Fabels en feiten over goede voeding Prof. dr. ir. Ellen Kampman, Wageningen Universiteit, VUMc Amsterdam, Radboudumc Nijmegen
20ste AVL-Symposium Oncologie in perspectief 5 juni 2014
Goede voeding
Wat is dat?
Fruit kan het risico op kanker verhogen
Fruit kan het risico op kanker verhogen
FABEL
20.000 kanker gevallen zouden voorkomen kunnen worden door het verhogen van groente en fruitconsumptie; 10 gevallen per jaar erbij door pesticiden residuen
Biologische producten zijn beter om kanker te voorkomen dan gangbare
Biologische producten zijn beter om kanker te voorkomen dan gangbare
Kunstmatige zoetstoffen en E-nummers kunnen bij de mens kanker veroorzaken
Kunstmatige zoetstoffen en E-nummers kunnen bij de mens kanker veroorzaken
FABEL
Koffie verhoogt het risico op kanker
Koffie verhoogt het risico op kanker
Wat is goede voeding?
Wat heeft het met kanker te maken?
Het ontstaan van kanker opstapeling genetische veranderingen
tumorgroei 0 --------------------------------------------------------------------- 30 jaar
opstapeling epi-genetische veranderingen
5 – 10% van kanker is erfelijk
Kanker: samenspel van verschillende factoren
voeding & beweging?
Analytische epidemiologie: Cohort studie
borstkanker Vrouwen 40-60 jaar
geen borstkanker Tijd (jaren)
Literatuurstudie en meta-analyse 10.000 epidemiologische studies
dier- en in vitro studies 9 internationale centra
http://www.wcrf.org/cancerresearch/cup/
1/3 van de meest voorkomende kankersoorten bepaald door wat wij eten en hoeveel wij bewegen…. In Nederland: ~25.000 mensen met kanker per jaar!
Wie blijft staan …? Lichamelijk actief: 30 minuten per dag of meer
Vlees: minder dan 5x per week varkens/rundvlees (incl. vleeswaren) Gewicht: BMI < 25, weinig vet op de buik Alcohol: minder dan 1 of 2 glazen per dag Fruit: 2x per dag of meer
Groenten: 2 groentenlepels per dag of meer Voedingssupplementen om kanker te voorkomen: nee
Overgewicht verhoogt het risico op:
Dikke darm Borst (na de menopauze) Slokdarm (adeno) Alvleesklier Galblaas Baarmoeder Nier Eierstok Aanbeveling: Zorg voor een zo’n laag mogelijk gewicht, een slanke taille, maar vermijd ondergewicht
Lichaamsvet en kanker Vetweefsel is een actief endocrien orgaan 1. Productie van geslachtshormonen 2. Effecten op insuline sensitiviteit en productie van IGF 3. Effecten van andere hormonen in vetweefsel (bv. leptine, adiponectine) 4. Verhoging van oxidatieve stress en chronische inflammatie
Lichamelijke activiteit verlaagt risico: dikke darmkanker borstkanker (na de menopauze) baarmoederkanker
Neem iedere dag minimaal een ½ uur lichaamsbeweging
Meer lichaamsbeweging
Calorierijk voedsel
Dikke darm Borst (na de menopauze) Slokdarm Pancreas Endometrium Nier Aanbeveling: Eet minder calorierijk voedsel en drink weinig suikerrijke dranken
Groenten en fruit verlagen het risico op:
mond hoofd-halsgebied slokdarm maag
Aanbeveling: Eet veel groenten, fruit, volkorenproducten en peulvruchten en varieer zo veel mogelijk
Plantaardige producten en kankerpreventie Diallylsulfide Allyl Methyl Trisulfide
Isothiocyanaten Folaat
Alfa-caroteen Beta-caroteen Cryptoxanteen Luteine Lycopeen
Chlorophyl Lignanen Voedingsvezel Selenium
Quercetine, Kaempferol
Vitamine E (tocopherol)
Genistein, Daidzein, Biochanine A
Vitamine C (ascorbine zuur)
Lage energiedichtheid
Rood vlees en vleeswaren verhogen risico Dikke darmkanker rund, varkens, paard, lam, geit
Aanbeveling: Eet minder rood vlees en eet liever geen bewerkt vlees (zoals ham, spek of salami)
Alcohol verhoogt risico op kanker van…
• mond • • • • • •
hoofd-halsgebied oesofagus maag colon, rectum borst lever
Aanbeveling: Drink liever geen alcohol. Als u wel alcohol wilt drinken, neem dan per dag niet meer dan 1 glas (voor vrouwen) of 2 glazen (voor mannen)
Voeding of supplementen?
