciaal meld- en steunpunt’. Het project kreeg de naam ‘Pandora’ en vertrok vanuit de hulpvraag van de slachtoffers zelf. Het Pandora-project wou tegemoet komen aan het tekort aan opvang en hulpverlening voor slachtoffers van geweld. Tot dan toe konden slachtoffers met hun hulpvraag terecht in de vluchthuizen. Maar vaak kregen zij daar te horen dat het vluchthuis vol zat waardoor er vaak elders opvang en hulp diende gezocht te worden. Daarnaast was het algemeen geweten dat de vluchthuizen vooral arbeidersvrouwen en vrouwen uit de middenklasse bereikten, terwijl vrouwen die meestal geen eigen inkomen hadden, en dus geen mogelijkheden hadden om weg te gaan uit de geweldsituatie, op eigen kracht een nieuw leven moesten beginnen. Sommige slachtoffers hadden geen behoefte aan een verblijf in een vluchthuis maar wilden wel graag hun verhaal ergens kwijt. De werkgroep wilde met het uitwerken van meld- en steunpunten daarop inspelen. Het meldpunt verzorgt vooreerst de crisisopvang van vrouwen en kinderen die slachtoffer zijn van elke vorm van geweld in hun omgeving. Deze opvang kan zowel telefonisch als ter plaatse in het bureau gebeuren. Er wordt een veilige en anonieme plaats geboden, een luisterend oor, waardevolle eerste opvang en een goede doorverwijzing. De tweede functie van het meldpunt omvat de informatieverstrekking. Er wordt advies gegeven en ondersteuning geboden aan vrouwen en kinderen in en na geweldsituaties. Via een goed onthaal wil men een gids zijn naar de bestaande diensten en hulpverlening.181 De belangrijkste functie van het steunpunt omvat de ondersteuning. Naast materiële, administratieve en emotionele ondersteuning, wordt er ook een sociaal netwerk aangeboden. Hierin speelt vorming een cruciale rol, maar ook wordt voorzien in kinderopvangmogelijkheden,

180

R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 94. 181 VROUW EN MAATSCHAPPIJ, Geweld op vrouwen. Informatiebrochure politiek werkjaar 1997)1998, CVPwerkgroep Vrouw en Maatschappij, Brussel, 1998, 15-17.

67

ontspannende en creatieve activiteiten, om op die manier de zelfredzaamheid en de weerbaarheid van vrouwen te bevorderen. Daarnaast verzorgt het steunpunt ook de preventie en sensibilisering rond de problematiek van geweld op vrouwen en kinderen.182

5.4.3. Slachtofferbejegening binnen de politiezones. 5.4.3.1.

Inleiding

Alle politiezones worden verondersteld aan slachtofferbejegening te doen. Hiervoor zijn vanuit de overheid richtlijnen uitgevaardigd maar de invulling in de politiezone hiervan hangt toch nog grotendeels af van het beleid van de korpschef. Deze slachtofferbejegening kan, zoals wel vaker gebeurt in kleinere politiezones, een politieambtenaar zijn die een speciale opleiding slachtofferhulp genoten heeft. In de grotere politiezones wordt de slachtofferbejegening in de regel verzorgd door een aparte dienst. De slachtofferbejegenaars vormen als het ware de schakel tussen het gerechtelijk apparaat, de hulpverleningsinstanties en het slachtoffer. Ze zorgen voor de opvang, praktische bijstand, informatie en verwijzen door waar nodig. Hieronder bekijken we opnieuw hoe de slachtofferbejegening binnen de politiezone van Gent en Halle georganiseerd is. 5.4.3.2.

Politiezone Gent

Binnen de Politiezone Gent is er een Dienst Maatschappelijke Zorg. Deze Dienst bestaat uit het Bureau Politionele Zorg, het Bureau Misdrijfpreventie en het Bureau Jeugd. Voor verkrachtingszaken is vooral het eerste Bureau van belang. Het Bureau Politionele Zorg bestaat uit negen maatschappelijke assistenten, die onder leiding staan van een teamverantwoordelijke. Hun belangrijkste doelstelling is het bijstaan van minderjarigen en slachtoffers van misdrijven, verkeersslachtoffers en hun nabestaanden. Dit impliceert dat het Bureau o.m. emotionele ondersteuning en een kort durende begeleiding zal aanbieden, het slachtoffer bijstand en ondersteuning verleent tijdens de politionele onderzoeken, informatie en advies geeft evenals het slachtoffer doorverwijst voor verdere hulpverlening,… Voor commissaris Raes is dit de ideale manier van werken omdat de inspecteurs zich louter op het strafrechtelijke aspect kunnen toespitsen in een dossier. In iedere verkrachtingszaak contacteren ze de Dienst en zorgen ervoor dat iemand het slachtoffer bijstaat. Die persoon kan ook optreden als vertrouwenspersoon voor het slachtoffer indien deze laatste nog niemand aangewezen had.183

182

‘VROUW EN MAATSCHAPPIJ, Geweld op vrouwen. Informatiebrochure politiek werkjaar 1997)1998, CVPwerkgroep Vrouw en Maatschappij, Brussel, 1998, 15-17. 183 Interview 9 mei 2012, sectie jeugd & zeden, Lokale Politie Gent.

68

5.4.3.3.

Politiezone Halle

Hoewel het hier om een relatief kleine politiezone gaat, is er toch een aparte dienst voorzien voor slachtofferbejegening. Dat komt doordat de korpschef, Johan Vanwezer, veel belang hecht aan slachtofferbejegening en de rechten van het slachtoffer. In Halle zelf spreekt men van een Sociale Dienst en dit is ook de naam die we terugvinden in het organigram. Voor de invulling van die dienst koos de korpschef voor een maatschappelijk assistent. Deze laatste zal in eerste instantie luisteren naar het verhaal van het slachtoffer om op die manier een gericht aanbod van hulpverlening bespreekbaar te maken en/of te organiseren. Daarnaast zal ze ook informatie verstrekken en het slachtoffer doorverwijzen voor verdere hulpverlening. Het is evenwel niet de taak van de Sociale Dienst om een langdurige begeleiding op te starten. Zij verzorgen als het ware de crisisopvang. De inspecteurs uit Halle zijn tevreden over deze manier van werken. Net als commissaris Raes achten zij het moeilijk om slachtofferbejegening te combineren met het strafrechtelijk onderzoek voor politie-inspecteurs. Heel wat minder positieve meningen zijn er over slachtofferbejegening op het niveau van het parket, dit wordt dan slachtofferonthaal genoemd. Hoewel destijds Smet, samen met de richtlijnen voor politie op het vlak van hulpverlening, ook in betere slachtofferbejegening wilde voorzien op het niveau van het parket, stuitte zij daarbij op tegenkanting vanuit de magistratuur.184 Zij wilden geen vorming. Vandaag de dag dragen slachtoffers daar nog steeds de gevolgen van. Hoewel er voorzien is in slachtofferbejegening op het niveau van het parket, is er qua opvang en opvolging een groot verschil met het politioneel niveau.185 Vooreerst is het de magistraat die het dossier behandelt, die beslist of er tussenkomst nodig is van een justitieassistent. Hij houdt daarbij rekening met de ernst van de lichamelijke, psychologische, materiële of sociale gevolgen van het misdrijf maar ook met de relatie tussen dader en slachtoffer. Net hier knelt het schoentje. De grote instroom van zaken aan het parket zorgt ervoor dat magistraten niet meer zorgvuldig kunnen onderzoeken wanneer een justitieassistent op zijn plaats is. Daarnaast is de capaciteit van justitieassistenten niet meer opgewassen tegen het aantal misdrijven waar slachtofferonthaal nodig is. Hoewel er veel verwijt is naar het parket toe op het gebied van laksheid, is het vooral de overbelasting van het gerechtelijk apparaat die de grootste boosdoener is. 184

R. COCKX, Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 93. 185 Interview 26 april 2012, sectie jeugd&zeden, Lokale Politie Halle

69

Elk jaar wordt te Halle nochtans een bijeenkomst georganiseerd waarbij alle actoren die met slachtofferhulp te maken hebben, zowel op het niveau van de lokale recherche als op niveau van het parket, worden uitgenodigd. Daarin worden dan agendapunten aangehaald die problematisch zijn voor het slachtoffer. Het is daar de bedoeling dan dat alle elementen die een impact kunnen hebben op het verwerkingsproces van het slachtoffer worden gesignaleerd. Al blijft het grootste pijnpunt de lange termijn die loopt tussen de aangifte en de uiteindelijke uitspraak.186

5.5. Afhandeling van verkrachting 5.5.1. Inleiding In dit laatste deel bekijken we de afhandeling van verkrachting op het niveau van parket en gerecht. Vooreerst bespreken we een onderzoek die midden jaren ’90, dat uitgevoerd werd door Hirsch, op vraag van Minister Smet. Daarnaast verdiepen we ons in de mogelijkheden van afhandeling van dossiers op het niveau van het parket. Tot slot bekijken we aan de hand van cijfermateriaal of er een positieve evolutie is.

5.5.2. Onderzoek midden jaren ‘90 5.5.2.1.

Doelstelling en onderzoeksvragen van het onderzoek

Het is wachten tot midden jaren negentig voordat een eerste keer gekeken wordt naar de impact van de maatregelen van het beleid dat kort voor en net na de wetswijziging gevoerd werd met betrekking tot de aanpak van fysiek en seksueel geweld. Het is opnieuw niet ontoevallig op vraag van Smet dat het onderzoek wordt uitgevoerd, onder leiding van Hirsch. Samengevat kwam de onderzoeksvraag neer op de vraag op welke wijze door de opsporende, vervolgende en beoordelende instanties wordt omgegaan met feiten die in hun strafrechtelijke betekenis mogelijks kunnen gekwalificeerd worden als aanranding van de eerbaarheid en/of verkrachting. Het empirisch luik van het onderzoek bevatte

drie

onderzoeksvragen: (1) Hoeveel gevallen van verkrachting en aanranding van de eerbaarheid werden door de politiediensten geregistreerd en door de parketten verwerkt? (2) Welk profiel vertonen deze geregistreerde gevallen naar kenmerken van slachtoffers, daders en modus operandi? (3) Hoe worden de dossiers met betrekking tot verkrachting en aanranding van de eerbaarheid op het niveau van parketten en strafrechtbanken afgehandeld?187 Voor deze thesis zijn vooral de eerste en derde onderzoeksvraag van belang. Behalve waar de gevallen van aanranding vergeleken worden met 186

Interview 26 april 2012, sectie jeugd & zeden, politiezone Halle. F. HUTSEBAUT en G. GOETHALS, ‘De aanpak van seksuele misdrijven: realisme geboden’, Panopticon, 2000, 297-303. 187

70

gevallen van verkrachting, zullen we de resultaten van aanranding van de eerbaarheid buiten beschouwing laten. 5.5.2.2.

Geregistreerde gevallen van verkrachting en aanranding van de eerbaarheid door politie en gerecht

Wat de eerste onderzoeksvraag betrof bleek dat het aantal door het parket behandelde dossiers gevoelig toegenomen was. Dit werd onder meer toegeschreven aan de toegenomen sensibilisering en gevoeligheid voor deze problematiek. Ook de aangiftebereidheid bij de politie was aanzienlijk verhoogd.188 Een precisering van deze resultaten was dat na 1989 het aantal door de politie geregistreerde verkrachtingen sterker is gestegen dan het aantal door hen geregistreerde aanrandingen. Zeker gedurende de jaren die onmiddellijk volgden op de wetswijziging was dit het geval, maar ook na 1994 groeide het aantal geregistreerde verkrachtingen sneller dan het aantal aanrandingen. Een element dat hier zeker een rol heeft gespeeld is uiteraard de uitbreiding van het toepassingsgebied van de wet op de verkrachting. Daar waar bepaalde zedendelicten vroeger als een aanranding op de eerbaarheid werden gekwalificeerd,189 vielen zij na de wetswijziging gemakkelijker onder het toepassingsgebied van verkrachting.190 5.5.2.3.

Afhandeling door parket en rechtbank

Voor de derde onderzoeksvraag werd gewerkt met een steekproef van parketdossiers met betrekking tot aanranding van de eerbaarheid en verkrachting. In totaal werden 1063 dossiers aan een grondige analyse onderworpen, die getrokken werden uit het bestand van drie parketten (Brussel, Leuven en Nijvel) en van twee onderzoeksjaren (1987 en 1995). Voor 1993 werd de totale groep dossiers (de populatie) geïnventariseerd omdat beslist werd 1993 als referentiejaar voor het onderzoek te nemen. In tegenstelling met wat dit misschien op het eerste zicht doet vermoeden, waren noch de keuze voor deze drie parketten, noch deze van de onderzoeksjaren toevallig. Met Brussel koos men ervoor zicht te krijgen op één groot gerechtelijk arrondissement, aangevuld met twee middelgrote arrondissementen, die zich in beide landsgedeelten situeerden. De keuze voor de onderzoeksjaren was – naast het jaar van de wetswijziging zelf – gesteund op het feit dat rond 1989 een aantal sensibiliseringscampagnes werden opgestart en men de impact van een en ander hiervan wilde evalueren. Daarom koos men ervoor 1987, net voor de wetswijziging, en 1993 net na de

188

Al kunnen we lezen in het onderzoek dat dit nog niets zegt over de reële grootheid van het probleem. Cfr. Supra, 2.2.5. 190 F. HUTSEBAUT en G. GOETHALS, ‘De aanpak van seksuele misdrijven: realisme geboden’, Panopticon, 2000, 297-303. 189

71

wetswijziging als vergelijkingsjaren te gebruiken. Daaraan werd dan ook nog het jaar 1995 toegevoegd. De resultaten van de derde onderzoeksvraag worden hier samengevat weergeven. Wat de beslissingen van het openbaar ministerie betrof, werd vastgesteld dat quasi 80% van de dossiers die op het parket binnenkwamen na verloop van tijd geseponeerd werden. Dit lijkt enorm veel, maar dit cijfer moest genuanceerd worden. De grote meerderheid van deze sepotbeslissingen, met name 90%, waren van technische aard. In ongeveer een derde van deze 90% was de dader onbekend gebleven en in ook één derde van de dossiers had men de zaak noodgedwongen zonder gevolg moeten klasseren omdat er onvoldoende bezwaren aanwezig waren of omdat het parket van oordeel was dat er manifest onvoldoende bezwaren aanwezig waren om een gerechtelijk onderzoek te vorderen of de zaak naar de rechtbank te verwijzen. Een conclusie die men hieruit trok was dat men het onderzoek in deze zaken met de grootste zorgvuldigheid uitvoerde.191 Slechts in 10% van het aantal gevallen konden we spreken van een opportuniteitssepot.192 Bovendien bleek uit verdere analyse dat in de meeste van deze gevallen van sepot reeds een oplossing was tot stand gekomen tussen dader en slachtoffer. De echte opportuniteitsbeslissingen voor sepot waren de dossiers die betrekking hadden op oudere slachtoffers of de dossiers waarbij het misbruik niet verder ging dan aanrakingen en waarbij dus geen sprake was van penetratie of meervoudige inbreuken en die bijgevolg geen psychologische of fysieke problemen opleverden. Ook het feit dat men nog geen gerechtelijk verleden had, gehuwd was of niet in een gezags- of ascendentierelatie stond tot het slachtoffer was gunstig voor een sepotbeslissing.193 Wat tenslotte de afhandeling door de rechtbanken betrof werd vastgesteld dat de beslissing van de correctionele rechtbanken gemiddeld slechts na 14,6 maanden – nadat het dossier was binnengekomen op het parket – werd genomen. Wanneer er nog eens beroep werd aangetekend liep deze termijn op tot 21,1 maand. Wat de inhoud van deze beslissingen betrof, kwamen volgende resultaten naar boven. In 1,7% van de 1063 onderzochte dossiers werd de dader vrijgesproken. De correctionele rechtbank had in 12,1% van de op het parket binnengekomen dossiers de daders schuldig bevonden, in 1,1% werd de uitspraak opgeschort en in amper 0,4% van de zaken werd de verdachte geïnterneerd. 191

Zo stelde men vast dat tijdens de periode die men onderzocht heeft weinig technische hulpmiddelen (zoals foto’s, Set Seksuele Agressie, …) werden ingezet om het bewijs te ondersteunen. 192 Met andere woorden een sepotbeslissing die, hoewel het technisch mogelijk was de dader te vervolgen, ingegeven werd door het oordeel dat er gegronde redenen aanwezig waren om niet tot vervolging over te gaan. 193 F. HUTSEBAUT en G. GOETHALS, ‘De aanpak van seksuele misdrijven: realisme geboden’, Panopticon, 2000, 297-303.

