EVOLUTIE VAN HET BELGISCH ADOPTIERECHT HISTORISCHE EN RECHTSVERGELIJKENDE BENADERING. door. Moni VAN LOOK. Assistente aan de Universiteit te Leuven

EVOLUTIE VAN HET BELGISCH ADOPTIERECHT HISTORISCHE EN RECHTSVERGELIJKENDE BENADERING door Moni VAN LOOK Assistente aan de Universiteit te Leuven

INLEIDING I. Adoptie als verandering van staat. De band tussen ouders en kinderen komt normaal tot stand door de wettelijk vastgestelde biologische afstamming. De juridische verhouding tussen de ouders heeft ·volgens ons retht een verschillende rechtspositie van de kinderen tot gevolg. Kinderen uit een regelmatig huwelijk verkrijgen het statuut van wettige kinderen, terwijl de anderen als natuurlijk, onwettig of onecht worden bestempeld en als dusdanig discriminatoir worden behandeld. In deze laatste categorie wordt er nog verder gedifferentieerd tussen gewone en in overspel of bloedschande verwekte kinderen. Hoe verschillend de juridische toestand van deze kinderen ook is, toch hebben ze een gemeenschappelijk element nl. het biologische substratum. Het komt echter ook voor dat een afstammingsband niet uit de natuur voortvloeit maar op kunstmatige manier wordt gecreeerd. Hierin ligt het specifieke van de adoptie: zij heeft tot doel tussen adoptant en geadopteerde een verhouding ouder-kind te scheppen (I). Essentieel is hierbij dat in de meeste gevallen de adoptie niet strekt tot verkrijging van een familierechtelijke staat - wat erkenning en wettiging wel beogen - maar tot het veranderen van een bestaande toestand. De geadopteerde wordt (min of meer) uit zijn vroegere familie gehaald en in een nieuwe familie ge1ntegreerd.

2. Het is vanzelfsprekend dat een dergelijke, voor alle betrokkenen zeer ingrijpende verandering niet uitsluitend van de wil der partijen kan en mag afhangen. Een vrij strenge controle is dan ook vereist. Het adoptiesysteem van de Code Napoleon berustte op con-

(1) Dit sluit echter niet uit dat een natuurlijke afstammingsband (in de ruimste zin) reeds hestand.

345

tractuele basis maar voorzag strenge vormvereisten (I) en een homologatieprocedure voor de rechtbank.. Het is een contract in verband met de staat van de persoon met alle gevolgen van dien (2). Zoals verder aangetoond wordt, nam de invloed van de rechtbank.en steeds toe zodat nog moeilijk van de adoptie-als-contract kan gesproken worden (3). Buitenlandse wetgevingen daarentegen hebben van in het begin resoluut voor een niet-contractuele grondslag geopteerd. Als maatregel van kinderbescherming wordt de adoptie in Nederland bv. aan de beoordeling van de overheid onderworpen, waarbij de rechter het beslissende woord spreekt (4).

HOOFDSTUK I

HISTORIEK 3· Reeds in antieke rechtsordes bestond de mogelijkheid tot schepping van fictieve.. afstammingsbanden. Bij de Babyloniers en Assyriers, in het Griekse recht en in het oude Japanse recht werd hierbij vooral de voort:z;etting van de cultus der familie- en huisgoden beoogd (5). De adoptie kende in het Romeins recht - vooral ten tijde van de republiek - veel sukses en dit om drieerlei redenen : zij was een middel voor de continuYteit van de cultus der voorouders, voor de aanstelling van een erfgenaam en voor de overdracht van de naam, het stads- of burgerrecht. Tijdens het keize:rrijk maakten de keizers hiervan gebruik om - bij kinderloosheid----:- hun opvolging te verzekeren. Hierdoor kreeg de adoptie ook een politiek karakter.

(1) Het adoptiecontract is een plechtig contract aan strenge en uitzonderlijke vormen onderworpen, die de wetgever van openbare orde beschouwt en waarvan de niet-naleving de nietigheid der adoptie met zich brengt (Rb. Doornik, 23 december 1890, Pas., 1891, III, 124). (2) Het is extrapatrimoniaal; een overeenkomst tot het sluiten van een adoptie is nietig en kan bij niet-naleving geen schadevergoeding meebrengen (Luik, 29 juni 1939, Pas., 1940, II, 82). (3) Voor een zeer heldere begripsomschrijving en een analyse van de adoptie als contract en als instelling, zie: A.P.R., Tw. Adoptie en wettiging door adoptie, door C. VAN MALDEREN, nr. 1-9, bJz. 43-48. (4) LuiJTEN, E. A. A., JoNKERS, W. H. A., Het personen- en familierecht in het nieuwe burgerlijk wetboek, Tjeenk Willink, Zwolle, 1970, biz. 213. (5) Voor bibliographie over deze rechtsorden, zie : ENGLER, H., Annahme an Kindes Statt (BGB §§ 1741-1772), Sonderausgabe aus ]. von Staudingers Kommentar zum BGB, IO/JI Aufl., Band IV, Familienrecht, Teil 3b, J. Schweitzer Verlag, Berlin, 1967, voetnoot (1), biz. 411. Voor een meer uitgebreid historisch overzicht, zie ook: VAN MALDEREN, o.c., nr. 21-27, biz. 54-59·

--------------------------

Oorspronkelijk kende het Romeins recht aileen de zgn. abrogatio waardoor een natuurlijke persoon sui iuris onder de patria potestas van een ander werd gebracht. Wegens het grote publieke belang was hiervoor de toestemming van de Volksvergadering (comitia curiata) nodig. Tijdens het keizerrijk was ook abrogatio van impubes mogelijk bij middel van keizerlijk rescript. De adoptio in engere zin, waarbij een persoon alieni iuris onder de patria potestas van een ander wordt geplaatst, is van latere datum en kreeg pas onder Justinianus een eenvoudigere contractuele vorm. Op het erfrecht na, waren de gevolgen van deze adoptie echter minder verregaand dan die van de abrogatio. 4· De adoptie geraakte geleidelijk aan in verval en kwam in het oud-vaderlands recht zeer sporadisch voor. Volgens Laurent was zij totaal onbekend, zelfs in streken van geschreven recht. Tot staving hiervan haalt hij twee coutumes aan (Lille, tit. XVI, art. 4 en Oudenaarde, rubr. XX, art. 3) die heiden categoriek de adoptie afwijzen : ,Adoption n'a lieu" (1). Moderne auteurs onderschrijven deze al te radicale opvatting niet meer en zijn van mening dat er nog vormen van aanneming bestonden maar waarvan de gevolgen zeer afgezwakt waren (2). J. Carbonnier (3) beweert : ,L' eclipse de !'institution dans 1' Ancien Droit ne parait pas avoir ete aussi totale qu'on l'avait cru autrefois" en geeft hiervoor enkele voorbeelden aan. In streken daarentegen waar het Romeinse recht nog sterk doorleefde bleef de adoptie bestaan en dikwijls zelfs nog in de beide Romeinsrechtelijke vormen; zo bv. in Friesland (4), en in het Duitse gemeen recht (5) waar het in de latere codificaties (vooral in Pruisen) een belangrijke positie innam (6). 5· Franse Revolutie. - De Franse Revolutie, die bewust de instellingen van de Romeinse republiek wilde doen herleven, trachtte ook de adoptie ingang te doen vinden. Anderzijds zag zij hierin een revolutionair middel tot verdeling der grote fortuinen (7).

(1) LAURENT, F., Principes de droit civil frant;ais, DI. IV (derde uitg.), BruxellesParis, 1878, nr. 190, biz. 271. (2) Zie o.a. : DE PAGE, H., Traite, Dl. I, 1962, nr. 1246bis, biz. 1295, die wei uitweidt over het Oud-Belgische instituut van het eenkindtschap waardoor kinderen uit vorige huwelijken werden geassimileerd (nr. 1246ter, biz. 1296). (3) CARBONNIER, J., Droit civil, 2, La Famille, les Incapables, Coil. Themis, P.U.F., 1969, nr. 101, biz. 302. (4) AssER, Handleiding tot de beoefening van het Nederlands Burgerlijk Recht, Eerste Dee!, Personenrecht, Eerste stuk, Natuurlijke personen enfamilierecht, negende uitg., Zwolle, 1957, biz. 543· (5) Zie ENGLER, o.c., Vorbem. nr. 7, biz. 412 en 413 en de aldaar geciteerde bronnen. (6) ENGLER, o.c., Vorbem. nr. 8-14, biz. 413-415. (7) Cfr. Redevoering Cambaceres tijdens de voorstelling van het eerste antwerp voor de Nationale Conventie, op 9 augustus 1793, in FENET, P. A., Recueil complet des travaux pn!paratoires du Code civil, DI. I, Paris, MDCCXXVII, biz. 7·

347

De wetgevende comm1ss1e van de Assemblee Nationale moest hiertoe een wettelijke regeling uitwerken (decreet 18 januari 1792). Oak de Convention Nationale drong hierop aan en verrichtte enkele politieke adopties (bv. decreet 2S-27 januari I793); in de Grondwet van 1793 werd de uitoefening van burgerlijke rechten aan de adoptant toegekend. Cambaceres, die een groat voorstander van de adoptie was - hij noemde ze ,la vivante image de la nature, une veritable paternite civile" - heeft in zijn drie ontwerpen voor een Code civil nauwkeurige regelingen voor de adoptie uitgewerkt. Vooral het eerste antwerp bevatte een voor de geadopteerde zeer gunstige regeling (I). Ieder meerderjarige, gehuwd of niet, kon een minderjarige adopteren, al dan niet gezamenlijk met zijn echtgenoot, zelfs indien hij (zij) kinderen had. Om de gelijkenis met de natuurlijke afstamming zoveel mogelijk te verwezenlijken werd een leeftijdsverschil vereist resp. IS jaar voor de man en I3 jaar voor de vrouw. De oorspronkelijke ouders moesten tot het adoptiecontract toestemmen. De adoptie was onherroepelijk in hoofde van de adoptant maar kon door de geadopteerde bij diens meerderjarigheid herroepen worden. De adoptie had opname in de nieuwe familie tot gevolg en gelijkschakeling met de wettige kinderen van de adoptant met uitzondering van het erfrecl:lt dat beperkt werd. De verwantschap strekte zich niet uit tot ascendenten of collateralen van de adoptant. Een alimentatieplicht t.o. v. de oorspronkelijke ouders bleef bestaan. De regeling in het tweede antwerp (2) was minder uitgebreid (6 art.) en stand geen adoptie toe als het kind minder dan IS jaar was. Het leeftijdsverschil werd voor man en vrouw uniform op IS jaar gebracht. In het derde antwerp dat tijdens het Directoire tot stand kwam (3) werden 16 artikelen aan de adoptie gewijd, maar de voorwaarden werden sterk beperkt : geen adoptie door personen met kinderen, geen adoptie van kinderen ouder dan I4 jaar, strengere toestemmingsvoorwaarden. De vereiste van kinderloosheid die in de twee vorige ontwerpen nooit gesteld werd, werd nu omwille van het feit dat de adoptie de natuur ter hulp snelt, als essentieel beschouwd. Geen enkel der drie ontwerpen voor een Code civil is, omwille van politieke redenen, ooit wet geworden. Een derde commissie, onder leiding van Jacqueminot trachtte opnieuw een antwerp voor een Code civil op te stellen. Dit plan - op 30 frimaire jaar 8 (2I december I799) aan de Raad der Vijf-

(1) FENET, o.c., blz. 29-31. Dit ontwerp werd op 9 augustus 1793 voorgelegd. (2) 23 fructidor jaar II (9 september 1793), tekst in FENET, o.c., biz. III. (3) 24 prairial jaar IV (14 juni 1796), tekst in FENET, o.c., biz. 208-209.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - ---

--~-----·~-·-~-------~~~~~=

honderd voorgesteld, behandelde slechts terloops de adoptie nl. als huwelijksbeletsel (I). 6. Ontstaan van de adoptie in de Code Napoleon.- Tijdens het Consulaat- vooral onder impuls van Napoleon zelf- zou er eindelijk een wetboek tot stand komen waarin de adoptie een wettelijke regeling kreeg. Het eerste ontwerp dat door een op I 2 augustus I 8oo (consulair besluit van 24 thermidor jaar VIII) benoemde regeringscommissie nog in datzelfde jaar werd opgesteld, repte nergens over adoptie. Hierop reageerde de Tribunal de Cassation, aan wie het antwerp werd voorgelegd, en bepleitte de invoering van de adoptie mits deze facultatief zou zijn (daar de instelling niet overeenstemde met de gebruiken van het volk) en met de nodige voorzorgen omgeven om misbruiken te voorkomen. In zijn eigen adoptieontwerp bepaalde het hof strenge voorwaarden : afwezigheid van kinderen of wettige afstammelingen, hoge leeftijd (so jaar man- 4S jaar vrouw), slechts adoptie van minderjarige kinderen zonder wettige vader in Ieven, in principe onderscheid in leeftijd van het kind naargelang het geslacht van de adoptant en de geadopteerde (bv. een man mag geen meisje ouder dan I I jaar adopteren), leeftijdsverschil van resp. I 8 of IS jaar naargelang man of vrouw adopteerde, toestemming van de ascendenten, enz. (2). In 6 artikelen werd hun erfrecht geregeld (3). De regeringscommissie heeft hiermee rekening gehouden en op 6 frimaire jaar X (27 november I8oi) bracht zij voor de Staatsraad een antwerp van adoptie-wet voor (4), na uiteenzetting van de motieven waarom de adoptie uiteindelijk toch door de regering aangenomen werd. Vooral het argument dat de adoptie tegen het huwelijk indruist, diende weerlegd te worden en werd in het antwerp opgevangen door de bepaling dat de adoptant gehuwd is of ten minste was en kinderen noch wettige afstammelingen heeft. Het leeftijdsverschil werd op I9 jaar en de maximum leeftijd op 70 jaar gebracht. In principe werd aileen adoptie van personen van hetzelfde geslacht toegelaten, maar hierop bestonden enkele uitzonderingen. De geadopteerde kon de adoptie herroepen tot de leeftijd van 2S jaar. De gevolgen waren verdragend, daar de geadopteerde volledig in de nieuwe familie werd opgenomen en een verwantschap ontstond t.o.v. alle verwanten van de adoptant. Alleen een wederkerige natuurlijke verbintenis tot levensonderhoud in de oorspronkelijke familie bleef bestaan.

(1) (2) (3) (4)

Artikel 17, vierde lid, tekst in FENET, o.c., biz. 327 e.v. Tekst van argumenten en ontwerp in FENET, o.c., Dl. II, biz. 508-so9. Tekst in FENET, o.c., Dl. II, biz. 562-563. Tekst in FENET, o.c., Dl. X, biz. 249-251.

349

~

Een felle discussie ontstond in de Staatsraad over de wenselijkheid van de adoptie. Sommigen ( r) opteerden voor de adoptie als politieke maatregel, terwijl Portalis, in de lijn van de (zuiver) Romeinsrechtelijke traditie de adoptie als burgerlijke instelling verdedigde (2). Uiteindelijk kon de raad de adoptie in principe aannemen en ging over tot de artikelsgewijze bespreking van het voorgestelde ontwerp. Hierbij client even gewezen op een meningsverschil tussen de twee consuls Napoleon en Cambaceres waarbij de eerste aileen adoptie wilde toestaan door gehuwden, terwijl de andere - zoals trouwens in zijn drie vroegere ontwerpen - ook aan niet-gehuwden de kans wilde bieden een kind aan te nemen. Hij meende dat het huwelijk hierdoor niet in het gedrang zou komen daar ,le mariage est assez en vogue a cause de ses avantages" (3). Uiteindelijk zou Napoleons stelling het toch halen (4). Gedurende de maand december van hetzelfde jaar r8or zou er nog driemaal vergaderd worden en hierbij werden twee gewijzigde ontwerpen voorgelegd (5). Om politieke redenen werd de verdere bespreking van het ontwerp verdaagd (6) en kon slechts op r8 november r8o2 hervat worden. In 25 artikelen (7) werd, in overeenstemming met de voorafgaande besprekingen, een nieuwe regeling uitgewerkt. Tijdens de daaropvolgende besprekingen werd de adoptie door sommigen weer eens volledig in vraag gesteld - ook al was ze in de eerste vergadering door de Raad reeds aangenomen - en. werden vooral. veel bezwaren tegen de adoptie van minderjarigen aangehaald (8). (1) O.a. Jacques de Maleville (FENET, o.c., biz. 251-252).· Fran.;ois Denis Tronchet kon aileen adoptie als wetgevende handeling aanvaarden (FENET, o.c., blz. 255-258). (2) FENET, o.c., biz. 262 e.v. (3) FENET, o.c., biz. 265. (4) FENET, o.c., biz. 271. (5) Vergadering van 5 december 18oi. Ontwerp, tweede redactie in FENET, o.c., biz. 280-286. Op deze bijeenkomst van de Staatsraad werd vooral geredetwist over de instantie die tot uitspraak van de adoptie bevoegd zou zijn : de wetgevende macht of de rechtbanken. Hierop werd geen definitieve beslechting gegeven ; de raad besliste echter - op aandringen van Napoleon- dat de adoptie onherroepelijk zou zijn (FENET, o.c., biz. 304). Vergadering van 7 december 1801 (FENET, o.c., biz. 304 e.v.). De raad beslist dat een regeringsinstantie de adoptie moet uitspreken (blz. 315), na onderzoek door de vrederechter daar het om vrijwillige rechtspraak gaat (voorstel Cambaceres, blz. 316). Het antwerp van 5 december 18o1 wordt dan artikelsgewijs besproken en gedeeltelijk geamendeerd. De adoptievormen komen niet aan bod daar zij in een heel andere optiek · (nl. bekrachtiging door de rechtbank) dan de door de raad voorgestane werden opgesteld (ook de herroeping wordt niet behandeld). Vergadering van 25 december !801, derde redactie in FENET, o.c., blz. 328-332. De 32 artikelen van dit nieuw antwerp werden in vlug tempo besproken. (6) Wegens de grote tegenkanting van het Tribunaat trok Napoleon op 3 januari 1802 aile wetsontwerpen in, zuiverde het Tribunaat door een nieuwe samenstelling ervan (4 augustus 1802), versoepelde de procedure en diende nadien zijn ontwerpen terug in. (7) FENET, o.c., biz. 359-362. (8) In het vierde antwerp werd aileen adoptie toegelaten van kinderen jonger dan 12 jaar. Napoleon trachtte de adoptie (die hij om dynastieke redenen wilde invoeren) toch nog te redden door aileen meerderjarigen te Iaten aannemen (FENET, o.c., blz. 371) onder strenge voorwaarden, zeals diensten tijdens de rninderjarigheid bewezen of erkentelijkheid van de adoptant (biz. 374). Hiermee worden de twee vormen van adoptie in de uiteindelijke versie van de Code Napoleon reeds enigszins aangeduid.

350

Met deze argumenten werd in het vijfde en voorlaatste antwerp terdege rekening gehouden en werd de adoptie in een totaal ander perspectief gezien : de adoptie was een beloning voor bewezen diensten zowel van de adoptant t.o.v. de geadopteerde als van de geadopteerde t.o.v. de adoptant (x). De adoptant moest in beide gevallen minimum 45 jaar en kinderloos zijn (of zonder wettige afstammelingen), de geadopteerde meerderjarig. In het laatste antwerp (2) werd deze idee verder uitgewerkt en de pleegvoogdij (tutelle officieuse) ingevoerd; na discussie' werd besloten de adoptie en de pleegvoogdij als afzonderlijke hoofdstukken in het wetboek op te nemen. Deze versie werd dan voorgelezen (3) en op bevel van de eerste consul als Communication officieuse aan het Tribunaat toegezonden. Deze instelling onderzocht het antwerp (4) en maakte het met zijn voorstellen en amendementen (5) terug aan de wetgevende vergadering van de Raad van State over. Na een conferentie tussen de wetgevende secties van Raad van State en Tribunaat werden de meeste verschillen - meestal van technische aard - bijgelegd op twee meningsverschillen na. Het Tribunaat stelde nl. voor dat de adoptanten steeds gehuwd moesten zijn of geweest zijn en dat adoptie door ooms en tantes vereenvoudigd moest worden (door afschaffing van de voorwaarde van verpleging tijdens de minderjarigheid). Beide amendementen werden door de Raad van State verworpen en de definitieve versie aangenomen (6). Vervolgens werd het antwerp aan de Wetgevende Vergadering voorgelegd en vooral door raadsheer Berlier, die steeds de moeilijke taak van verslaggever had vervuld, fel verdedigd (7). Nog was de geboorte van de adoptie niet voleindigd : de W etgevende Vergadering bracht verslag uit aan het Tribunaat (8), waarvan een lid van de wetgevende sectie op zijn beurt op de algemene vergadering der Tribunen gunstig adviseerde (9). Op I germinal jaar XI (22 maart 1803) volgde een positieve stemming van het Tribunaat, dat de volgende dag een (uiteraard gunstig) advies bij de Wetgevende Vergadering uitbracht(xo). Titel VII van Boek I werd dan door deze (1) Vijfde redactie op 2 december 1802 voorgesteld (FENET, o.c., biz. 374-377). Het zonder discussie aangenomen artikel I luidde : .,L'adoption aura lieu dans deux cas : l'un en faveur d'enfants auxquels l'adoptant aura rendu des services durant leur minorite; !'autre en faveur d'individus, meme majeurs, dont l'adoptant aura lui-meme rec;u d'importans services''. (2) Zesde redactie, 9 december 1802, FENET, o.c., blz. 388-391. (3) Tekst in FENET, o.c., blz. 398-402. (4) Zittingen van 16 nivose jaar XI (6 januari 1803) e.v. (5) Tekst FENET, o.c., biz. 403-413. (6) Zitting 5 ventose jaar XI (24 februari 18o3), FENET, o.c., biz. 413-419. (7) Zitting 21 ventOse jaar XI (12 maart 1803), FENET, o.c., biz. 420-436. (8) 23 ventose jaar XI (14 maart 1803). (9) 30 ventose jaar XI (21 maart r8o3), FENET, o.c., biz. 436-455. (ro) Zitting 2 germinal jaar XI (23 maart 1803), FENET, o.c., biz. 455-478.

351

vergadering aangenomen en tien dagen later afgekondigd nl. op I2 germinal jaar XI (2 april I803). De weinig bekende wet van 25 germinal jaar XI bracht overgangsbepalingen (I). 7· Nederland. - Daar de Zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk ingelijfd waren (2) traden deze bepalingen oak bij ons in voege. Enkele jaren na de uitvaardiging van de Code Napoleon werd in het (in I8o6 opgerichte) Koninkrijk Holland een Wetboek Napoleon ingerigt voor het Koninkrijk Holland uitgevaardigd (3). Bij de onderwerping van dit koninkrijk aan Frankrijk trad in I8II de Code Napoleon zelf in voege. Belgie behield na zijn onafhankelijkheid de oorspronkelijke Code Napoleon, terwijl Nederland vanaf I oktober I838 een eigen wetboek had; hierin was - in overeenstemming met het oudvaderlandse recht - de adoptie niet opgenomen. Slechts na hevige tegenkanting werd door de wet van 26 januari I956 de adoptie als Dertiende Titel A van Boek I in Nederland ingevoerd (4). 8. Adoptie volgens de Code Napoleon. - Na deze vrij uitgesponnen wordingsgeschiedenis van de adoptie, waarbij de meest uiteenlopende tendensen naar voren kwamen, past het, zeer in het kart, de meest essentiele kenmerken van de adoptie in de Code Napoleon aan te geven, daar deze op hun beurt het vertrekpunt van een verdere evolutie vormen die op 2I maart I969 haar (voorlopig) eindpunt bereikte. Zoals reeds uit de laatste fases van de voorbereidende werken bleek, kende de Code Napoleon slechts een zeer beperkte adoptie en dit onder twee vormen : de zgn. adoption remuneratoire en de adoption ordinaire (of gracieuse). In principe konden aileen personen zonder wettige kinderen of afstammelingen adopteren; zij moesten minimum so jaar oud zijn en minstens I 5 jaar ouder dan de geadopteerde (art. 343). Gehuwden konden samen adopteren of afzonderlijk, met toestemming van de andere echtgenoot (art. 344). De adoptant kon slechts bepaalde personen aannemen : ofwel personen die hij tijdens hun minderjarigheid gedurende een ononderbroken periode van minimum zes jaar onderhouden en verzorgd had (s), ofwel diegene die hem tijdens een gevecht, een brand of een over(I) Zie hiervoor : VAN MALDEREN, o.c., nr. 27, biz. 59· Deze wet regulariseerde echter niet vroegere nietige adopties (Cass., 5 december I837, Pas., I837, I9o). (2) Vanaf I oktober I795· (3) In I809; het was sterk door de Code Napoleon gelnspireerd. (4) Voor een grondige studie van het Nederlands adoptierecht, zie : NoTA, J. A., De adoptie, Kluwer, Deventer, I970, I92 biz.; - voor een korter overzicht, zie : PITLO, A., Het Personenrecht naar het Nederlands Burgerlijk Wetboek, Tjeenk Willink, Haarlem, I970, biz. 248-255. Sinds I januari I970 is Boek I van het Nieuw Nederlands B.W. van kracht zonder evenwel de adoptie noemenswaardig te wijzigen (de geciteerde artikelen zijn dus steeds deze van het nieuwe B.W.). (5) De ratio hiervan is duidelijk : adoptie van minderjarigen was niet toegestaan maar anderzijds onstaan affectieve banden het best wanneer het kind nog vrij jong is. Een stageperiode van zes jaar leek hiertoe een geschikt middel en daarom werd de pleegvoogdij ingericht.