Aanbeveling: Vertrouw niet op voedingssupplementen om u tegen kanker te beschermen
Beta-caroteen verhoogt longkanker risico ATBC trial ~ 30.000 mannen, Finland, Zware rokers, 20 mg/dag
New England Journal Medicine 1994
Wat is (on)gezond? Ziekte frequentie (%)
Risicogroepen: Babies Ouderen Zwangeren Medicijngebruik Allochtonen (zonlicht) Kankerpatiënten???
1. 2. 3. 4.
Dosis Vorm Samenstelling Timing
Dus….…
Leefstijl – wat doen patienten zelf?
Voedingsonderzoek voor, tijdens en na kanker
De invloed van kanker(therapie) op voeding en vice versa Verstoorde stofwisseling van eiwit, vetten, koolhydraten
Geur-en smaak veranderingen
Veranderde voedselvoorkeuren
Kwaadaardige tumor en/of therapie
functieverlies
Veranderde eetlust, misselijkheid, braken, mucositis, diarree
Minder eten door kauw-en slikproblemen
• soort kanker
• stadium van de ziekte • therapie: type en duur
Zichtbaar kwetsbare ondervoede patiënt Bij palliatieve zorg: 1. Optimale kwaliteit van leven 2. Smakelijke, eetbare voeding en goede vochtbalans 3. Evt. screenen op vitaminen/mineralen tekorten
Betere overleving van kanker
Uit Kankerzorg in beeld, IKNL 2014
Onzichtbaar kwetsbare patiënt Bij curatieve zorg: 1. Optimale kwaliteit van leven na behandeling 2. Gezonde, eetbare, smakelijke en optimale
voeding voor, tijdens en na behandeling 3. Screenen op vitaminen/mineralen tekorten
4. Energie/eiwit balans 5. Naar een optimale lichaamssamenstelling
Colon studie Prospectieve observationele studie • 1000 dikke darm- en endeldarmkanker patienten
• Lichaamssamenstelling, voedingstoestand, leefstijl • Verblijftijd in ziekenhuis, kwaliteit van leven, terugkeer van ziekte, overleving
6 mnd
1 jr
2 jr >5 jr
COLON-studie deelnemers (Gelderse Vallei)
Tussenstand bij diagnose
Leeftijd Stadium IV Ondergewicht (%) Normaal (%) Overgewicht (%) Obesitas (%)
Vrouwen (n=93) 65 (10) 4%
Mannen (n=153) 66(10) 15%
5% 45% 32% 17%
3% 39% 47% 11%
Sarcopenie/sarcopenische obesitas
Inflammatie
Metabole ontregeling
Eiwitafbraak
Verlies van spiermassa/spierkracht bij gelijkblijvende of toename van vetmassa
Verborgen lichaamssamenstelling
Lichaamssamenstelling met CT-scan bij diagnose
Optimale lichaamssamenstelling? Man met darmkanker 63 jaar BMI 20 kg/m2
→ Spier → Vet in de spier → Onderhuids vet
→ Visceraal vet
Man met darmkanker 65 jaar, BMI 24 kg/m2
• • •
Man
• • •
Man
BMI = 25 kg/m2 SMI “spiermassa”= 44 cm2/m2
BMI = 25 kg/m2 SMI “spiermassa”= 58 cm2/m2
Optimale voeding & beweging voor optimale lichaamssamenstelling & spierfunctie
?
Optimale beweging
Beweeg regelmatig zsm na diagnose, 150 min per week, inclusief tenminste 2x krachttraining
Optimale voeding
Hoog eiwit? Optimale dosis? Type eiwit? Geur en smaakveranderingen?
Voeding tijdens behandeling
http://www.oncologiedietisten.nl/site/index.php
Leefstijl adviezen na kanker American Cancer Society 2012 • Verkrijg en behoud een gezond lichaamsgewicht • Beweeg regelmatig zsm na diagnose, 150 min per week, inclusief tenminste 2x krachttraining • Voedingspatroon met veel groenten, fruit en volkoren producten • Volg de richtlijnen voor kankerpreventie
Preventie-richtlijnen helpen ook bij oudere vrouwen na behandeling voor borstkanker
Supplementen bij kanker?
~50% gebruikt supplementen
Vitamine D in ‘the picture’
Vitamine D, inflammatie en prognose
Voor, tijdens en na therapie
Kip of ei...
Geen verband tussen multivitamine gebruik & recurrence/mortaliteit van borst- en crc kanker
Supplementen tijdens therapie....
Anti-oxidanten versnellen longkanker progressie in een muismodel
Voedingssupplementen tijdens behandeling
Alleen in overleg met oncoloog!
Transmurale voeding(szorg) op maat voor mensen met kanker
Huisarts Dietist
Geriater
onderzoeker
patiënt
Verpleegkundige
Fysiotherapeut
Psycholoog Oncoloog
Dus….…
www.voedingenkankerinfo.nl