72

Samenvattend kan dus worden besloten dat slechts in 16,8% van de 1063 onderzochte dossiers de schuld van de dader gerechtelijk werd vastgelegd, met inbegrip dan nog van de dossiers die beëindigd werden met een strafbemiddeling, een beslissing tot opschorting of een internering.194

5.5.3. Afhandeling door parket in cijfers 5.5.3.1.

Veroordelingen

In de periode net voor de wetswijziging (1984-1987) vertegenwoordigde het misdrijf verkrachting amper 15% van het aantal correctionele veroordelingen voor een seksueel misdrijf. Dit percentage steeg in de periode net na de wetswijziging (1987-1989) tot 30%, hoewel het totale aantal veroordelingen van seksuele delicten in die twee jaar daalde met 10%. Vanaf 1994 worden de veroordelingsstatistieken verzorgd door de Dienst Strafrechtelijk Beleid binnen de FOD justitie. Gezien zij werken met een andere nomenclatuur is het niet correct om deze cijfers te vergelijken met bovenstaande gegevens. Wel kunnen we de cijfers bespreken vanaf 1995: 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 377

427

469

462

460

435

441

421

497

534

481

Bron: Justitie in cijfers, 2009, http://www.just.fgov.be/img_justice/publications/pdf/182.pdf

Wanneer we deze cijfers bekijken zien we dat het aantal veroordelingen in stijgende lijn zitten. Tussen 1995 en 2005 is er een stijging van het aantal veroordelingen van verkrachting met 27%.195 Maar als we deze cijfers vergelijken met het totale aantal geregistreerde gevallen op Nationaal niveau zoals omschreven onder 5.2.4., kunnen we vaststellen dat slechts een klein aantal leidt tot een daadwerkelijke veroordeling. Gemiddeld, in de periode 2000-2005, leidde amper 17% van het totale aantal geregistreerde gevallen tot een daadwerkelijke veroordeling.196 Het betekent niet omdat bepaalde gevallen niet tot een veroordeling komen, dat geen gevolg wordt gegeven aan de feiten. Hieronder illustreren we dit aan de hand van recente cijfers van de Dienst Strafrechtelijk Beleid.

194

F. HUTSEBAUT en G. GOETHALS, ‘De aanpak van seksuele misdrijven: realisme geboden’, Panopticon, 2000, 297-303. 195 NEDERLANDSTALIGE AFDELING VAN DE VROUWENRAAD, Verkrachting en aanranding van de eerbaarheid: dossier en aanbevelingen 2011, Brussel, VZW Nederlandstalige Vrouwenraad, 2012, 21. 196 Dit percentage werd bekomen door het aantal veroordelingen in die periode te delen door het totale aantal geregistreerde gevallen en vervolgens te vermenigvuldigen met honderd.

73

5.5.3.2.

Recente cijfers (Dienst Strafrechtelijk Beleid)

De meest recente cijfers die ik teruggevonden heb in de Dienst Strafrechtelijk Beleid, betreft het jaar 2008. We geven hieronder de afhandeling van zaken in dat jaar voor zowel verkrachting als aanranding. Daarnaast gaan we specifiek in op de verkrachtingszaken in de periode 2003-2005, en bekijken we het sepot als bijzondere en frequent gebruikte vorm van afhandeling door het parket. In een gepubliceerd document van de Nederlandstalige Vrouwenraad lezen we volgende cijfers voor het jaar 2008: Er werden 7787 dossiers overgemaakt aan het parket inzake verkrachting en aanranding van de eerbaarheid, dit wordt ook wel de instroom van zaken genoemd.197 Wat de uitstroom van zaken betreft, dit wil zeggen alle zaken die in de loop van het burgerlijk jaar zijn afgesloten, moeten we een opdeling maken. In totaal zijn 7905 zaken afgehandeld, opnieuw zowel verkrachting als aanranding, waarvan: 

Zonder gevolg198

: 4389



Ter beschikking199

: 914



Voeging200

: 1081



Minnelijke schikking201

:1



Bemiddeling202

: 67



Rechtstreekse dagvaarding203 : 402



Raadkamer204

: 1051

197

NEDERLANDSTALIGE AFDELING VAN DE VROUWENRAAD, Verkrachting en aanranding van de eerbaarheid: dossier en aanbevelingen 2011, Brussel, VZW Nederlandstalige Vrouwenraad, 2012, 23. http://www.just.fgov.be/statistique_parquets/jstat2008/n/t06.html. 198

Voor elke zaak zonder gevolg kent het parket een motief voor seponering toe. Een zaak die door het parket ter beschikking werd overgemaakt, is afgesloten op het niveau van het parket dat deze beslissing nam. De bestemmeling van deze zaak opent op zijn beurt een nieuwe zaak en start het vooronderzoek op. 200 Bij samenvoeging van één of meerdere zaken in een moederzaak, worden alle verdere beslissingen geregistreerd in deze moederzaak. Aan de dochterzaak wordt de beslissing voeging toegekend. 201 Conform artikel 216bis van het Wetboek van Strafvordering kan door het parket aan de verdachte een minnelijke schikking worden voorgesteld. Wanneer de verdachte deze minnelijke schikking betaald heeft, vervalt de strafvordering. 202 Artikel 216ter van het Wetboek van Strafvordering voorziet de mogelijkheid tot het voorstellen van een bemiddeling in strafzaken. Wanneer voor de verdachte deze procedure een gunstige afloop kent, vervalt de openbare vordering. 203 Zaken die afgesloten werden krachtens de in artikel 182 van het Wetboek van Strafvordering omschreven dagvaarding betreffen in de meeste gevallen een rechtstreekse dagvaarding door het openbaar ministerie. 204 Na afloop van het gerechtelijk onderzoek stelt het parket, in overeenstemming met artikel 127 van het Wetboek van Strafvordering, de eindvordering op. De Raadkamer spreekt zich vervolgens uit over de regeling van de rechtspleging. De datum waarop een zaak wordt vastgesteld in het kader van die regeling van 199

74

Het valt ons op meteen op dat meer dan de helft (55%) van de afgehandelde dossiers zonder gevolg blijft. Op dit aspect komen we hieronder terug. De bemiddeling in strafzaken en de minnelijke schikking scoren bij deze soort misdrijven bijzonder slecht. Volgens mij zal het voor het slachtoffer vaak te pijnlijk zijn om via een rechtstreekse confrontatie met zijn dader tot een oplossing te komen. Het slachtoffer wil gerechtigheid en daar schuilt nog steeds het woord ‘gerecht’ in, terwijl bemiddeling buiten het gerecht om is. Bovendien vervalt de vordering wanneer de bemiddelingsprocedure een gunstig resultaat kent. Wat de minnelijke schikking betreft moeten we erbij vermelden dat het moet gaan om een minnelijke schikking die daadwerkelijk door de dader betaald is. Uiteraard stelt het parket meer dan één keer een minnelijke schikking voor, maar het is pas wanneer de dader deze aanvaardt door de som te betalen, dat ze kan worden opgenomen in de uitstroom van zaken. Het aantal zaken ten slotte dat een gerechtelijk vervolg kent, bedraagt amper 18%. Dit cijfer is bedroevend laag en bovendien zal het binnen die 18% niet altijd tot een veroordeling komen. Naar aanleiding van de seponeringsproblematiek, werden in 2007 een aantal schriftelijke vragen gesteld aan de minister van Justitie in de senaat. Vooreerst bekeek men de afhandeling van 9994 dossiers die gedurende de periode tussen 1 januari 2003 en 31 december 2005 aan het parket werden overgemaakt. Daarbij kwam men tot volgende resultaten:205 Beslissing

Aantal Uitgedrukt in %

Opsporingsonderzoek

1721

17,22

Sepot

3556

35,58

Voor beschikking

1081

10,82

Voeging

1311

13,11

1

0,01

50

0,50

677

6,67

Dading Bemiddeling Gerechtelijk onderzoek

rechtspleging wordt beschouwd als de datum waarop de zaak is afgesloten voor het openbaar ministerie aangezien het geen sturing meer kan geven aan die zaak. 205 NEDERLANDSTALIGE AFDELING VAN DE VROUWENRAAD, Verkrachting en aanranding van de eerbaarheid: dossier en aanbevelingen 2011, Brussel, VZW Nederlandstalige Vrouwenraad, 2012, 23-25.

75

Raadkamer Dagvaarding en vervolg

472

4,72

1135

11,36

Bron: Gegevensbank College Procureurs-Generaal Opnieuw stellen we een hoog cijfer voor seponering vast. In meer dan één derde van de gevallen beslist het parket om de zaak niet te vervolgen. Wanneer we de redenen voor sepot bekijken, moeten we een onderscheid maken tussen sepot wegen technische redenen en sepot omwille van opportuniteitsredenen. Bij de technische sepot gaat het in de helft van de gevallen om dossiers waar er onvoldoende bewijzen voor zijn (49,78%), gevolgd door dossiers waar de dader onbekend blijft (18,98%) en dossiers waarin geen misdrijf wordt vastgesteld (12,01%).206 De Vrouwenraad vindt vooral de seponeringen omwille van opportunistische redenen problematisch. Hieronder geven we een overzicht met bijhorende cijfers:207 Beperkte maatschappelijke weerslag 20

0,56%

Toestand geregulariseerd

38

1,07%

Misdrijf van relationele aard

63

1,77%

Nadeel gering

4

0,11%

Overschrijding redelijke termijn

18

0,51%

Geen antecedenten

11

0,31%

Occasionele feiten

41

1,15%

Jeugdige leeftijd

8

0,22%

Wanverhouding gevolgen

44

1,24%

Gedrag van het slachtoffer

109 3,07%

Te weinig recherchecapaciteit

18

0,51%

206

Andere (minder voorkomende) redenen zijn verjaring, onbevoegdheid, overlijden van de dader,… NEDERLANDSTALIGE AFDELING VAN DE VROUWENRAAD, Verkrachting en aanranding van de eerbaarheid: dossier en aanbevelingen 2011, Brussel, VZW Nederlandstalige Vrouwenraad, 2012, 23-25. 207

76

Andere prioriteiten

74

2,08%

Dit zijn de motieven zoals die door het parket worden weergeven. Bepaalde redenen doen toch, zeker niet alleen bij de Vrouwenraad, vragen rijzen. Het grootste aantal opportuniteitsseponeringen worden gemotiveerd vanuit het gedrag van het slachtoffer. Dit doet ons terugdenken aan het vooroordeel ‘dat het slachtoffer de verkrachting zelf gezocht heeft.’ Ook redenen als andere prioriteiten en te weinig recherchecapaciteit zijn op zijn minst slachtofferonvriendelijk te noemen. Een ander opmerkelijk motief is ‘misdrijf van relationele aard’, gezien sinds de wetswijziging de aard van de relatie geen belang meer heeft. Verkrachting binnen een relatie is immers strafbaar. Het is ook raar dat het parket oordeelt over hoe gering het nadeel is. Mijn inziens is enkel het slachtoffer het best geplaatst om hierover te oordelen. 5.5.3.3.

Laatste gegevens (periode 2006-2009)

De laatste gegevens die we hebben over afhandeling van verkrachtingszaken werden door toenmalig minister van Justitie, Stefaan De Clerck, in 2011 medegedeeld. Het betrof de periode tussen 2006 en 2009. Daarin werden 14123 verkrachtingszaken opgestart, wat overeenkomt met bijna 10 zaken per dag. Bijna de helft, 6887 (49%), van die zaken werden geseponeerd. De twee belangrijkste redenen zijn, zoals ook al blijkt uit voorgaande resultaten, onvoldoende bewijzen (3643 zaken of 53% van de seponeringen) en een onbekende dader (1261 zaken of 18% van de seponeringen). In totaal leidde slechts 14% (1977 zaken) van de oorspronkelijke aangiftes tot een veroordeling. Volgens Kris De Groof, medewerkster slachtofferhulp bij het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk , ligt de problematiek van de bewijslast in het feit dat de meeste slachtoffers van verkrachting zich meteen douchen na het misdrijf. Ze spoelen op die manier letterlijk het bewijsmateriaal van zich af. Ook willen ze alles dat aan de verkrachting doet denken vernietigen, zo smijten ze vaak hun kleren die ze die dag aanhadden weg. Daar komt nog eens bij dat in de meeste gevallen vrouwen pas dagen, weken of zelfs maanden na de verkrachting besluiten om aangifte te doen bij de politie. Op die manier is het moeilijk voor de politie om nog sporen te vinden die verband houden met de verkrachting.208 Het lage aantal veroordelingen die uit deze cijfers blijken ( amper 14% ) ligt in lijn met het onderzoek van Zucker.209 Dit percentage ontmoedigt slachtoffers om aangifte te doen van verkrachting. De 208 209

De Standaard, vrijdag 21 oktober 2011, ‘Helft verkrachtingszaken niet vervolgd.’ Cfr. Supra, 5.2.2.2.