352

stroming gered had (1). Voor deze (uitzonderlijke!) adoptie werden de voorwaarden enigszins versoepeld : het volstond dat de adoptant meerderjarig en ouder dan de geadopteerde was, geen wettige kinderen of afstammelingen had en eventueel de toestemming van zijn echtgenoot verkregen had. In de individualistische optiek van de Code Napoleon was de adoptie een contract dat aileen door meerderjarigen kon gesloten worden : de persoonlijke toestemming van de geadopteerde was onvervangbaar en een minderjarige kon in geen geval geadopteerd worden (2). Daarenboven - en dit in zekere analogie met de regels i.v.m. het huwelijk- was tot 25 jaar de toestemming van de (beide of overlevende der) ouders noodzakelijk en na 25 jaar moest hun raad ingewonnen worden (3). De vormen waren vrij ingewikkeld (art. 353-360) : de vrederechter (4) van het domicilie van de adoptant moest- bij persoonlijke (of door middel van een speciale volmacht) verschijning van de partijen - hun respectievelijke wil akteren, de rechtbank van eerste aanleg moest- na advies van de regeringscommissaris (5) de adoptieakte vervolgens homologeren (6) en de beroepsrechtbank moest dit vonnis bevestigen (7). Dit arrest werd gepubliceerd en slechts door overschrijving in de registers van de burgerlijke stand (binnen een vervaltermijn van 3 maand) kwam de adoptie tot stand. Artikel 360 voorzag een voortzetting van de adoptie bij overlijden van de adoptant tijdens de procedure. De gevolgen van de adoptie waren zeer beperkt (art. 347-352) en werden duidelijk omschreven in artikel 348 : ,L'adopte restera dans sa famille naturelle et y conservera tous ses droits". Van een totale verandering van staat en een (r) In tegenstelling tot vroegere ontwerpen (zoals dit van 9 december r8o2, artikel 9, hoger geciteerd), waar er sprake was van importans services die exemplatief worden opgesomd, heeft de Code Napoleon een engere omschrijving verkozen, die echter, zoals uit de voorbereidende werken blijkt, niet limitatief is. Het criterium is : de geadopteerde heeft zijn eigen !even gewaagd bij de redding van de adoptant (zie hiervoor : LAURENT, o.c., Dl. IV, nr. 210, blz. 296). (2) Dit in tegenstelling tot het huwelijk dat minderjarigen we! - mits toestemming van hun ouders - konden sluiten. Laurent merkt hierbij op dat de wetgever deze uitzondering heeft toegelaten ten voordele van het huwelijk maar dit terecht heeft nagelaten voor de adoptie : .,Une paternite qui est a peine une fiction ne merite pas !a faveur qui s'attache au mariage" (LAURENT, o.c., nr. 203, blz. 285). (3) De gelijkenis met het huwelijk gaat niet helemaal op o.a. daar - bij onstentenis van beide ouders - de ascendenten nooit tot de adoptie moesten toestemmen of hun advies geven. (4) Opmerkelijk is dat alleen de vrederechter - een magistraat - bevoegd was en geen andere openbare ambtenaar (bv. een notaris) daar het om een plechtige akte i.v.m. de staat van de persoon ging. (5) LAURENT, o.c., nr. 2r6, blz. 303. (6) De rechtbank onderzocht of de wettelijke voorwaarden vervuld zijn en of de . adoptant .,jouit d'une bonne reputation" (art. 355 Code Napoleon). (7) Hiertoe moest het adoptievonnis binnen de maand aan het beroepshof worden voorgelegd (art. 357 Code Napoleon). Niet-naleving van deze termijn had echter nietigheid noch verval tot gevolg (Luik, 28 november r85o, Pas., r851, II, 36).

353

opname in de nieuwe familie - zoals in het Romeins recht - was er geen sprake ( r) ! Er ontstonden alleen zekere banden tussen adoptant en geadopteerde. Zo verkreeg de geadopteerde de naam van de adoptant (die bij zijn naam gevoegd werd) (z), traden er huwelijksbeletselen op en ontstond er een wederzijdse alimentatieplicht. Het erfrecht van adoptant en geadopteerde - dat tijdens de voorbereidende werken steeds een twistappel geweest was - werd in drie artikelen (3) nauwkeurig omlijnd. De geadopteerde had geen erfrecht t.o.v. de verwanten van de adoptant, maar had dezelfde rechten als een wettig kind op de nalatenschap van de adoptant (4). Bij overlijden zonder afstammelingen van de geadopteerde had de adoptant (of zijn afstammelingen) een (beperkt) anormaal erfrecht; het overige kwam toe aan de verwanten van de geadopteerde. Een anormaal erfrecht kwam ook aan de adoptant persoonlijk toe op de nalatenschap van de afstammelingen van de geadopteerde. 9· Pleegvoogdij. - Zoals reeds aangehaald was een der voorwaarden tot adoptie het zesjarig onderhoud van een minderjarige : om deze periode een zeker wettelijk statuut te geven en de adoptie enigszins te vergemakkelijken voerde de Code civil de zgn. pleegvoogdij (tutelle officieuse, art. 361-370) in, die als stage tot de adoptie kan beschouwd worden. De. voorwaarden in_ hoofde van_ de_ aanstaande_ pleegvoogd_zijn dezelfde als die voor de adoptant (art. 361-362). De pleegvoogdij kan slechts ten voordele van kinderen onder I 5 jaar plaatsgrijpen (art. 364), en komt tot stand door een contract voor de vrederechter tussen de pleegvoogd en de ouders (5) van het kind. De pleegvoogd moet zijn pupil opvoeden en in staat stellen later zijn levensonderhoud zelf te verdienen. Hij heeft t.o.v. de persoon en de goederen van zijn pupil de rechten van een voogd. In geen geval kan de pleegvoogd tot een latere adoptie verplicht worden, maar er werden verschillende maatregelen ingebouwd om deze te vergemakkelijken. De belangrijkste is die van artikel 366 volgens hetwelk de pleegvoogd, na vijf jaar pleegvoogdij en in het vooruitzicht van zijn over(1) De Code Napoleon volgde in feite het Pruisische burgerlijk wetboek waar ook de oorspronkelijke familiebanden behouden bleven; zie hiervoor: ENGLER, o.c., Vorbem. 8, biz. 413. . (2) Dit gold ook voor de afstammelingen van de geadopteerde (Rb. Brussel, 23 februari 1884, ]. T., 1884, 486). (3) De 3 artikelen die de persoonlijke verhoudingen regelen zijn duidelijk korter dan de bepalingen i.v.m. het erfrecht I Hieruit blijkt wei dat de adoptie vooral diende om een erfgenaam aan te stellen. (4) De kinderen van de geadopteerde erfden echter niet van de adoptant : zij konden noch uit eigen hoofde, noch bij plaatsvervulling optreden (Rb. Brugge, 28 juli 1873. B.]., 1874. 472). (5) Of overlevende ouder. Bij ontstentenis van ouders moesten de familieraad of de beheerders van het weeshuis waar het kind eventueel opgenomen was (art. 361 Code Napoleon), of zelfs het gemeentebestuur het contract afsluiten.

354

lijden v66r de meerderjarigheid van het kind, dit bij testament kan adopteren op voorwaarde dat hij geen wettige kinderen heeft (I). De testamentaire adoptie is de enige hypothese waarin een minderjarige geadopteerd kan worden en dit zonder authentieke akte (2) of bijkomende formaliteiten. Deze bepaling waarin eigenlijk het grate belang van de pleegvoogdij ligt, vormt een fundamentele uitzondering op het hele contractuele adoptiesysteem dat door de Code civil gehuldigd wordt en gaf dan ook aanleiding tot moeilijkheden en lacunes (3). Indien de pleegvoogd zonder testamentaire adoptie sterft tijdens de minderjarigheid van het kind, ontving dit een contractueel of gerechtelijk vastgesteld levensonderhoud (art. 367). Wanneer de pupil binnen drie maand na zijn meerderjarigheid niet - volgens de gewone vormen - geadopteerd werd en niet in staat was zijn levensonderhoud te verdienen, kon hij hiervoor vergoed worden (art. 369). Wegens de strenge vereisten en het geringe nut (met uitzondering van de testamentaire adoptie) heeft de pleegvoogdij dan ook weinig succes gekend. Io. Gering succes van de adoptie. - Hetzelfde kan mutatis mutandis ook van de adoptie zelf gezegd worden. Zij kon in onze gewesten niet op een sterke traditie steunen en de beperkende en zeer strenge regels van de Code Napoleon waren geen aansporing om dit instituut populair te maken. Vooral het verbod van adoptie van minderjarigen heeft in de praktijk zeer remmend gewerkt (4). De meest frequente adopties geschiedden ten behoeve van natuurlijke kinderen. Deze regularisatieadopties waren weliswaar wettelijk (5), maar beantwoordden als dusdanig niet aan de bedoeling van de wetgever, zodat Laurent min of meer terecht kon schrijven : ,L'experience est decisive; nos mceurs repoussent la fiction de 1' adoption, et nous pouvons encore dire avec nos vieilles coutumes : ,Adoption n'a lieu'." (6) I I. Hervormingen in Frankrijk. - Men moest wachten tot na de eerste wereldoorlog eer er aan het beperkte en individualistische systeem (1) De voorwaarden moeten volgens Laurent vervuld zijn op het ogenblik van het overlijden, niet van het testament (LAURENT, o.c., nr. 243, biz. 331-332 en nr. 245, biz. 333). (2) Zelfs een holografisch testament was hiertoe voldoende. (3) Zie hiervoor : LAURENT, o.c., nr. 242-247, biz. 330-335. (4) Enkele cijfers : in Frankrijk telde men in 1900 so adopties en in de jaren 19001914 gemiddeld 100 per jaar (VrsMARD, M., L'adoption (Loi du I I juillet 1966), Paris, Librairies Techniques, 1968, biz. 5). Voor Belgie : tussen 1901 en 1930 : I 000 adopties. V66r de eerste wereldoorlog tussen 13 en 29 per jaar, nadien 31 tot 82 per jaar (Parlem. Besch., Kamer, 1934-35, Expose des motifs, nr. 35 in : DE PAGE, o.c., D!. I, nr. 1246bis, biz. 1296). (5) De rechtspraak aanvaardde vrij vlug de geldigheid van dergelijke adopties; zie bv. : Brussel, 2 november 18r6, Pas., r816, 222. Voor overspelige kinderen was er wei meer betwisting (Brussel, 31 maart 1900, Pas., 1900, II, 296). (6) LAURENT, o.c,, nr, 192, biz, 275•

355

van de Code Napoleon enige WlJZigmg kwam. De ellende die de oorlogsjaren voor talrijke kinderen meebracht, deed in Frankrijk het besef groeien dat de adoptie eigenlijk een zeer goed middel tot verbetering van de toestand van ongelukkige kinderen kon zijn. Een eerste wet (I) nam de oude revolutionaire formule van de publieke adoptie over d. w.z. ·de Staat adopteert de oorlogswezen. De wet van 19 juni 1923 bracht een fundamentele hervorming met zich : voortaan kunnen minderjarigen geadopteerd worden! De invloed van deze wet was zeer groat en deed de adoptie gevoelig aan populariteit winnen (2). Nog belangrijker was de decreet-wet van 29 juli 1939 (3), die naast tekstuele verbeteringen en versoepeling der adoptievoorwaarden een totaal nieuwe instelling invoerde de zgn. legitimation adoptive, waardoor een kind, bij gezamelijke adoptie door een echtpaar, alle banden met zijn vroegere familie verliest en - zoals bij de vroegere Romeinse adoptie- het volwaardig statuut van wettig kind der adoptanten verkrijgt. V erschillende latere wetten hebben beide adoptievormen verder uitgewerkt en vergemakkelijkt (4). Door deze successieve wijzigingen werd het adoptieregime weliswaar steeds ruimer en belangrijker, maar ook veel complexer. Geleidelijk aan waren er drie adoptievormen ontstaan : de gewone adoptie (waardoor de geadopteerde in principe in zijn oorspronkelijke familie blijft), de adoptie met verbreking der banden met de oorspronkelijke {I) Loi du 27 juillet I9I7 sur les pupilles de la nation. Deze wet heeft weinig uitstaans met de private adoptie die opname in een gezin beoogt, maar is toch belangrijk daar ze - in afwijking tot de Code Napoleon - adoptie van minderjarigen toelaat. Deze wet werd o.a. gewijzigd door het Decreet van 24 april I9SI {Code des pensions d'invalidite et des victimes de la guerre), artikel 461 e.v. {2) De zgn. Code de la famille die in de krisisperiode van I939 tot doel had familiebeschermende maatregeien uit te vaardigen, (3) Statistieken tonen dit duidelijk aan : v66r I923 : gemiddeid ISO per jaar; na I923 : ± ISOO per jaar; nadien stabiiisatie tot ongeveer 1000 per jaar (MARTY, G. et RAYNAUD, P .• Droit civil, Dl. I, vol. 2, Les Personnes, Paris, Sirey, 1967. nr. 462, biz. S16). Ter correctie client wei aangegeven dat ook fiscaie redenen een roi speelden. {4) Wet 8 augustus 1941, die de leeftijd bij adoptie door 2 echtgenoten tot 3S jaar verlaagt en die de Ieeftijd van het kind bij wettiging door adoptie op s jaar vaststelt ; - wet 23 april 1949 die verandering van naam en voornamen door de rechtbank toestaat; -wet 17 april 19S7 die wettiging door adoptie toeiaat als het geadopteerde kind in het gezin wordt opgenomen v66r de geboorte van een eigen wettig kind ; - de ordonnantie van 23 december 19S8 (Ord. nr. sS-1306) en van S januari 19S9 (Ord. nr. S9-3S) maken wettiging door adoptie mogelijk van een kind tot 7 jaar. Deze ordonnantie heeft ook het juridisch karakter van de wettiging door adoptie gewijzigd : de adoptie komt niet meer door een gehomoiogeerd contract tot stand, maar door een gerechtelijke uitspraak (in raadkamer na advies van de Procureur de la Republique). De wet van 2I december I96o verlaagt de Ieeftijd van de adoptanten in aile gevallen tot 3S jaar; -de wet van I maart I963 (L. nr. 63-2IS) heeft de meeste wijzigingen aangebracht vooral i.v.m. het vermijden van conflicten tussen natuurlijke en adoptieve ouders {door definitie van het begrip abandon en de invoering van een proeftijd), dit vooral naar aanleiding van de zaak Novack. Zij heeft ook regelingen getroffen bij onrechtmatige weigering van toestemming tot adoptie door de natuurlijke ouders. Zie hiervoor : Le regime de l' adoption en France, Loi du I mars I963 et Decret du IO mai 1963. Notes et etudes documentaires, IS fevrier I964. nr. 3064. La documentation franr,:aise, Paris, 1964, I6 biz.

356

familie (zonder dat de geadopteerde in zijn nieuwe familie binnenkomt) en de wettiging door adoptie (waardoor de geadopteerde het statuut van wettig kind der adoptanten krijgt) (I). Deze veelvuldigheid werd vrij hevig becritiseerd en men drong steeds meer aan op een totale herziening van de adoptie (2). Deze kwam tot stand door de wet van I I juli I966 en haar uitvoeringsbesluiten (3), voorbereid door een expertencommissie (samengesteld uit magistraten, leraars, ambtenaren, medici, parlementsleden). De bedoelingen van de wet blijken duidelijk uit de voorbereidende werken en waren vooral op de wettiging door adoptie gericht : haar gebied moest verruimd worden, de zekerheid ervan vergroot en de gevolgen versterkt. De conflicten tussen natuurlijke en adoptieve ouders moesten vermeden worden (4). De vroegere legitimation adoptive en de adoption avec rupture des liens familiaux, werd tot een instelling herleid onder de naam adoption pleniere waarnaast de adoption simple weliswaar behouden bleef, maar een tweederangsrol speelde (5). I 2. Belgie volgt. - Het Belgische adoptieregime heeft een min of meer analoge evolutie gekend, zij het op een trager ritme. lnderdaad, men moet bij ons tot de tweede wereldoorlog wachten vooraleer de adoptie van minderjarigen toelaatbaar werd geacht. De wet van 22 maart I940 (6), die titel VIII, Boek I B.W., door nieuwe en duidelijkere bepalingen (7) verving, wijzigde artikel 346 B.W. in deze zin. Zij schafte eveneens de voorwaarde van voorafgaande opname in het gezin gedurende zes jaar v66r de adoptie (8), alsmede de zgn. belonende adoptie (9) af. De leeftijd van de adoptanten werd gevoelig verlaagd en op 35 jaar gebracht(Io). Adoptie van en door een vreem-

(1) Voor statistieken, zie : VrsMARD, o.c., biz. II-12. (2) De kritiek betrof vooral het beperkt aantal kinderen dat voor (wettiging door) adoptie in aanmerking kwam, de positie van de adoptanten die - ondanks de wet van 1 maart 1963 -nag steeds vrij onzeker bleef en het bestaan van drie verschillende systemen. Voor meer bijzonderheden, zie : ]uris-classeur civil, Reforme de I' adoption, artikel 343359, 5, 1967, biz. 9· (3) L. nr. 66-500, II juillet 1966 (].0., 12 juli 1966) en Decret nr. 66-903, 2 decembre 1966 (].0., 8 december 1966). (4) FoYER, Jean, Garde des Sceaux, Expose des motifs (17 november 1965, uittreksel in V1SMARD, o.c., biz. 9-ro). (5) Dat de adoption p!eniere het gemeenrechtelijk systeem is blijkt bv. heel duidelijk uit de indeling van de Titel VIII van de C.c.; eerst wordt in de artikelen 343-359 de adoption pleniere behandeld, dan de adoption simple (art. 360-370-2). In de meeste handboeken wordt deze indeling trouwens gevolgd. (6) Staatsbl., 24 maart 1940, 1500. Voor de wordingsgeschiedenis van deze wet, zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 30-32, biz. 6o-6r. (7) Bv. in verband met de adoptie van erkende natuurlijke kinderen. (8) Oud artikel 345, eerste lid B.W. (9) Oud artikel 345, tweede lid B.W. werd overbodig daar de adoptie van minderjarigen mogelijk werd. (ro) Artikel 344 B.W.

357

deling werd mogelijk (1). Deze wet breidde eveneens de gevolgen van de adoptie gevoelig uit (2). Niet alleen de grond- maar ook de vormvereisten werden versoepeld : voortaan mag ook voor de notaris een adoptieakte opgesteld worden (3) en is geen dubbele homologatie meer vereist (4). De homologatiebevoegdheid van de rechtbank werd uitgebreid, daar de rechtbank van eerste aanleg niet alleen moet nagaan of de adoptant een goede faam geniet, maar ook of de wettelijke voorwaarden vervuld zijn. Deze voorwaarden werden verscherpt door de algemene clausule van artikel343 B.W.- dat de hele regeling voorafgaat - volgens dewelke de adoptie toegelaten is ,wanneer zij op wettige redenen steunt en het aangenomen kind tot voordeel strekt" (5). Anderzijds kon om zeer gewichtige redenen op verzoek van adoptant of geadopteerde of op vordering van het Openbaar Ministerie de adoptie herroepen worden (6). De adoptie werd dus duidelijk in een jeugd- en kinderbeschermende optiek geplaatst. Statistisch kunnen de gevolgen van deze wet goed geevalueerd worden: waar er v66r de tweede wereldoorlog hoogstens 100 adopties per jaar voorkwamen, steeg dit na 1945 gevoelig en liep in 1957 tot 940 op (7). 13. Door de wet van 21 mei 1951 (8) werd de procedure enigszins gewijzigd, zodat het contractuele karakter van de adoptie gevoelig afnam. De wet van 10 februari 1958 (9) die de voorwaarden tot erkenning en wettiging van natuurlijke kinder~n ~ in f;asu oversR~ligE! kinderen - verruimde, heeft ook de adoptievoorwaarden versoepeld. lnderdaad, bij adoptie door een of door beide echtgenoten van een kind van de andere partner, volstond het dat de adoptant(en) ouder

(1) Nieuw artikel 344, tweede lid B.W. Onder de vroegere regeling werd de adoptie als een burgerlijk recht beschouwd dat slechts door vreemdelingen kon uitgeoefend worden indien een verdrag hen dit waarborgde (Brussel, 20 februari 1847, Pas., 1847, II, 282) of indien de vreemdeling zijn woonplaats in Belgie gevestigd had (Brussel, 17 maart 1866, Pas., I866, II, I37). Voor een toepassing van het nieuw artikel 344, tweede lid B.W., zie bv. : Brussel, I7 januari I949, Rev. dr. comp., I950, I46, met noot. (2) De gevolgen strekken zich voortaan uit tot de wettige afstammelingen van de geadopteerde (art. 348, vierde lid B.W.) en omvatten oak de prerogatieven van de ouderlijke macht (art. 348, eerste lid B.W.). (3) Nieuw artikel 354 B.W. Vroeger bracht dit absolute nietigheid met zich (zie bv. : R.P.D.B., Dl. I, I949, Tw. Adoption, nr. 4I (biz. I87) en nr. 7I (biz. I88). (4) Nieuw artikel 355 B.W.; - gewoon beroep is echter mogelijk : artikel 356 B.W. (5) Voor de motivatie van deze regeling, zie : DE PAGE, o.c., nr. 1249, sub C, biz. I 298- I 299• (6) Nieuw artikel 360 B.W. (7) I945 : 696 adopties; I946 : 936; I947 : 893; I948 : 888; I950 : 8I4; I956 : 88I (DE PAGE, o.c., nr. I246bis, voetnoot (3), blz. I296 en N.I.S., Statistisch faarboek voor Belgiii, I965 (dee! 86), biz. 77). De decalage tussen het getal dat DE PAGE opgeeft voor I945 (nl. 696) en het N.I.S. (nl. 588) op basis van de overgeschreven adopties kan misschien verklaard worden door het feit dat niet aile gehomologeerde adopties inderdaad overgeschreven worden en dat homologatie en overschrijving niet steeds gedurende hetzelfde jaar geschieden. (8) Staatsbl., 30 mei I95 I. (9) Staatsbl., 20 februari I958.

was (waren) dan 2I jaar en er een leeftijdsverschil van IO jaar bestond (I). De voorwaarde van kinderloosheid gold in dit geval niet. Deze maatregel was zeer belangrijk, daar ze een verbetering van het statuut van natuurlijke kinderen (vooral overspelige) - zo deze niet voor wettiging in aanmerking zouden komen - mogelijk maakte. De op het eerste gezicht nogal paradoxaal aandoende hypothese dat een ouder zijn eigen (eventueel zelfs wettig kind) adopteerde samen met zijn echtgenoot, vond haar rechtvaardiging in het feit dat deze ouder anders de ouderlijke macht over dit kind verloor (2). Van deze mogelijkheid werd zeer veel gebruik gemaakt (3). I 4· Wording van de nieuwe wet. Het zou echter nog meer dan tien jaar duren voor het hele systeem grondig hervormd werd - dit onder Franse invloed. Op 30 oktober 1962 dienden enkele Kamerleden een wetsvoorstel in die zin in (4) en na langdurige besprekingen - vooral in de Senaat - ontstond hieruit de wet van 2 I maart I969 (5). Deze laatste etappe van ons adoptierecht kwam slechts zeer moeilijk en traag tot stand. Het in oktober 1962 ingediende voorstel werd in de Kamercommissie voor justitie besproken en op 26 januari I965 gerapporteerd (6) waarna het - na twee plenaire vergaderingen (7) op I8 februari 1965 unaniem door de Kamer werd aangenomen. Het ontwerp werd dan naar de Senaat overgezonden (8) waar het ,met een ijver, die soms aan vernielingszucht doet denken - rekening houdend met de samenstelling van onze Hoge Vergadering" (9) in 34 vergaderingen door de Senaatscommissie voor justitie werd onderzocht. Geen enkel artikel van het door de Kamer goedgekeurde ontwerp werd ongewijzigd gelaten; soms betrof het alleen vormverbeteringen en -vereenvoudigingen, dan weer fundamentele hervormingen. Het advies van bevoegde instanties werd ingewonnen (I o) zodat slechts ruim twee jaar later het ontwerp door

(1) Nieuw artikel 344 B.W. De adoptie door twee echtgenoten moet niet simultaan geschieden (Rb. Brussel, 30 oktober 1964, Pas., 1965, III, 77). (2) Artikel 348 B.W., eerste en tweede lid. Toepassing : Rb. Brussel, 8 november 1963, Pas., 1965, III, 36. (3) 1958 : 962 adopties; 1959 : 1463; 1960: 1256; 1961 : 1263; 1962: 1356; 1963 : 1339; 1964 : 1478; 1965 : 1630 (N.I.S., hager geciteerd). (4) Parlem. Besch., Kamer, 1961-62, wetsvoorstel Harmel, nr. 436/1 van 30 oktober 1962. (s) Staatsbl., 12 april 1969, 3267, alwaar eveneens de volledige referentie der voorbereidende werken. (6) Verslag mevr. De Riemaecker-Legot, Parlem. Besch., Kamer, 1964-65, nr. 436/2 van 26 januari 1965. (7) Vergaderingen van I I en 18 februari 1965, Parlem. Hand., Kamer, 1964-65. (8) Parlem. Besch., Senaat, 1964-65, nr. 129 van 18 februari 1965. (9) Verslaggever de heer Duerinck, Parlem. Hand., Kamer, 1968-69, 6 maart 1969, biz. 14. (10) O.a. Commissie voor het Gezin en de Huisvesting (bijlage I bij het verslag van de Senaatscommissie, Parlem. Besch., Senaat, 1966-67, nr. 358, 4 november 1967) en vertegenwoordigers van adoptiewerken. ·

359

de Senaat werd goedgekeurd (I). De talrijke wijzigingen maakten een nieuwe behandeling door de Kamer noodzakelijk (2) waarbij door de verslaggever (3) werd aangedrongen geen nieuwe amendementen meer in te dienen daar dit de totstandkoming van de nieuwe wet nogmaals zou vertragen. Deze raad werd opgevolgd en op de vergadering van 6 maart I969 (7 jaar na het oorspronkelijke wetsvoorstel !) keurde de Kamer met algemeenheid van stemmen het antwerp goed (4), dat op I2 april I969 in het Staatsblad verscheen (5) en op 22 april van kracht werd. Dit trage verloop kan wellicht verklaard worden door het feit dat een grondige verandering van de adoptie - nl. de door de indiener van het voorstel beoogde reorientatie van de adoptie als jeugdbeschermingsinstituut - onvermijdelijk invloed moest uitoefenen op andere gebieden van het recht. Zo werd bijvoorbeeld eindelijk een definitieve en klare wettelijke oplossing voor de problemen in verband met wetsconflicten bij adoptie geformuleerd, werd een nieuwe regeling uitgewerkt inzake akten van de burgerlijke stand en werden de wetten op de jeugdbescherming en de nationaliteit gewijzigd (6). I 5. Vooraleer over te gaan tot een grondige analyse van het thans bestaande adoptieregime kunnen hier in het kart de fundamentele wijzigingen die de wet van 2I maart I969 bracht worden aangegeven : 1) Naast de g~wone adoptie (waarvan de voorwaarden werden versoepeld) wordt - in analogie met het Franse recht - de zgn. wettiging door adoptie ingevoerd waardoor de geadopteerde (met uitzondering van de huwelijksbeletselen) volledig uit zijn oorspronkelijke familie wordt gehaald. 2) De aanwezigheid van - zelfs wettige - kinderen of afstammelingen is geen hindernis voor adoptie meer. 3) Een verhaal wordt georganiseerd tegen onrechtmatige weigering van toestemming tot adoptie door de natuurlijke ouders. 4) De gevolgen van de adoptie worden verstevigd o.a. door toekenning van een grater gezag aan het adoptievonnis, door een betere regeling van de ouderlijke macht der adoptanten, door de inrichting van een voogdij en door meer aangepaste regels in verband met naam en voornaam van de geadopteerde.