77

vrouwen zien hun aangifte immers op voorhand als een verloren strijd. Op die manier doen slachtoffers geen aangifte meer van hun verkrachting en beschrijven deze statistieken dus maar het topje van ijsberg. De Groof stelt een oplossing naar Amerikaans model voor. Wanneer een vrouw in Amerika aangifte doet van verkrachting staat onmiddellijk een heel team voor haar klaar. Ze krijgt psychologische, juridische en medische hulp. Dat team blijft het slachtoffer begeleiden door het hele juridische traject. Mijn inziens, is dit in theorie een mooie oplossing, maar in België moeilijk werkbaar. De verzorgingssector kampt nu reeds met een capaciteitsprobleem, dus lijkt het me niet mogelijk personeel te vinden die louter medische hulp verschaffen aan slachtoffers van verkrachting. Bovendien heeft een dergelijk team niet alleen personeel maar ook een degelijke opleiding nodig. Dit heeft allemaal een prijskaartje en gezien de huidige besparingen zie ik de kans eerder klein dat dergelijke hervorming zou plaatsvinden. Het is natuurlijk jammer dat het financiële zou primeren op het menselijke, maar dat is volgens mij het België waarin we leven. Voor Annemie Serlippen, woordvoerder van het Gentse parket, speelt de relatie dader-slachtoffer ook een bepalende rol bij het al dan niet aangeven van een verkrachting. Wanneer de dader een onbekende is zal het slachtoffer de verkrachting normaliter aangeven. De politie zet dan ook de grote middelen in om de dader op te sporen. In de meeste gevallen is de dader echter geen onbekende voor het slachtoffer. Daarbij speelt dan de verhouding tussen beide een cruciale rol. Niet alleen bepaalt de relatie of er zal worden aangifte gedaan van de verkrachting, maar daarnaast speelt het ook een rol in de bewijslast. Wanneer het DNA van de dader wordt aangetroffen bij het slachtoffer, maar de beklaagde beweert dat het slachtoffer ook seks wilde hebben, staat zijn woord tegenover het hare. Een vaststelling die we ook aantreffen in het onderzoek van Zucker. De twijfel speelt dan in het voordeel van de beklaagde.210

5.5.4. Koppenreportage: Verkrachtingen geen prioriteit voor justitie Tot slot vermelden we nog de reportage uit het programma ‘Koppen’ van 3 november 2011. Daarin volgden de reporters Lies Dobbelaere, een meisje dat tien jaar geleden zelf het slachtoffer werd van een serieverkrachter. Nu spreekt ze vaak met lotgenotes over haar verwerkingsproces en is tevens een luisterend oor bij hun verhaal. De reportage kwam er in het zog van een proces in Gent, waarvan op 31 oktober 2011 uitspraak werd gedaan. De dader had het vertrouwen kunnen inwinnen van een dronken meisje door misbruik te maken van zijn functie als verpleger. Vervolgens nam hij haar mee naar zijn woning waar hij samen met zijn vriend het meisje verschillende keren verkrachtte en

210

De Standaard, vrijdag 21 oktober 2011, ‘Helft verkrachtingszaken niet vervolgd.’

78

bovendien alles vastlegde op video. De dader werd in casu veroordeeld tot dertien jaar gevangenisstraf. In de reportage komen dezelfde vaststellingen aan bod die we doorheen deze thesis al tegengekomen zijn. Vooreerst is er sprake van de moeilijke bewijslast in verkrachtingszaken. Daarbij wordt verwezen naar Set Seksuele Agressie als belangrijkste hulpmiddel. Helaas hebben de meeste slachtoffers zich na het misdrijf reeds gedoucht en hun kledij gewassen of zelfs weggedaan, waardoor dergelijk onderzoek vaak geen bruikbaar bewijsmateriaal meer oplevert. Het tweede grote probleem in verkrachtingszaken, waarvan in de reportage melding wordt gemaakt, is de angst om aangifte te doen.211 De Koppenreportage heeft het over zeven verkrachtingen per dag in ons land, maar stelt dat seksueel geweld geen prioriteit is voor Justitie. Liesbeth Stevens, professor seksueel strafrecht, vertelt dat twee derde van het DNA-materiaal niet onderzocht wordt. Daarvoor worden dan budgettaire redenen aangehaald. Ze betreurt deze manier van werken zeker gezien het feit dat de meeste verkrachters het niet bij één keer houden. Wanneer men zorgvuldiger zou omspringen met onderzocht DNA-materiaal zou men veel vlugger en ook vaker de dader vinden. Ook psychologe Zucker stelde met een DNA-databank een gelijksoortige maatregel voor.212 Een ander pijnpunt dat aangehaald wordt in de reportage, is de vaak ondraaglijk lange periode tussen de dag van de verkrachting en de uiteindelijke uitspraak in het proces. In het geval van Céline werden de daders veroordeeld tot een effectieve gevangenisstraf, maar doordat ze beslisten om in beroep te gaan, lopen ze – bijna zes jaar na de feiten – nog steeds vrij rond. Ook Stevens haalt aan dat de lange weg doorheen het gerechtelijk apparaat een probleem is. Vaak ook zal de procedure verhinderen dat het slachtoffer een nieuwe start neemt. Ze kan niet anders dan te besluiten dat het gehele rechtssyteem in België slachtoffers van seksueel geweld in de kou laat staan.213

5.6. De Set Seksuele Agressie 5.6.1. Inleiding De meest belangrijke maatregel die na de wetswijziging in België ingevoerd is en die tot op vandaag een prominente rol speelt na de aangifte van verkrachting, was en is de Set Seksuele Agressie (hierna 211

Een getuigenis in de reportage van Céline bevestigt dit. Ze werd ruim vijf jaar geleden verkracht door zeven mannen. Ze diende meteen erna klacht in, maar slechts tegen één van hen omdat ze die dader het minst gevaarlijk achtte. Van de andere zes mannen was ze doodsbang. 212 Cfr. Supra. 213 REPORTAGE KOPPEN, Verkrachtingen geen prioriteit voor justitie, 3 november 2011, http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/programmas/koppen/2.20680/2.20681/1.1271807.

79

SSA). Gezien haar belang voor zowel politie, gerecht als hulpverlening behandelen we ze hier apart. Voor de politie zal het van belang zijn te oordelen wanneer het nuttig of noodzakelijk is om gebruik te maken van de SSA. Wanneer de SSA gebruikt wordt kunnen er zaken gevonden worden die van belang zijn voor de bewijswaarde tijdens het proces. Ook qua hulpverlening is de SSA gezien zij informatie bevat voor het slachtoffer. Vooreerst gaan we dieper in op de oorsprong en de invoer van de SSA, erna bespreken we de inhoud van de doos en de manier waarop ze gebruikt wordt. Tot slot bekijken we nog eens de voordelen van de doos. Bij de bespreking beperken we ons tot het standpunt en belang voor het slachtoffer van de set.

5.6.2. Oorsprong en invoer in België De idee om in België de SSA in te voeren kwam oorspronkelijk vanuit de rijkswacht. Zij kwam in augustus 1987 in het bezit van de Canadese set en een jaar later zowel van de Nederlandse en Engelse set. Daar in het buitenland de set reeds zijn nut bewezen had, bestudeerde de rijkswacht de mogelijkheid om in België een dergelijke set te gebruiken. Omdat de creatie van de set eigenlijk het belang van de loutere politiewerking oversteeg, namen de vertegenwoordigers van de rijkswacht contact op met Miet Smet, die zoals eerder vermeld op dat moment staatssecretaris voor Maatschappelijke Emancipatie was, aangezien deze materie aansloot op het door haar departement gevoerde beleid ter bestrijding van geweld. De invoering van een dergelijke set vergde enige coördinatie omdat niet alleen het ganse justitiële apparaat erbij betrokken werd, maar daarnaast ook de kennis en inspraak van medici en biologen vereist was.214 Smet reageerde positief en haar secretariaat nam de coördinatie voor haar rekening. Voor de verdere uitbouw van het project deed ze beroep op andere ministeries, zoals die van Justitie, Binnenlandse Zaken, Openbaar Ambt, Landsverdediging en Volksgezondheid, die zich akkoord verklaarden voor de medewerking aan de realisatie van het project. Tijdens een eerste vergadering tussen deze ministeries werd een speciale werkgroep opgericht met vertegenwoordigers van de betrokken ministeries, politie en rijkswacht en zelfs vertegenwoordigers uit de advocatuur. De werkzaamheden binnen deze werkgroep werden verdeeld over drie commissies: een technische commissie, de Commissie Politiediensten en de Commissie Informatie Slachtoffer.215

214

R. DE NEYER, De Set Seksuele Agressie in het kader van de gerechtelijke procedure, Licentiescriptie Criminologische wetenschappen, Vrije Universiteit Brussel, 1993-1994, 42-45, www.ethesis.net 215 K. POPULIER, De Set Seksuele Agressie, ontuitg., licentiescriptie geneeskunde, Universiteit Gent, 1998, 52.

80

Nadat deze drie werkgroepen hun besluiten neergelegd hadden, gaf het staatssecretariaat van Maatschappelijke Emancipatie opdracht aan een medische firma om een prototype van de set samen te stellen. Op die manier zag de SSA het levenslicht in België.

5.6.3. Definitie en inhoud Een goede beschrijving van de SSA vinden we terug in het informatiedossier ‘Verkrachting, wie help je door te zwijgen?’. Daarin wordt de SSA als volgt omschreven: ‘De Set Seksuele Agressie is, naast een geheel van aanbevelingen en richtlijnen voor de politie, geneesheer, slachtoffer en dader, een soort doos waarin zich o.a. allerlei zorgvuldig gekozen medisch materiaal bevindt, speciaal gemaakt voor het opnemen van sporen van seksueel geweld. Met deze sporen kan het misdrijf evenals de schuld of onschuld van een verdachte wetenschappelijk bewezen worden. In sommige gevallen kan dankzij het verzamelen van sporen op het lichaam de dader opgespoord worden.’216 Met de SSA worden verschillende hoofddoelstellingen beoogd. Vooreerst wil men met het gebruik van de doos de aangifteprocedure slachtoffervriendelijk en eenvoudiger doen verlopen. Daarnaast is het een ideaal werkinstrument om de verschillende politiediensten eenvormig te laten optreden en kan het op juridisch vlak bewijsmateriaal verzamelen. Tot slot wil men met de invoering van de SSA de ophelderingsgraad bij seksuele misdrijven vergroten. Er bestaan twee uitvoeringen van de SSA: een set voor het slachtoffer en een voor de verdachte. Logischerwijs gaan we hier enkel dieper in op de set bestemd voor het slachtoffer. De set voor het slachtoffer bevat volgende elementen:217 

Algemene onderrichtingen voor de arts en voor de politiebeambte, welke op het deksel van de doos gedrukt zijn. Hierin staat voornamelijk onder welke voorwaarden en in welke omstandigheden de set mag aangewend worden, met daarbij enkele praktische onderrichtingen in verband met het openen en sluiten van de doos.



Een handleiding voor de arts, met een brief voor de huisarts voor latere hulpverlening vanwege deze laatste, en twee medische rapporten, in te vullen door de arts. Het blauwe exemplaar dient te worden bewaard door de arts, het gele dient onder briefomslag overgemaakt te worden aan de politie.

216

M. SMET en M. WATHELET, De Set Seksuele Agressie. Informatiebrochure’, Staatssecretaris voor Maatschappelijke Emancipatie, 1990, 4. 217 M. SMET en M. WATHELET, De Set Seksuele Agressie. Informatiebrochure’, Staatssecretaris voor Maatschappelijke Emancipatie, 1990, 4-5.

81

De handleiding geeft de arts informatie over wie de set samenstelde, het nut ervan, de vraag om het slachtoffer zoveel mogelijk op haar gemak te stellen en haar uit te leggen wat de arts doet en waarom hij dit doet. Daarnaast worden nog enkele praktische wenken gegeven. 

Een gids voor de politie. De gids is bevestigd aan de buitenkant van de doos, zodat de politieman ze niet hoeft te openen. Ze is namelijk verzegeld en enkel de gevorderde geneesheer mag ze openen.



Een informatiegids voor het slachtoffer.



Een verzegelde kartonnen doos met het materiaal voor de arts om sporen te verzamelen en voor het nemen van referentiestalen. Flesjes en omslagen dienen om de stalen in op te bergen. Deze zijn van verschillende kleuren en identificeren de aard van hun inhoud. Twee paar hygiënische en één paar gewonen handschoenen werden bijgevoegd om de prelevementen in hygiënische omstandigheden te kunnen uitvoeren. Ten slotte zijn er de etiketten met het referentienummer van de set, welke op alle recipiënten en op de twee medische rapporten worden geplakt. Twee etiketten dienen om de set te verzegelen, wat na het onderzoek gebeurt door de politie, in aanwezigheid van de dokter en het slachtoffer.

De set is verzegeld en alles is samen verpakt in doorzichtig plastic, bij wijze dat de instructies welke hierboven vermeld zijn in eerste instantie, duidelijk zichtbaar zijn. Opdat een set mag worden aangewend, mag de veiligheidszegel niet verbroken zijn. De set met inhoud heeft een uniek registratienummer dat verwijst naar het slachtoffer. De naam van het slachtoffer zal nooit voorkomen in de set, noch op de stalen. Dit registratienummer wordt enkel vermeld in het proces-verbaal van de politie en op het medisch rapport dat ingevuld wordt door de arts.218

218

M. SMET en M. WATHELET, De Set Seksuele Agressie. Informatiebrochure’, Staatssecretaris voor Maatschappelijke Emancipatie, 1990, 5.

82

5.6.4. Werkwijze Het is de bedoeling dat de kledingstukken die het slachtoffer op het moment van de feiten, of kledingsstukken die enig nut kunnen hebben voor het sporenonderzoek worden ingezameld bij de geneesheer. Daarnaast moet deze laatste het slachtoffer grondig onderzoeken om te zien of er letsels zijn, veroorzaakt door geweld, of andere sporen van allerhande weefsels. Er is een voorgedrukt medisch formulier bijgevoegd in de SSA die moet worden ingevuld door de geneesheer en die ook de volgorde van het medisch onderzoek bepaalt. Het slachtoffer dient haar uitdrukkelijke schriftelijke toestemming te geven voor het gebruik van de SSA. Ze kan ook verzoeken dat een geneesheer van haar keuze het onderzoek bijwoont. 219

5.6.5. Voordelen van de SSA voor het slachtoffer Alle doelstellingen van de SSA zouden ons te ver leiden, maar het lijkt ons toch aangewezen om eens te bekijken welke voordelen het gebruik van de set voor het slachtoffer heeft. Een eerste voordeel die de invoering van de SSA voor ogen had, was het eerste contact met het slachtoffer en de opvang te verbeteren. Bij het invoeren van de set werden concrete richtlijnen verspreid in een informatiebrochure die de politiedienst dient te volgen wanneer ze de SSA gebruiken. Het is verder belangrijk dat het politieoptreden correct en humaan verloopt zodat alle noodzakelijke stappen zorgvuldig en rustig kunnen uitgevoerd worden. Hierbij is het belangrijk dat het slachtoffer bij de eerste ondervraging gerustgesteld wordt en er voldoende informatie verschaft wordt over wat er verder zal gebeuren met haar klacht. Het slachtoffer moet het gevoel krijgen dat haar klacht ernstig genomen wordt. De politie moet haar wijzen op het belang van een medisch onderzoek. De SSA biedt de mogelijkheid voor het slachtoffer om het medisch onderzoek op een volledige wijze te laten uitvoeren opdat alle nodige vaststelling in één onderzoek zouden worden vastgesteld. Wanneer de geneesheren de richtlijnen volgen beschikt het slachtoffer over wetenschappelijk bewijsmateriaal van het seksueel geweld dat ten aanzien van haar gepleegd is. Naast het feit dat één onderzoek volstaat, biedt het medisch onderzoek nog andere voordelen. Zo is het mogelijk dat, wanneer het bewijsmateriaal geanalyseerd is en de gegevens vergeleken worden met de gegevens van andere seksuele misdrijven, er een eventueel verband kan worden gelegd met andere feiten.

219

M. SMET en M. WATHELET, De Set Seksuele Agressie. Informatiebrochure’, Staatssecretaris voor Maatschappelijke Emancipatie, 1990, 5.

83

Een laatste doelstelling van de set is dat de gegevens, sporen, vaststellingen,… die via het uitvoeren ervan worden verzameld en geanalyseerd als bewijsmateriaal gebruikt worden tijdens het proces. Op die manier kan men vermijden dat men moet berusten op de geloofwaardigheid van het verhaal dat het slachtoffer op de zitting brengt.220

5.7. Telefonisch interview Miet Smet Op dinsdag 24 april 2012 kreeg ik het genoegen om telefonisch contact op te nemen met Miet Smet. Op de vraag of er vandaag voldoende aandacht wordt besteed aan de problematiek van verkrachting vertelde ze hetvolgende: ‘Om dit te illustreren met een voorbeeld uit de actualiteit verwijs ik naar de zaak Pol Vanden Driessche. Nu deze zaak in de media komt zal het onderwerp seksuele intimidatie meer aandacht krijgen. Het is eigenlijk een illustratief voorbeeld voor alle gevallen van seksueel geweld in België. Er moet eerst een feit gepleegd worden, of een grote case voorkomen, die dan wordt opgepikt door de media, voordat er genoeg aandacht wordt aan besteed. Dit was ook zo het geval voor de zaak Dutroux en de zaak Van Gheluwe. Voordien werden kleine analoge feiten als het ware weggelachen, maar vanaf een dergelijke zaak in de media komt, krijgt ze vanaf dan de nodige aandacht. Voor verkrachting begint dit iets vroeger. Na de wetswijziging in 1989 hebben nog andere zaken bijgedragen tot het au sérieux nemen van aangiften. Begin jaren ’90 werd meer aandacht besteed aan seksueel geweld met zowel mannen en vrouwen als slachtoffer, maar toch vooral vrouwen als voornaamste slachtoffer. Zo was er vooreerst de Set Seksuele agressie. Een doos met allerlei hulpmiddelen voor slachtoffers na een verkrachting. Daarnaast heeft ook de demilitarisering van de rijkswacht bijgedragen tot verbetering van de problematiek. Er zijn ook talloze wetten uitgevaardigd voor dokters en werden ook informatieve campagnes gevoerd voor betere begeleiding van slachtoffers.’221

5.8. Conclusies met betrekking tot de periode na de wetswijziging Voordat we tot een algemeen besluit komen, is het nuttig om de belangrijkste vaststelling uit de periode na de wetswijziging op een rijtje te zetten. Uit de cijfers van enquêtes en onderzoeken bleek dat er na de wetswijziging een toename was van meldingen van seksueel geweld. We gaven aan dat dit twee verklaringen kon hebben. Vooreerst is er de verdere seksuele emancipatie in onze maatschappij geweest. Seksualiteit werd grotendeels verder 220

M. SMET en M. WATHELET, De Set Seksuele Agressie. Informatiebrochure’, Staatssecretaris voor Maatschappelijke Emancipatie, 1990, 5. 221 Telefonisch Interview Miet Smet, 22 april 2012.

84

uit de taboesfeer gehaald en bespreekbaar gemaakt. Dit zal zeker zijn repercussies gehad hebben in het seksueel strafrecht. Daarmee samenhangend durfden ook meer vrouwelijke slachtoffers praten over hun seksuele ervaringen en seksuele misbruiken die ze hadden meegemaakt. In schril contrast met deze forse toename van meldingen van seksueel geweld, staat het bedroevend lage aantal veroordelingen. Uit het onderzoek van Zucker blijkt zelfs dat het aantal veroordelingen in verkrachtingszaken de laatste vijftien jaar gedaald was. De belangrijkste verklaring hiervoor is het grote aantal seponeringen die in België gebeuren. Niet alleen in het onderzoek van Zucker, maar ook in het onderzoek van Hirsch en uit de cijfers die bijgehouden werden door de Dienst Strafrechtelijk Beleid, valt het hoge aantal seponeringen op. De meeste zijn sepots om technische redenen, waarbij onvoldoende bewijzen of onbekende dader het meest voorkomen. Toch gebeurt het ook dat er sprake is van een opportuniteitssepot, waarbij de redenen voor seponering toch heel wat minder aannemelijk zijn. Op het niveau van de politionele aanpak is er na de wetswijziging verbetering gekomen. Elke politiezone werd verplicht om aan slachtofferbejegening te doen. Dit wil zeggen dat er een crisisopvang voor slachtoffers van verkrachting moest worden verzorgd. In grote politiezones is dit in de regel een aparte dienst. Toch hebben we gezien dat het ook kan in relatief kleine politiezones, zoals in Halle. Veel hangt af van het beleid en de financiële mogelijkheden van de korpschef. Daarnaast werden speciale opleidingen voorzien voor inspecteurs die werkzaam zijn in de zedensectie. Gezien de gevoelige materie, is de manier van aanpak cruciaal tijdens een onderzoek. Ondertussen worden de zedensecties bemand door zowel vrouwelijke als mannelijke inspecteurs. Vroeger bleek een onderzoek gevoerd door uitsluitend mannelijke inspecteurs een extra buffer te vormen voor vrouwelijke slachtoffers. Voor het evenwicht en het behouden van enige neutraliteit is een zedensectie van beide geslachten optimaal. Het aantal aangiftes van verkrachting bij de politie is na de wetswijziging voortdurend gestegen. Dit kan verklaard worden vanuit verschillende standpunten. Vooreerst kunnen we opnieuw verwijzen naar de seksuele emancipatie. Meer slachtoffers waren bereid om met hun verhaal naar buiten te komen. Zelfs wanneer ze daarvoor eerst beroep deden op een arts of hulpverleningscentrum, werden zij van daaruit doorverwezen en overtuigd om aangifte te doen bij de politie. Daarnaast waren er de verschillende campagnes die vrouwelijke slachtoffers aanzetten om aangifte te doen wanneer zij het slachtoffer waren van seksueel geweld. Het stijgend aantal aangiftes wijst erop dat er nog steeds meer verkrachtingen gepleegd worden dan het aantal dat aangegeven wordt.

85

Toch zien we de laatste jaren opnieuw een lichte daling in het aantal aangiftes bij de politie. Dit wil zeker niet zeggen dat het aantal gepleegde verkrachtingen de laatste jaren gedaald zijn, maar wel dat er minder aangiftes van verkrachting gebeuren. Deze vaststelling kan gelinkt worden met het onderzoek van Zucker. Het lage aantal veroordelingen is weinig hoopgevend voor slachtoffers. Zij beschouwen hun aangifte op voorhand als een verloren zaak en beslissen daarom om hun verkrachting niet meer aan te geven. Op het vlak van hulpverlening is er na de wetswijziging veel gebeurd. Vooreerst waren er de verschillende sensibiliseringscampagnes, zowel gericht aan de slachtoffers als aan de personen die de slachtoffers

begeleiden.

Brochures

die

informatie

bevatten

over

de

verschillende

opvangmogelijkheden na seksueel geweld werden verspreid onder de bevolking. We vermeldden reeds hierboven dat binnen de politie aan slachtofferbejegening gedaan wordt. Helaas werd deze lijn niet onmiddellijk doorgetrokken bij de magistratuur, gezien zij zich verzet hebben tegen (her)vorming op dat vlak. Momenteel wordt er tijdens het gerechtelijk onderzoek beroep gedaan op slachtofferonthaal vanuit de justitiehuizen, maar gezien de overbelasting van het gerechtelijk apparaat, laat een degelijke begeleiding en opvang op dit niveau vaak aan de wensen over. Daarnaast waren er nog verschillende maatregelen op het vlak van hulpverlening: de coördinatie tussen de verschillende diensten werd gerealiseerd, en de meld- en steunpunten (Pandora’s) moesten de problematiek van de overvolle vluchthuizen opvangen. De verdere begeleiding van slachtoffers (vb. therapie bij een psychiater) hebben we hier niet behandeld omdat dit ons te ver zou leiden. Maar we willen zeker beklemtonen dat de verwerking van een verkrachting na het gerechtelijk onderzoek niet beëindigd is. Een enorm belangrijke vernieuwing was de invoering van een werkinstrument dat zowel op politioneel, gerechtelijk als hulpverlenend vlak zijn functie heeft: de Set Seksuele Agressie. Het is een doos die allerlei materiaal bevat dat kan helpen bij het onderzoek. Daarnaast zit er ook allerlei informatie in voor het slachtoffer over het verloop van een onderzoek. Eén ‘pijnpunt’ is dat de doos pas optimaal zijn nut heeft wanneer de feiten recent gepleegd zijn en het slachtoffer zich nog niet gewassen heeft of zijn kledij nog bezit dat ze aanhad op het moment van de feiten. Toch mogen we stellen dat het invoeren van de SSA een meerwaarde kan betekenen voor het onderzoek.

86

VI.

Algemeen Besluit

Deze masterproef had eigenlijk drie grote onderzoeksvragen voor ogen. Vooreerst nagaan hoe het komt dat er voor de wetswijziging een laag aantal aangiftes waren. Daarbij aansluitend onderzochten we hoe de wetswijziging tot stand gekomen is. Tot slot bekeken we de periode na de wetswijziging en vroegen we ons af of er een positief eindresultaat geboekt wordt. Het is dan ook logisch dat we de wetswijziging als middelpunt nemen en de periode voor de wetswijziging vergelijken met die erna. Voor de eerste onderzoeksvraag volstond het niet om louter te kijken naar het aantal aangiftes zoals die in statistische tabellen opgenomen werden, maar is het belangrijk om ook de context van dit alles te bestuderen. Dit deden we aan de hand van de positie van de vrouw in de maatschappij. Na WO II werd de patriarchale maatschappij geconfronteerd met de emancipatie van de vrouw. Vrouwen begonnen zich te mengen in het sociale, politieke en economische leven. Verschillende wetten creëerden een juridische gelijkheid tussen vrouwen en mannen, maar daar was in de praktijk vaak nog niets van te merken. Het beeld dat de mannen voor ogen hadden was ‘de huismoeder aan de haard’, zeker wanneer er kinderen waren. De economische expansie tijdens de jaren zestig zorgde er voor dat steeds meer vrouwen op de arbeidsmarkt kwamen, maar deze vooruitgang kende toch een serieuze terugval door de oliecrisis van de jaren zeventig. Tijdens de jaren tachtig verschoof de aandacht van gelijke rechten naar gelijke kansen, in het bijzonder op de arbeidsmarkt. In dit klimaat moet de problematiek van verkrachting begrepen worden. Er was sprake van een ‘dark number’ inzake verkrachtingszaken. Dit betekende dat er een kloof bestond tussen het aantal gepleegde verkrachtingen en het aantal waarvan aangifte gedaan werd. Dit kon vanuit verschillende factoren verklaard worden maar de belangrijkste was toch het lage aantal aangiftes van verkrachting door vrouwen. Angst en schaamte waren de voornaamste redenen waarom slachtoffers geen aangifte wilden doen van hun verkrachting. Er was een bepaalde druk van hun sociaal milieu door de verschillende vooroordelen en vermoedens omtrent verkrachting die leefden in de maatschappij. Het risico dat ze mee schuldig zou worden bevonden aan de daad was groot. Daarnaast was er ook angst voor politie en gerecht. Het kwam wel vaker voor dat slachtoffers bij hun aangifte terug wandelen gestuurd werden met de reden ‘dat ze het zelf gezocht hadden’. Ook tijdens het onderzoek schuwden inspecteurs niet om het slachtoffer met een schuldgevoel op te zadelen. Deze lijn werd doorgetrokken in de rechtszaal. Advocaten van de verdachten speelden vaak een smerig spelletje in hun pleidooi door te verwijzen naar irrelevante zaken uit het verleden van het slachtoffer. Bovendien werd het hele onderzoek gevoerd door mannen, wat een extra buffer was voor vrouwelijke slachtoffers. 87

De maatschappij – en in het bijzonder de vrouwenbeweging – snakte naar een hervorming van de bepalingen omtrent het misdrijf verkrachting en begin jaren tachtig werden daarvoor de eerste stappen gezet. Miet Smet en Léon Remacle dienden een wetsvoorstel in die het misdrijf verkrachting moest aanpassen aan de noden van de tijd. Vooreerst wilden ze met een ruime definitie zoveel mogelijk gevallen strafbaar stellen. Daarnaast moest de anonimiteit van het slachtoffer gewaarborgd worden en tot slot werd het medisch onderzoek menselijker gemaakt. Hoewel de hoogdringendheid van een wetswijziging door beide auteurs beklemtoond werd, zou het nog bijna acht jaar duren eer het voorstel werd omgezet in een wet. Het bicameralisme was daar de grootste oorzaak van, gezien het zoeken was naar een compromis tussen de medisch-wettelijke definitie van de Kamer en de ruimere juridische definitie van de Senaat. Het resultaat kwam er met de wet van 4 juli 1989. Het hoofdbestanddeel van het misdrijf verkrachting was voortaan ‘afwezigheid van toestemming’ en het misdrijf werd aanzien als een ‘aantasting van de persoonlijke integriteit’. Voor de derde onderzoeksvraag bekeken we in welke mate er beterschap was na de wetswijziging. Omdat Smet en Remacle al benadrukten in hun voorstel dat ook de omkadering mee moest evolueren, onderzochten we in deze masterproef drie niveaus: politie, hulpverlening en justitie. Uit deze onderzoeken kwamen volgende vaststellingen naar boven. Uit de cijfers van enquêtes en onderzoeken bleek vooreerst dat er na de wetswijziging een toename was van het aantal aangiftes van seksueel geweld. De mogelijke verklaringen hiervan is de verdere liberalisering van het seksueel strafrecht. Alles wat te maken had met seksualiteit werd verder uit de taboesfeer gehaald en bespreekbaar gemaakt. Dit zal zeker zijn repercussies gehad hebben met betrekking tot verkrachting. Meer slachtoffers durfden naar buiten te komen met hun verhaal. Daarbij kwam nog eens dat verschillende campagnes gevoerd werden om slachtoffers van seksueel geweld aan te zetten aangifte te doen. Maar deze toename had eigenlijk ook een negatieve bijklank. Gezien het aantal meldingen van verkrachting bleef stijgen, werd duidelijk dat er nog een groot deel in de verborgen criminaliteit bleef steken. Men werd opnieuw geconfronteerd met het bestaan van een ‘dark number’. Het aantal gepleegde misdrijven was hoger dan het aantal dat aangegeven werd. Daarnaast zal de verbeterde politionele aanpak en hulpverlening zijn aandeel gehad hebben in het stijgende aantal aangiftes. Elke politiezone werd verplicht om aan slachtofferbejegening te doen. Binnen iedere zone werd een crisisopvang voor slachtoffers van verkrachting voorzien. Daarnaast werden speciale opleidingen gegeven voor inspecteurs die werkzaam zijn binnen een zedensectie. Ondertussen zijn in de zedensecties zowel mannelijke en vrouwelijke inspecteurs werkzaam. Op het vlak van hulpverlening waren er de verschillende sensibiliseringscampagnes, de coördinatie tussen 88