(r) Verslag Hambye, Parlem. Besch., Senaat, 1966-67, nr. 358, 4 november 1967. Vergaderingen van 6 en 13 december 1967, Parlem. Hand., Senaat, 1967-68. Goedkeuring met 140 stemmen voor en 2 onthoudingen. (2) Ontwerp gewijzigd door de Senaat (met errata), Parlem. Besch., Kamer, 196768, nr. 512/2 van 14 december 1967. (3) De heer Duerinck, o.c., biz. 1 4· (4) Verslag Duerinck, Parlem. Besch., Kamer, 1968-69, nr. 297/2, 26 februari 1969. Vergadering van 6 maart 1969 in Parlem. Hand., Kamer, 1968-69, 6 maart 1969, biz. 14 e.v. (5) Err., Staatsbl., 4 juli 1969, 6627. (6) Voor deze laatste wetten, zie : artikel 5 W. 21 maart 1969.

====

s) De pleegvoogdij krijgt een ander statuut en wordt niet meer als kleine adoptie beschouwd. Zij wordt door artikel 3 van de wet als hoofdstuk IIbis in Titel X van het eerste Boek B.W. ingevoerd. Wegens het geringe praktisch nut en de onbruik had de Kamer - op advies van het Ministerie van justitie - voor de afschaffing van de pleegvoogdij gestemd. De Senaatscommissie voor justitie kon zich hierbij niet aansluiten (andersluidend advies van adoptiewerken !) en de Senaatscommissie voor huisvesting en het gezin opteerde voor het behoud van deze instelling, weliswaar mits betere wettelijke regeling (in hager geciteerd art. 3) (1). 16. Adoptie en wettiging door adoptie.- De wetgever heeft er zich niet mee tevreden gesteld wijzigingen aan te brengen aan de bestaande artikels van het wetboek maar heeft daarentegen de hele Titel VIII Boek I B.W. door nieuwe bepalingen vervangen, onder de hoofding Adoptie en wettiging door adoptie (2). Titel VIII is op systematische wijze gestructureerd : na een eerste hoofdstuk waarin de algemene geldigheidsvoorwaarden voor adoptie en wettiging door adoptie alsmede uitgewerkte conflictregels (waarover verder) werden geplaatst, worden achtereenvolgens in een tweede en een derde hoofdstuk de adoptie en de wettiging door adoptie behandeld. Dit laatste hoofdstuk is vrij kart (drie artikelen !) en beperkt zich tot het aangeven van de overeenkomsten en verschilpunten tussen beide adoptievormen. Het Franse adoptierecht daarentegen wordt door een totaal tegenovergestelde visie gekenmerkt : de adoption pleniere - die in feite het gemeenrecht betekent - wordt volledig uitgewerkt terwijl de adoption simple - als kleiner broertje met geringere betekenis minder behandeld wordt (3). Daar in de toekomst de wettiging door adoptie oak bij ons de algemene regel zal worden

(1) Zie verslag Hambye, o.c., biz. 41. Bij de plenaire bespreking in de Senaat op 13 december 1967 wees de heer Rolin op de Europese Conventie inzake adoptie (Straatsburg, 24 april 1967, nog niet door Belgie geratificeerd) waarin onder de facultatieve bepalingen een stage voorzien werd (art. 17). Volgens de interpellant zou de pleegvoogdij deze functie kunnen vervullen (Par/em. Hand., Senaat, 1967-68, biz. 177). Voor meer bijzonderheden over deze conventie, zie : Chronique de droit europeen, Revue de droit international et de droit compare, 1969, biz. 179-181. (2) De term wettiging door adoptie (legitimation par adoption) werd door de Senaat verkozen hoven de term adoptieve wettiging (legitimation adoptive) om het enge parallellisme met de wettiging op grond van de artikels 331 e.v. B.W. beter aan te tonen (verslag Hambye, o.c., biz. 15). De benaming adoptieve wettiging die in het oorspronkelijke ontwerp gebruikt werd (en door de Kamer goedgekeurd) wijst duidelijk op de Franse oorsprong van deze instelling, die er door de Decreet-wet van 29 juli 1939 werd ingevoerd. Sinds de wet nr. 66-soo van I I juli 1966 werd ze echter vervangen door de uitdrukking adoption pleniere, die beter het karakteristieke ervan uitdrukt, vooral in tegenstelling tot de zgn. adoption simple. De' adoptie is in wezen de schepping van een nieuw familierechtelijk statuut, terwijl de wettiging de regularisatie van een bestaande toestand beoogt (vgl. : CAN1VET, J., Aperru sur I' adoption et Ia legitimation par adoption entre Belges en Belgique apres Ia loi du 21 mars 1969, Ann. not. enreg., 1969, 401). (3) Deze wettelijke indeling wordt dan ook door de meeste auteurs gevolgd, zie bv. : CARBONN1ER, o.c., biz. 287-288; - V1SMARD, o.c.,; - MARTY et RAYNAUD, o.c.

-~= L~~~

- en reeds bestaande statistische gegevens wijzen op deze tendens (1) - had m.i. de Belgische wetgever er beter aan gedaan resoluut het Franse voorbeeld hierin te volgen (2). Het lijkt dan ook zinvol- op het gevaar af het de lezer in zijn B.W.-gewoonten wat moeilijk te maken - de wettiging door adoptie als regel en de adoptie als uitzondering te bestuderen.

HOOFDSTUK II

ANALYSE DER ADOPTIEVOORWAARDEN §

1.

Grondvoorwaarden

17. Belang van de geadopteerde.- Als algemene fundering voor wettiging door adoptie en adoptie geldt dat zij ,op wettige redenen steunen en de betrokkene (3) tot voordeel strekken" (art. 343 B.W.). Deze dubbele vereiste die door de wet van 22 maart 1940 werd ingevoerd (4), beklemtoont heel duidelijk de functie van deze instelling als middel tot het verbeteren van het lot van de geadopteerde en is een efficient beoordelingscriterium bij de homologatieprocedure voor de rechtbanken (s). --zo geooroeeld daf een acloptie--niet op- wettige reden steunt en geen voordeel voor de geadopteerde met zich brengt indien de adoptanten op het ogenblik van de homologatie, niet in hun adoptiewil volharden (6). Ook al heeft de wetgever de voorwaarde dat de adoptant een ,goede faam moet genieten" niet uitdrukkelijk

werd

(I) Zie verder, nr. ISO, biz. 4I3. (2) CANIVET, o.c., nr. 6-7, biz. I96-I97 opteert eveneens voor een dergelijke behandeling, (3) De term betrokkene is nogal vaag; men had beter de oude formulering, die het over aangenomen kind had, behouden. De Franstalige tekst is iets duidelijker en spreekt over celui qui en est !'objet. De term betrokkene doelt misschien ook op de adoptant(en) die zonder twijfel ook een niet te onderschatten belang bij de adoptie hebben; hun belang mag echter nooit primeren hoven dit van het kind. Volgens de Franse C.c. (art. 353, eerste lid) moet de rechter nagaan of de wettelijke voorwaarden vervuld zijn en of ,.!'adoption est conforme a !'interet de !'enfant". In het Nederlands B.W. (art. 227-2) wordt vereist dat de adoptie ,.zowel uit het oogpunt van verbreking van de banden met de ouders als uit dat van bevestiging van de banden met de adoptanten, in het kennelijk belang van het kind is ... ", Dit belang moet van ideele aard zijn (PrTLO, o.c., biz. 249). (4) De Code Napoleon eiste aileen de naleving van de wettelijke voorwaarden en een goede reputatie van de adoptant (oud artikel 355). Voor een uitgebreide analyse, zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 38-52, biz. 64-72. (5) Daar de nieuwe wet gemotiveerde adoptievonnissen vereist (waarover verder}, zal de interpretatie van deze begrippen in de toekomst heel wat duidelijker worden. (6) Jeugdrb. Verviers, r8 november 1969, ]. T., I970, 48, met noot J.C. Het belang van het kind moet primeren en mag bv. niet ondergeschikt zijn aan dit van zijn ouders. Zo oordeelde het hof te Brussel (Brussel, I I janua,ri I956, Pas., I956, II, I6o} dat de niet-naleving van een huwelijksbelofte door de adoptant tegenover de natuurlijke moeder van het kind (die in functie daarvan tot de adoptie had toegestemd) geen nietigheid van de adoptie (wegens wilsgebrek) meebrengt.

behouden, toch blijft dit voor de rechtbanken een toetssteen om het belang voor de geadopteerde te meten (1). Oak met andere wettige belangen, hoofdzakelijk van andere kinderen van de adoptant moet rekening worden gehouden (2). I8. Daar de adoptie door een contract ingeleid wordt, moeten de algemene geldigheidsvoorwaarden hiervoor over het algemeen nageleefd worden : bekwaamheid en toesternming. Zij zullen hier niet verder uiteengezet worden (3) gezien we ons willen beperken tot de vereisten die aan de adoptie eigen zijn. I9. Leeftijd. - Teneinde het natuurlijk ouderschap zoveel mogelijk te imiteren, vereist de wet allereerst dat de adoptant(en) een bepaalde leeftijd bereikt heeft (hebben) en een zeker aantal jaren ouder is (zijn) dan het aan te nemen kind. De algemene regel is een leeftijd van 35 jaar en een leeftijdsverschil van minimum I5 jaar (art. 345, §I B.W.). 20. Deze regel kent belangrijke uitzonderingen. Bij wettiging door adoptie of adoptie door twee niet van tafel en bed gescheiden echtgenoten is het voldoende dat heiden, of na vijf jaar huwelijk (4) een van hen, de leeftijd van 30 jaar bereikt hebben en vijftien jaar ouder zijn dan de geadopteerde (5). 2 I. Een tweede uitzondering die reeds gedeeltelijk door de wet van 10 februari I958 werd ingevoerd - vergemakkelijkt de adoptie van natuurlijke kinderen of van de wettige, adoptieve of natuurlijke kinderen van de andere echtgenoot (zelfs na diens dood) :

(I) Bv.: Rb. Doornik, 27 oktober 1969, ].T., I970, 49, met noot;- vgl.: het oud artikel 355, derde lid in fine B.W. met artikel 350, § 3 in fine nieuw. Een concubinaat tussen de adoptant en de moeder van het aan te nemen overspelig kind a matre, die heiden zeer goed voor het kind zorgen en zodra wettelijk mogelijk in het huwelijk willen treden, is geen hindernis voor een adoptie. Een concubinaat tast als dusdanig de goede faam door artikel 355 B.W. vereist, niet aan (vgl. : Jeugdrb. Brugge, I6 november I967, Doc. ]eugdbesch., I-44). (2) Art. 353, § 3, vijfde lid B.W.; - zie verder, nr. 3I, biz. 367. (3) Zie hiervoor : VAN MALDEREN (o.c., nr. 53-83, blz. 73-90) die de verschillende hypotheses onderzoekt. (4) De bevoegdheid die in het Kamerontwerp (art. 344, § I, I 0 , tweede lid) aan de rechtbank werd verleend om de huwelijksduur tot 2 jaar te herleiden werd door de Senaat (op advies van de Commissie voor volksgezondheid en het gezin) niet aanvaard daar een huwelijk dat slechts twee jaar geduurd heeft geen voldoende stabiliteit waarborgt. In het Franse artikel 343 C.c. dat zowel op de adoption pleniere als op de adoption simple toepasselijk is, zijn de leeftijdsvoorwaarden strenger : de gehuwde adoptanten moeten steeds vijf jaar gehuwd zijn en een van hen moet de leeftijd van 35 jaar bereikt hebben. In Nederland moeten de adopterende echtgenoten eveneens vijf jaar gehuwd zijn (art. 228-g Ned. B.W.) en daarenboven min. r8 en max. so jaar oud zijn (art. 228-c Ned. B.W.). (5) Artikel 368, § I B.W. voor wettiging door adoptie en artikel 345, § 2, I B.W. voor adoptie.

hiervoor is het voldoende dat de adoptant de leeftijd van 21 jaar heeft en ro jaar ouder is dan het aan te nemen kind (r). Ook in de Franse Code civil zijn in deze hypothese gunstiger leeftijdsvereisten bepaald (2). 22. Voorwaarden in hoofde van de geadopteerde. - Bij wettiging door adoptie moet het kind steeds minderjarig zijn bij het begin van de procedure (3). Voor adoptie is geen leeftijdsbeperking gesteld, wat in Nederland bv. wel het geval is (4).

23. Alle leeftijdsvereisten moeten vervuld worden bij het begin van de procedure (5). De regel infans conceptus geldt niet bij de adoptie : uit artikel 348, § I B.W. blijkt duidelijk dat een nog niet geboren kind niet geadopteerd of door adoptie kan gewettigd worden. Ook posthume adoptie na overlijden van de geadopteerde is niet mogelijk.

24. Gehuwden. - Een tweede ouderschap-imiterende voorwaarde is de bepaling dat een kind alleen door adoptie kan gewettigd worden door samen haridelende, niet van tafel en bed gescheiden echtgenoten dit in tegenstelling tot de Franse wet die oak voor niet-gehuwden of alleen optredende gehuwden een adoption pleniere mogelijk maakt (6). In ons systeem kan een gehuwde- die alleen optreedt(1) Artikel 345, § 2, 2 B.W. De praktijk heeft uitgewezen dat deze bepaling zeer nuttig is om alle kinderen van een echtpaar - ongeacht hun herkomst - een gelijk statuut te geven, vooral bij wettiging door adoptie. Het oud artikel 344, derde lid B.W. voorzag r\eze gunstige regeling aileen voor gehuwden ; een ongehuwde natuurlijke ouder moest dus tot 35 jaar wachten. Voor het bewijs van de afstamming en de draagwijdte ervan, zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 91 e.v., biz. 94 e.v. (2) Artikel 341 C.c. eist steeds een leeftijdsverschil van 15 jaar; dit wordt tot IO jaar herleid indien het om de adoptie van het kind van de andere echtgenoot gaat. De leeftijd van de adoptant blijft echter 30 jaar na vijf jaar huwelijk of 35 jaar voor een alleen optredende adoptant. Dit strenge artikel wordt in belangrijke mate getemperd door zijn slotbepaling volgens dewelke presidentiele dispensatie het leeftijdsverschil kan verkleinen. (3) Artikel 368, § 2 B.W. Het oorspronkelijk door de Kamer gestemde ontwerp bepaalde - in navolging van het Franse artikel 345 C.c. - een maximum leeftijd van I 5 jaar met als correctief de ornzetting van een gewone adoptie in een wettiging door adoptie tot aan de meerderjarigheid. Op voorstel van de Minister van justitie werd deze leeftijd op 2I jaar gebracht (verslag Hambye, o.c., biz. 40). In Frankrijk kunnen kinderen tot de leeftijd van IS jaar door adoptie gewettigd worden; indien zij echter voor die leeftijd in het adoptief gezin opgenomen werden, kunnen zij tot hun meerderjarigheid gewettigd worden. (4) De Nederlandse adoptie - die in feite een soort wettiging door adoptie is (art. 229-I Ned. B.W. : door adoptie verkrijgt de geadopteerde de staat van wettig kind van de adoptiefouders) - is aileen voor minderjarigen mogelijk : zij moeten minderjarig zijn op de dag van het verzoek tot uitspraak van de adoptie (art. 228-a Ned. B.W.). (5) Voor de theoretische fundering hiervan, zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 88, biz. 92-93. (6) Artikel 368, § I B.W. te vergelijken met het Franse artikel 343-I C.c. Hiervoor is echter de toestemming van de andere niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot vereist, behoudens onmogelijkheid. De echtgenoten mogen niet van tafel en bed gescheiden zijn op het ogenblik van het verlijden van de adoptieakte of van het neerleggen van het verzoekschrift tot uitspraak bij betwiste adoptie (VAN MALDEREN, o.c., nr. 476, biz. 32I-322). Een latere wijziging heeft hierop principieel geen invloed, behoudens de appreciatie van de homologatierechter.

slechts dan een kind door adoptie wettigen, indien het gaat om het wettig kind van zijn partner of het kind dat zijn echtgenoot met diens vooroverleden echtgenoot had gewettigd (art. 368, § I tweede lid B.W.). In beide gevallen is de leeftijd 2I jaar met een leeftijdsverschil van tien jaar (art. 368, § I, derde lid B.W.). Volledigheidshalve client hieraan toegevoegd dat oak in het (uitzonderlijke) geval waarin de niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot afwezig verklaard is of zijn wil niet kan uiten, een wettiging door een alleen optredende adoptant mogelijk is (I). 25. Een gewone adoptie kan zowel door alleenstaanden (2) als door gehuwden geschieden, die zelfs niet gelijktijdig moeten optreden (3). In het Nederlands recht daarentegen is steeds een adoptie door echtgenoten vereist (4), die nag aan andere voorwaarden moeten voldoen (5). 26. Anderzijds kan een kind niet door twee personen, die niet met elkaar gehuwd zijn, worden geadopteerd. Een wettiging door adoptie is oak niet mogelijk na een vroegere wettiging of adoptie (art. 368, § 3 B.W.) tenzij na overlijden van de adoptant(en) of herroeping van de adoptie (6). 27. Toestemming van echtgenoot.- Teneinde spanningen in het gezin te vermijden bij het binnenbrengen van een (aldan niet) vreemd kind, is de toestemming van de niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot tot de adoptie noodzakelijk (art. 347 B.W.). Deze toestemming kan ofwel in de adoptieakte zelf, ofwel bij een aparte (voor notaris of vrederechter verleden) akte worden gegeven v66r de homologatie (art. 349, derde lid B.W.). De verschijning van beide echtgenoten

(I) Zie hiervoor, nr. 28, biz. 366. (2) Om echter een voor het kind wenselijke oudervorming te realiseren, heeft de wetgever de reeds besproken faciliteiten i.v.m. de leeftijd bij adoptie door gehuwden ingevoerd. (3) Een echtgenoot kan zich met aile faciliteiten later bij de adoptie door zijn partner aansluiten ; dit komt vrij vee! voor wanneer een der echtgenoten de vereiste leeftijd niet bereikt heeft (zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 126, biz. I2I-I22). (4) Artikel 227-I Ned. B.W. Een posthume adoptie na het overlijden van een hunner is mogelijk wanneer blijkt dat het voornemen tot adoptie slechts door het overlijden werd verijdeld (art. 227-3 Ned. B.W.), wat soms moeilijk bewezen kan worden. (5) Het mag niet gaan om de adoptie van eigen wettige of natuurlijke kinderen of kleinkinderen (art. 228-b Ned. B.W.); zij moeten het kind reeds twee jaar feitelijk verzorgd en opgevoed hebben, waarbij een hunner als voogd opgetreden is (art. 228-f Ned. B.W.). De adoptie is dus tot pleegouders in de eigenlijke zin beperkt. Uit al deze strenge voorwaarden blijkt duidelijk dat de adoptie in Nederland een jeugdbeschermingsinstituut is; hiertoe werden trouwens de Raden voor de kinderbescherming ingeschakeld en de Centrale adoptieraad opgericht (zie : PITLO, o.c., biz. 252). (6) Artikel 346, tweede en derde lid B.W. voor adoptie en artikel 368, § 3, I en 2 B.W. voor wettiging door adoptie.

bij de adoptieakte mag niet als stilzwijgende toestemming beschouwd worden (r). Tegen een weigering van de echtgenoot is geen verhaal mogelijk : zijn toestemming kan niet afgedwongen worden en de rechter mag zich niet in zijn plaats stellen (2). Bij verklaarde afwezigheid of de ,onmogelijkheid om zijn toestemming te doen kennen" is uitzonderlijk geen toestemming vereist. Deze begrippen zijn echter vrij vaag en kunnen in de praktijk tot moeilij,kheden aanleiding geven (3). Een wetsvoorstel tot interpretatie van het begrip afwezigheid in dit artikel 347 B.W. (en art. 348 B.W.) werd dan ook ingediend (4). 28. · Daar de wettiging door adoptie in principe alleen door gezamelijk optredende echtgenoten kan geschieden, lijkt de uitdrukkelijke toestemming van de andere partner (art. 368, § 4 B.W. refereert naar art. 347 B.W.) in principe overbodig (gezamelijk handelen impliceert wederzijdse toestemming), maar de verwijzing naar artikel 347 B.W. is wel zinvol in de hypothese van afwezigheid of onmogelijke wilsuiting van de andere partner : in deze uitzonderlijke gevallen zou een echtgenoot toch kunnen wettigen door adoptie (s). 29. Hoewel de ratio ervan minder klemmend is en het geval zich in de praktijk minder zal voordoen, moet ook de echtgenoot van de geadopteerde ·in- de -adoptie-toestemmen-volgens· dezelfde -regels die voor de echtgenoot van de adoptant gelden: artikel 347 B.W. maakt ten onrechte hierbij gene onderscheid (6). 30. Aanwezigheid van kinderen. - Een grote innovatie van de wet van 21 april 1969 is wel de volledige afschaffing van de voorwaarde van

(1) Jeugdrb. Brugge, 25 april 1968, Doc. ]eugdbesch., l-90; Rev. dr. jam., 1970, 53, met noot J. CANIVET (toestemming na adoptieakte). (z) Dit mag hij wei bij weigering door de ouder(s) of de familieraad; - vgl. : artikel 353 B.W. (3) Een constante rechtspraak en -leer begrijpt hieronder ,une non-presence persistante et invincible, alienation mentale" ·(CANIVET, o.c., nr. 17, biz. 203). Of hiermee de kous afgedaan is, valt te betwijfelen : een wettelijke definitie had de onzekerheid kunnen beeindigen (zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. II?, blz. III-II3). (4) Wetsvoorstel De Riemaecker-Legot houdende de draagwijdte te geven aan het begrip afwezigheid in de wet van 21 maart 1969 betreffende de adoptie, Parlem. Besch., Kamer, 1969-70, nr. 619/1. Op 6 mei 1970 werd het verslag in de Kamercommissie voor justitie goedgekeurd, waarna het op 21 mei 1970 door de Kamer en op 26 november 1970 door de Senaat werd goedgekeurd. De voorgestelde artikelen 347 en 348, § I, eerste lid B.W. voegen nag een derde reden toe waarbij geen toestemming vereist is, nl. indien de echtgenoot geen gekende woonst heeft, d.w.z. bij feitelijke afwezigheid. (5) CANIVET, o.c., nr. 16, blz. ZOZ. (6) Zie hiervoor : VAN MALDEREN, o.c., nr. 159, blz. IJ8-I39·

kinderloosheid (r) die reeds in 1958 enigszins werd afgezwakt (2). Deze nieuwe regeling die zowel voor de adoptie als de wettiging door adoptie geldt, is zeer gunstig daar ze de opneming van een kind in een volledig gezin- d.w.z. met andere kinderen- mogelijk maakt. Dat deze idee vrijwel algemeen gangbaar is, blijkt uit de zeer korte parlementaire bespreking ervan (3). Hierdoor leunt ons recht aan bij het Nederlandse (4), maar wijkt af van het Franse waar de aanwezigheid van wettige afstammelingen nag steeds een beletsel is (s). 31. Belangenafweging. -De bescherming van de wettige familie, die in de Code Napoleon door strenge wetsbepalingen verzekerd was, wordt nu aan de rechtbanken overgelaten die moeten apprecieren of hun wettige belangen geeerbiedigd werden (6). Dat hierbij vrij harde adoptierechtsplegingen zullen ontstaan is evident (7). Bij de beoordeling van deze belangen apprecieert de rechtbank zowel de affectieve als de materiele banden die tussen de adoptant en zijn kinderen bestaan. De Brusselse jeugdrechtbank homologeerde een adoptie van de kinderen van de tweede echtgenote van een man wiens eerste huwelijk - waaruit twee kinderen geboren waren door echtscheiding ontbonden was. Zij stelde vast dat ,l'adoptant s' acquitte de ses obligations alimentaires a 1' egard de ses enfants" (1) De kinderloosheid moest bestaan op het ogenblik van de adoptieakte; de rechtspraak was echter verdeeld over de toepassing van het adagium infans conceptus ... dat bij ons- in tegenstelling tot het Nederlands recht bv. (art. 2, Boek I Ned. B.W.)niet als algemene regel aanvaard wordt. V66r de toepassing: Rb. Charleroi, 27 juli 1954, ]. T., 1955, 64 (uitstel van homologatie bij zwangerschap van de adoptante);- Rb. Charleroi, r8 november 1954, ]. T., 1955, 63 (geen homologatie als verwekt kind levensvatbaar geboren wordt); - Brussel, 6 april 1955, ]. T., 1955, 513 (kind moet levensvatbaar zijn, verwekt v66r de adoptieakte en geboren v66r de homologatie); - Rb. Charleroi, 4 februari 1956, ]. T., 1957, 374; - anders : Brussel, I I september 1954, ]. T., 1955, 6, met noot (geen uitstel van homologatie); - Rb. Marche, 23 oktober 1954, ]. T., 1955, 64 (met advies O.M.); - Brussel, 5 maart 1956, Pas., 1957, II, 102. (2) Ten voordele van de adoptie van een erkend natuurlijk kind (oud art. 344, eerste lid, 3° B.W.) en bij gezamenlijke adoptie van het kind van een der echtgenoten (oud art. 344, tweede lid B.W.). (3) Advies van de Commissie voor huisvesting en het gezin, Bijlage I bij het verslag Hambye, o.c., biz. 68-69. (4) Hier is de aanwezigheid van kinderen nooit een bezwaar geweest, maar de adoptie van het eigen wettig of natuurlijk kind of kleinkind is er verboden (art. 228-b Ned. B.W.). In Belgie kan een kleinkind wei geadopteerd worden (Brussel (Jeugdk.), 28 mei 1970, Rev. dr. Jam., 1970, 61). (5) Behoudens presidentiele dispensatie (art. 345-r en 361 C.c.). De aanwezigheid van geadopteerde kinderen of de geboorte van een wettig kind na opname in het adoptief gezin vormen geen beletsel (art. 345-r, tweede lid C.c.). (6) Artikel 350, § 3, vijfde lid B.W. (art. 353, § 3, vijfde lid B.W. bij betwiste adoptie en artikel 369, eerste lid B.W. bij wettiging door adoptie). De efficientie van deze controle wordt door sommige auteurs wei wat in twijfel getrokken (vgl. : DALCQDEPOORTER,j.,L'adoption(Loi du21 mars 1969), Rev.prat. not., 1969, 160;- vgl. : WALLEMACQ, o.c., nr. 74, biz. 402). (7) VAN MALDEREN, o.c., nr. 104, biz. 103-105. Deze auteur is terecht de mening toegedaan dat de homologatierechter moet !etten op de belangen van de natuurlijke kinderen van de adoptant, die in de procedure niet moeten gehoord worden.