de verschillende diensten, de meld- en steunpunten, … Op die manier worden slachtoffers van verkrachting opgevangen, begeleid, geïnformeerd en doorverwezen waar nodig. Hoewel het aantal aangiftes van verkrachting bleef stijgen, daalde het aantal veroordelingen in diezelfde periode. De voornaamste reden hiervoor is te vinden in het grote aantal seponeringen die in België gebeuren. Het merendeel van deze seponeringen gebeuren om technische redenen, waarbij ‘onvoldoende bewijzen’ of ‘onbekende dader’ het meest frequent voorkomen. Toch komt het ook voor dat er geseponeerd wordt omwille van opportuniteitsredenen, waarbij de motieven minder aannemelijk zijn. De problematiek van de bewijslast in verkrachtingszaken kent meerdere pijnpunten. Vooreerst kan het meest efficiënt naar bewijsmateriaal gezocht worden wanneer de feiten recent gepleegd zijn. Idealiter is een aangifte waarin het slachtoffer zich nog niet gewassen heeft, nog haar kleren van de verkrachting in haar bezit heeft en de dader een bekende is. Maar zelfs wanneer al deze elementen aanwezig zijn kan het nog mislopen. Wanneer de dader verklaart dat het slachtoffer ingestemd heeft, zal de procedure vaak herleid worden tot ‘woord tegen woord’. Op die manier is het moeilijk oordelen wat er precies gebeurd is, zeker wanneer dader en slachtoffer voordien een relatie hadden. Daarom zijn de eerste vaststellingen die de politie doet bij een slachtoffer cruciaal. Er moet onderzocht worden of er letsels of kleerscheuren zijn die kunnen wijzen op vormen van seksueel geweld aanwezig zijn bij het slachtoffer. Een werkinstrument die op dat vlak voor verbetering gezorgd heeft is de Set Seksuele Agressie. Eén zaak blijft zeker, expertise op dit vlak is een must. Een mogelijk oplossing voor het grote aantal sepots wegens ‘onbekende dader’ is het oprichten van een databank met gegevens van daders die vroeger reeds voor zedenfeiten veroordeeld zijn en verdachten. Dit idee werd ook al voorgesteld door psychologe Zucker en professor Stevens. Uit mijn interviews blijkt dat de meeste daders van verkrachting reeds een gerechtelijke verleden kennen. In het merendeel van de gevallen gaat het om ‘kleinere’ zedenfeiten. Wanneer men een databank heeft van daders en verdachten is het niet ondenkbaar dat men via een bepaald gedragspatroon of beschrijving vlugger tot een reeks van mogelijke verdachten komt. Los daarvan, helpt een dergelijke databank mijn inziens ook om efficiënter te werken wanneer de dader een bekende is. Geen overbodige luxe, gezien het grote aantal aangiftes en de gerechtelijke achterstand. De laatste jaren is er sprake van een afname van het aantal aangiftes van verkrachting. Hieruit mag niet verkeerdelijk worden besloten dat het misdrijf minder gepleegd wordt, maar wel dat slachtoffers opnieuw minder bereid om aangifte te doen. Een mogelijke verklaring voor deze recente evolutie hebben we hierboven al aangegeven: Het grote aantal sepots waardoor de kans op een veroordeling 89

enorm klein is. Uit de meest recente cijfers bleek dat slechts 14% van de aangiftes tot een veroordeling komt. Een percentage dat overeenkomt met het resultaat uit het onderzoek van psychologe Zucker. Slachtoffers zien hun aangifte op die manier op voorhand als een verloren strijd waardoor ze afzien van hun aangifte. Een oplossing hiervoor ligt niet meteen voor handen, tenzij er een grondige hervorming komt van de aanpak van magistratuur om efficiënter de dossiers te behandelen. Maar dit zullen deze laatste niet graag horen. Het grootste pijnpunt in deze hele problematiek blijft evenwel de lange termijn die verloopt tussen aangifte en uitspraak. Voor het slachtoffer is dit een lange en pijnlijke weg die ze moet doorlopen. Het is bijna niet mogelijk om gedurende deze termijn een nieuw leven te starten en de verkrachting achter zich te laten omdat ze voortdurend met de feiten geconfronteerd blijft. Aan het einde van de rit is er nog geen rechtszekerheid gezien het lage aantal veroordelingen. Zelfs wanneer het tot een effectieve veroordeling komt, zal deze dikwijls nog mild uitvallen. De dader kan zich tijdens deze periode immers wel herpakt hebben en een nieuw leven gestart zijn. Wanneer de rechter met deze gegevens rekening houdt zal hij meestal een relatief milde straf uitspreken of een straf met uitstel. Opnieuw een verkeerd signaal naar het slachtoffer toe. Deze vaststellingen wijzen erop dat vandaag de dag er nog steeds een kloof bestaat tussen het aantal gepleegde verkrachtingen en het aantal daarvan dat wordt aangegeven. Na de wetswijziging zijn enorme inspanningen geleverd op dit vlak, die deze kloof voor een deel heeft kunnen dichten. Maar de laatste evolutie is eerder negatief. Het belangrijkste feit is misschien wel dat het aantal aangiftes opnieuw in dalende lijn gaan. De vraag is of deze cijfers verontrustend genoeg zijn om in te grijpen of wordt het wachten tot een grote zaak in de media komt en de bevolking choqueert?

90

BIBLIOGRAFIE Boeken en scripties 

G. BERODES, Hulpverlening na verkrachting, onuitg., licentiescriptie pedagogische wetenschappen, RUG, 1986, 112p.



BOGAERTS, S., GOETHALS, J., VERVAECKE, G. en SPAPENS, T., De verleiding uit onvermogen, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2003, 261p.



BULTHE, B. en REMOUCHAMPS, M., De verkrachting en het slachtoffer, Brussel, Bruylant, 1979, 204p.



CELIS, K. en MEIER, P., De macht van het geslacht. Gender, politiek en beleid in België, Leuven, Acco, 2006, 222p.



COCKX, R., Miet Smet. Drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, 2009, 146p.



DE NEYER, R., De Set Seksuele Agressie in het kader van de gerechtelijke procedure, Licentiescriptie Criminologische wetenschappen, Vrije Universiteit Brussel, 1993-1994, 148p.



DOOMEN, J., ‘Heb je soms aanleiding gegeven?’, Feministische uitgeverij Sara, Amsterdam, 1978, 64p.



HEIRBAUT, D., Een beknopte geschiedenis van het sociaal, economisch en het fiscaal recht in België, Gent, Academia Press, 2009, 160p.



HEIRBAUT, D., “De vrouwen(on)rechtsgeschiedenis van Napoleon tot vandaag: een verhaal van voortdurende vooruitgang?” in E. Brems (ed.), Recht en gender in België, Brugge, Die Keure, 2011, 266p.



HOOGHE, M., ‘De vrouwenbeweging, de lange mars door de instellingen’ in S. HELLEMANS en M. HOOGHE, (eds.), Van ‘mei 68’ tot ‘hand in hand’ : nieuwe sociale bewegingen in België, Leuven, Garant, 1995, 173p.



KOSTWINDER, G., ‘De aanpak van aanranding en verkrachting door de zedenpolitie’, in J. FRENKEN en J. DOOMEN (eds.), Strafbare seksualiteit; opvattingen en aanpak van politie, justitie en hulpverlening, Deventer, Van Loghum Slaterus, 1984, 226p.



LOPEZ, G., en PIFFAUT-FILIZZOLA, G., Le viol. Que sais-je?, Paris, Presse Universitaire de France, 1993, 127p.



MCGLYNN, C., “Feminist activism and rape law reform in England and Wales. A Sisyphean struggle?” in C. McGlynn en V.E. Munro (eds.), Rethinking Rape Law: international and comparative perspectives , Abingdon, Oxon en Routledge, New York, 280 p.

91



POPULIER, K., De Set Seksuele Agressie, ontuitg., licentiescriptie geneeskunde, Universiteit Gent, 1998, 123p.



SOETENHORST-DE SAVORNIN LOHMAN, J. en JANSZ, U., Seksueel geweld zal de wetgever een zorg zijn Herziening in de zedelijkheidswetgeving in Denemarken, Zweden en Nederland, Arnhem, Gouda Quint, 1986, 234p.



STEVENS, L., Strafrecht en seksualiteit, Antwerpen, Intersentia, 2002, XXV+601p.



VAN MOLLE, J. en GUBIN, E., Vrouw en politiek in belgië, Tielt, Lannoo, 1998, 412p.

Tijdschriften 

BULTE, A. en JANZING, J., ‘Dossier Verkrachting in België’, Humo, 2 februari 2010, 10-14.



COUCK, K., ‘De visie van vrouwen tegen verkrachting op de juridische aspecten van verkrachting en aanranding’, Panopticon, 1981, 159-166.



CUMPS, G., ‘Naar een nieuwe wetgeving op het gebied van verkrachting’, De Pol., 1983, afl. 3, 3-33.



DE GROOTE, J., ‘Gewelddaden tegenover vrouwen: Beschouwingen over de verkrachting, De Pol., 1981, afl. 10, 29-37.



F. HUTSEBAUT en G. GOETHALS, ‘De aanpak van seksuele misdrijven: realisme geboden’, Panopticon, 2000, 297-303.



VAN KERCKVOORDE, J., ‘Verkrachting gestegen, statistiek voortvluchtig’, Panopticon, 1982, 331-336.

Rechtspraak 

Cass., 24 juli 1916, Pas., 1917, I, 72.



Cass., 7 februari 1927, Pas., 1927, I, 147.



Cass., 13 mei 1942, Pas. I, 125-126.



Brussel, 3 januari 1913, Rev. Dr. Pén., 1913-1914, 147.



Luik 28 december 1912, Pas., 1913, II, 62.



Luik 1 maart 1913, Pas., 1913, II, 1976.



DDP v Morgan [1975] 2 WLR 913.



R v R [1992] 1 AC 599.



R v A (no. 2) [2001] UKHL 25.

92

Wetgeving 

Wet 4 juli 1989 tot wijziging van sommige bepalingen betreffende het misdrijf verkrachting, BS 18 juli 1989.



Wetsvoorstel Smet-Remacle, Parl. St., 1981-1982, stuk nr. 166/1



Verslag Kamercommissie, Parl. St. Kamer, 1981-82, stuk nr 166/8



Verslag Senaatscommissie, Parl. St. Senaat, 1981-82, stuk nr 306/3



Verslag Kamercommissie, Parl. St. Kamer, 1988-89, stuk nr 704/2

Publicaties 

FOD Justitie, Justitie in cijfers, 2009, http://www.just.fgov.be/img_justice/publications/pdf/182.pdf .



FEDERALE POLITIE, Politiële criminalistieken: Jaarraport 2010, Federale politie, directie van de operationele informatie, dienst beleidsgegevens, http://www.polfedfedpol.be/pub/jaarverslag/pub_jaarverslag2010_nl.php.



INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Geweld, Wat nu?, Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, Brussel, oktober 2010, http://igvmiefh.belgium.be/nl/binaries/GEWELD-nl_tcm336-115436.pdf.



NEDERLANDSTALIGE AFDELING VAN DE VROUWENRAAD, Verkrachting en aanranding van de eerbaarheid: dossier en aanbevelingen 2011, Brussel, VZW Nederlandstalige Vrouwenraad, 2012, 40p.



SMET, M. en WATHELET, M., De Set Seksuele Agressie. Informatiebrochure’, Staatssecretaris voor Maatschappelijke Emancipatie, 1990, 16p.



VROUW EN MAATSCHAPPIJ, Geweld op vrouwen. Informatiebrochure politiek werkjaar 1997)1998, CVP-werkgroep Vrouw en Maatschappij, Brussel, 1998, 28p.

Overig 

De Standaard, vrijdag 21 oktober 2011, ‘Helft verkrachtingszaken niet vervolgd.’



Interview Lokale Politie Gent, sectie Jeugd & zeden, 9 mei 2012



Interview Lokale Politie Halle, sectie jeugd & zeden, 26 april 2012.



REPORTAGE KOPPEN, Verkrachtingen geen prioriteit voor justitie, 3 november 2011, http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/programmas/koppen/2.20680/2.2068 1/1.1271807.



Telefonisch interview Miet Smet, 22 april 2012. 93

Bijlagen: Overzicht Bijlage 1: Aantal veroordelingen uitgesproken door de correctionele rechtbanken tussen 1955 en 1972. Bijlage 2: Overzicht Parlementaire voorbereidingen Wet 4 juli 1989 Bijlage 3: Interview Politiezone Gent Bijlage 4: Interview Politiezone Halle

94

Bijlage 1: Aantal veroordelingen wegens verkrachting uitgesproken door de correctionele rechtbanken tussen 1955 en 1972. Jaartal Veroordelingen 1955

117

1956

135

1957

165

1958

171

1959

176

1960

211

1961

126

1962

130

1963

143

1964

154

1965

114

1966

121

1967

131

1968

142

1969

155

1970

177

1971

127

1972

112

BRON: de gerechtelijke statistieken B. Bulthé en M. Remouchamps, De verkrachting en het slachtoffer, p. 21.

95

Bijlage 2: Overzicht Parlementaire Voorbereidingen Wet 4 juli 1989

Chronologie Bicameraal, initiatief Kamer [K1] Behandeling door Kamer 23/2/1982

Indiening

11/3/1982

Inoverwegingneming Handelingen p. 1030

1/7/1982

Algemene bespreking Handelingen p. 2253 tot 2263

1/7/1982

Artikelsgewijze bespreking Handelingen p. 2263 tot 2265

2/7/1982

Artikelsgewijze bespreking Handelingen p. 2411 tot 2413

2/7/1982

Stemming over het geheel: aangenomen Handelingen p. 2413

2/7/1982

Aanneming [S2] Behandeling door Senaat

2/7/1982

Overzending

26/3/1985

Algemene bespreking Handelingen p. 2066 tot 2069

28/3/1985

Terugzending naar commissie Handelingen p. 2132 tot 2134

5/6/1985

Algemene bespreking Handelingen p. 2807 tot 2813

5/6/1985

Artikelsgewijze bespreking Handelingen p. 2814 tot 2815

6/6/1985

Stemming over het geheel: aangenomen Handelingen p. 2822

6/6/1985

Aanneming [K3] Behandeling door Kamer

7/6/1985

Overzending

27/4/1989

Algemene bespreking

27/4/1989

Artikelsgewijze bespreking Handelingen p. 2299 tot 2301

27/4/1989

Stemming over het geheel: aangenomen Handelingen p. 2378

27/4/1989

Aanneming [S4] Behandeling door Senaat 96

27/4/1989

Overzending

21/6/1989

Algemene bespreking Handelingen p. 2781 tot 2786

21/6/1989

Artikelsgewijze bespreking Handelingen p. 2786 tot 2788

22/6/1989

Stemming over het geheel: aangenomen Handelingen p. 2837

22/6/1989

Aanneming

22/6/1989

Voorlegging door Senaat ter bekrachtiging

4/7/1989

Bekrachtiging en afkondiging

18/7/1989

Bekendmaking

97

Bijlage 3: Interview Politiezone Gent Hoelang bent u/zijn jullie reeds werkzaam binnen deze dienst? Ikzelf ben bijna 20 jaar werkzaam, en specifiek naar de unit zeden toe, sinds 2001 (sedert de hervormingen). Recherche Gent heeft verschillende units, ze hebben verschillende units dan samengestoken (vb. vermogensdelicten, geweldsdelicten) naar analogie met de federale politie. Ze hebben bij de hervormingen lokale en federale politie willen op elkaar afstemmen. Maar wat zedenfeiten betreft, is er binnen Gent geen unit op federaal niveau. Dus enkel op lokaal niveau is er een zedensectie georganiseerd. Dit heeft zo zijn voor en nadelen. Het grote voordeel is dat alle zedendelicten binnen de regio Gent hier terechtkomen en dat er dus geen zaken als het ware verloren gaan. Vroeger, toen er nog rijkswacht, gemeentepolitie en GPP was, had elk een luikje zeden. De meeste aangiftes van aanranding en verkrachting gebeurden dan wel bij de gemeentepolitie, maar ook de rijkswacht kreeg aangiftes binnen en de één wist van de andere niet. Sedert de samensmelting is dit dan veranderd, en is het wel handig dat alles in één mand valt, zijnde bij ons. Dit wil niet zeggen dat wij alles ook effectief afhandelen. In onze onderzoeken doen wij regelmatig beroep op de federale politie, vb. voor de polygraaftest, uitlezen van GSM’s,… Dit gebeurde vroeger ook al, maar is nu toch enorm verbeterd. Maar zoals dus gezegd, de unit zeden bestaat officieel sinds april 2001, sinds de samensmelting. Wij waren als het ware ook een toonbeeld van hoe de samensmelting er moest uitzien, zijnde 50-50 mensen uit de rijkswacht en uit de gemeentepolitie. Dit heeft nooit echt problemen opgeleverd dat er samenwerking moest gebeuren tussen mensen uit twee verschillende korpsen. Noot: de polygraaftest: Welke bewijswaarde heeft dit in een onderzoek? De polygraaftest is een onderzoekselement, die we gebruiken om ons onderzoek te vervolledigen. Echt bewijs is dit niet, hoewel het soms als bewijselement wordt gehanteerd voor de rechtbank. Dan zie je ook dat je advocaten hebt die pro de polygraaftest zijn en advocaten die de polygraaftest gaan afschieten. Maar meestal zal dat ook afhangen van het feit of het al dan niet in hun voordeel kan gebruikt worden. Voor ons kan de polygraaftest bijvoorbeeld nuttig zijn wanneer we ergens op het eind van een onderzoek zitten en we hebben geen materieel bewijselement, dan is het woord tegen woord. Dan grijpen we terug op de polygraaftest, en het heeft weldegelijk zijn nut want in dergelijke zaken heeft het gebruik van een polygraaftest een positief resultaat. Wanneer we dan tot een nietleugenachtige test komen is dat natuurlijk een enorm pluspunt voor die verdachte. Als het een leugenachtige test is, gaan we over tot tactisch verhoor, en gaan we de zaak grondig hervatten en gebeurt het wel vaker dat we tot een bekentenis komen, dat de verdachte door de mand valt. We hadden zelfs onlangs een zaak waarbij de dader, nog voordat we overgingen tot de polygraaftest, bekentenissen aflegde. Dus het zette eigenlijk druk op de dader. Hoe frequent gebeuren aangiftes van verkrachting (of aanranding) hier in Gent? Deze vraag kan ik best beantwoorden aan de hand van enkele cijfers: 98

(map vorig jaar, dus 2011). Het voordeel opnieuw is dus dat we alle verkrachtingsaangiftes binnen de regio Gent hier binnenkrijgen. Er wordt ook iedere dag een dagrapport zeden opgesteld. Zo kunnen we zien wat er op die bepaalde dag is aangegeven, wat er de dag voordien is aangegeven, enz. Wij hebben ook maandelijkse lijsten met het aantal aangiftes. Wat zit in die lijst: verkrachting, aanranding, exhibitionisme, verdachte handelingen (die zedenfeiten kunnen zijn)222, incest, voyeurisme en aanzet tot ontucht.223 Enkele cijfers: Januari 2011: 4 aangiftes van verkrachting, februari 2011: 13. In het totaal zaten we vorig jaar aan 112 meldingen van verkrachting (in totaal 393 zedenfeiten). Wij weten dit is het topje van de ijsberg. We zitten met een enorm aantal dark number, zeker voor bijvoorbeeld exhibitionisme, niet iedereen zal daar aangifte van doen. Heel veel feiten die dus niet aangegeven worden, zelfs ook feiten van verkrachting en aanranding. Die worde dan eventueel jaren later toch aangegeven, bijvoorbeeld zoals we gezien hebben in het dossier Kelk. Noot: Prostitutie ga je hier niet tussen vinden; omdat we hier binnen het Gentse een unit MEPROS, die zich bezighouden met mensenhandel, schijnhuwelijken en prostitutie. Dat zit strikt gescheiden en is vanuit de geschiedenis te verklaren. Dit neemt niet weg dat wanneer een prostituee aangerand of verkracht wordt, dat wij die zaak toch onderzoeken. Noot: In die periode (jaren tachtig) hield iedere sectie zich bezig met een beetje zeden. Bij wie er een zedenfeit binnenkwam, die werkte daaraan verder. Zo kon het zijn dat de sectie drugs een zedenzaak deed, maar net zo goed kon de sectie jeugd bezig zijn aan een zedenzaak. Tussen de jaren 1995 en 2000 is er zelfs geen zedensectie geweest. Of dit te maken had met de zaak Dutroux weet ik niet maar pas in 2000 is er opnieuw een unit zeden georganiseerd geweest. Gezien het grote aantal waarmee wij geconfronteerd worden, kan het ook zijn dat wij vragen aan een andere sectie om een zedenzaak af te handelen. Wanneer wij bijvoorbeeld al een groot deel van het onderzoek hebben gevoerd gebeurt het dat wij de zaak doorgeven aan een andere sectie die daarvoor de capaciteit hebben. Wanneer zij bepaalde problemen ondervinden, kunnen ze nog altijd aankloppen bij ons. Niet alle zaken zullen door ons behandeld worden. Ik geef een voorbeeld: feiten die gepleegd zijn buiten Gent en de dader woont ook buiten Gent. Interventie maakt PV op, draagt dit over aan het parket en het parket zal dan de PV overmaken aan de zone waar de zaak thuishoort. Dit is evenwel een minderheid, meeste feiten zijn wel van binnen Gent. We hebben ook al enkele cijfers van dit jaar (2012):

222

Voorbeelden hiervan zijn: een vrouw die ’s avonds wordt achtervolgd door een persoon die haar nafluit of haar probeert in te halen, iemand die ’s nachts getik op zijn raam hoort van iemand (kan inbreker zijn, maar evengoed een voyeur),… 223 Hoewel prostitutie dus gescheiden zit, kan aanzet tot ontucht leiden tot prostitutie. Het kan daarbij gaan om op straat tippen, hoewel het verboden is, of ook een minderjarige die aan het chatten is en plots te maken krijgt met een pedofiel die hem vraagt vanalles te doen.

99

Voor deze maand (mei) zitten we aan 5 meldingen van verkrachting. Januari: 15 verkrachtingen, februari: 14, maart: 8. Dat is zeer afhankelijk. Ik heb ooit de vraag gekregen hoe het komt dat de maandcijfers zo variabel zijn, maar heb daar geen antwoord kunnen op geven. Als er één iets is waar je moeilijk proactief kan op werken is het zeden. Enkel bijvoorbeeld voor exhibitionisme, als het wat beter weer wordt en de bloempjes schieten uit de grond, dan zijn ze er. Dan kan je meer toezicht houden in parken of plaatsen waar veel jongeren komen. Het is moeilijk om dat in de hand te werken. Ook is het zo voor feiten van verkrachting en aanranding, dat het meestal gaat om losstaande feiten, af en toe zit daar wel eens een serie in en dan is het aan ons om zo vlug mogelijk in te grijpen. Die cijfers worden dan ook geanalyseerd. Zo worden tussen feiten met onbekende daders gekeken of er een link zit tussen beide. Ook bekijken wat er met bepaalde PV’s is gebeurd qua opvolging. Dus naar feiten toe, zijn er enorm veel, eigenlijk zelfs te veel. Op dat gebied spelen wij nog altijd een beetje brandweerpolitie: we kunnen dit niet in de hand houden. We zijn een studentenstad: we kunnen moeilijk gaan zeggen dat je na 20u niet meer kortgerokt mag buiten komen. Heeft het slachtoffer meestal al iemand anders ingelicht over de feiten voordat ze naar het politiekantoor trekt (arts, familie, vrienden, hulpcentrum,...)? Dat gebeurt regelmatig. Zeker naar niet recente feiten, maar ook bij recente feiten is het zo dat ze er al met iemand over gebabbeld hebben. Komen zij alleen, of willen zij meestal beroep doen op een vertrouwenspersoon die het gesprek bijwoont en is dit toegelaten? Ook dat er iemand mee komt is meestal het geval. Het gaat hier immers om een zeer grote drempelvrees. Zedenfeiten ligt heel moeilijk. Mensen kunnen er moeilijk over praten, het is ook zeer privé, mensen praten niet graag over seks. Het is niet alleen heel moeilijk voor diegene die het moet vertellen, maar ook voor diegene die het moet noteren. Heel weinig politiemensen die zich geroepen voelen om in zedenzaken te werken. Er zijn er die zo eerlijk zijn om dat te zeggen dat ze het niet zien zitten, maar het gebeurt ook, al is dit heel zelden, dat we een aangifte bekijken die door iemand anders is neergeschreven waarvan we denken: Is dit nu een aangifte van verkrachting? Omdat je vooreerst bijna geen relaas hebt van wat er gebeurd is en daarnaast durft te agent het woord ‘penis’ of ‘anus’ met moeite in de mond nemen. Zo werkt het natuurlijk niet. Daar komt nog eens bij dat je enorm in detail moet gaan in onze dossiers want details kunnen het verschil maken tussen aanranding en verkrachting. Zeker wanneer we geen materiële bewijzen hebben zijn die details enorm belangrijk om een dader te kunnen pakken. Dus ze brengen vaak iemand mee als vertrouwenspersoon (vriend, familie, …). Wij maken daar geen punt van. Je moet ook weten dat wij hier binnen de recherche tweedelijns zijn, d.w.z. dat wij geen rechtstreekse klachten opnemen. De meeste klachten worden ogenomen op interventie of op de wijk. Dit neemt niet weg dat wij hier soms ook eerstelijns zijn (vb. wanneer we een telefoontje krijgen vanuit het hulpcentrum of via mail (zelden maar het kan)). Op alle manieren kan iets binnenkomen. Het meest werken wij verder op de dossiers die aangegeven zijn of via kantschrift van het parket, dat kan ook. 100

Mag die persoon de verhoren bijwonen? Wij proberen van niet. Allemaal afhankelijk van wie dat slachtoffer is, hoe recent dat die feiten zijn, wat de problemen er rond zijn,… In principe hebben we er geen probleem mee dat er iemand bijzit. Het is vooral naar het slachtoffer toe, hij/zij moet zich op zijn gemak voelen. Soms is het toch beter om die persoon erbuiten te houden. Bijvoorbeeld een zaak van incest van een kindje, dan lijkt het normaal dat de papa of mama meekomt, maar in feite is die ouder dan betrokken persoon en proberen we hem/haar erbuiten te houden. Dan zullen we er iemand van slachtofferbejegening bijhalen die wel aanwezig zal zijn bij het gesprek met dat kind en dan blijft die vertrouwenspersoon in de buurt. Binnen de regio Gent zitten we ook met een netwerk van videoverhoorders voor minderjarigen. Dus in zaken met minderjarigen wordt altijd een videoverhoor afgenomen door dat netwerk. Zij zullen proberen de vertrouwenspersoon niet te laten aanwezig zijn bij het verhoor. Omdat de minderjarige zou kunnen blokkeren, al hangt dit natuurlijk ook af van de situatie en hoe het slachtoffer zich voelt. Zijn de meeste slachtoffers bereid hun verhaal te doen tegen mannelijke inspecteurs, of zijn er nog vrouwelijke slachtoffers die vragen om behandeld te worden door een inspecteur van hetzelfde geslacht? Dat is in feite een fabeltje, die we wel af en toe eens zien terug opduiken in één of ander verslag dat binnenkomt waarin gesteld wordt dat het (vrouwelijk) slachtoffer door een vrouwelijk ambtenaar wil worden behandeld. We hebben daar dan toch dikwijls ons twijfels over want het kan dan liggen aan het feit dat diegene die het verhaal opneemt het zelf niet ziet zitten en die zelf die suggestie doet aan het slachtoffer om door een vrouw behandeld te worden. Dat ligt dan vaak aan de capaciteit van waar dat alles binnenkomt, maar we hebben dan liever dat ze eerlijk zeggen dat ze het niet zien zitten. Het zou in principe niet mogen maar het is begrijpelijk, zeker in zedenzaken. Binnen onze sectie zijn we met negen mensen waarvan twee vrouwen. Dat is iets dat we toch zeker proberen in stand te houden. Het is sowieso nodig en handig volgens mij om vrouwen binnen de sectie werkzaam te hebben. Je kan na verloop van tijd bijvoorbeeld eens switchen. Enkele voorbeelden uit de praktijk: We hadden een dossier met een jonge gast als verdachte, dat verhoord werd door een duo (man-vrouw) en na verloop van tijd begon het verhoor minder en minder te vlotten. De vrouw voelde het aan en heeft dan de suggestie gedaan aan de verdachte om zijn verhaal te doen enkel tegen haar mannelijke collega, waarop de verdachte positief antwoordde. Wanneer de vrouwelijke politie-inspecteur het lokaal verlaten had, is de jonge gast overgegaan tot bekentenissen aan de man. Omgekeerd kan het ook: Een vrouw die makkelijker praat tegen een vrouw. Dus zeker een must dat er vrouwen zijn. Een ander soort zaken waarin dit een rol kan spelen zijn bijvoorbeeld zaken met moslims. Mannelijke verdachten die moslims zijn, is het beter geen vrouw te nemen die verhoort want dan zal je er niets uit los krijgen. We hebben hier binnen de zedensectie nog nooit een vrouwelijk slachtoffer gehad die door een man verhoord werd en die achteraf zei: ik had toch liever door een vrouw ondervraagd geweest. Nog nooit, dus dat zegt genoeg. 101