en dat ,les liens filiaux et affectifs envers ces enfants se sont, depuis longtemps, relaches, 1' adoption envisagee restera cependant sans influence sur cet etat de fait regrettable", terwijl de adoptie , tend avant tout a conferer aux enfants un statut legal plus homogene, destine a mesurer leur integration officielle dans le menage regulier que leur mere, l'adoptante ci-devant, forme avec l'adoptant ... " (I), 32. Toestemmingen.- Wegens de belangrijke gevolgen die de adoptie met zich meebrengt - vooral in het geval van de wettiging door adoptie die een definitieve breuk met de natuurlijke familie veroorzaakt - is de toestemming van alle partijen vereist. Deze zijn voor wettiging door adoptie en adoptie dezelfde (art. 368, § 4 B.W., wettiging door adoptie, en 347-348 B.W., adoptie). Allereerst van de adoptant(en) zelf waarvan de wilsuiting tot op het ogenblik van de homologatie moet bestaan (2) en van diens niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot (3). Een volledig uit de ouderlijke macht ontzette persoon kan niet adopteren of wettigen (4). 33· Persoonlijke toestemming van de geadopteerde. - Vervolgens is de toestemming van de geadopteerde vereist, die in de traditionele optiek van adoptie als contract als tegenpartij optreedt. De wet van 22 maart I940, die adoptie van- principieel handelingsonbekwame - minderjarigen toeliet, voorzag dan oak slechts een persoonlijke toestemming van de geadopteerde vanaf de leeftijd van 16 jaar (5). De nieuwe wet heeft deze leeftijd tot IS jaar verlaagd (art. 348, § 3 B.W.) en in overeenstemming gebracht met de leeftijd voor ontvoogding (art. 477 B.W.). De wetgever ging hierbij uit van de idee dat een minderjarige op die leeftijd reeds voldoende onderscheidingsvermogen heeft om - zij het met bijkomende toestemming van de ouders- over zijn persoon te beschikken. Deze toestemming kan eventueel bij bijzondere authentieke volmacht gegeven worden. Zij is essentieel voor de adoptie en kan niet afgedwongen worden (6). Deze belangrijke uitzondering op de onbekwaamheid van de niet-

(I) Jeugdrb. Brussel, I6 oktober I969, J. T., I970, so, met noot;- vgl: Rb. Doornik, 27 juni I969, ibidem. (2) Zie Jeugdrb. Verviers, I8 november I969 (hager geciteerd), waarbij in noot de vroegere tegengestelde opvatting van rechtspraak en -leer wordt aangehaald. De adoptanten moeten oak handelingsbekwaam zijn daar adoptie een hoogstpersoonlijke handeling is waarbij geen vertegenwoordiging mogelijk is. Voor meer bijzonderheden hieromtrent, zie : CANIVET, o.c., nr. 13-14, blz. 201. (3) Vgl. nr. 27, blz. 365. (4) Jeugdrb. Brussel, 4 december I969, Rev. dr. Jam., I970, 59· (5) Artikel 354 B.W. Zie bv. : Rb. Brussel, 30 november 1956, Pas., I958, III, 28. (6) De minderjarige beslist soeverein over zijn adoptie (VAN MALDEREN, o.c., nr. I 7 I, blz. I 47). Bij de erkenning van een adoptie van een Belgisch kind in het buitenland moet deze voorwaarde eveneens vervuld zijn (verslag Hambye, o.c., blz. 23 en Min. Omzendbrief 16 juni I969, Staatsbl., 4 juli I969, 6635).

ontvoogde minderjarige zal oak bij de homologatieprocedure een rol spelen. In Nederland waar de adoptie een instellingen geen contract is - moet de minderjarige nooit toestemmen. Indien hij de leeftijd van 14 jaar bereikt heeft, client hij echter gehoord te worden (r). 34· Toestemming van de ouders. - Zolang de geadopteerde echter nag minderjai:-ig is (2) of onbekwaam verklaard (3), is bovendien de toestemming van zijn wettelijke vertegenwoordigers vereist. De wettekst van artikel 348 B.W. maakt geen onderscheid tussen minderjarige of meerderjarige onbekwaamverklaarden; de wetgever heeft echter slechts oog gehad voor de meerderjarigen. De rechtsleer en rechtspraak aanvaarden echter dat oak minderjarigen kunnen onbekwaam verklaard worden en een gelijke behandeling van beide categorieen dringt zich dus op (4). 35· Artikel 348 B.W. maakt evenmin een onderscheid naargelang de minderjarige al dan niet ontvoogd werd en desgevallend hoe die ontvoogding tot stand komt. Terecht merkt Van Malderen op dat alleen in het geval van vrijwillige ontvoogding de toestemming van de ouders vereist is. De ontvoogding tengevolge van het huwelijk is immers verplicht en onherroepelijk : de ouderlijke macht gaat hierdoor definitief verloren (5). Wei moet er een onderscheid gemaakt worden tussen een eerste · en eventuele tweede wettiging door adoptie of adoptie. 36. De totstandkoming van de regels met betrekking tot de toestemming bij een eerste adoptie (art. 348, § I B.W.) geschiedde vrij moeilijk. Het oorspronkelijk antwerp, zoals door de Kamer goedgekeurd, handhaafde min of meer de vroegere regels die wel beter gesystematiseerd werden (6) en aan een strenge controle van de rechtbank onderworpen. In de Senaatscommissie werd een tijd lang geopteerd voor de toepassing van de regels die voor toestemming bij huwelijk gelden (art. 148 B.W.). Wegens de niet volledig op-

(1) Artikei 227-4 Ned. B.W. (2) Bij adoptie van meerderjarigen moeten de ouders weliswaar verplicht gehoord worden, maar hun advies is niet bindend (Rb. Doornik, 13 oktober 1969, ].T., 1970, so). (3) Adoptie en wettiging door adoptie van onbekwaamverkiaarden zijn eveneens beiangrijke innovaties van de nieuwe wet; artikei 346 oud B.W. handeide aileen over minderjarigen. (4) Zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 162 e.v., biz. 140 e.v. (5) VAN MALDEREN, o.c., nr. 175, biz. 148-150. (6) Onderscheid naargeiang het statuut van het kind. Voor het wettig kind bieef oud artikei 346 B.W. behouden; na echtscheiding of scheiding van tafei en bed werd de toestemming van beide ouders vereist (vroeger aileen van diegene die het hoederecht had). Toestemming voor een natuurlijk kind door de erkennende ouder(s); bij adoptie van een eigen natuurlijk kind is geen verdere toestemming vereist. De C.O.O. mag geen toestemming geven voor de adoptie van de haar toevertrouwde kinderen (verslag De Riemaecker, o.c., biz. 19 e.v.).

gaande analogie tussen de heide instituten en de proceduremoeilijkheden die hieruit volgden, werd deze idee opgegeven en keerde men tot het Kamerontwerp terug (r) .. De nieuwe wet voorziet een gelijke hehandeling voor wettige en natuurlijke kinderen en wil hiermee talrijke controverses heslechten. Zij onderscheidt drie hypotheses naargelang de afstamming vaststaat ten opzichte van geen ouder, van een ouder of van heiden. 37· Indien de afstamming juridisch vaststaat ten opzichte van heide ouders (wettig of door heiden erkend natuurlijk kind) is de toestemming van heiden noodzakelijk, ongeacht wie van hen het hoederecht heeft. Het oude artikel 346 B.W. hepaalde dat alleen de ouder met hoederecht moest toestemmen; de andere kon gehoord worden (art. 355, derde lid B.W.). Een vrij hevige controverse ontstond over de interpretatie van het hegrip hoederecht (2). Allereerst werd de toepassing van dit artikel op de echtscheiding hij onderlinge overeenstemming hetwist (3). Vervolgens werd steeds de toestemming vereist van heide ouders indien de hoede van het kind aan een derde was toevertrouwd (4). Indien de ouder met hoederecht zelf wilde adopteren was er helangenconflict en moest niet de andere echtgenoot, maar de familieraad toestemmen (5). Bij overlijden, afwezigverklaring (6) of onmogelijkheid om de wil te uiten · (7') -is-de- teestemming. van de andere ouder voldoende.

(1) Verslag Hambye, o.c., blz. 20-21. (2) Zie hiervoor : CANIVET, o.c., nr. 41, blz. 210-2II met noot. (3) Geen toepassing : Rb. Verviers, 28 januari 1957, R.C.].B., 1960, 191, met noot. Deze opvatting werd terecht verworpen (Rb. Brussel, 22 december 1961, Ann. not. enreg., 1962, 143). Een goed gemotiveerd vonnis van de jeugdrechtbank te Bergen (II juni 1967, Doc. ]eugdbesch., l-45) besliste dater in principe geen onderscheid diende gemaakt tussen het hoederecht ria echtscheiding op grond van bepaalde feiten of bij onderlinge toestemming. Het komt er niet op aan of dit hoederecht volgt uit de wet (art. 302 B.W.) of uit een overeenkomst op grond van artikel 280 B.W. De rechter schorste zijn beslissing tot homologatie echter tot het kind de leeftijd van 14 jaar zou bereiken en aldus een redelijk persoonlijk advies kon geven. Hierop gingen de adoptanten in beroep en het hof te Brussel (Jeugdkamer, 9 november 1967, Doc. ]eugdbesch., l-46) bevestigde deze interpretatie. De eindbeslissing - weigering van homologatie - lijkt mij echter niet gerechtvaardigd. (4) Bv. : Rb. Brussel, 31 mei 1957, Ann. not. enreg., 1957, 322 (met advies O.M. en noot). (5) Rb. Charleroi, 21 maart 1959, ]. T., 1959, 288; - Brussel, 8 november 1963, Rev. adm., 1966, 68. (6) Zie hiervoor het wetsvoorstel De Riemaecker, hoger geciteerd. Het vroegere artikel 346 B.W. sprak over afwezigheid. (7) Voor de interpretatie van dit begrip, zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 191-I92, blz. r6r-r65 en nr. 27, biz. 366. Sommige vroegere rechtspraak beschouwde ook een vermeend belangenconflict in hoofde van een ouder die tevens adoptant was als een onmogelijkheid om zijn wil te uiten. Deze rechtspraak werd echter terecht verworpen door het nieuwe artikel 348, § 2, tweede lid B.W.

370

38. lndien de afstamming slechts t.o.v. een ouder vaststaat moet deze aileen toestemmen. Dit is bv. het geval bij een door een ouder erkend natuurlijk kind (I), een ontkend overspelig kind (2), of een kind waarvan een ouder volledig uit de ouderlijke macht ontzet is. 39· Een kind dat geen (juridische) ouders heeft (3) of waarvan dezen overleden zijn, afwezig verklaard of in de onmogelijkheid hun wil te uiten (4) behoeft de toestemming van de familieraad. In het vroegere systeem moest de C.O.O. toestemming geven voor de kinderen die haar wettelijk toevertrouwd waren; ook hier is voortaan de toestemming van de familieraad vereist (5). 40. Het recht van de ouders inzake toestemming tot de adoptie is in principe soeverein (6) maar-:- zoals bij huwelijk - niet discretionair. Een eerste beperking wordt opgelegd door artikel 348, § I, vierde lid (en 368, § 4 voor wettiging door adoptie) volgens hetwelk de toestemming slechts na de geboorte van het kind kan gegeven worden (7), teneinde al te grate druk op zwangere (ongehuwde) moeders te vermijden.

(I) De vroegere rechtspraak eiste bij adoptie door de erkennende ouder de toestemming van de familieraad (Jeugdrb. Neufchateau, I8 september I968, Doc. ]eugdbesch., I-II7). (2) Onder de vroegere wet werd deze oplossing eveneens aanvaard : Rb. Brussel (9e K.), 7 juli I967, ].T., I968, 332, met noot. Een recente toepassing: Jeugdrb. Brussel (3e K.), I8 december I969, R. W., I969-70, uo8; Rev. dr. Jam., I87o, 65. (3) Deze regeling gold ook volgens het oude artikel 346 B.W. Voor de adoptie van een niet-erkend natuurlijk kind, zie bv. ; Luik (Jeugdk.), 25 november I968, fur. Liege, I968-69, 281. Anderen waren de mening toegedaan dat de toestemming door de voogd moest gegeven worden (verslag De Riemaecker, o.c., biz. 22). (4) Bv. na volledige ontzetting uit de ouderlijke macht (art. 33 W. 8 april I965) moeten deze ouders toch nog gehoord worden (Jeugdrb. Brussel, 23 oktober I969, ]. T., I970, 49, met noot; - Jeugdrb., Luik, 8 december I969, Rev. dr. Jam., I970, 70). De toestemming van de provoogd is uitdrukkelijk uitgesloten (artikel 5, A, 2 der wijzigingsbepalingen van de wet wijzigt artikel 35 W. 8 april I965 in deze zin). De vroegere rechtspraak en -leer paste ook hier het belangenconflict bij adoptie toe (voor kritiek, zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. I76, biz. I50-I5I en nr. I87-I88, biz. I58-I6o). (5) Artikel 78 organieke wet van Io maart I925 op de C.O.O. Toepassingen : Brussel (2e K.), 8 maart I967, Rev. prat. not., I967, 278, met noot F.L.; - Jeugdrb. Brussel (2e K.), 20 maart I968, ]. T., I968, 259; Doc. ]eugdbesch., l-72 (toepassing van art. 76 W. Io maart I925);- zie ook: verslag Hambye, o.c., biz. 2I. Op een vraag van de heer Verhenne (10 februari I970) bevestigde de Minister van justitie de nieuwe zienswijze, zoals ze ook in de Min. Omzendbrief van IS juni I969 werd neergelegd (Vragen en Antwoorden, Kamer, I969-70, 24 februari I970, biz. 772-773). Voor de huidige rol van de C.O.O., zie: De adoptie van de aan de C.O.O. toevertrouwde kinderen, De gemeente, I970, 493-500. (6) Voor nuancering, zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. I8I-r86, biz. 154-157· (7) De regel inJans conceptus ... die wei een rol speelt bij de erkenning van een natuurlijk kind v66r diens geboorte, werd hier terzijde gelaten in het belang van de natuurlijke moeder.

37I

41. Betwiste adoptie. - Een tweede - belangrijker - beperking is de gerechtelijke controle, gesteund op het misbruikbeginsel (1). Deze regeling werd ingevoerd in navolging van het Franse systeem (2). Wanneer de rechtbank - in casu de jeugdrechtbank en uitzonderlijk de rechtbank van eerste aanleg bij adoptie van onbekwaamverklaarde meerderjarigen - oordeelt dat de toestemming onverantwoord werd geweigerd, mag zij de adoptie uitspreken. Zij substitueert alzo haar toestemming aan die van de ouders. 42. Een onderscheid client gemaakt naargelang de weigering van de ouders of van de familieraad uitgaat. Voor deze laatste is een onverantwoorde weigering voldoende d.w.z. een miskenning van het belang van het kind. Slechts dan kan over een weigering van beide ouders of van de ouder aan wie het hoederecht werd toevertrouwd (3) worden heengestapt, indien ,deze die weigert toe te stemmen, zich niet om de te adopteren persoon heeft bekommerd of diens gezondheid, veiligheid of zedelijkheid in gevaar heeft gebracht" m.a.w. omstandigheden die een ontzetting uit de ouderlijke macht kunnen verantwoorden (4). Deze bepalingen dienen eng gei:nterpreteerd te worden maar het is voldoende dat een ervan werd vervuld en aan de ouder kan verweten worden.

43· Tweede adoptie of wettiging door adoptie.- Dezelfde regels gelden mutatis mutandis ook voor een tweede adoptie of wettiging door adoptie : de oorspronkelijke ouders of familieraad moeten - indien (I) Vgl. : artikel I6obis B.W. inzake toestemming tot het huwelijk van minderingevoegd bij artikel 13, 2° W. 8 april I965. De Nederlandse tekst van artikel 353, § r, eerste lid spreekt over onverantwoorde weigering, de Franse over refus abusif, term die ook in artikel r6obis B.W. wordt gebruikt met als Nederlands equivalent misbruik. Omwille van de coherentie in het B.W. ware het wenselijker indien ook de Nederlandstalige tekst de termen van artikel I6obis had gevolgd. Toch client opgemerkt dat de voorwaarden voor toepassing van artikel 353 op de weigerende ouders strenger zijn dan die van artikel I6obis B.W. en dat het O.M. bij adoptie niet ambtshalve kan optreden. (2) lngevoerd bij Ord. 23 december I958 en laatst gewijzigd bij W. nr. 66-500 van I I juli I966, thans artikel 348-6 C. c. (3) De discriminatie tussen de ouders met of zonder hoederecht, die in artikel 348 B.W. zorgvuldig werd geweerd, komt hier weer naar voren. In het Kamerontwerp werd - logisch aan artikel 348 B.W. - dit onderscheid niet gemaakt, wat unaniem door de Commissie voor huisvesting en het gezin werd goedgekeurd. Tijdens de bespreking in de Senaat echter diende de heer Rolin een amendement in waarbij dit verschil wei gemaakt werd, terwijl de heer Vermeylen de volledige schrapping van artikel 353, § I, tweede lid (d.w.z. strengere voorwaarden voor toepassing van dit artikel op de weigerende ouders) beoogde, teneinde een grotere appreciatiebevoegdheid aan de rechtbanken te geven. Na lange discussie werd het amendement Rolin aanvaard en als definitieve versie opgenomen (Parlem. Hand., Senaat, 1967-68, biz. 173-175). Wat juist door hoederecht client verstaan is niet steeds duidelijk (zie nr. 37~ biz. 370 en CANIVET, o.c., nr. 41, biz. 21 r). Volgens VAN MALDEREN (o.c., nr. 200, biz. r69-I7I) is het recht van bewaking aileen op wettige kinderen toepasselijk en moet het bovendien uit een gerechtelijke beslissing blijken, niet uit een overeenkomst tussen partijen (nr. 208-212, biz. I76-I78); deze laatste visie lijkt mij te streng. (4) Vgl. : artikel 32, 2° W. 8 april I965. Deze bepaling toont nogmaals aan hoe sterk de adoptiewet aansluit bij de jeugdbescherming (zie verslag Hambye, o.c., biz. 28). Toepassing : Jeugdrb. Bergen, 26 januari 1970, Rev. dr. Jam., 1970, 63. jari~en,

372

mogelijk - toestemmen ondanks het feit dat de ouderlijke macht naar de adoptanten is overgegaan. Na een betwiste adoptie is de toestemming van de oorspronkelijke familie echter niet meer vereist (I) en is de adoptieve familieraad tot de toestemming bevoegd. 44· Om het toestemmingsprobleem af te ronden client nogmaals opgemerkt dat een persoon verschillende toestemmingen mag geven, oak al is hij tevens adoptant (2). De niet-naleving van de toestemmingsvereisten heeft absolute nietigheid van de adoptieakte tot gevolg (3). 45· Nederland.- In de meeste Ianden waar adoptie van minderjarigen voorkomt, is de toestemming van de ouders vereist. In Nederland is dit aan vrij strenge voorwaarden onderworpen (4). 46. Frankrijk. -In Frankrijk is de toestemmingsregeling, die van dezelfde principes als bij ons uitgaat, veel meer uitgewerkt teneinde de belangen van alle partijen beter te behartigen (5) - dit vooral naar aanleiding van de zaak Novack. Allereerst kan bij wettiging door adoptie aileen toestemming gegeven worden voor een kind, jonger dan 15 jaar dat reeds gedurende minimum 6 maand in het adoptief gezin werd opgenomen (6); bij gewone adoptie is toestemming tot de meerderjarigheid vereist. De wet (7) omlijnt drie verschillende categorieen kinderen waarvoor telkens een andere toestemmingswijze werd voorzien : nl. de kinderen waarvan hun ouders toestemden, de zgn. Pupilles de l' Etat, en de kinderen die in welomlijnde voorwaarden door de rechtbank als verlaten werden beschouwd.

(1) Artikei 348, § 2 en 368, § 4 B.W. Voor overgangsbepaiingen, zie : CANIVET, o.c., nr. 43bis en ter, biz. 213. · (2) Artikei 348, § 2, tweede lid B.W. Bv. bij gemeenschappelijke adoptie van het erkend natuurlijk kind van een van hen : toestemming ais ouder, ais echtgenoot en ais adoptant. (3) Jeugdrb. Brussel (3e K.), 18 december 1969, hager geciteerd. (4) De ouders van het kind moeten ermee in familierechteiijke betrekking staan (art. 228-d Ned. B.W.), zij moeten meerderjarig zijn (art. 228-e Ned. B.W.) en daarenboven uitdrukkelijk ter zitting het adoptieverzoek tegenspreken (H.R., 6 juni 1958, N.j., 1958, 375). Er kan siechts over een weigering der ouders worden heengestapt bij een tweede adoptieverzoek door dezelfde adoptanten 2 jaar na de eerste weigering (art. 228-d, zin 2 Ned. B.W.). Een ontzetting uit de ouderlijke macht brengt geen vervai van het recht tot toestemmen met zich. (5) Artikei 348-350 C.c. In artikei 348, tweede lid wordt uitdrukkelijk bepaaid dat ontzetting uit de ouderlijke macht het vervai van het toestemmingsrecht meebrengt : de gevoigen van een volledige, resp. een gedeeitelijke ontzetting uit de ouderlijke macht worden bepaaid in de nieuwe artikelen 379 en 379-1 C.c. (Wet nr. 70-459 van 4 juni 1970, ].0., 5 juni 1970, biz. 5227). Het toestemmingsrecht tot een adoptie kan echter nooit gedeiegeerd worden (nieuw art. 377-3 C.c.). Niet aileen de notaris of vrederechter is tot opname van de nodige toestemming bevoegd, maar ook de jeugdbeschermingsdiensten. De betwiste adoptie is van Franse oorsprong. (6) Artikei 345 C.c. (7) Artikel 347 C.c.

373

Om de zekerheid van de toekomstige adoptanten te vnJwaren wordt bepaald dat de ouders hun toestemming kunnen intrekken gedurende een periode van drie maand (I) of, zelfs nadien, indien het kind nog niet officieel voor de adoptie geplaatst werd (2). Een blanco-toestemming d.w.z. toestemming zonder de adoptanten te kennen- is in bepaalde omstandigheden mogelijk (3). In principe is de toestemming voor de adoptie van kinderen beneden de leeftijd van twee jaar niet geoorloofd, tenzij het kind effectief aan een jeugdbeschermingsinstantie of een erkend adoptiewerk werd toevertrouwd (4). Voor de tweede categorie, de zgn. Pupilles de l'Etat (5), waarvan de ouders niet tot de adoptie hebben toegestemd, wordt de toestemming verleend door hun familieraad (6). Om tot de derde categorie te behoren moet het kind door de rechtbank van eerste aanleg verlaten worden verklaard. Hiertoe is het voldoende dat het door een particulier of een instelling werd opgenomen en dat zijn ouders het gedurende meer dan een jaar duidelijk verwaarloosd hebben (7). §

2.

Vormen

...... 47, ZoaJs J:>ij _de t()tstandkoming van de adoptiewetgeving in de Code Napoleon werd er -i.n-de pai-lementa1ie -bespreKingeri. vrij veel aandacht aan de vormen besteed (8). Traditioneel komt de adoptie tot stand door een contract (voor de vrederechter en sinds 1940 ook voor de notaris) dat nadien door de rechtbank wordt gehomo-

(I) Artikel 348-3, tweede lid : dit gebeurt door een aangetekend schrijven aan de persoon of de instelling die de toestemming ontving of door effectieve teruggave van het kind aan de ouders. (2) Artikel 35I en 352 C.c. In de laatste hypothese beslist de rechtbank over eventuele geschillen tussen de ouders en de persoon aan wie het kind was toevertrouwd (art. 348-2, derde lid C.c.). De teruggave van het kind vernietigt de gegeven toestemming. (3) Artikel 348-4 C.c. (4) Artikel 348-5 C.c. Dit verbod geldt niet voor adoptie tussen bloed- en aanverwanten tot en met de zesde graad. (5) Oorlogswezen en gelijkgestelden (vgl. : artikel 46I-464 Code des pensions d'invalidite et des victimes de Ia guerre). (6) Artikel 349 C.c. (7) Artikel 350 C.c. Deze gerechtelijke verklaring kan door een familielid tegengehouden worden, indien deze zelf het kind wil opnemen. Een dergelijke verklaring is eveneens mogelijk voor een overspelig kind a matre waarvan de vaderlijke afstamming niet vaststaat. Bij verklaring van verlating draagt de rechtbank de ouderlijke macht op een andere persoon of instelling over. De regeling van de verklaring van verlating werd door de wet van I maart I963 ingevoerd, maar door de wet van I I juli I966 verfijnd. De procedure werd door het Decreet nr. 66-903 (2 december I966), artikel I-5 vastgesteld. (8) Zonder dat echter de adoptie als dusdanig in het gedrang kwam, wat in I8ox wei het geval was !

374

logeerd (1). Deze contractuele opvatting is in sommige ons omrin.gende landen reeds sinds geruime tijd verlaten (z). Misschien had de Belgische wetgever er beter aan gedaan dit buitenlandse voorbeeld te volgen - vooral omdat de nieuwe procedure van gerechtelijke uitspraak van adoptie of wettiging door adoptie werd ingevoerd (3). In de Senaatscommissie werd voorgesteld beide vormen te versmelten - en dus steeds een gerechtelijke uitspraak te vereisen - maar dit werd omwille van de traditie verworpen (4). 48. De procedure is voor wettiging door adoptie en adoptie identiek (s) met een uitzondering, nl. dat de partijen, mits de nodige toestemming, tot op het ogenblik van het homologatievonnis (of arrest) een omzetting van de wettiging door adoptie in adoptie kunnen aanvragen (art. 369, tweede lid B.W.). Het omgekeerde is niet mogelijk (6). 49· Adoptieakte. - De eerste fase van de wettiging door adoptie of de adoptie is het opstellen van een adoptieakte ten overstaan van de vrederechter van de woonplaats van de adoptant( en) of van een notaris (7). Hiervoor moeten de partijen persoonlijk verschijnen of door lasthebber bij authentieke en bijzondere volmacht. De aan(1) Het contract is essentieel; bij afwezigheid ervan is het verzoek tot homologatie niet ontvankelijk (Rb. Charleroi, 5 april 1957, ]. T., 1958, 61, met noot). (2) In deze Ianden komt de adoptie op verzoek, door rechterlijke uitspraak tot stand. Bv. Groot-Brittannie vanaf de invoering van de adoptie in 1926 (voor een kort overzicht, zie : P1RET, M., L' adoption en France et en Angleterre, Rev. de droit internat. et de droit camp., 1969, biz. 96-97) en in Nederland sinds de invoering van de adoptie door de wet van 26 januari 1956 (zie art. 227-1 Ned. B.W.). In dat land werd de contractuele opvatting zowel om theoretische als om praktische redenen verworpen (P1TLo, o.c., biz. 248-249). V66r de Ord. 23 december 1958, bleef in Frankrijk het contractueel systeem gelden (met uitzondering van de door de Decreet-wet van 29 juli 1939 ingevoerde legitimation adoptive die door een vonnis tot stand kwam). Door deze ordonnantie kwamen beide adoptievormen voortaan door gerechtelijke uitspraak tot stand. Toch bleven er nog onduidelijkheden i.v.m. het juridisch karakter van het adoptievonnis (CARBONNIER, o.c., nr. 102, biz. 303injine en 304). De wet van I I juli 1966 heeft het probleem de6nitief beslecht : de adoptie (zowel de adoption pleniere als de adoption simple) wordt op verzoek van de adoptant door de rechtbank uitgesproken (art. 353 C.c.). In Duitsland heeft de contractuele opvatting vrij lang stand gehouden (§ 1741 BGB); er gi.ngen echter ook daar stemmen op om dit te wijzigen (ENGLER, o.c., nr. 46, biz. 428). De nieuwe wet op de onwettige kinderen (Nichtehelichengesetz, BGB I, 1969, I, 1243) die op r juli 1970 van kracht werd, heeft hiermee rekening gehouden. Voor een meer gedetailleerd overzicht van de verschillende mogelijke adoptievormen, zie : V1SMARD, o.c., biz. 40-41. (3) Artikel 353 B.W. bij betwiste adoptie. (4) ,.II s'agit d'un acte familial realise avec le concours du juge de paix ou d'un notaire; supprimer leur intervention et permettre aux interesses de s' adresser directement au tribunal serait rompre brusquement avec une tradition qui repond au sentiment general" (verslag Hambye, o.c., biz. 23). (5) Artikel 369 B.W. (wettiging door adoptie) verwijst uitdrukkelijk naar artikel 349-3 56 (adoptie). (6) Zie hiervoor : VAN MALDEREN, o.c., nr. 491, biz. 328-329. (7) Artikel 349, eerste lid B.W. Bij adoptie tussen Belgen in het buitenland zijn de Belgische diplomatieke of consulaire agenten aldaar eveneens bevoegd volgens artikel 5 W, 10 juJi 1931,

375

wezigheid van de geadopteerde is vereist, indien deze de leeftijd van IS jaar heeft bereikt : dat is logisch daar hij op deze leeftijd eveneens persoonlijk moet toestemmen (I). so. Vertegenwoordiging.- Een geadopteerde jonger dan IS jaar of een onbekwaamverklaarde client bij de adoptieakte vertegenwoordigd te worden door die personen die tot de adoptie moeten toestemmen of - bij toestemming door de familieraad - door een speciaal daartoe aangewezen persoon (2). Deze regeling van artikel 349 B.W. wijkt dus af van de gewone vertegenwoordigingsregelen (3). Deze personen kunnen op hun beurt bij volmachthebber verschijnen. Niets belet dat de ouder die zijn kind zelf wil adopteren het bij de adoptie vertegenwoordigt. De ouder mag immers (volgens art. 348, § 2, tweede lid B.W.) tot de adoptie toestemmen en het vertegenwoordigingsrecht volgt het toestemmingsrecht. Het vroegere vermeende belangenconflict is hiermede definitief terzijde geschoven (4). s I. De aanwezigheid van derden die hun toestemming moeten geven (ouders, echtgenoot van adoptant of geadopteerde, familieraad) is niet verplicht maar gewenst, daar hun toestemming bij de adoptieakte zelf kan gegeven worden. Artikel 349, derde lid B.W. bepaalt immers dat deze toestemmingen ofwel in de adoptieakte zelf, ofwel bij middel van een afzonderlijke authentieke akte (vo9r vrederechter of notaris) moet gegeven worden (s). s2. Inhoud. - Teneinde een homologatie mogelijk te maken dienen alle relevante gegevens in de akte vermeld te worden, zoals volledige identiteit der partijen (leeftijd!), hun nationaliteit, de redenen waarom een persoon eventueel in de onmogelijkheid verkeerde zijn toestemming te geven, de authentieke volmachten enz. Anderzijds kan

(1) Artikel 348, § 3 B.W. Vroeger was deze leeftijd op 16 jaar gesteld (oud artikel 354 B.W.). (2) Artikel 349, tweede lid B.W. De familieraad is vrij in de keuze van deze persoon; meestal zal het de voogd zijn die hiertoe een speciale opdracht krijgt. (3) Zie hiervoor : VAN MALDEREN, o.c., nr. 217, biz. 18o-181. (4) Vgl. : verslag Hambye, o.c., biz. 22. Voorbeelden van vroegere rechtspraak : Brussel (Jeugdk.), 29 juni 1967, Doc. Jeugdbesch., I-24 (adoptie door de moeder met hoederecht); - Jeugdrb. Neufchateau, 13 maart 1968, Doc. Jeugdbesch., I-70; fur. Liege, 1968-69, 157 (bij adoptie door de voogd client de toeziende voogd op te treden). Voor heel deze materie, die een belangrijke a:fwijking is op het adagium nemo potest auctor esse in rem suam, zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 221-222, biz. 184-186. Hieruit blijkt nogmaals hoe moeilijk men contractuele regels op de adoptie kan toepassen. ( 5) In verband met de vraag of de toestemmingen van derden oak na de adoptieakte (bv. bij tijdelijke afwezigheid ... ) kan gegeven worden heeft de Senaatscommissie voor justitie een onderscheid gemaakt naargelang de geadopteerde ouder dan wei jonger dan 15 jaar of onbekaam is. In deze laatste hypothese moet de toestemming v66r de adoptieakte gegeven worden, in de eerste mag het oak nadien (verslag Hambye, o.c., biz. 24). Deze opvatting is echter betwistbaar, daar ze in strijd is met artikei 350, § 2 B.W. en tot grate rechtsonzekerheid kan ieiden. Ze wordt door Van Maideren bestreden (VAN MALDEREN, o.c., nr. 240, biz. 197-198).

- aileen in het geval van adoptie (I) - tussen partij en een overeen.:. komst gesloten worden in verband met de toekomstige naam van de geadopteerde (2) en diens voornamen (dit geldt zowel voor adoptie als wettiging door adoptie) (3). Het akteren van deze overeenkomsten in de adoptieakte is weliswaar niet verplicht - daar wijzigingen tqt op het ogenblik van de homologatie nog bij de gevatte rechtbank kunnen gevraagd worden - maar tach zeer nuttig om overbodige procedureverwikkelingen te vermijden. De vrederechter of notaris mag de gegrondheid van de adoptie niet onderzoeken, zonder echter tot passiviteit verplicht te zijn (4). 53· Weigering.- De wet is echter niet volledig daar ze geen duidelijke regeling treft voor het geval waarin de toestemming geweigerd wordt : moet er ook dan een adoptieakte worden opgesteld (5) en hoe client deze weigering vastgesteld (6)? 54· Homologatie.- De adoptieakte moet vervolgens worden gehomologeerd door de rechtbank (7); voor meerderjarigen (zelfs onbekwaamverklaard) is de rechtbank van eerste aanleg bevoegd, vqor minderjarigen de jeugdrechtbank (8). Voor de bevoegdheid van de jeugdrechtbank bij pluraliteit van geadopteerden, is het voldoende dat een ervan minderjarig is (9). Er bestaat betwisting over de bevoegdheid

(I) Tenzij bij omzetting van adoptie in wettiging door adoptie volgens artikel 4, § 3, vierde lid der overgangsbepalingen. (2) Nl. behoud van eigen naam gevolgd door deze van de adoptant of de adopterende man (art. 358, §I, tweede lid B.W.); vervanging van de naam van de eerste adoptant door deze van de nieuwe adoptant (bij tweede adoptie) in samengestelde naam (art. 358, § 2, tweede lid B.W.); naam van overleden echtgenpot bij adoptie door een weduwe (art. 358, § 4 B.W.). (3) Artikel 360 en artikel 370, § 2 B.W. (4) Zie hiervoor : VAN MALDEREN, o.c., nr. 229-233, biz. I9I-I93· (5) Artikel 353 B.W. vermeldt nergens bet bestaan van een akte; volgens artikel 353, § 4 client het bescbikkend gedeelte dit evenmin te bevatten (in tegenstelling met artikel350, § 4 B.W.). Oak in artikel355, eerste lid B.W. komt een zelfde idee naar voren. Anders, (misschien wat a! te notariele oplossing): WALLEMACQ, o.c., nr. 22, biz. 898. Deze opvatting werd verworpen in de Min. Omzendbrief, I6 juni I969, Staatsbl., 4 juli I969, 6637· (6) In principe is de vaststelling van deze weigering vrij : zij kan bv. volgen uit bet deliberatieverslag van de familieraad, een deurwaardersexploot (CANIVET, o.c., nr. 68, biz. 225) of een bewuste passiviteit van de ouder(s) (Jeugdrb. Bergen, 26 januari I970, Rev. dr. Jam., I970, 63). Wallemacq opteert voor een soort akte van eerbied (WALLEMACQ, o.c., nr. 23, biz. 898). · (7) Artikel 350 B.W. Deze bomologatie is geen grand- of babilitatievoorwaarde (Rb. Brussel, 20 maart I953. Rev. not. enreg., I957• 298), bet is slecbts een plecbtige vormvoorwaarde van intern recbt (Rb. Brussel, IO juli I954. Rev. not. enreg., I957, r68). Zij is echter essentieel. (8) De bevoegdheid van de jeugdrecbtbank werd door de wet van 8 april I965 ingevoerd (oud artikel 355 B.W. zoals gewijzigd bij artikel I8, I van de wet op de jeugdbescherming). Zie bv. : Rb. Brussel (9e K.), 2I april I967, Pas., I968, III, I9. (9) Artikel 350, § I B.W.

377

van de jeugdrechtbank, indien de geadopteerde tijdens de procedure meerderjarig wordt (r). De wettigingen door adoptie moeten steeds door de jeugdrechtbank worden goedgekeurd, daar alleen minderjarigen er het voorwerp van kunnen zijn (z). De praktijk wijst uit dat de meeste adopties door de jeugdrechtbanken worden gehomologeerd : de adoptie is en blijft een middel voor de verbetering van het lot van jonge kinderen. 55. De territoriale bevoegdheid wordt bepaald in functie van de verblijfplaats (3) van de adoptant (of een der adopterende echtgenoten), of indien deze geen Belgische verblijfplaats heeft, van de geadopteerde (of een ervan). De rechtbank te Brussel is bevoegd voor adopties waarbij geen der partijen een verblijfplaats in Belgie heeft, maar waarvan ten minste een de Belgische nationaliteit bezit (art. 350, § r, tweede lid B.W.). De Belgische rechtbanken zijn dus wel in vrij veel gevallen bevoegd : alleen een adoptie door vreemdelingen waarvan geen enkele een verblijfplaats in Belgie heeft kan hier niet gehomologeerd worden.

56. In tegenstelling tot de vroegere regeling waarbij de procedure aanhangig werd gemaakt door een eenvoudige terhandstelling van een uitgifte der adoptieakte aan de procureur des Konings, bepaalt artikel 350, § 2 B.W. dat de homologatie wordt aangevraagd door neerlegging van een verzoekschrift ter griffie van de bevoegde rechtbank (4). Dit verzoekschrift client vergezeld van de uitgi.fte van

(r) De jeugdrechtbank wordt onbevoegd indien de geadopteerde na het begin van de homoiogatieperiode meerderjarig wordt (Jeugdrb. Brugge, 5 september 1967, Doc. ]eugdbesch., l-38; Ann. not. enreg., 1970, r85). Deze rechtspraak wordt door CANIVET goedgekeurd (o.c., nr. 56, blz. 218) maar door VAN MALDEREN verworpen (o.c., nr. 244, A, biz. 201). (2) De bevoegdheid voor omzetting van adoptie in wettiging door adoptie (art. 4, § 3 overgangsbepaling) is niet uitdrukkeiijk geregeld. Ais de geadopteerde meerderjarig is blijven de rechtbanken van eerste aanieg bevoegd (CANIVET, o.c., nr. 56bis, biz. 218). Deze opvatting werd bevestigd door de rechtspraak (Rb. Brussei (9e K.), 19 december 1969, Ann. not. enreg., 1970, r86, met noot CANIVET, J., Competences respectives des tribunaux civils et de Ia jeunesse en matiere d' adoption et de legitimation par adoption (biz. r 88192). (3) Vroeger : de woonpiaats (oud art. 355, bv. : Rb. Brussel, 7 december 1956, Pas., 1958, III, 36). Voor interpretatie van verblijfplaats, zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 247248, biz. 202-203. (4) Artikel 350, § 2 B.W. Deze procedure werd verkozen in overeenstemming met de aigemene regels inzake procedure op verzoekschrift van het Ger. Wb. ; de artikelen 1025 e.v. Ger. Wb. zijn echter niet bindend daar artikel 350 B.W. exhaustief deze materie regelt (VAN MALDEREN, o.c., nr. 255, blz. 205-206). Dit kan zowel per post ais op een andere wijze geschieden (Min. Omzendbrief, 16 juni 1969, Staatsbl., 4 juli 1969, 6636).

alle nodige akten; facultatief kunnen nog andere gegevens erbij gevoegd worden (I). 57· Partijen. - Het initiatief tot de homologatie- dat aan geen termijn gebonden is - kan zowel van de adoptant (of beide adopterende echtgenoten) als van de geadopteerde (of een ervan) uitgaan (art. 350, § 2, tweede lid B.W.), indien deze I5 jaar en niet onbekwaamverklaard is. Een minderjarige, jonger dan I 5 jaar of onbekwaamverklaarde moet vertegenwoordigd worden, hetzij door zijn vertegenwoordiger bij de adoptieakte, hetzij door de persoon die tot de adoptie heeft toegestemd (2). Bij pluraliteit van adoptanten moeten heiden optreden, bij pluraliteit van geadopteerden kan een van hen alleen optreden zodat de homologatie alleen in zijn hoofde gevolgen heeft (art. 352, § 2 B.W.). Het O.M. daarentegen kan geen homologatie vorderen. 58. Vertegenwoordiging door advocaat.- In afwijking van de algemene vertegenwoordigingsbevoegdheid die de advocaat door het Gerechtelijk Wetboek werd toegekend, mag hij een verzoek tot homologatie niet ondertekenen, tenzij hij in het bezit is van een bijzondere volmacht (3). Een wetsvoorstel werd ingediend om ondertekening door de advocaat toch mogelijk te maken (4). Vertegenwoordiging door een advocaat voor de jeugdrechtbank is steeds uitgesloten (5). 59· Taak van het O.M.- De procureur des Konings wordt met het onderzoek belast (6) en moet hiertoe het oordeel van bepaalde personen inwinnen : de bloedverwanten in opgaande lijn van de geadopteerde (7), eventueel zijn voogd en de wettige meerderjarige (r) Zoals verzoek tot wijziging van naam, voomamen enz. Oak het verzoek van de meerderjarige wettige afstammelingen van de geadopteerde, die hun naam (en die van hun wettige afstammelingen - vrij zeldzame hypothese) willen behouden zien, kan hierbij gevoegd worden (art. 359, § r B.W.). (2) Artikel 350, § 2, derde lid B.W. Niet naleving van dit vormvoorschrift heeft absolute nietigheid tot gevolg (Jeugdrb, Brussel (3e K.), r8 december 1969, hager geciteerd). (3) Rb. Brussel (9e K.), r6 januari 1970, R.W., 1969-70, I104; ].T., 1970, 190; - anders: WALLEMACQ, o.c., nr. 24, biz. 898 in fine die zelfs opteert voor het optreden van een notaris. (4) Wetsvoorstel Charpentier tot wijziging van artikel 350, § 2 B.W., ten einde het verzoekschrift tot homologatie door de advocaat van de partij te Iaten ondertekenen. Op 28 april 1970 door de Kamer in overweging genomen. (5) Artikel 54 W., 8 april 1965, gewijzigd door artikel 5 A. 7 wijzigingsbepalingen van de wet van 21 maart 1969; - zie hiervoor : DELVA, J., Adoptie. Vertegenwoordiging voor de ]eugdrechtbank, R. W., 1969-70, 1071. (6) Volgens het vroegere systeem moest de procureur des Konings weliswaar advies geven, maar werden de nuttige inlichtingen door de rechtbank ingewonnen (oud art. 355, derde lid B.W.). Het parket kan de diensten van de jeugdbescherming hierbij inschakelen. Zie : verslag Hambye, o.c., biz. 26. Voor meer details over de rol van het O.M., zie: VAN MALDEREN, o.c., nr. 265 e.v., biz. 212 e.v. (7) Rb. Doornik, 13 oktober 1969, ]. T., 1970, so. Hieronder worden zowel de ouders (die a! dan niet moeten toestemmen), als de grootouders begrepen. lndien de uit de ouderlijke macht ontzette ouders geen gekende woon- of verblijfplaats hebben, kan de procedure voortgezet worden zonder hun advies (Jeugdrb. Luik, 8 december 1969, Rev. dr. jam., 1970, 70, met noot J. CANIVET).

379

kinderen van de adoptant. Indien deze minderjarig zijn, wordt het advies ingewonnen van de andere ouder, niet-adoptant, zelfs indien deze uit de echt of van tafel en bed gescheiden is (r). Al deze adviezen zijn verplicht maar niet bindend. Het parket kan echter ook andere personen horen (2). 6o. Homologatieprocedure. - Na het meer of minder uitgebreid onderzoek van het parket wordt het dossier (3) aan de rechtbank over gemaakt die in Raadkamer tot het homologatieonderzoek overgaat. De partijen kunnen opgeroepen worden; dit is verplicht, indien de procureur des Konings of een der ondervraagden tijdens het door het parket ingestelde onderzoek een ongunstig advies heeft uitgebracht. In dit geval kan deze - eveneens opgeroepen - persoon in het geding tussenkomen zodat de oorspronkelijke vrijwillige procedure tot een procedure op tegenspraak overgaat (4). Deze tussenkomst kan bij eenvoudige akte geschieden maar moet ondubbelzinnig zijn (s). De minderjarige geadopteerde kan worden gehoord buiten aanwezigheid van de andere partijen (art. 350, § 3, vierde lid B.W.); de rechtbank mag ook andere personen ondervragen. Zoals verder uiteengezet belet het overlijden van de adoptant(en) niet dat de procedure voortgezet wordt; wat natuurlijk wel het geval is bij overlijden van de geadopteerde. 61. Voorwaarden voor homologatie. - Aan de hand vali al die- inge:... wonnen gegevens gaat de rechtbank na met inachtneming van alle wettige belangen (6) of de adoptie op wettige redenen steunt en de andere door de wet gestelde voorwaarden vervuld zijn (7). Zo ja wordt de homologatie uitgesproken. Bij de adoptie van een minderjarige (dus steeds bij de wettiging door adoptie) mag het homologatievonnis niet uitgesproken worden vooraleer zes maanden na de adoptieakte zijn verstreken (8). De rechtbank kan hiervan afwijken, wanneer

(1) Jeugdrb. Brussel, 16 oktober 1969, f. T., 1970, so. (2) Bv. de C.O.O. waaraan het kind was toevertrouwd, de moeder van een nieterkend natuurlijk kind wier naam in de geboorteakte vermeld staat (en die dus, daar in ons systeem de afstamming hierdoor niet vaststaat, geen toestemming moet geven), de provoogd na ontzetting uit de ouderlijke macht, de onwettige kinderen van de adoptant. (3) Verzoekschrift, inlichtingen, advies O.M .... (4) Artikel 350, § 3, derde lid B.W. Dit was vroeger niet mogelijk (bv. Rb. Luik, 26 november 1962, fur. Liege, 1962-63, u7). (5) Brussel (Jeugdk.), 19 februari 1970, f. T., 1970, 296. (6) Zie hiervoor nr. 31, biz. 367. (7) Artikel 353, § 3 B.W. in fine. Zo client de rechtbank o.a. te onderzoeken of de voorgestelde naamsverandering geoorloofd is (door art. 358, § 5 B.W.) en of de nieuwe voornamen aan de voorwaarden van de wet van II-21 germinal jaar XI voldoen (verslag De Riemaecker, o.c., biz. 27). (8) Artikel 350, § 4, tweede lid B.W. Deze belangrijke regeling werd ingevoerd om a! te haastige adopties te vermijden en de natuurlijke ouders de kans te geven eventueel op hun beslissing terug te komen.