Hoe verloopt een procedure wanneer men aangifte doet van verkrachting of aanranding? De procedure hangt een beetje af van het feit of het om recente feiten gaat of feiten die al van enige tijd voordien gebeurd zijn. Bij recente feiten ga je veel meer zaken hebben waar je aandachtig voor moet zijn: sporenonderzoek, beveiliging van bepaalde sporen, DNA,… Er komt dan heel veel bij kijken. Ook moet er bekeken worden of er een onmiddellijke vraag bestaat van het slachtoffer: bv. Of hij/zij gevaar loopt, een kind heeft die verkeert in een gevaarsituatie,… Ook het in bewaring nemen van bepaalde zaken, zoals bv. Beeldmateriaal. Zijn het feiten die al van enige tijd dateren, kan je het rustiger aanpakken. Natuurlijk zal je dan vooral moeten baseren op getuigenverklaringen. Hoe verloopt dan de procedure? In principe doen de mensen aangifte bij iemand van interventie of op hun wijk. Een keer dat daar dan alles gedaan is, komt het bij ons terecht voor verder onderzoek. Dat kan dan op verschillende manier: wij worden telefonisch gevraagd om er verder aan te werken, het kan ook zijn dat zij het parket inlichten en dat het parket vraagt aan ons om er verder aan te werken,… Het kan ook zijn dat ik in een aangifte van verkrachting zie dat er verschillende zaken ontbreken en dat ik dan intervenieer door een rechercheur op pad te sturen die dat in orde maakt. Wij doen dus de verdere onderzoeken. Wat hangt er nog aan de procedure van aangifte: bv. Een SSA. Dat is allemaal voor de persoon die de klacht binnenkrijgt. Wij zullen dan sowieso het parket inlichten en het parket zal dan zijn directieven geven, bepaalde opdrachten uitschrijven, en de recherche inschakelen. Wij hebben ook een wachtdienst. Dus het kan zijn dat wanneer we een melding krijgen en we zijn bezig met een lopend dossier dat we dat lopend dossier even laten vallen. Dat kan maar dat moet natuurlijk ook kunnen. Op welke manier wordt aan slachtofferbejegening gedaan binnen dit korps? We hebben hier een dienst slachtofferbejegening, waar wij regelmatig beroep op doen. Binnen de zone Gent zijn dat burgers, meestal sociaal assistenten, die zich van dat luik aantrekken. Die manier van werken is toch optimaal omdat je van het luik slachtofferhulp als politie-inspecteur niet moet aantrekken en je volledig kan toespitsen op het strafrechtelijke en het gerechtelijke in het dossier. In kleinere zones zijn dat dus meestal politieambtenaren die zich gespecialiseerd hebben in slachtofferbejegening en die dan in feite een dubbele rol moeten spelen. Moeilijk, als je je moet concentreren op het gerechtelijk dossier en daarnaast dan nog eens aan slachtofferbejegening moet doen… Nu wij zijn hier als politieambtenaar ook slachtofferminded, meestal als we hier met een slachtoffer zitten, zullen we er iemand van slachtofferhulp bijhalen. Wanneer het slachtoffer zelf nog geen vertrouwenspersoon heeft aangeduid, zullen we er iemand van slachtofferbejegening bijhalen. We doen dus enorm veel beroep op deze dienst, zowel vanuit eerstelijns (bv. Interventie) als bij tweedelijns (door ons in het verder onderzoek).

102

Het gebeurt ook dat slachtoffers na het onderzoek nog eens bij ons aankloppen om nog eens te praten. Logisch, omdat wij de feiten kennen en dus geen ‘vervelende’ vragen moeten stellen om de situatie te begrijpen. De deur staat altijd open bij ons voor slachtoffers. Is de dader meestal een bekende voor het slachtoffer? Heeft de dader meestal al iets uit het verleden die zijn gedraging kan verklaren? De dader is inderdaad meestal een bekende voor het slachtoffer. Bv. Vorige maand 6 gevallen van verkrachtingen waarvan 2 onbekende, deze maand 5 gevallen waarvan opnieuw slechts 2 met onbekende dader. De gevallen met bekende dader waren bv. Iemand uit de familiale sfeer (stiefvader), een buurman, een medeleerling op school. (Bij aanranding hetzelfde patroon: 11 gevallen, slechts 2 met onbekende dader). Over de tweede vraag bestaan heel veel theorieën. Ik zeg altijd: je wordt niet als verkrachter geboren. Let op het kan dat een dader nog nooit iets op zijn kerfstok heeft, maar dat is toch de minderheid. Maar meestal begint het bij kleine feiten, ze leren dan uit de feiten die ze plegen en ondertussen gaan ze verder en verder (bv. Ze beginnen bij voyeurisme, dan al eens exhibitionisme, dan aanranding of verkrachting). Kleine zedendelicten die uitgroeien tot meer. Daarnaast is de stap tussen aanranding en verkrachting klein. Zeker gezien de ruime definitie van verkrachting zitten die twee heel dicht bij elkaar (penetratie met een vinger is al voldoende om als verkrachting gekwalificeerd te worden). Meestal zien we ook dat ze een gerechtelijk verleden hebben. Er bestaat ook een theorie over pedofielen die ik gelezen heb, ik kan ze niet verifiëren maar er zou dus een link bestaan tussen brandstichting, dierenmishandeling en pedofilie (of zelfs verkrachting omdat het gaat om uitoefenen van macht). Dus het zijn wel theorieën waarmee je in een dossier rekening kan houden, maar toch moet je altijd eerst het dossier grondig bestuderen en onderzoeken. Volgen jullie dossiers verder op wanneer deze overgemaakt worden aan het parket? Is er een samenwerking tussen jullie en het parket? Eerst kijken we of het parket is ingelicht in het dossier. Het gebeurt ook bijna dagelijks dat één van onze rechercheurs contact moet opnemen met de procureur of de onderzoeksrechter om een bepaalde zaak te bespreken. We hebben ook parketoverleg samen met alle parketmagistraten. In de dossiers onderling wordt heel veel overlegd (wat kunnen we nog doen in deze zaak, hoe is de visie van het parket, … ) Wanneer het parket beslist om een bepaalde beslissing te nemen, kunnen jullie dus nog een bepaald voorstel doen om toch anders te gaan beslissen in een bepaalde zaak? Tuurlijk, dat moet je dan wel onderling bespreken met de onderzoeksrechter of de procureur. Zo kunnen we een voorbeeld geven van feiten van aanranding. De feiten op zich waren niet zo ernstig en het ging om een onbekende dader. Maar uiteindelijk bleek het om een serie te gaan. Na de derde aangifte zagen we de link, dan hebben wij contact opgenomen met het parket. De eerste feiten, die dateerden van enkele maanden ervoor, waren intussen reeds geseponeerd. Maar dit wil niet zeggen dat het gedaan is. Dat werd terug opengetrokken en in het dossier gestoken. Maar dit is in overleg 103

met het parket. Ze zijn wel nog onze ‘bazen’, maar het is niet meer zo als pakweg 20 jaar geleden. Er is overleg nodig om tot een oplossing te komen. Worden slachtoffers van seksueel geweld naar eenzelfde ziekenhuis gebracht voor medisch onderzoek of mogen zij vrij een arts naar hun keuze kiezen? Nee, dat is naargelang de plaats waar de feiten worden gepleegd, worden ze overgebracht naar een bepaald ziekenhuis voor verzorging. Wanneer het dan blijkt om een zedenfeit te gaan en de SSA zou moeten worden toegepast, dan wordt het slachtoffer naar het UZ overgebracht. Vroeger was dit gespreid over de verschillende spoeddiensten binnen Gent, nu is dit gecentraliseerd binnen het UZ. Vrije keuze van arts kan je niet verbieden, maar meestal zal men er toch voor kijken om het slachtoffer over te brengen naar het UZ, al dan niet in het bijzijn van die arts. Maar in principe is dit geen probleem. Soms zijn er nog slachtoffers die liever niet hebben dat de SSA zou worden toegepast, dan is het aan de politie-inspecteur om te overtuigen van wel. Daarnaast is ook een geneeskundig onderzoek vereist (voor ev. SOA’s of andere geslachtsziektes). Hoe verloopt de hulpverlening bij de magistratuur? Bij de magistratuur heet dit slachtofferonthaal. Dit wordt ook zeer vaak ingeschakeld. Dat is na het politioneel onderzoek.

104

Bijlage 4: Interview Politiezone Gent Vanaf wanneer zijn jullie werkzaam binnen de dienst jeugd en zeden? Heidi: Ik zit er reeds in vanaf 2004. Stijn: Sedert vorig jaar. Situatie nu: Wanneer er een zedenzaak binnenkomt tijdens onze vaste werkuren, zijn we verplicht die zaak te aanvaarden. Is er niemand, kunnen ze ons opbellen. Hoe frequent worden aangiftes gedaan met betrekking tot verkrachting? Hangt ervan af, er zijn meer aanrandingen van de eerbaarheid dan verkrachting. De buitenwereld heeft een specifiek beeld van verkrachting, namelijk de mannelijke verkrachter die een meisje de struiken insleurt om haar daar te verkrachten. Zo’n zaak hebben we hier misschien één keer gehad. Wanneer iemand aangifte komt doen van verkrachting, is dit dan de eerste keer dat ze erover komen praten, of hebben ze al iemand ingelicht (vrienden, familie, arts, hulpverleningscentrum)? 50-50. Meestal zijn ze al langs het ziekenhuis gepasseerd, of zijn ze via een vertrouwenspersoon uit een hulpcentrum tot hier gekomen. Het is zelden dat iemand na een verkrachting hier komt aankloppen. Toch zal er meestal enig overleg gepleegd zijn. Het is nochtans belangrijk dat het slachtoffer zo vlug mogelijk tot hier komt om het onderzoek te starten, maar vaak hebben de slachtoffers zich al gewassen en komen ten vroegste 2-3 dagen na een verkrachting aangifte doen. Het gebeurt zelden dat we de mogelijkheid krijgen om een ongewassen slachtoffer die nog de kleren aanheeft van bij de verkrachting kunnen onderzoeken. Het is ook zo dat het kan gebeuren dat een slachtoffer naar de hulpverlenende instanties trekt, en dat dit centrum het slachtoffer (en de zaak) bij hun houden en op die manier eigenlijk het politioneel onderzoek verprutsen. Ze zullen het slachtoffer hulp aanbieden en ook beroep doen op onze (politionele) hulp. Hebben jullie geen samenwerking met die hulpverlenende instanties? Het grote euvel is daar dat zij gebonden zijn aan hun beroepsgeheim. Al kunnen we het niet veralgemenen. Sommige artsen springen daarmee soepeler om dan andere. Het hangt ervan af wie je aan de lijn krijgt. Nochtans streven we hetzelfde doel na, het slachtoffer helpen. De slachtoffers hebben ook vaak schrik van het politioneel onderzoek. Die schrik kan bijvoorbeeld gegroeid zijn uit het verhaal van anderen. Een voorbeeld dat we hier hebben meegemaakt begin de jaren 90 is devolgende. Een vrouw had aangifte gedaan van verkrachting en de Set Seksuele Agressie werd gebruikt. Het slachtoffer ging dus naar de wetsdokter die alle nodige maatregelen trof en onderzoeken deed qua kledij, aan het lichaam,… Wanneer de vrouw buitenkwam vertelde ze dat ze het gevoel gehad heeft dat ze nog een tweede keer verkracht werd. Dat beeld blijft terwijl de opvang en ook het medisch onderzoek ondertussen totaal veranderd 105

is. Het medisch onderzoek blijft natuurlijk niet aangenaam maar het is niet zo dat het nog op dezelfde manier verloopt als pakweg vijftien jaar geleden. Iedere arts doet het ook op zijn manier. Een verbetering is ook dat elk slachtoffer hier naar hetzelfde ziekenhuis gebracht wordt voor het onderzoek. Die mensen hebben er ervaring mee en weten perfect hoe ze slachtoffers van verkrachting moeten behandelen. We mogen immers niet vergeten dat zo’n onderzoek ingrijpend is. Het slachtoffer moet zich zoveel mogelijk van de verkrachting voor de geest halen en wordt op alle plaatsen onderzocht. Alleen al het feit dat ze op een groot wit doek moeten staan is voor vele slachtoffers al moeilijk, ze krijgen het gevoel dat niemand hen mag aanraken. Ook op het vlak van slachtofferbejegening is er , zeker na de zaak Dutroux, veel veranderd qua rechten van het slachtoffer. Ook zijn alle politieambtenaren worden verondersteld een minimum aan slachtofferhulp te bieden. Binnen elke politiezone moet slachtofferhulp georganiseerd worden, zowel op beleidsniveau als operationeel. Binnen onze zone heeft men ervoor gekozen om deze functie in te vullen met iemand die een opleiding maatschappelijk werk heeft genoten. In andere zones kan dit een politieambtenaar zijn. Zijn hierover richtlijnen uitgevaardigd? Ja, binnen elke zone moet verplicht aan slachtofferbejegening gedaan worden, maar elke korpschef vult dit in naargelang zijn beleid. Onze korpschef staat op slachtofferbejegening en belangen van het slachtoffer en spreken we niet van louter slachtofferbejegening maar van een sociale dienst waar aan slachtofferbejegening gedaan wordt. Ook binnen de slachtofferbejegening en belangen van het slachtoffer is reeds enige evolutie merkbaar. Vroeger werden we enkel opgeroepen omdat bijvoorbeeld een kind misbruikt is, om slachtofferhulp te beiden aan dat kind, terwijl we nu ook al worden opgeroepen voor de vader of moeder van het kind dat misbruikt of verkracht is. Wanneer iemand aangifte doet van verkrachting, is het dan al voorgekomen dat zij liever worden behandeld door iemand van hetzelfde geslacht? Dit kan nog voorkomen vanuit een ingenomen vooroordeel. Maar (persoonlijke mening Heidi) volgens mij is niet het geslacht van de inspecteur die een rol speelt maar wel de manier waarop je omgaat met het slachtoffer, de manier van ondervragen,… Het is al voorgekomen dat een slachtoffer vroeg om door een vrouwelijke inspecteur te worden behandeld, maar in één dossier vroeg de vrouw om door een mannelijke inspecteur te worden ondervraagd. Vinden jullie het nodig dat er binnen een zedensectie zowel mannelijke als vrouwelijke inspecteurs opereren? (Allen) Ja, niet alleen vanuit het standpunt van het slachtoffer maar ook voor het evenwicht en het behouden van een bepaalde neutraliteit. We mogen bovendien ook niet vergeten dat er ook mannelijke slachtoffers zijn van seksuele delicten. Hoe verloopt een aangifteprocedure van een zedenfeit (bv. Verkrachting)?