\

het kind sedert meer dan zes maanden door de adoptant of een van hen wordt opgevoed m.a.w. indien reeds een zekere stage werd volbracht (1). 62. Motivatie. - Een belangrijke wijziging is de plicht tot motivatie van de uitspraak : dit geldt zowel bij het vonnis of arrest dat de homologatie uitspreekt dan wel weigert (art. 350, § 4 B.W. en 351, zesde lid B.W.). Het vroegere uitdrukkelijk verbod van motivatie, zowel in eerste aanleg als in beroep (2) maakte een cassatieberoep vrijwel onmogelijk (3) en was enigszins in tegenspraak met artikel 97 G.W. (4). De nieuwe regeling beantwoordt zowel aan het verlangen de Grondwet beter te volgen als aan de behoefte de appreciatie van de hogere rechtbanken beter mogelijk te maken (5). 63. Inhoud.- Het beschikkend gedeelte client een aantal in artikel350, § 4 B.W. vermelde gegevens te bevatten (6), dit voor de overschrijving in de registers van de ambtenaar van de burgerlijke stand. 64- Beroep. - Een belangrijke verbetering is eveneens de uitbreiding van het hager beroep; dit is voortaan ontvankelijk voor alle partijen in het geding (O;M., adoptant en geadopteerde, tussenkomende

(1) Buitenlandse wetgevingen eisen dikwijls een stage v66r de eigenlijke adoptie. Dit is het geval in Frankrijk bij wettiging door adoptie (6 maanden, artikel 345 C.c.) en in Nederland bij adoptie (z jaar, artikel 228-f N.B.W.). (2) Oud artikel 355, vierde lid in fine B.W. en artikel 356, vierde lid B.W. In het Franse recht komt zij eveneens niet voor (art. 353, derde lid C.c.). Het hof van beroep te Parijs besliste echter dat dit niet gold voor de uitspraken in beroep, daar juridische motivatie onontbeerlijk is voor cassatie (Parijs, 11 oktober 1968, D., 1968, 66o, met noot

R.D.). (3) Cassatieberoep was wel ontvankelijk (Cass. (1e K.), 3 maart 1966, Pas., 1966, I, 853 (impliciet). (4) Het vroegere artikel 353, vierde en vijfde lid B.W. (en artikel 356, vierde en vijfde lid B.W.), was vrij onlogisch daar het wei een uitspraak in openbare terechtzitting eiste maar niet de in hetzelfde grondwetsartikel bepaalde motivatieplicht. In de Code Napoleon was er nooit motivatie en moest aileen het beroepsvonnis, dat de homologatie bevestigde, in openbare terechtzitting worden uitgesproken. Een openbare terechtzitting in eerste aanleg was nietig (Brussel, 27 juni 1870, Pas., 1870, II, 264). Ter verduidelijking client echter vermeld dat het verbod tot motivatie aileen sloeg op de redenen die de partijen hadden tot adoptie, niet op de juridische motivatie (Brussel, 30 maart 1957, Pas., 1958, II, q8). De bepaling (in tegenspraak met artikel97 van de Grondwet) van artikel355, vierde lid B.W., moet beperkend geinterpreteerd worden. Het verbod tot motivatie van de beslissing slaat slechts op de morele geschiktheid van de adoptant en de opportuniteit van de adoptie, niet op de juridische hindernissen (Antwerpen, 16 december 1960, R. W., 1964-65, 434). De niet-motivering kan wei enigszins verklaard worden uit het karakter van vrijwillige rechtspraak van de adoptie. (5) Verslag Hambye, o.c., biz. 27. Zij kwam in het Kamerontwerp niet voor. (6) De wet van 21 mei 1951 had reeds duidelijk de inhoud gepreciseerd van het beschikkend gedeelte dat aileen overgeschreven moest worden. Volgens de wet van 22 maart 1940 moest het vonnis (of arrest) volledig overgeschreven worden.

partijen) ongeacht het vonnis (r). De termijn bedraagt- in overeenstemming met artikel 1051 Gerechtelijk Wetboek- r maand vanaf de kennisgeving van het vonnis door de griffier (2). De procedure, ingeleid door een verzoekschrift ter griffie, verloopt overigens zoals in eerste aanleg. 65. Cassatie.- De wet van 21 maart 1969 stelde het cassatieberoep in (art. 352 B.W.) dat aan een termijn van 3 maanden gebonden is en mutatis mutandis aan dezelfde procedure als het beroep (3) onderworpen is. Tot op het ogenblik van de uitspraak kan de wettiging door adoptie in adoptie omgezet worden (art. 369, tweede lid B.W.). Beide rechtsmiddelen hebben schorsende kracht (4). Artikel 352, § 2 B.W. formuleert dat bij pluraliteit van geadopteerden het door een van hen aileen ingesteld homologatieverzoek, hager beroep of cassatieberoep aileen t.o.v. deze laatste gevolgen heeft. 66. Betwiste adoptie. - Naast deze gewone homologatieprocedure voerde de nieuwe wet een procedure in waarbij de adoptie niet gehomologeerd, maar uitgesproken wordt door de rechtbank (art. 353 B.W.). Deze procedure, die eigenlijk niet meer tot de vrijwillige rechtspraak behoort, wordt gevoerd bij onrechtmatige weigering tot de adoptie van een minderjarige of onbekwaamverklaarde (5). Zij wordt door de adoptant( en) gericht tegen de personen die hun toestemming weigerden (art. 353, § 2, derde lid B.W.). Het insteilen (6), onderzoeken en beslechten van het verzoek tot uitspraak van de adoptie,

(1) Artikel 351 B.W. Volgens het oude artikel 356 B.W. kon bij homologatie van de adoptie aileen het O.M. beroep instellen. Zo was het beroep van de ouder zonder hoederecht tegen de homologatie niet ontvankelijk (Luik (Jeugdk.), 6 december 1967, Doc. Jeugdbesch., l-48). Een afwijzing van de homologatie kon aileen door samen optredende adoptant(en) en geadopteerde bestreden worden (bv. Luik (Jeugdk.), 20 maart 1968, J. T., 1968, 347). Een vonnis dat de uitspraak tot homologatie opschort staat gelijk met een weigering ervan en is dus vatbaar voor beroep door de adoptant(en) en geadopteerde (Brussel (Jeugdk.), 9 november 1967, Doc. Jeugdbesch., l-46). In het huidige systeem moeten de adoptanten samen optreden, gezien hun gelijklopend belang (art. 351, derde lid B.W.); de verschiilende geadopteerden kunnen echter aileen beroep insteilen. Bij onregelmatige tussenkomst van derden is hun beroep niet ontvankelijk (Brussel (Jeugdk.), 19 februari 1970, ]. T., 1970, 296). (2) De wet is hier vrij onduidelijk en vermeldt niet aan wie het vonnis moet betekend worden. Het antwoord van de Minister van justitie op een parlementaire vraag in dit verband, brengt niet vee! opheldering (Vragen en Antwoorden, Kamer, 1969-70, 3 februari 1970, biz. 643-644). (3) Vgl. : artikel 1073 Ger. W. (4) Voor het beroep de gewone regel (art. 1397 Ger. W.), bij cassatie uitdrukkelijk voorzien (volgens art. III8 Ger. W.) in artikel 353, § 1, vierde lid B.W. (5) Voor de voorwaarden, zie nr. 41-42, biz. 372. (6) De procedure op eenzijdig verzoekschrift volgens Ger. W. artikelen 1025 e.v. client gevolgd te worden.

alsmede de rechtsmiddelen ( r) tegen het adoptievonnis verlopen vrijwel op dezelfde marrier als bij de gewone procedure. Belangrijk is echter dat de minderjarige zelf geen partij in het geding is (wat wel het geval is indien hij het homologatieverzoek .tekent) daar, de wetgever niet wilde dat een (niet-ontvoogde) minderjarige in een tegensprekelijke rechtspleging alleen zou optreden (2). Een tweede afwijking bestaat erin dat hier geen wachttijd voorzien is (zoals in art. 350, § 4, tweede lid B.W.); per definitie is er hier geen sprake van overhaaste toestemming van de ouders. 67. Overlijden van partijen. - Het overlijden (3) van de adoptant of van beide of van een der adopterende echtgenoten tijdens de procedure (d.w.z. na de adoptieakte of de neerlegging van het verzoekschrift tot de uitspraak van adoptie) verhindert niet dat deze voortgezet wordt, op verzoek van de geadopteerde of de overlevende echtgenoot (4). Bij een gewone homologatieprocedure kan een rninderjarige vanaf rs jaar (en bekwaam) aileen optreden; bij een betwiste adoptie wordt de minderjarige (of onbekwaamverklaarde) steeds door een voogd ad hoc vertegenwoordigd. Deze wordt door de rechtbank op verzoek van het O.M. aangesteld- m.a.w. het O.M. beslist of de procedure al dan niet voortgezet wordt wanneer de adoptant of beide adoptanten overleden zijn (5)! Tijdens het voortzetten van het geding (6) hebben de erfgerechtigden van de adoptant(en) het recht hun mening daaromtrent te kennen te geven aan het O.M. Wanneer het vonnis (of arrest) bij het overlijden nog niet gewezen was, kunnen zij in raadkamer gehoord worden, zonder dat zij daardoor tussenkomende partij worden (7). Gezien de adoptie een wijziging van staat van de geadopteerde met zich brengt en onafscheidelijk met zijn persoon verbonden is, kan de adoptieprocedure na het overlijden van de geadopteerde en

(r) Artikel 353, § 5 B.W. is minder volledig dan artikel 351 en 352 B.W. en client door de rechtspraak in die zin - met uitzondering van het persoonlijk optreden van de minderjarige - aangevuid te worden (CANIVET, o.c., nr. 75, biz. 229). (2) Verslag De Riemaecker, o.c., biz. 49· (3) Deze regeling geidt alleen bij overlijden maar zou door de rechtspraak tot andere gevallen moeten uitgebreid worden zoals onbekwaamverkiaring, afwezigheid, onmogelijke wilsuiting... (CANIVET, o.c., nr. 71, biz. 228). De rechter moet echter nagaan of in dergelijke gevallen een adoptie voor het kind inderdaad nog voordelig en gunstig is. (4) Artikel 355 en 369, eerste lid B.W. (Doornik, 27 oktober 1969, f. T., 1970, 49, met noot). (5) Zie hiervoor : VAN MALDEREN, o.c., nr. 353, biz. 253-257. (6) Tot het ogenblik waarop het vonnis of arrest in kracht van gewijsde is gegaan. (7) Art. 355, vierde lid B.W. in fine. Het recht om gehoord te worden kwam in het Kamerontwerp (zoals trouwens in oud artikel 358, tweede lid B.W.) nog niet voor. Het recht tot tussenkomst was eerst door de Senaatscommissie aanvaard maar nadien terug aan de erfgenamen ontnomen (amendement Hambye, Parlem. Besch., Senaat, 196768, biz. 43).

v66r de betekening of terhandstelling aan de ambtenaar van de burgerlijke stand niet meer voortgezet worden (I). 68. Formaliteiten inzake burgerlijke stand~ -De laatste fase van elke adoptie of wettiging door adoptie is de overschrijving van het beschikkend gedeelte van het vonnis of arrest (2) in de registers van de ambtenaar van de burgerlijke stand (art. 354 B.W.). Dit geschiedt zowel op initiatief van de adoptant( en) als de geadopteerde, ouder dan IS jaar en bekwaam (3) : hiertoe moeten zij binnen 4 maanden na het vonnis of arrest (4) het beschikkend gedeelte ervan aan de ambtenaar van de burgerlijke stand terhandstellen of betekenen. Deze zal hen een ontvangstbewijs overhandigen (art. 354 B.W.) (s). De territoriale bevoegdheid van deze ambtenaren komt overeen met deze van de rechtbanken die voor de homologatie of uitspraak gevat werden (art. 354, tweede lid B.W.). 69. Bij niet-naleving van deze formaliteit blijft de adoptie zonder gevolg (art. 354, vierde lid) maar uit de voorbereidende werken blijkt duidelijk dat deze regel niet absoluut is. Het verslag Hambye (6) verwijst hierbij naar een constante rechtspraak volgens dewelke de partijen bij overmacht - mits toestemming van de rechtbank - het vonnis of arrest na deze termijn mogen overschrijven (7). Binnen een maand na ontvangst schrijft de ambtenaar het beschikkend deel over in een register van de burgerlijke stand. Niet-naleving heeft geen verval tot gevolg, wel disciplinaire sancties en/of schadevergoeding. 70. De overschrijving heeft terugwerkende kracht tot op het ogenblik van de adoptieakte of de neerlegging van het verzoekschrift (art. 357 B.W.). Zij werkt erga omnes. Na overschrijving kan het kind in het huwelijksboekje van de adoptanten worden ingeschreven (8). (r) Voor referenties pro en contra, zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 356, biz. 258. (2) Inhoud, zie nr. 63, biz. 38r. (3) Indien twee echtgenoten samen adopteren, is gezamenlijk optreden noodzakelijk. Bij pluraliteit van geadopteerden kan elk afzonderlijk optreden (art. 354, vijfde lid B.W.). Een geadopteerde jonger dan 15 jaar of onbekwaamverklaard, moet hierbij vertegenwoordigd worden. Er werd geen uitdrukkelijke regeling voorzien voor overschrijving na een betwiste adoptie. Oak hier moet de minderjarige, ouder dan rs jaar een overschrijving kunnen uitlokken (CANIVET, o.c., nr. 91, biz. 234). (4) De beginpunten van deze termijn worden in artikel 354, derde lid B.W. bepaald. (5) Zie hiervoor : VAN MALDEREN, o.c., nr. 329, biz. 242. (6) Verslag Hambye, o.c., biz. 30. (7) De jeugdrechtbank te Kortrijk (17 september 1968, Doc. ]eugdbesch., !-roo; Rev. dr. fam., 1970, 56, met noot J. CANIVET), heeft dwaling niet als overrnacht beschouwd. Ondanks het advies van het O.M. volgens hetwelk de niet overgeschreven adoptieakte nag rechtsgeldig was en aileen opnieuw diende gehomologeerd, was zij de mening toegedaan dat de hele adoptieprocedure diende hernomen te worden. M.i. was deze interpretatie van het oud artikel 357, tweede lid B.W., a! te beperkend, (8) Zie hiervoor : Ministeriele Omzendbrief, r6 juni 1969, Staatsbl., 4 juli 1969, 6641.

Van de overschrijving wordt een randmelding gemaakt op de kant van de akten van de burgerlijke stand van de geadopteerde en diens v66r de adoptie geboren afstammelingen (art. 354, zesde lid B.W.). 71. Geboorteakte. - Het past hier op de nieuwe regeling te wijzen die door de wet inzake akten van de burgerlijke stand werd ingevoerd (r). Tijdens de parlementaire bespreking werd inderdaad de noodzaak aangevoeld om artikel 45 B.W. dat handelt over uittreksels van de akten van de burgerlijke stand te wijzigen teneinde het geh~im van de afstamming van de geadopteerde, a fortiori van de gewettigde, voor buitenstaanders te bewaren. V66r de wet van 1969 immers kon iedereen uittreksels uit de registers van de burgerlijke stand verkrijgen (oud art. 45 B.W., eerste lid). Het oorspronkelijk voorstel voorzag in artikel 357 dat aflevering van uittreksels van akten van de burgerlijke stand (inzonderheid van de geboorteakte) aileen aan het O.M., de geadopteerde en de adoptant(en) zou geschieden (2). In de Kamercommissie van justitie werd een onderscheid gemaakt tussen uittreksels en eensluidende afschriften (3) : de eersten zouden aan iedereen kunnen afgegeven worden - maar zonder vermelding van de afstamming - terwijl de anderen slechts aan een beperkt aantal - limitatief omschreven - personen zouden ter hand gesteld worden. Dit systeem werd eveneens door de Senaat goedgekeurd (4), die enkele preciseringen aanbracht.

72. De personen die een eensluidend afschrift kunnen krijgen van een akte van de burgerlijke stand, jonger dan roo jaar (5) zijn de openbare overheden (6), de betrokken persoon zelf, diens echtgenoot (of overlevende echtgenoot), zijn wettelijke vertegenwoordiger, zijn bloedverwanten in opgaande of nederdalende lijn of zijn wettelijke erfgenamen. Derden kunnen het slechts verkrijgen indien zij er een wettig belang bij hebben, in artikel 45, § r, tweede lid enigszins omschreven als ,familiaal, wetenschappelijk of enig ander wettelijk belang" (7). (I) Artikel I W. 21 maart 1969. (2) Verslag De Riemaecker, o.c., biz. 12. (3) Ibidem, biz. 54· (4) De Senaatscommissie voor huisvesting en het gezin stelde voor ook in de huwelijksakten de vermelding van de afstamming weg te Iaten. Dit werd door de Senaatscommissie voor justitie verworpen daar op deze wijze de huwelijksbeletselen steunende op de afstamming zouden omzeild kunnen worden (verslag Hambye, o.c., biz. I4). Voor de toepassing op het huwelijksboekje, zie Min. Omzendbrief, 16 juni 1969, Staatsbl., 4 juli I969, 6641. (5) Deze termijn werd door de Senaat ingelast. (6) Een nogal ruim begrip dat in de praktijk misschien tot moeilijkheden aanleidirig kan geven. (7) Hieronder verstaat de Senaat o.a. het belang van advocaten, notarissen, genealogisten en ,aanhangers van bepaalde godsdiensten" (bv. godsdiensten met zeer uitgebreide huwelijksbeletselen) (verslag Hambye, o.c., biz. 14).

73. Betwistingen over al dan niet afgifte - en die zullen er zeker rijzen bij de interpretatie van het wettig belang - worden door de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg op eenvoudig verzoek zonder enige vorm van proces en kosten beslecht (r). De akten en de eensluidend verklaarde en (gezegelde) afschriften hebben authentieke waarde d.w.z. bewijskracht tot de betichting van valsheid. 74· De herkomst van een geadopteerde is dus wel op efficiente wijze beschermd, zonder dat daarvoor de oorspronkelijke geboorteakte (juridisch) vernietigd wordt, wat in Frankrijk bij adoption pleniere het geval is (2). 75. Om de adoptie zoveel mogelijk tegenover derden te beschermen en de oorsprong van de geadopteerde voor hen te verbergen werd de publikatie van het beschikkend deel in het Staatsblad (oud art. 337 in fine) terecht afgeschaft (3). 76. Geen nietigheidsvordering.- Een der belangrijkste bedoelingen van de nieuwe wet was de juridische zekerheid van de adoptie te waarborgen (4). Het Kamerontwerp had daartoe de ontvankelijkheid van de nietigheidsvordering tegen de adoptieakte of toestemmingsakten beperkt tot een termijn van een jaar na de overschrijving van het vonnis of arrest (5). Na advies van de commissaris voor de gerechtelijke hervorming besloot de Senaatscommissie - terecht - tot absolute afschaffing van de nietigheidsvordering daar de gerechtelijke procedure tot homologatie of uitspraak een voldoende controle waarborgt zodat een indirect verhaal na het vonnis of arrest niet meer noodzakelijk is (6). Artikel 356, § r B.W. bepaalt : ,een adoptie, gehomologeerd of uitgesproken door een in kracht van gewijsde

(I) In artikel 45, § I, derde lid B.W. wordt de territoriale bevoegdheid bepaald en in § 2 de vormen van afgifte alsmede de bevoegde overheden in speciale gevallen. (2) Artikel 354 C.c. bepaalt dat het vonnis overgeschreven wordt op de registers van de burgerlijke stand, zonder enige aanwijzing met betrekking tot de reele afstamming van het kind. Deze overschrijving komt in de plaats van de geboorteakte die, met de vermelding adoption voorzien als nietig wordt beschouwd. Uittreksels uit de nieuwe geboorteakte maken noch op de reele afstamming, noch op het adoptievonnis enige allusie (Decreet IS februari I968 wijzigt decreet 3 augustus I962 op de burgerlijke stand, artikel I2). Deze verregaande regeling, die wei door het ingrijpend en definitief karakter van de adoption pleniere kan verklaard worden, is niet toepasselijk op de akten van de burgerlijke stand na een gewone adoptie (art. 362 C.c.). Zij is ook niet steeds psychologisch gerechtvaardigd. (3) In de Code Napoleon was de publikatie voorzien door middel van aanplakking (art. 358); de wet van 22 maart 1940 voerde een publikatie bij uittreksel in het Staatsblad in wat door de wet van 2I mei I95I nader gepreciseerd werd. (4) V66r I969 was deze zeer groat : homologaties gingen nooit in kracht van gewijsde en de adoptieakten waren steeds vatbaar voor een nietigheidsvordering (CANIVET, o.c., nr. 97, biz. 238-239). (5) Verslag De Riemaecker, o.c., biz. 59· (6) Verslag Hambye, o.c., biz. 31.

gegane beslissing, kan niet worden bestreden bij wege van nietigheid" (1). 77. Buitengewone rechtsmiddelen. - De buitengewone rechtsmiddelen derdenverzet en herroeping van het gewijsde worden weliswaar toegelaten- in tegenstelling tot vroeger (2), maar aan strenge voorwaarden gebonden. Het derdenverzet (3) dat derden die gehoord hadden moeten worden de kans moet geven hun rechten te doen gelden (bv. terugkomst van een ten onrechte als afwezig beschouwde ouder), is na een jaar na de overschrijving niet meer ontvankelijk. De herroeping van het gewijsde (4) is ontvankelijk als ze uitgaat van een der partijen (adoptant (en) of geadopteerde) binnen drie maanden nadat de verzoeker kennis kreeg van de gronden waarop hij zijn verzoek steunt (s). 78. Een speciale regeling werd door de Senaat ingelast voor de vonnissen of arresten die homologatie- of uitspraakverzoek afwijzen (art. 356, § 4 B.W.). Hun gezag van gewijsde belet niet dat partijen op grand van nieuwe gegevens (6) na het verwerpen van het verzoek terug een adoptieprocedure aanhangig maken; nieuwe adoptie- en toestemmingsakten zijn echter vereist. 79· Omzetting van adoptie in wettiging door adoptie. - Teneinde de wettiging door adoptie - gezien haar zeer gunstige gevolgen (waarover verder meer) zoveel mogelijk toegankelijk te maken heeft de wetgever terecht bijzondere schikkingen getroffen die de omzetting van een adoptie v66r de nieuwe wet in wettiging door adoptie mogelijk

(I) Voor meer details, zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 34I-343, biz. 246-249. Deze regeling is in overeenstemming met artikel 20 Ger. W. volgens hetwelk middelen van nietigheid niet aangewend kunnen worden tegen vonnissen die aileen door de rechtsmiddelen bij de wet bepaaid kunnen aailgetast worden. De mogeiijkheid tot nietigheidsvordering vloeide vroeger voort uit de opvatting over het homoiogatievonnis : daar dit geen gezag van gewijsde had, dekte het niet de gebreken waardoor het adoptiecontract aangetast was en kon derhaive geen hindernis zijn voor een nietigheidsvordering tegen deze akte (Rb. Charleroi, I I oktober I958, ]. T., I959, I69, met noot). (2) Geen derdenverzet (Rb. Brussel, 24 juni I954, ].T., I955, 3IO). (3) Artikel 356, § 2 B.W. Werd in het oorspronkelijk voorstei tot I jaar beperkt, door de Kamer afgeschaft (verslag De Riemaecker, o.c., biz. 6o) en door de Senaat terug op I jaar gebracht (verslag Hambye, o.c., biz. 32-33). Het derdenverzet van artikel 356, § 2 B.W. wijkt dus zowel qua personen als qua termijn af van het gemene derdenverzet voigens artikel 1122 e.v. Ger. W. (4) Artikel 356, § 3 B.W. Het wetsvoorstel Harmel voorzag een termijn van I jaar; het werd door de Kamer afgeschaft (vgl. art. I I33 Ger. W.) maar terug door de Senaatscommissie ingevoerd (verslag Hambye, o.c., biz. 3I). (5) De gronden worden in artikei 1133 Ger. W. limitatief opgesomd. Herroeping van gewijsde is niet ontvankelijk voor adopties v66r 22 april I969 gehomologeerd (art. 4, § 2 der overgangsbepalingen). (6) Bv. bereiken van vereiste leeftijd, huwelijk van adoptanten die willen wettigen, enz.

maken (art. 4, § 3 der overgangsbepalingen). Hiervoor is vereist dat het kind tijdens zijn minderjarigheid geadopteerd werd en dat de akte van wettiging door adoptie of het verzoekschrift tot uitspraak van de wettiging binnen vijf jaar na de inwerkingtreding wordt opgesteld (I) (d.w.z. v66r 22 april I974). Voor de wettiging na adoptie door de echtgenoot van de wettige ouder gelden dezelfde regels. Bij wettiging van een geadopteerd minderjarig niet-erkend natuurlijk kind is de toestemming van de natuurlijke ouders niet vereist; de wettigers en het kind (als het I5 jaar oud is) treden alleen op (2). Oak voor de naam zijn bijzondere regels uitgevaardigd.

HOOFDSTUK III

GEVOLGEN VAN WETTIGING DOOR ADOPTIE EN ADOPTIE 8o. Het is vooral in de gevolgen dat de wettiging door adoptie en de adoptie sterk van elkaar verschillen. Beide adoptievormen hebben tot doel een fictieve afstammingsband tot stand te brengen maar alleen bij de wettiging door adoptie is deze volledig. De geadopteercle -wordt voortaan het wettig kind van de adoptant; de banden met de oorspronkelijke ouders zijn - op de huwelijksbeletselen na - volledig verbroken. De Nederlandse adoptie is qua gevolgen in feite een wettiging door adoptie (3).

§

1.

W ettiging door adoptie

8 I. De wet heeft dan oak - in tegenstelling tot het geval van de adoptie - geen gedetailleerde opsomming van alle gevolgen van de wettiging door adoptie moeten geven en kon zich hoofdzakelijk beperken tot de principiele verklaring van artikel 370, § I B.W. : ,De wettiging door adoptie verleent aan het kind en zijn afstammelingen hetzelfde statuut en dezelfde rechten en verplichtingen als

(1) In deze hypothese kan ook een meerderjarig kind door adoptie gewettigd worden. Toepassing : Rb. Brussel (9e K.), 19 december 1969, Ann. not. enreg., 1970, 186, met noot J. CANIVET;- zie ook nr. 54, biz. 377· (2) Dit geidt niet voor een wettig kind : hier worden de gewone toestemmingsvereisten toegepast (Jeugdrb. Doornik, 29 oktober 1969, ]. T., 1970, 49 (omzetting van adoptie in wettiging door adoptie door overspeiige moeder en haar nieuwe echtgenoot : de moeder mag (art. 346, § 2, tweede lid B.W.) en moet toestemmen qualitate qua). (3) Artikei 229-1 en 2 Ned. B.W. : de geadopteerde krijgt de staat van wettig kind van de adoptiefouders en aile familierechteiijke betrekkingen - met uitsiuiting van huwelijksbeietselen met zijn bioed- en aanverwanten in opgaande iijn en de zijlinie worden verbroken. De huweiijksbeietseien worden in dit artikei niet vermeld maar het is evident dat de adoptie geen invioed op bioiogische verwantschap heeft (PITLO, o.c., biz. 253).

die welke zij zouden hebben indien het kind geboren was uit het huwelijk van degenen die het door adoptie hebben gewettigd." 82. De tekst is heel sterk - en bewust - ge1nspireerd door de bepalingen van artikel 331 tot 333 B.W. in verband met de wettiging (1). Zoals reeds aangeduid in verband met de benaming wettiging door adoptie (2), kan men de Belgische wetgever wel verwijten dat hij te veel bij de wettiging aangeleund heeft. In wezen zijn wettiging door adoptie en wettiging verschillend; de wettiging beoogt de regularisatie van een feitelijke toestand, terwijl de adoptie de creatie van een totaal nieuwe afstammingsband op het oog heeft. Dat het in beide instellingen soms om dezelfde situatie kan handelen - nl. verbetering van het statuut van een eigen natuurlijk kind - is niet relevant en rechtvaardigt deze begripsverwarring niet (3).

83. De Franse wetgever heeft bij de wet van 11 juli 1966 de zaken duidelijker gesteld door niet alleen in de terminologie (4) maar ook in de omschrijving van de gevolgen elke allusie op het wettigingssysteem te vermijden (5). Al komen beide systemen praktisch op hetzelfde neer, tach is het Franse te verkiezen daar het juridisch correcter is. Het door adoptie gewettigde kind - en zijn afstammelingen - treden volledig uit de oorspronkelijke familie en worden in de familie van de adopterende echtgenoten ge1ntegreerd. De gevolgen treden retroactief op (art. 370, § 2 B.W.). 84. Banden met oorspronkelijke familie. - Alle banden met de natuurlijke familie zijn verbroken op een uitzondering na nl. de huwelijksbeletselen (art. 370, § 1, tweede lid B.W. verwijst naar art. 161 tot 164 B.W.). Geen enkele juridische handeling of fictie kan immers het feit zelf van de geboorte uit bepaalde ouders tenietdoen en onze maatschappelijke opvattingen verzetten zich ten stelligste tegen elke vorm van incest (6). Dezelfde huwelijksbeletselen zullen voortaan ook in de nieuwe familie bestaan.