106

Meestal komen ze dus via via aan het loket, ze zijn al langsgeweest bij hun arts of via slachtofferbejegening zijn ze in het politiekantoor beland. Daarnaast is er ook een onderscheid wanneer het gaat om een kind of een meerderjarige, omdat dan verschillende procedures gevolgd worden. Wij moeten er altijd vanuit gaan dat er effectief iets gebeurd is. Het is aan ons om uit te zoeken wat er daadwerkelijk gebeurd is. Het komt ook voor dat de aangifte gebeurt door derden, iemand uit de familie of de vriendenkring. Met aangiftes van derden is enige voorzichtigheid op zijn plaats, het kan soms gaan uit eigen belang of iets anders. Het is dan aan de onderzoekers om belangen af te wegen. Momenteel hebben we twee zaken die aangegeven zijn door onbekenden, namelijk via anonieme melding. We hebben deze zaken bekeken vanuit alle mogelijke invalshoeken want het kan vooreerst gaan om gezwans of daarnaast om iemand een peer te stoven, en dit gebeurt meer dan dat men denkt. Het is dan jammer voor de mensen die ervan beticht worden. Maar je moet altijd uitgaan van het ergste, de basis zo breed mogelijk houden. En ook de tijd nemen om alle mogelijke aanwijzingen te onderzoeken. Wanneer je uitgaat van verkrachting en je onderzoekt alle elementen van verkrachting kan je nog altijd afbouwen indien bepaalde elementen ontbreken, maar wanneer je niet zo ruim start kan je vele zaken vergeten. Cruciaal bij een verkrachting is de vraag: kan er nu onmiddellijk bewijsmateriaal gevonden worden? Dit is ook de eerste stap die wij zetten bij een verkrachtingszaak. Soms kan het hier al mislopen. Bv. Een team van interventie krijgt melding van een aanranding of verkrachting en rijdt ernaar toe. De eerste vaststellingen en handelingen zijn enorm belangrijk. Niet alleen de kleren van het slachtoffer maar ook bepaalde voorwerpen die op de plaats worden aangetroffen kunnen van belang zijn. Het is belangrijk dat het slachtoffer ook niet wordt aangeraakt door de inspecteurs. Gelukkig is die toestand geleidelijk aan aan het verbeteren. Het ligt vaak echt aan kleine dingen: alle mogelijke bewijsstukken moeten gecontamineerd worden: bv. Wanneer er een onderbroek ligt op de plaats delict is het van belang dat het slachtoffer dat zelf vastneemt en niet één van de inspecteurs. Maar zoals daarnet gezegd is hier ook een evolutie in te merken en is dit al veel verbeterd. Fictief voorbeeld: Meisje wordt verkracht door een jongen, en het is meisje wordt ergens aangetroffen. De nodige vaststellingen worden gedaan en er wordt een beschrijving opgemaakt van de dader. Stel dat die persoon verder aangetroffen wordt, wat gebeurt er dan? Net daar gaat het dikwijls mis. De manier waarop de dader wordt meegenomen is vaak verkeerd. Men gaat de persoon handboeien en meepakken. Men mag de persoon handboeien, maar moet er dan voor zorgen dat men handschoenen aanheeft, zakken over zijn handen trekken, ook moeten de inspecteurs vermijden dat ze rechtstreeks tot die persoon spreken. Wat ook vaak voorkomt is dat die persoon vraagt om te gaan plassen, dikke pech voor hem. Hij moet wachten totdat hij onderzocht wordt. Want dat zijn trukken van de foor, ze gaan op hun handen plassen of vegen ondertussen zaken weg. Wat ook van belang is, is wat je ziet aan die persoon: heeft hij verwondingen of andere uiterlijke kenmerken van geweld? Iedereen weet dit in theorie, maar in de praktijk is dit toch veel ingrijpender. Stel de dader is gevlucht naar huis. Op het moment van de feiten droeg hij een donkerblauw hemd, maar wanneer hij thuis wordt aangetroffen heeft hij al zijn pyjama aan. Dan is het belangrijk dat de inspecteurs hem vragen om te zoeken achter dat donkerblauwe hemd want er kan vezeloverdracht gebeurd zijn. In de zaak 107

Aijud is de dader veroordeeld op basis van vezeloverdracht. Zulke zaken zijn enorm belangrijk. Wij zullen op zulke zaken meer letten dan iemand die in zijn eerste of tweede jaar dienst zit en op interventie gestuurd wordt. Hoe gaat dat het proces verder vanuit het standpunt van het slachtoffer? Het slachtoffer wordt opgevangen in onze zone door de Sociale Dienst die instaat voor slachtofferbejegening. Mag het slachtoffer een vertrouwenspersoon kiezen die het gesprek bijwoont? En gebeurt dit regelmatig? Ja, en normaal laten wij dit ook toe. Maar opnieuw is hier enige voorzichtigheid geboden. Vooreerst zullen we, indien wij dit toelaten, vragen dat deze persoon niets zegt. Daarnaast zullen we vooraf opnieuw wikken en wegen. Het kan iemand zijn die connecties heeft met de verdachte. Meestal zullen we dit aanvoelen. Door de manier van kijken zet deze persoon het slachtoffer in feite onder druk. Er zijn al gevallen geweest waarbij we niet toelieten dat die persoon het gesprek mocht bijwonen. Hoe wordt de Set Seksuele Agressie toegepast? Dit gebeurt in het ziekenhuis. Het is de gynaecoloog die het toepast. We hebben hierover nog geen negatieve feedback gekregen. Zijn er slachtoffers die vragen om door een arts naar hun keuze te worden behandeld? Er zijn slachtoffers die dat vragen, maar we kunnen dit niet toelaten. Maar wanneer we uitleggen dat we verbonden zijn met een ziekenhuis die ervaring heeft op dat vlak is er geen probleem om het slachtoffer dan daar te laten onderzoeken. Het is opnieuw een manier van goede aanpak. Maar als ze het echt niet zouden willen, dan doen ze dat niet. Praktisch is onze methode het meest werkbaar. Wanneer ieder slachtoffer door zijn eigen huisdokter zou willen worden behandeld, moet deze opgebeld worden, binnen de drie uur het slachtoffer volledig onderzoeken, … praktisch is dit niet vol te houden. Vanaf wanneer zijn er specifieke opleidingen ingevoerd voor de zedensectie en hoe verloopt zo’n opleiding? Vooral sinds de hervormingen in 2001 zijn er speciale opleidingen voorzien. Meestal gaat het om dagopleidingen en speciale studiedagen. Politie-inspecteurs krijgen wel een basis verhoortechnieken die ook hier van toepassing zijn, maar voor het meeste leer je toch gaandeweg uit de praktijk. Het is ook zo dat meeste van de daders psychisch gestoorde mensen zijn. In de literatuur las ik nochtans dat dit vroeger één van de vooroordelen was ten opzichte van daders van verkrachting: dat de dader een gestoord persoon is? Ja, wat is natuurlijk gestoord. Het zijn meestal personen die iets meedragen uit het verleden. Het is gewoon zo dat wanneer we de achtergrond checken van de daders , dat daar meestal iets uit 108

voortkomt dat de zedenfeiten verklaart. Er zitten wel enkele witte raven tussen, maar meestal zal uit de achtergrond van de dader kunnen verklaard worden waarom hij dergelijke feiten gepleegd heeft. Meestal komt dit dan ook boven tijdens het verhoor: een typisch gedrag van de persoon; een typische manier van antwoorden, typische minimalisering van daden,… Dan moet je als inspecteur de touwtjes in handen nemen. Op alle niveaus, op alle leeftijdsgroepen,… Wanneer jullie een dossier overmaken aan het parket, volgen jullie dit dossier dan nog op? En vinden jullie het dan jammer dat sommige van die zaken geseponeerd worden? Ondertussen is daar ook een positieve evolutie in gekomen. Het parket hecht ondertussen belang aan feedback. Het gebeurt nu vaker dat het parket ons inlicht of zelfs contact opneemt met ons om een voorstel te doen. Ze sturen ons zelf de uitspraak door. Uit de motivatie van de rechter kunnen we dan afleiden op basis waarvan het tot een veroordeling gekomen is, en dat meenemen in een ander dossier. We kunnen dan inspelen op die motieven wanneer we gelijkaardige elementen zien in een ander dossier. Op dat vlak is er verbetering gekomen. Een pijnpunt blijft wel de lange termijn die verloopt tussen de feiten en de uitspraak van het proces. Zo was er een geval van verkrachting waarbij de dader de feiten gepleegd had in 2001, maar pas jaren erna een uitspraak gekomen was. Ondertussen had de dader zich herpakt en een nieuw leven opgebouwd waardoor de veroordeling vrij mild was. Ik versta die redenering maar betreur het ten zeerste. Ook voor het slachtoffer kan dit niet goed zijn. Daarnaast vind ik dat, zonder concrete namen of zaken te noemen, het belangrijk is voor het slachtoffer, ook al zijn de feiten verjaard, dat er toch een onderzoek naar komt. Hoe zit het op het vlak van hulpverlening? Hoelang wordt een slachtoffer opgevolgd/begeleid na de feiten? Dit moet je vanuit twee zaken bekijken. Je hebt slachtofferbejegening binnen de politie en hulpverlenende instanties daarbuiten. Er is uiteraard samenwerking tussen beide. Onze taak bestaat vooral in opvang, informeren en doorverwijzen waar nodig. Wij doen eigenlijk de crisisopvang en kunnen doorverwijzen naar een centrum voor slachtofferhulp. Zij kijken dan voor de verdere begeleiding van het slachtoffer. Het gaat hier niet enkel om zedenfeiten maar om alle vormen van geweld (inbraak, diefstal, aanranding, slagen en verwondingen, verkrachting,…). Wij hebben een afspraak met het centrum voor slachtofferhulp dat zij dan binnen een bepaalde termijn contact opnemen met het slachtoffer om begeleiding en hulpverlening aan te bieden. Deze methode van werken is ideaal voor aan slachtofferbejegening te doen. Zeker wanneer je dit vergelijkt met vroegere (10-20 jaar geleden) waar er eens een geval was van verkrachting tijdens Carnaval. Het slachtoffer zat in de wachtzaal, en er passeerde iemand die zei: ‘jah, tzal wel just zijn zeker’. Dit is vandaag uitgesloten. Het kan wel zijn dat voor sommige inspecteurs de eerste opvang van slachtoffers hen niet ligt, maar die zullen dat niet laten merken of doorverwijzen naar collega’s die hier beter in zijn. In andere korpsen zijn het soms nog politieambtenaren die dan slachtofferbejegening erbij pakken. Eens je het systeem zoals bij ons gewend bent, is dit toch moeilijk voor te stellen om slachtofferbejegening te combineren met andere taken. 109

Het belangrijkste blijft de manier van opvang en de manier van hoe je met het slachtoffer omgaat. Het kan gebeuren dat twee inspecteurs op pad zijn en nog maar beide enkele maanden dienst hebben geconfronteerd worden met een zwaar feit en zelf in lichte paniek slaan. We kunnen hen dit absoluut niet kwalijk pakken maar dan moeten ze onze dienst contacteren zodat voor de nodige rust kan gezorgd worden. Anders wanneer je als slachtoffer ziet dat de inspecteurs er rond lopen als kiekens zonder kop, zal je verschieten en afvragen waarin je terecht gekomen bent. Een bijkomende factor op interventie is de tijdsdruk. Haal het slachtoffer weg uit die belangstelling, informeer het goed en zorg ervoor dat het slachtoffer zich op zijn of haar gemak kan voelen. Een moeilijkheid daarbij is het omgaan met kinderen die het slachtoffer geworden zijn van seksueel misbruik. Zeker bij jonge kinderen die nog niet goed weten wat er net onder seksualiteit moet begrepen worden. Voor hen kan het aangevoeld worden als een spel. Het is dan niet aan ons om hen te vertellen dat het geen spel is, maar het komt er wel op aan hen goed op te vangen. Daarbij speelt opnieuw het belang van slachtofferbejegening en de opvolging binnen slachtofferhulp om het kind te kunnen opvangen wanneer het op een leeftijd komt dat het beseft wat seksualiteit is en het inderdaad geen spel was. Wordt er preventief gewerkt binnen Halle rond seksueel geweld? Niet specifiek binnen ons korps. Er zullen wel preventiediensten bestaan in Halle, maar wij gebruiken het materiaal dat vanuit de overheid gestuurd wordt. We gebruiken bijvoorbeeld brochures waar alle info instaat, en die zullen we ook meegeven met slachtoffers zodat zij kunnen zien tot wat een aangifte kan leiden. Maar soms snijden dergelijke acties langs twee kanten. Bijvoorbeeld de oproep nu van de VRT naar aanleiding van e beschuldigingen van Jos Gheysen waarbij gevraagd wordt om van alle vormen van misbruik aangifte te doen. Dat zorgt er jammer genoeg voor dat mensen naar buiten komen met verhalen die totaal niet kloppen of die opnieuw iemand willen een peer stoven. Ondertussen kunnen wij wel enorm veel tijd verliezen met het onderzoeken van die zaken. Maar het is ook positief in die zin dat er enorm veel naar buiten komt. Dit hebben we gezien met de kerkdossiers. Iedereen wist dat er misbruik was binnen de Kerk. Pas nu komt het allemaal naar boven. En eigenlijk weten we dat dit overal gebeurt: sportverenigingen, jeugdbewegingen,… Recent ook zien we meer en meer gevallen van misbruik met (mentaal) gehandicapten, en zij vinden ook geleidelijk aan hun weg naar de politie. Zelfs daar kunnen nep-aangiften bijzitten. Dus ook hier is enige voorzichtigheid geboden. Maar we zien toch dat ook kwetsbare groepen de weg gevonden hebben naar ons. Opnieuw zijn bepaalde technieken van verhoor voor deze kwetsbare groepen van belang. Een videoverhoor is sowieso aan te raden bij deze groepen. Om toch nog eens terug te komen op die opvolging van de dossiers. Het kan wel gebeuren dat we een dossier wel ‘kwijt’ raken doordat het dossier wordt overgemaakt aan het parket van het arrondissement van de dader. Op hulpverleningsvlak kan het daar verkeerd lopen. Een maatschappelijk assistent zal dan het slachtoffer verder begeleiden. De maatschappelijk assistent is gestuurd vanuit een justitiehuis. Die 110

weet dan wel vaak meer over de dader dan dat wij hier kunnen weten voor het slachtoffer. Wij weten vaak niet of er bepaalde beschikkingen worden getroffen ten aanzien van de dader, of er verdere vervolging zal komen, terwijl die maatschappelijk assistent dit wel kan weten. Al hangt het vaak af van bij welke magistraat het dossier komt. Bovendien is er eigenlijk het principe dat bij elke wijziging in het dossier het slachtoffer inzage moet krijgen. Dit wel zeggen dat bij elke wijziging het slachtoffer gecontacteerd moet worden, en in de praktijk gebeurt dit dan ook. En wanneer je eigenlijk wil weten wat er fout loopt op dat niveau moet je daar gaan kijken. Hier op het niveau van politie loopt alles normaal voor het slachtoffer. Maar de opvang en hulpverlening op het niveau van het parket is helemaal anders. Al komt dit ook voor een stuk dat zij binnen het parket die mogelijkheid niet hebben doordat ze teveel werk hebben. Een splitsing zou daar kunnen aan helpen, maar het is logisch dat daar steken vallen. Ze maken dikwijls veel verwijt naar parket toe op het gebied van laksheid, maar feitelijk kunnen ze het gewoon niet slikken. Elk jaar wordt ook een bijeenkomst gehouden waarbij alle actoren die met slachtofferhulp, zowel op niveau van lokale recherche als op niveau van parket, bezig zijn worden uitgenodigd. Daarin worden dan agendapunten aangehaald die problematisch zijn voor het slachtoffer. Bij seksuele agressie delicten wordt vaak aangehaald dat het slachtoffer het erg vindt dat ze wordt opgeroepen bij de vrijgave van de kledij omdat ze dan opnieuw geconfronteerd worden of andere zaken waar ze eigenlijk op voorhand te weinig over geïnformeerd zijn. Alle elementen die een impact kunnen hebben op het verwerkingsproces van het slachtoffer kunnen dan gesignaleerd worden.

111