(1) Vgl. : artikel 333 B.W., zoals gewijzigd bij W. 10 februari 1958 : ,.de gewettigde dezelfde rechten en verplichtingen als de uit het huwelijk gesproten kmderen . (z) Zie ook, nr. 16, biz. 361-362. (3) Anders: SMrs, A. I. A., Geldingskracht van artikel 36r B. W., R. W., 1969-70, 1755-1756. Deze auteur meent dat de wettiging door adoptie een nieuwe vorm van legitimatie is nl. een legitimatie die slechts over een adoptie heen kan worden bereikt. (4) De term legitimation adoptive werd door adoption pleniere vervangen. (S) Nieuw artikel 356 C.c. : ,.!'adoption confere a !'enfant une filiation qui se substitue a sa filiation d'origine; l'adopte cesse d'appartenir a sa famille par le sang, sous reserve des prohibitions au mariage visees aux articles 16r a 164". (6) Het Franse systeem kent ook deze uitzondering maar het is praktisch mogelijk dat het omzeild wordt door de vernietiging van de oorspronkelijke geboorteakte (zie nr. 74, biz. 386). k~nderen,hebben

85. Slechts in uitzonderlijke gevallen kunnen de oorspronkelijke ouders terug zekere banden met de gewettigde aanknopen, maar zonder dat dit de wettiging in het gedrang brengt. Zo kunnen zij een door adoptie gewettigd kind nadien erkennen of wettigen met huwelijksbeletselen als enig gevolg (art. 370, § 4 B.W.), tenzij de wettiging uitgaat van de overlevende door wettiging adopterende ouder met zijn nieuwe echtgenoot : in dit geval heeft de (gewone) wettiging alle gevolgen (art. 370, § 4, tweede lid B.W.) voor de toekomst (I). 86. In geval van tweede wettiging door adoptie (z) moeten de oorspronkelijke ouders terug toestemmen (3), tenzij de eerste wettiging (of adoptie) uitgesproken werd volgens art. 353 B.W. De overige familieleden - die de vroegere familieraad vormden - moeten geen toestemming geven (art. 348, § 2, eerste lid); er moet eventueel een nieuwe familieraad gevormd worden. 87. Omvang van de integratie in de adoptieve familie. -De integratie van de gewettigde in de adoptieve familie is volledig en strekt zich uit tot alle verwanten van de adoptanten (4). Opdat deze nieuwe verwantschapsbanden - die juridisch ontstaan op de dag van de adoptieakte of het neerleggen van het verzoekschrift (5) en dus heel kunstmatig zijn - zich gunstig voor alle partijen zouden ontwikkelen, is een zo vroeg mogelijke adoptie noodzakelijk. Het erfrecht (6) en het alimentatierecht is hetzelfde als bij de gewone wettige afstamming (7). 88. Het hele gamma van gevolgen van de wettige afstamming is op de gewettigde en zijn nieuwe ouders van toepassing, zonder dat ze uitdrukkelijk in de adoptiewet bepaald worden. De wet regelt (1) Bv. de gewettigde behoudt erfrechten ten overstaan van de overleden adoptant (CANIVET, D.C., nr. IIO, bJz. 244). (2) Na overlijden van beide echtgenoten die door adoptie gewettigd hebben (art, 368, § 3, I B.W.) of door de tweede echtgenoot van een der echtgenoten die door adoptie wettigden (na vooroverlijden van de andere, artikel 368, § I, tweede lid B.W.) of bij wettiging door adoptie door derden (art. 368, § 3, 2 B.W.). (3) Artikel 368, § 4 verwijst naar artikel 347 en 348 B.W. (4) Deze algemene regel geldt althans voor de burgerrechtelijke bepalingen; tekstaanpassingen in andere takken van het recht (vnl. fiscaal en sociaal recht) zullen noodzakelijk worden. (5) Artikel 370, § 2 verwijst naar artikel 357 B.W. In Nederland beginnen de gevolgen op de dag waarop de uitspraak in kracht van gewijsde is gegaan (art. 230-I Ned. B.W.). Deze gevolgen blijven behouden indien de rechter ondanks de niet-naleving van de wettelijke voorwaarden van artikel 228 tach de adoptie uitgesproken had (art. 230-2 Ned. B.W.). (6) Zie hiervoor : VAN MALDEREN, o.c., nr. 50I, biz. 333-335. (7) Het Kamerontwerp voorzag slechts een reservatair erfrecht en een alimentatieplicht tussen de gewettigde en de ascendenten van de adoptanten indien dezen bij authentieke akte v66r het definitieve vonnis of arrest, tot de adoptie toegetreden waren. Deze bepaling, die ge!nspireerd was op het inmiddels door de wet van II juli I966 afgeschafte Franse artikel 370 C.c., werd door de Senaat terecht verworpen.

390

echter wel - om alle misverstanden te voorkomen gevolgen nl. de naam en de nationaliteit.

twee specifieke

89. Naam.- Bij de wettiging door adoptie komt de naam van de man steeds in de plaats van deze van het kind en diens afstammelingen (1). Oak adellijke titels gaan over (2). Zoals de ouders bij de geboorte van hun wettig kind de voornamen mogen bepalen, mogen de door adoptie wettigende echtgenoten (3) tijdens de procedure vragen dat de voornamen gewijzigd worden (4). 90. Nationaliteit. - Een door adoptie gewettigd kind (v66r een eventuele ontvoogding) verkrijgt de nationaliteit van de man, indien deze Belg is of een onderhorige van een Staat wiens wet de nationaliteit van de man toekent aan door adoptie gewettigde kinderen (s). Bij het onderzoek van een buitenlandse ,wettiging door adoptie" client in deze context niet naar de letter van de wet gekeken maar wel of de gevolgen ervan overeenstemmen met deze van het nieuwe Belgische systeem van de wettiging door adoptie (6).

91. Onherroepelijkheid der wettiging door adoptie.- De wettiging door adoptie is onherroepelijk (7). Dit heeft tot gevolg dat de hierdoor geschapen afstammingsband zelfs sterker is dan die van de wettige afstamming : een tweede wettiging door adoptie of adoptie is tijdens het leven van de adoptanten niet mogelijk (art. 368, § 3 B.W.), daar waar de oorspronkelijke ouders door hun toestemming hun kind voor een wettiging door adoptie kunnen afstaan (8)! (I) Artikel 370, § 3 B.W. In tegenstelling tot de gewone adoptie waar partijen kunnen overeenkomen dat de naam van de adoptant (of adopterende man) bij de oorspronkelijke naam van het kind gevoegd wordt (art. 358, § I, tweede lid B.W.) is een dergelijke overeenkomst bij wettiging door adoptie niet mogelijk. Bij de omzetting gedurende de overgangsperiode van een adoptie in een wettiging door adoptie, kan echter overeengekomen worden dat in de vroegere samengestelde naam van de geadopteerde de naam van de man deze van de vroegere adoptant vervangt (artikel 4, § 3, vierde lid der overgangsbepalingen). (2) Het Kamerontwerp bepaalde dat de wettiging door adoptie geen adellijke titels zou overdragen; deze anachronistische bepaling werd eveneens door de Senaat opzijgeschoven (verslag Hambye, o.c., biz. 40 in fine). (3) In tegenstelling tot de gewone wettiging waarbij de voornaam onveranderlijk blijft, behoudens gerechtelijke procedure tot wijziging van voornaam. (4) Artikel 370, § 2 B.W. Dit is ook mogelijk bij gewone adoptie (art. 360 B.W.). (5) Artikel 3bis, § I van de gecoordineerde wetten op de verwerving, het verlies en de verkrijging van de nationaliteit, gewijzigd door artikel 9, B, b van de wijzigingsbepalingen W. 2I maart I969. Een latere erkenning of wettiging heeft geen invloed op de nationaliteit (art. 3bis, § 2, I en 3bis, § 2, 3 van dezelfde wet). (6) Verslag Hambye, o.c., biz. 44· Het Franse systeem zou hier dus duidelijk onder vallen. Ook de Nederlandse adoptie (art. 229-I Ned. B.W.). De Nederlandse wet op het Nederlanderschap en het ingezetenschap (W. I2 december 1892, art. Ibis) kent de Nederlandse nationaliteit toe aan het kind dat door een Nederlandse man (of na diens overlijden door diens echtgenote) geadopteerd werd en minderjarig was op de dag van de uitspraak van de adoptie in eerste aanleg (in uitzonderlijke gevallen zou een kind dat nog minderjarig was bij het indienen van het verzoek tijdens de procedure meerderjarig worden en dus de Nederlandse nationaliteit niet verkrijgen : PITLO, o.c., biz. 3). (7) Artikel 370, § 5 B.W.; - vgl. : artikel 359 C.c. (8) CANIVET, o.c., nr. II5, biz. 247·

391

§

2.

Adoptie

92. De gevolgen van de adoptie daarentegen zijn minder radicaal : de geadopteerde verliest niet volledig de banden met zijn oorspronkelijke familie. Tach ware bet verkeerd te beweren dat de geadopteerde in zijn oorspronkelijke familie blijft met behoud van al zijn rechten en verplichtingen, zoals oud art. 348 B.W. bet wel deed (1). De wetgever heeft deze bepaling dan ook terecht afgeschaft en nauwkeurig in 10 artikelen (art. 357-366 B.W.) de gevolgen van de adoptie bepaald om aldus de banden met de oorspronkelijke en de adoptieve familie te omlijnen (2). Deze gevolgen treden retroactief op vanaf de adoptieakte of het verzoek tot uitspraak van de adoptie (art. 357 B.W.). 93· Huwelijksbeletselen.- Ten opzichte van de oorspronkelijke ouders en familieleden blijven de huwelijksbeletselen volgens artikel 161 en 164 B.W. bestaan. Deze huwelijksbeletselen treden ook op indien de geadopteerde na zijn adoptie door derden (d.w.z. niet-adoptanten) wordt erkend of gewettigd. Volgens artikel 362, tweede lid B.W. immers heeft een erkenning of wettiging door derden (of een wettiging door de nieuwe echtgenoot van de uit de echt gescheiden adoptant (3) na de homologatie of uitspraak (4) slechts gevolgen in zover deze met de adoptie verzoenbaar zijn: huwelijksbeletselen tasten de adoptie

als clusdanig n.iet aan.94· Banden met de oorspronkelijke familie. - De ouders verliezen hun ouderlijke macht met uitzondering van het recht tot toestemming tot een nieuwe adoptie (5). Zij kunnen evenwel een bezoeksrecht krijgen voor zover dit in het belang van het kind is (6). Bij overlijden van de adoptant of van beide adopterende echtgenoten gedurende de (1) Vgl. met artikel 364 C.c.: ,.L'adopte reste dans sa famille d'origine et y conserve tous ses droits, notamment ses droits hereditaires". (2) Verslag De Riemaecker, o.c., biz. 91. (3) Artikel 362, tweede lid B.W. Artikel 369 C.c. is nog radicaler en maakt geen onderscheid naargelang de erkennende of wettigende persoon. Ten overstaan van de andere adoptant is de nieuwe echtgenoot immers een derde; slechts in geval van over!ijden is een wettiging met aile gevolgen van dien mogelijk (art. 362, derde lid B.W. waarover verder). (4) Uitzondering op de retroactiviteit van de homologatie I (5) In de voorwaarden van artikel 348, § 2 B.W. In de rechtspraak v66r de wet van 21 maart 1969 bestond er vrij vee! betwisting op dit punt. Volgens sommige rechtbanken (o.a. Jeugdrb. Verviers, 30 april 1968, hoger geciteerd), had de adoptant weliswaar de ouderlijke macht maar deze was limitatief in artikel 348 B.W. opgesomd. Het recht tot toestemming tot een nieuwe adoptie bleef bij de oorspronkelijke familie. Het hof te Luik hervormde deze rechtspraak : de rechten van de ouderlijke macht opgesomd in artikel 348 B.W. zijn exemplatief; de adoptant moet tot de nieuwe adoptie toestemmen. De wet van 21 maart 1969 heeft deze m.i. juiste opvatting niet gevolgd (Luik (jeugdkamer), 25 november 1968, Doc. Jeugdbesch., l-109; fur. Liege, 1968-69, 281; Rev. prat. not., 1969, 30, met noot P.W.). (6) Uitzonderlijke hypothese! Zie b.v. : Luik, 25 februari 1954, Pas., 1954, II, 34, met cone!. O.M.; -VAN MALDEREN, o.c., nr. 395, biz. 279.

392

minderjarigheid is een automatische terugkeer onder de ouderlijke macht van de ascendenten niet meer mogelijk (1). Hiertoe is een uitdrukkelijk verzoek van de ouders (of een van hen indien de ander overleden, onbekwaamverklaard, afwezigverklaard of wettelijk onbekend is) tot de jeugdrechtbank noodzakelijk (2). Deze zal oordelen met inachtname van het belang van het kind (3). 95· Alle strafrechtelijke bepalingen (4) en bepalingen uit de jeugdbescherming - voor zover met · de adoptie verzoenbaar blijven van toepassing op de wettige bloedverwanten. 96. Alimentatie. - Een tweede band met de oorspronkelijke familie is de wederkerige alimentatieverplichting die behouden blijft (5). Deze alimentatieplicht bestaat echter niet ten overstaan van de personen die de geadopteerde na de adoptie erkend of gewettigd hebben (6). De plicht van de ouders ten overstaan van de geadopteerde is echter subsidiair aan die van de adoptant (7). 97· Erfrecht. -De geadopteerde en diens wettelijke afstammelingen behouden hun erfrecht in de oorspronkelijke familie (art. 365 B.W.). De ascendenten van de geadopteerde (of bij vooroverlijden hun erfgenamen in de nederdalende Iijn) hebben een anomaal erfrecht op de door hen geschonken of uit hun nalatenschap verkregen goederen die zich nog in de nalatenschap van de zonder nakomelingen overleden geadopteerde bevinden (8).

(I) Zeals in de vroegere regeling van artikel 348, derde lid B.W. die dit oak tot onbekwaamverklaring of verklaring van afwezigheid van de adoptant uitbreidde. Het Kamerontwerp wilde het radicaal afschaffen ; op verzoek van het Ministerie van justitie voerde de Senaat de facultatieve re!ntegratie in (verslag Hambye, o.c., biz. 38). (2) Artikel 36I, § 3 B.W. (3) Meestal zal re!ntegratie niet uitgesproken worden daar in veel gevallen het kind sterk van zijn oorspronkelijke familie vervreemd is. In Frankrijk is een dergelijke terugkeer niet mogelijk (art. 36I C.c.). Bij overlijden van de enige adoptant wordt steeds de voogdij ingericht (vgl. : Cass. fr. civ., 2 juli I969, ].C.P., I970, I6242, met noot A. RAYON). (4) Bv. verzwarende of verzachtende omstandigheden. (5) Over de opportuniteit van het behoud van de alimentatieplicht werd in het Parlement vrij lang gediscussieerd, zie hierover : VAN MALDEREN, o.c., nr. 406, blz. 284. (6) Artikel 362, tweede lid in fine B.W. dat de erfrechtelijke en alimentaire gevolgen van de erkenning of wettiging na adoptie uitsluit, wil hierdoor erkenningen uit winstbejag tegengaan. (7) Artikel 364, derde lid B.W., ongewijzigd; - vgl. : cud artikel 35I, derde lid B.W. Toepassing : Vred. Antwerpen (Ie Kant.), IS maart I967, T. vred., I968, I38; - vgl. : art. 367, tweede lid C.c. (8) Dit anomaal erfrecht wordt geregeld in artikel 366, § I, 2° B.W.; - de gemeenrechtelijke regeling van artikel 747 B.W. wordt uitgesloten (art. 366, § I, I 0 B.W.). De wetgever heeft - wat het anomaal erfrecht betreft - de oorspronkelijke ouders en de adoptieve op gelijke wijze behandeld en hiertoe het sinds de Code Napoleon aileen voor de adoptanten voorziene recht van terugkeer (cud art. 353 B.W.)tot deoorspronkelijke ascendenten uitgebreid (cfr. Franse C.c., art. 368-I). De regel van artikel 366, § I, 2° B.W. is gunstiger dan de gemeenrechtelijke van artikel 747 B.W., daar ook de uit de nalatenschap verkregen goederen eraan onderworpen zijn.

393

98. Het gewone erfrecht daarentegen (d.w.z. de nalatenschap na aftrok van de goederen die aan het anomaal erfrecht onderworpen zijn) is sinds de wet van 2I maart I969 voor de bloedverwanten minder voordelig. Allereerst hebben de ascendenten geen reserve meer (I) en erven de bloedverwanten niet meer de volledige nalatenschap (2) maar slechts de helft ervan; het overige gaat naar de adoptieve familie (3). Voor de verdeling in de oorspronkelijke familie gelden de gewone erfrechtelijke regels (art. 366, § I, 3°, tweede lid B.W.). Alleen in het geval dat in de adoptieve familie niemand tot de nalatenschap geroepen is of alle erfgerechtigden verwerpen, kan de andere helft door aanwas aan de oorspronkelijke familie toekomen (art. 366, § I, 3°, vierde lid B.W.). 99· De nalatenschap van een wettig kind van de geadopteerde dat na hem zonder nakomelingen overleed wordt in § 2 van artikel 366 geregeld; zijn erfenis is eerst aan kloving onderhevig (art. 746 B.W.) en het deel dat aan de opgaande lijn waartoe de geadopteerde behoort toekomt, wordt op zijn beurt onder de beide families verdeeld (4). roo. Banden met de adoptieve familie.- De banden tot de adoptant(en) daarentegen zijn veel sterker : de geadopteerde wordt het kind van de adoptan.t(en). De nieuwe verwantschapsbanden strekken zich oak uit tot de wettige afstammelingen van de geadopteerde (art. 36 I, § 5 B.W.). De bepalingen van strafrecht en jeugdbescherming die voor ouders en wettige afstammelingen gelden, zijn op de adoptant en de geadopteerde (en diens wettige afstammelingen) toepasselijk (5). IOI. Dit geldt oak voor andere wettelijke bepalingen die niet uitdrukkelijk vermeld worden, maar waarvan de toepassing door de assimilatie van het adoptieve met het wettige kind geboden lijkt. (r) De reserve van artikel 915 B.W. werd uitdrukkelijk uitgesloten door artikel 366, § r, 1° B.W. De geadopteerde kan dus zijn ascendenten volledig onterven. (2) Artikel 353, eerste lid, zin 2 B.W. De bloedverwanten erfden zelfs de goederen door de adoptant geschonken of uit diens nalatenschap verkregen, indien deze slechts andere erfgenarnen dan afstammelingen nalaat. (3) Artikel 366, § I, 3° B.W.; - vgl. :·art. 368-r C.c. Bij erkenning of wettiging na de adoptie is er zelfs geen erfrecht (art. 362, tweede lid B.W.) I (4) Volgens de regels van artikel 366, § I, 3° B.W. Hier werd zowel het recht van terugkeer als de reserve der ascendenten afgeschaft. In het oud artikel 353, tweede lid B.W. had de adoptant (en hij alleenl) een anomaal erfrecht; de overige goederen kwarnen toe aan de oorspronkelijke familie. (5) Artikel 36I, § 5, tweede lid B.W. Deze bepalingen blijven - voor zover mogelijk - ook nog van toepassing op de oorspronkelijke ascendenten. Bv. strafrecht : verzwarende omstandigheden : te vondeling leggen door ouders (art. 355 S.W.B.), verlating (art. 359 S.W.B.), aanranding door een ouder (art. 377 S.W.B.), oudermoord of slagen en verwondingen (art. 395 en 4I5); wettelijke verschoningsgrond : hulp bij ontvluchting of verberging van gevangenen (art. 335, tweede lid en 34I S.W.B.), diefstal tussen familieleden (art. 462 S.W.B.). Inzake jeugdbescherming kunnen de adoptant(en) aan opvoedingsbijstand en voogdij over gezinsbijslagen onderworpen worden; zij kunnen ook uit de ouderlijke macht - geheel of gedeeltelijk - ontzet worden.

394

Zo bv. de aansprakelijkheid voor onrechtmatige daad van hun minderjarige kinderen (1), het recht op vergoeding voor morele schade (2) en de erfrechtelijke bepalingen in verband met tussenpersonen (3). Ook fiscale en sociale wetten zullen met de nieuwe adoptieregeling moeten rekening houden (4). De fiscus kent reeds een zekere gelijk..: stelling met wettige kinderen in verband met registratie- en successierechten (5). 102. Invloed van latere erkenning of wettiging. -De adoptiebanden zijn zo sterk dat zij zelfs door een latere erkenning door de adoptant of door beide adopterende echtgenoten of door een van hen niet aangetast worden (6). Alleen een latere wettiging door de adoptant en zijn echtgenoot, door de adopterende echtgenoten of door een der adoptanten die na overlijden van de andere terug in het huwelijk is getreden, heeft volledige uitwerking en doet de adoptiegevolgen voor de toekomst beeindigen (7). Bij een dergelijke wettiging door een Belg verkrijgt het kind eventueel de Belgische nationaliteit (8), daar waar gewone adoptie slechts een nationaliteitsoptie voorziet. 103. Banden met verwanten van adoptant.- Deze verwantschapsbanden strekken zich echter niet uit tot de overige verwanten van de adoptant, dit in tegenstelling tot de wettiging door adoptie. Moderne rechtspraak kent de grootouders echter, in het belang van het kind,, een bezoeksrecht toe indien de ouders dit ten onrechte geweigerd hebben (9). AI zijn deze familieleden niet met de geadopteerde verwant en ontstaat er ook wettelijk geen aanverwantschap tussen de adoptant en de echtgenoot van de geadopteerde, tach ondergaan deze personen indirect de gevolgen van de adoptie : eventuele huwelijksbeletselen, vermindering van erfrecht, enz. 104. De huwelijksbeletselen die uit de adoptie voortvloeien, zijn niet zozeer op biologische dan wel op ethisch-sociale gronden gesteund. Zo is het huwelijk verboden tussen de adoptant en de ge-

(1) Artikel 1384 B.W. (2) Bij overlijden van de geadopteerde (Gent, 14 januari 1957, ]. T., 1957, 147) of adoptant (Brussel, 10 maart 1948, R.G.A.R., 1949, nr. 4441). (3) Artikel 911 en uoo B.W.; - zie hiervoor : CANIVET, o.c., nr. 185, biz. 278. (4) Een grondige bespreking hiervan is een studie op zich; voor enkele vb., zie : CANIVET, o.c., nr. 186-19o, biz. 279-280. (5) W. 14 augustus 1947, gew. bij K.B. nr. 12 van 18 april 1967, geciteerd bij VAN MALDEREN, o.c., nr. 435, biz. 299· (6) Artikel 362, eerste lid B.W. De erkenning heeft slechts gevolgen voorzover niet in strijd met de adoptie : bv. een uitbreiding van het erfrecht. Dit geldt a fortiori voor erkenning door derden. (7) Artikel 362, derde lid B.W. Door de wettiging verkrijgt het kind echter de staat van wettig kind ; door de invoering van de wettiging door adoptie en de ornzetting van gewone adoptie in wettiging door adoptie zal men meestal tijdens de minderjarigheid van het kind de wettiging door adoptie verkiezen. (8) Artikel 3 gecoordineerde wetten op de nationaliteit. (9) Rb. Nijvel, 6 mei 1969, Rec. jur. Niv., 1970, 64.

395

adopteerde .en diens afstammelingen; tussen de geadopteerde en de echtgenoot van de adoptant en vice versa; tussen de adoptieve kinderen van dezelfde adoptant en tussen de geadopteerde en de kinderen van de adoptant (r). De Koning kan voor het huwelijk tussen adoptieve kinderen onderling en tussen de geadopteerde en een ander kind van de adoptant om wettige redenen ontheffing verlenen. ros. Naam.- Om het toebehoren- als- kind bij bepaalde personen aan te duiden is de naam een zeer geschikt middel. De wet heeft deze kwestie dan ook vrij uitvoerig behandeld (2) en heeft het vroegere systeem fundamenteel gewijzigd. Het vroegere artikel 347 B.W. bepaalde als algemene regel dat de naam van de adoptant (3) bij die van de geadopteerde gevoegd wordt; bij de adoptieakte konden partijen echter overeenkomen dat de naam van de adoptant zonder meer in de plaats komt van die van de geadopteerde (oud art. 347, tweede lid B.W.) (4). Het nieuwe artikel 358, § 1 B.W. bepaalt daarentegen dat de geadopteerde de naam van de adoptant of, bij adoptie door twee echtgenoten, die van de man verkrijgt; een overeenkomst tussen partijen is noodzakelijk om de eigen naam, gevolgd door die van de adoptant, te behouden (5). Deze fundamentele wijziging in optiek is ongetwijfeld zeer gunstig om de verwantschap met de adoptanten ten overstaan van de buitenwereld zeer duidelijk aan het licht te brengen. Vanzelfsprekend blijft de naam van de_ g~ad_Qp~erdl:! ongewijzigd indien de adoptant (of adopterende man) dezelfde naam droeg (6). ro6. De wet heeft nog enkele andere naamswijzigingen toegestaan (7) die telkens een betere integratie in het adoptief gezin (1) Nieuw artikel 363 B.W. heeft slechts een kleine aanpassing aan het oud artikel 350 B.W. gebracht nl. in verband met het huwelijk tussen de geadopteerde en de andere kinderen van de adoptant. Vroeger was aileen adoptie bij kinderloosheid geoorloofd zodat huwelijksbeletselen aileen konden optreden bij geboorte van een kind van de adoptant na de adoptie (,kinderen die de adoptant mocht krijgen"). Over natuurlijke kinderen die bij de adoptie nog niet erkend waren werd niet gesproken. (2) Art. 358-359 B.W. (naam van wettige afstammelingen) - 360 B.W. (voornamen). De tekst van het Kamerontwerp werd door de Senaat merkelijk uitgebreid. (3) Of de naam van de adopterende man; dit blijkt uit de voorbereidende werken (Gent, 12 oktober 1962, R. W., 1962-63, 2007). (4) Dit is ook nog het systeem in Frankrijk : art. 363 C.c. De mogelijkheid tot vervanging van beide namen werd door de wet van 22 maart 1940 ingevoerd. In de Code Napoleon moest de naam van de adoptant steeds bij die van de geadopteerde gevoegd worden; dit geldt ook voor diens kinderen (Rb. Brussel, 28 februari 1884, J. T., 1884, 486). (5) Artikel 358, § I, tweede lid B.W. De tekst laat niet heel duidelijk uitkomen of deze overeenkomst in de adoptieakte zelf moet vastgesteld worden; volgens de voorbereidende werken is dit niet verplicht (verslag Hambye, o.c., biz. 33 : aile wijzigingen i.v.m. de naam kunnen tot de homologatie of uitspraak worden aangevraagd). (6) Artikel 358, § I, derde lid B.W.; - vgl. : oud artikel 347, eerste lid B.W. Zo bv. bij adoptie van een erkend natuurlijk kind door zijn erkennende ouder. Deze regeling was echter vroeger (toen de naam van de adoptant erbij gevoegd werd) meer zinvol dan nu. (7) In tegenstelling tot het oude systeem waar aileen de vervanging van de naam geoorloofd was (art. 348, derde lid B. W.).

beogen. Zij zijn zowel bij de gewone als bij de betwiste procedure mogelijk (art. 358, § 6 B.W.) : in dit laatste geval echter is een onderling akkoord der partijen meestal niet mogelijk en worden de wijzigingen op eenzijdig verzoek der eisers gevraagd. Bij adoptie door de man van het adoptief kind van zijn echtgenote, verkrijgt dit de naam van de man (1). In geval van nieuwe adoptie (z) krijgt de geadopteerde de naam van de nieuwe adoptant of de adopterende man. Bij een gecombineerde naam kan - mits overeenkomst der partijen - de naam van de nieuwe adoptant (of adopterende man) in de plaats van die van de vorige adoptant komen (art. 358, § 2, tweede lid B.W.). Indien de geadopteerde v66r de eerste adoptie dezelfde naam droeg als die van de nieuwe adoptant (of adopterende man) verkrijgt hij deze naam zonder enige wijziging (3). De adoptie door een vrouw van het kind van de man - of dit nu wettig, natuurlijk of adoptief is - heeft geen invloed op de naam van de geadopteerde (4). 107. Op voorstel van de minister van Justitie heeft de Senaatscommissie een bijzondere regeling uitgewerkt voor adoptie door een weduwe (art. 358, § 4 B.W.). Hierbij kunnen partijen in onderlinge toestemming, aan de rechtbank vragen dat de naam van de overleden man (5) in de plaats komt van of bijgevoegd wordt aan de naam van de geadopteerde. Hierdoor heeft de wet de gewoonterechtelijke regeling volgens dewelke de weduwe de naam van haar man blijft dragen, in het voordeel van de geadopteerde uitgebreid. De rechtbank oordeelt soeverein over het verzoek (6).

(1) Artikel 358, § 2, eerste lid B.W. Zoals het wettig kind of een door beide ouders erkend natuurlijk kind de naam van de vader draagt. Dit geldt zowel indien de vrouw vroeger aileen het kind geadopteerd had, als indien ze na overlijden (of herroeping t.o.v.) van haar vroegere echtgenoot - met wie ze samen adopteerde - terug gehuwd is (vgl. art. 346, derde lid B.W.). (2) Artikel 358, § 2, eerste lid B.W. Bij herroeping van de adoptie (t.o.v. de adoptant of beide adopterende echtgenoten) of bij overlijden van de adoptant (of beide adopterende of wettige echtgenoten) is gedurende de minderjarigheid van het kind een nieuwe adoptie mogelijk (art. 346, tweede lid B.W.). Bij adoptie door de tweede echtgenoot van een der adopterende echtgenoten (na overlijden van de andere of herroeping van de adoptie - is geen leeftijdsgrens bepaald (art. 346, derde lid B.W.). (3) Artikel 358, § 2, derde lid B.W.; bv. erkenning van natuurlijk kind door beide ouders : kind krijgt naam van de man. Vervolgens adoptie door de moeder : naam van de moeder; dan adoptie door de man met wie de moeder ondertussen gehuwd is : kind herkrijgt de naam van de man. (4) Artikel 358, § 3 B.W. Deze bepaling- door de Senaatscommissie ingevoerdis belangrijk daar het kind anders de meisjesnaam van de vrouw zou kunnen krijgen; de vrouw is immers niet wettelijk verplicht de naam van de man te dragen! Adoptie door de vrouw is voor haar belangrijk om ook de ouderlijke macht te kunnen uitoefenen (art. 361, § 2 B.W.). (5) In plaats van die van de vrouw. Door deze bepaling is het mogelijk dat een weduwe - na het overlijden van haar man (zelfs meer dan 300 dagen nadien) - nog kinderen krijgt die zijn naam dragen. (6) Toepassing: Rb. Brussel (9e K.), 2 oktober 1970, J.T., 1970, 651.

397

108. Andere dan deze door de wet toegelaten naamswijzigingen zijn niet geoorloofd; zij hebben dus geen gevolg en mogen niet in het beschikkend gedeelte van het vonnis of arrest (dat immers overgeschreven wordt en aldus de identiteit van de persoon vaststelt) niet vermeld worden (art. 358, § 5 B.W.). Bij niet-naleving van de voorschriften in verband met de naam kan het O.M. van ambtswege een vordering tot verbetering van de akten van de burgerlijke stand instellen (I).

I09. Daar de verwantschapsbanden zich oak tot de (wettige) afstammelingen van de geadopteerde uitstrekken, is het normaal dat deze oak diens nieuwe of gewijzigde naam dragen - zelfs indien zij v66r de adoptie geboren zijn (2). De meerderjarige wettige kinderen van de geadopteerde - die inmiddels reeds een eigen bestaan onder hun vroegere naam kunnen opgebouwd hebben - kunnen echter bij verzoekschrift tot de voor de homologatie of uitspraak gevatte rechtbank vragen, dat hun naam (en die van hun wettige afstammelingen) behouden zal blijven (3). I Io. Een belangrijk novum is de mogelijkheid tot wijziging van de voornamen van de geadopteerde zowel bij de gewone homologatieprocedure als bij de uitspraak van adoptie (4); de rechtbank client na te gaan of deze in onvereenstemming zijn met de voorwaarden van de wet van I I-2I germinal jaar XI. I I I. De wet bevestigt vroegere jurisprudentie en rechtsleer volgens dewelke de adoptie geen invloed op adellijke titels heeft (5).

(r) Bv. indien de geadopteerde ten onrechte zijn eigen naam behoudt (Gent, 12 oktober 1962, R. W., 1962-63, 2007). (:>.) Artikel 359, § r B.W. In de oude regeling was dit niet uitdrukkelijk door de wet geregeld ook al strekten de verwantschapsbanden zich tot de afstammelingen van de geadopteerde uit. In de meeste gevallen echter geschiedt adoptie ten voordele van kinderen die nog geen afstammelingen hebben. De rechtspraak heeft deze leemte aangevuld : de naamsverandering strekt zich uit tot alle wettige afstammelingen van de geadopteerde voor of na de adoptie geboren (bv. : Rb. Hoei, 19 februari 1957, fur. Liege, 1958-59, 268). Deze regeling geldt natuurlijk maar inzoverre de geadopteerde een man is; indien een gehuwde vrouw geadopteerd wordt zullen haar kinderen de naam van haar man dragen. Een natuurlijk kind dat na de adoptie erkend werd, verkrijgt eveneens de naam van de adoptant (VAN MALDEREN, o.c., nr. 378, blz. 270). Hetvoorstel Harmel wilde de naamswijziging aileen tot de minderjarige wettige kinderen beperken. De Kamer breidde dit uit tot alle kinderen tot wie de nieuwe verwantschapsbanden zich immers uitstrekken. (3) De Senaatscommissie moest kiezen tussen twee oplossingen : uitbreiding van de naam alleen tot de meerderjarigen die uitdrukkelijk toegestemd hadden of principiele uitbreiding behoudens verzoek tot behoud van de naam; zij verkoos deze laatste daar ze praktischer is. (4) Nieuw artikel 360 B.W. Hierdoor kunnen de nieuwe ouders volledig de sporen van de vroegere herkomst van het kind uitwissen. Het is echter wel belangrijk dat hierbij gelet wordt op de ouderdom van een kind; indien dit zich reeds onder zijn eigen naam herkent is een wijziging niet aan te raden, tenzij het zelf uitdrukkelijk erom verzoekt. (5) Artikel 359, § 2 B.W. In tegenstelling tot de wettiging door adoptie. Modeme rechtspraak komt weinig voor. Oud vb. : Rb. Brussel, 4 februari r89o, Pas., 1891, III, 24.

1!2. Nationaliteit. - De gewone adoptie heeft evenmin een invloed op de nationaliteit van de geadopteerde ; de vreemde geadopteerde kan echter door optie de Belgische nationaliteit verkrijgen indien de adoptant deze nationaliteit heeft, verkrijgt of terugkrijgt (1).

II3. Ouderlijke macht. - Door de adoptie verkrijgt de adoptant de ouderlijke macht over de rninderjarige geadopteerde. De overdracht van de ouderlijke macht - die in de Code Napoleon uiteraard niet ter sprake kwam, daar alleen adoptie van minderjarigen geoorloofd was- werd door de wet van 22 maart 1940 ingevoerd (oud art. 348 B.W.). De adoptant had alleen de ouderlijke macht; bij adoptie door twee echtgenoten oefenden zij deze samen uit zoals voor een wettig kind. 114. De wet van 21 maart 1969 nam dit principe over maar verduidelijkte het : bij adoptie door een persoon is deze alleen met de ouderlijke macht bekleed - onder voorbehoud van voogdij (art. 361, § 1, eerste lid B.W.); bij adoptie door twee echtgenoten oefenen zij samen de ouderlijke macht uit (art. 361, § 2 B.W.). Dit laatste geldt oak bij adoptie van het wettig of adoptief kind van de andere echtgenoot : deze bepaling is een belangrijke verbetering van het oude systeem waarin de wettige of adoptieve ouder steeds zijn eigen kind moest adopteren om de ouderlijke macht niet te verliezen (2). De wet sluit de adoptie van het natuurlijk kind van de andere echtgenoot duidelijk van deze gunstige regeling uit om de natuurlijke ouder (indirect) te verplichten zijn eigen kind mee te adopteren (3).

us. Deze ouderlijke macht omvat alle attributen; de wet geeft in artikel 361, § 1, tweede lid B.W. de meest belangrijke ervan aan, nl. wettelijk genot, recht om ontvoogding te vorderen, recht om toe te stemmen tot het huwelijk en tot machtiging om handel te drijven. Deze opsomming komt sterk overeen met deze van het vroegere artikel 348 B.W. op enkele tekstverbeteringen (4) - in overeenstemming met de wet op de jeugdbescherming - en op de invoering van het wettelijk genot na (5). De vroegere betwisting of de adoptant al dan niet het recht heeft tot een nieuwe adoptie toe te stemmen (1) Artikel 6, 3° en 4° gecoordineerde wetten op de verwerving, het verlies en de herkrijging van de nationaliteit, zoals gewijzigd door W. I I februari 1953. De hiertoe vereiste controle door de rechtbank op de regelmatigheid van een buitenlandse adoptie (laatste lid van art. 6) is afgeschaft (zie hiervoor verslag Hambye, o.c., blz. 45). (2) Bv. Luik (1e K.), 28 mei 1964, Rev. prat. not.; 1966, 256, met noot J.B. Valgens het Franse artikel 365 C.c. is de adoptant alleen bekleed met de ouderlijke macht; indien hij echter gehuwd is met de ouder van het kind zijn zij heiden hiermee bekleed maar oefent alleen de ouder de ouderlijke macht uit. (3) Verslag De Riemaecker, o.c., blz. 29. (4) Bv. in verband met de ontvoogding. (5) In de Franse wet zijn de rechten van de adoptieve ouders eveneens gelijk met die t.o.v. een wettig kind (art. 365, tweede lid C.c.).

399

en die uit de onduidelijke formulering van artikel 348 B. W. voortvloeide (I), wordt door de nieuwe wet uitdrukkelijk beslecht : de oorspronkelijke ouders blijven in principe bevoegd om tot een nieuwe adoptie toe te stemmen (2) tenzij na een betwiste adoptie. I I6. Voogdij.- De vroegere wet was vrij onlogisch daar zij geen voogdij voorzag bij adoptie door een alleenstaande : de adoptant werd bekwaam geacht aileen de ouderlijke macht uit te oefenen, dit in tegenstelling tot de overlevende ouder van een wettig kind. Door de wet van 2I maart I969 werd in deze lacune voorzien (3). Zij richt een voogdijsysteem in voor de verschillende hypothesen waarbij een kind slechts een ouder heeft en dat wel enigszins van de gemeenrechtelijke voogdij van Titel X, Boek I B.W. afwijkt (4). Een sterk verschil is dat hierbij de voogdij ook bij afwezigheid en onbekwaamverklaring openvalt, en niet alleen bij overlijden! Bij een adoptie, door een alleenstaande of door een gehuwde, van een persoon die niet het wettig of adoptief kind van zijn echtgenoot is (5), valt de voogdij open. Hiertoe benoemt de vrederechter van de verblijfplaats van de geadopteerde (6) een familieraad. Bij de keuze van de leden is hij volledig vrij en moet hij alleen !etten op het belang van het kind. De adoptant, die van rechtswege voogd wordt, kan hem hierbij adviseren (7). I I7. lndien de geadopteerde minderjarige reeds ondet voogdij stond (8), valt een nieuwe voogdij open met een nieuwe familieraad. Bij adoptie door de voogd client echter geen nieuwe familieraad benoemd te worden (9). De voogdij bij adoptie door een alleenstaande is niet van toepassing op adopties die v66r de inwerkingtreding van de wet (22 april I969) definitief zijn geworden, d.w.z. v66r deze

(1) Zie hiervoor nr. 94, biz. 392. (2) Artikel 348, § 2 B.W. Uitzondering : indien de ouders de eerste adoptie geweigerd hadden. De oorspronkelijke familieraad moet nooit toestemmen. lndien de adoptant tevens ouder van het kind is moet en mag hij vanzelfsprekend de nieuwe toestemming geven (art. 348, § 2, tweede lid B.W.). (3) Voor meer bijzonderheden, zie : VERRYCKEN, M., Adoptie en voogdij, T. vred., 1969, 242-253· (4) Van Malderen verkiest dan ook de term adoptievoogdij met de adoptieraad als voomaamste orgaan (VAN MALDEREN, o.c., nr. 384, biz. 273). (5) Artikel 361, § r, tweede lid B.W. Bv. adoptie van het natuurlijk kind van de echtgenoot of van zijn eigen kind. (6) Dit is meestal ook de verblijfplaats van de adoptant die de wettelijke beheerder van het kind is en waarbij het kind zijn woonplaats heeft (art. ro8 B.W.). Deze regeling is in overeenstemming met de wet op de jeugdbescherming. Voor de gewone voogdij is de vrederechter van de woonplaats van de minderjarige (art. 406 B.W.) bevoegd. In deze familieraad kunnen dus eventueel ook vroegere familieleden van het kind zetelen. (7) Dit in tegenstelling tot de gemeenrechtelijke voogdij waar in artikel 407-410 B.W. een vrij uitgewerkte hierarchie wordt aangegeven. (8) Zie hiervoor : VERRYCKEN, o.c., biz. 243-246. (9) Verslag De Riemaecker, o.c., biz. 32. 400

datum zijn overgeschreven (I). Deze familieraad client een nieuwe voogd aan te stellen, indien de adoptant-voogd overlijdt of onbekwaam of afwezig verklaard wordt tijdens de minderjarigheid van het kind (2). Dit geldt ook voor de adopties die v66r de inwerkingtreding van de wet definitief werden (art. 4, § I, tweede lid overgangsbepalingen). I I8. De voogdij valt eveneens open bij overlijden, afwezigheid of onbekwaamverklaring van een der echtgenoten (3) : de overlevende echtgenoot is van rechtswege voogd. Hij wordt bijgestaan door een familieraad die door de vrederechter bij voorkeur onder de familie van de adoptanten of van de adoptant en zijn echtgenoot worden gekozen (4). Deze familieraad benoemt desgevallend eveneens een nieuwe voogd. Bij herroeping van de adoptie ten aanzien van een der adopterende echtgenoten client in de voogdij te worden voorzien (art. 367, § 7, eerste lid B.W.); dit geldt ook indien na herroeping t.a.v. de adoptant of beide adopterende echtgenoten de ouders de rei:ntegratie niet werd toegekend (art. 367, § 7, tweede lid B.W.). De ouders kunnen nog nadien een verzoek in die zin indienen bij de jeugdrechtbank (art. 367, § 7, derde lid B.W.). Bij overlijden van beide echtgenoten kan de ouderlijke macht eventueel terug naar de oorspronkelijke ouders gaan (art. 36I, § 3 B.W.). I 19. Een derde hypothese waarin de voogdij openvalt is de adoptie van een onbekwaamverklaarde meerderjarige. Een familieraad, volgens de hoger aangehaalde regels benoemd, stelt de adoptant of diens echtgenoot, indien deze de vader of moeder van de geadopteerde is, tot voogd aan. Wanneer twee echtgenoten adopteren wijst de familieraad een van beiden aan (s). Deze vervangt de vroegere voogd die na de onbekwaamverklaring was aangesteld (6).

(I) Overgangsbepaling artikel 4, § I, (2) Artikel 36I, § I, derde lid B.W. In deze hypothese ging de ouderlijke macht vroeger steeds automatisch terug naar de oorspronkelijke ascendenten (oud art. 348, derde lid B.W.); nu is dit facultatief bij overlijden (art. 36I, § 3, eerste en tweede lid B.W.). (3) Twee adopterende echtgenoten of adoptant en ouder van het kind. (4) Artikel 36I, § 2, tweede lid B.W. Deze andere samenstelling is verantwoord daar bij adoptie door twee echtgenoten de ban den met de nieuwe familie sterker zijn; in het geval een der echtgenoten de (wettige of adoptieve) ouder van het kind was, zetelen de oorspronkelijke familieleden ook in deze familieraad. (s) Staatsbl., 4 juli 1969, 6627. (6) Artikel 36I, § 4 B.W. Er bestaat betwisting of aileen de voogd die door de familieraad benoemdwerd volgens artikel sos B.W. waarnaar artikel 36I, § 4 B.W. uitdrukkelijk verwijst, moet vervangen worden of ook de echtgenoot van de onbekwaamverklaarde die van rechtswege voogd is (art. so6 B.W.). Mij lijkt het logisch dat de echtgenoot voogd blijft daar hij anders in vee! gevallen zijn toestemming tot de adoptie van zijn echtgenoot (art. 347 B.W.) zou weigeren. Ook Van Malderen deelt deze mening op grond van de rechten van de echtgenoot (VAN MALDEREN, o.c., nr. 393, biz. 278). 40I

I 20. De wet bepaalt niet hoe de vrederechter in kennis wordt gesteld van het openvallen van de voogdij. De ministeriele omzendbrief van I 6 j uni I 9 69 heeft hiertoe instructies aan de ambtenaren van de burgerlijke stand gegeven (I). Onder voorbehoud van de afwijkende regels die in artikel 36I B.W. voorzien zijn, zijn de gemeenrechtelijke voogdijbepalingen van toepassing.

I2I. Alimentatie. Een onvermijdelijk gevolg van de afstammingsbanden - ook al zijn deze fictief zoals bij de adoptie - is het levensonderhoud. Reeds in de Code Napoleon waar de banden tussen adoptant en geadopteerde vrij los waren, was er, naast het levensonderhoud tussen de natuurlijke ouders en de. geadopteerde ook een wederkerig onderhoudsgeld tussen adoptant en geadopteerde, voorzien volgens dezelfde wettelijke regelen (2). Bij de hervorming in I940 werd deze wettelijke onderhoudsplicht uitgebreid tot de wettige afstammelingen van de geadopteerde (3). Bovendien verkreeg de behoeftige adoptant bij vooroverlijden van de geadopteerde zonder wettige afstammelingen een levensonderhoud ten laste van de nalatenschap (4). Belangrijk was de slotbepaling van het nieuw artikel 350 B.W. volgens dewelke de onderhoudsverplichting van de natuurlijke ouders subsidiair is aan die van de adoptant (s). I22. Deze algemene onderhoudsregeling werd in de huidige wet vrijwel zonder noemenswaardige wijzigingen overgenomen (6), alleen werd uitdrukkelijk bepaald dat er geen onderhoudsverplichting bestaat ten overstaan van personen - anderen dan de adoptanten die het kind na de adoptie hebben erkend of gewettigd (7).

(1) Staatsblad, 4 juli 1969, 6642. Meestal zijn deze tot de aangifte reeds verplicht door artikel 79 B.W. ingeval van overlijden. Zij moeten dit echter meedelen aan de vrederechter van de woonplaats van de overledene : gezien de bevoegdheid van de vrederechter van de verblijfplaats van de geadopteerde kan dit eventueel moeilijkheden geven. In de andere hypotheses client de ambtenaar van de burgerlijke stand die de redenen van het openvallen van de voogdij kent, dit aan de bevoegde vrederechter mee te delen. Sancties zijn hierop echter niet voorzien. (2) Artikel 349 B. W. Deze bepaling was vrij onduidelijk en stelde o.a. geen hierarchie tussen de onderhoudsplichtigen vast. (3) Artikel 351 B.W. Dit was zowel in positieve als in negatieve zin. (4) Volgens de regels van artikel 205, § 3-5 B.W. (s) Zie hiervoor nr. 96, biz. 393· (6) Een voorstel om het levensonderhoud tussen de oorspronkelijke verwanten af te schaffen werd door de Senaatscornmissie verworpen daar dit de verschillen tussen adoptie en wettiging door adoptie te klein zou maken (verslag Hambye, o.c., blz. 36). De alimentatieplicht na adoptie is in de Franse C. c. (art. 367 B.W.) vrijwel gelijklopend; een levensonderhoud ten laste van de nalatenschap van de geadopteerde is echter niet voorzien. Uit de combinatie met artikel 366 B.W. volgens dewelke de verwantschapsbanden zich tot de wettige kinderen van de geadopteerde uitstrekken, volgt dat er ook in hun hoofde een wederkerige onderhoudsplicht bestaat - wat in artikel 367 B.W. niet uitdrukkelijk vermeld wordt. (7) Artikel 364, derde lid B.W. verwijst naar artikel 362, tweede lid B.W. Deze exceptie komt in de Franse C. c. niet uitdrukkelijk voor (art. 367 B.W.); zij lijkt misschien ook van toepassing uit kracht van artikel 369 B.W.

Als ouder heeft de adoptant ook de ouderlijke onderhoudsverplichting van artikel 203 B.W. De aanwezigheid van een adoptief kind verhindert dat de overlevende echtgenoot, die behoeftig is, een onderhoudsrecht verkrijgt ten laste van de nalatenschap (1). Niet-naleving van de onderhoudsverplichting wordt met de straffen op familieverlating (2) of met die op het verlaten van kinderen (3) beteugeld. 123. Erfrecht. - Het erfrecht van de geadopteerde werd vrijwel niet veranderd; dit van de adoptant onderging ingrijpende wijzigingen (4). De geadopteerde en zijn wettige afstammelingen behouden alle erfrechten in hun oorspronkelijke familie. Zij hebben hetzelfde erfrecht -met reserve (5) en saisine- als een wettig kind van de adoptant, maar hebben geen erfrecht ten overstaan van de bloedverwanten van de adoptant (6). 124. Het vrij lange artikel 366 B.W. regelt de nalatenschap van de zonder afstammelingen gestorven geadopteerde. Onmiddellijk rijst hier de vraag wat onder afstammelingen client verstaan te worden. Het is evident dat de wettige en adoptieve kinderen alle anderen uitsluiten, maar geldt dit ook voor de natuurlijke? Het oud artikel 353 B.W. was veel duidelijker daar het alleen de wettige kinderen op het oog had. Het is heel twijfelachtig dat de wetgever op deze wijze de toepassing van artikel 757 B.W. (dat de nalatenschap van het natuurlijk kind beperkt) zou omzeilen en het natuurlijk kind tot uitsluitend erfgenaam maken (7). Een redelijke oplossing wordt door Van Malderen voorgestaan : het natuurlijk kind

(1) Artikel 205; § 2-5 (Cass. (1e K.), 13 maart 1970, R. W., 1969-70, 1965). (2) Artikel 391bis, tweede lid S.W.B. (3) Artikel 36obis S.W.B.; - zie : Cass. (2e K.), 3 februari 1969, Arr. Verbr., 1969, (4) Het oorspronkelijke antwerp voorzag geen wijzigingen; na lange beraadslaging besloot de Kamer geen erfrechtelijke wijzigingen door te voeren (zie hiervoor: DELNOY, P., Adoption, legitimation adoptive et droit successoral. Le nouveau projet de reforme, Ann. Fac. Droit de Liege, 1967, biz. 649-66o). De ~enaat is tach tot hervormingen overgegaan, misschien wat overhaast. Een grondige · studie van het erfrecht geeft CANIVET, o.c., nr. 159-182, biz. 263-277; -VAN MALDEREN, o.c., nr. 411-430, biz. 286-297; - MAYEUR, A., Influence de l' adoption et de la legitimation par adoption sur les devolutions successorales, Rec. gen. enreg., 1970, nr. 21351. Zie oak nr. 97-99, biz. 393-394 voor het erfrecht in de oorspronkelijke familie. (5) Voor het onderscheid tussen het gewoon en het speciaal voorbehouden gedeelte (volgens art. 1094 en 1098 B.W.;- zie: VAN MALDEREN, o.c., nr. 415, biz. 287290). (6) Artikel 365 B.W. Het vroegere artikel 352 B.W. is minder volledig daar het het erfrecht t.o.v. de oorspronkelijke familie niet vermeldt; dit volgt echter uit art. 348 B.W. volgens hetwelk het aangenomen kind in zijn oorspronkelijke familie alle rechten en verplichtingen behoudt. In de Franse C.c. heeft de geadopteerde (en zijn wettige afstammelingen) ook erfrecht ten overstaan van de familieleden van de adoptant; hij is echter geen reservatair erfgenaam tegenover de ascendenten van de adoptant (art. 368 C. c.). (7) Zie hiervoor : CANIVET, o.c., nr. 167, biz. 266-269.

mag de afgifte van zijn erfdeel (volgens art. 757 B.W.) vragen en dan valt de nalatenschap open die volgens de regels van artikel 366 B.W. verdeeld wordt (1). 125. Daar de oorspronkelijke ouders geen reserve hebben (2) kan het adoptieve kind zonder afstammelingen volledig vrij over zijn goederen beschikken. Onder voorbehoud van eventuele testamentaire beschikkingen en de rechten van zijn overlevende echtgenoot, wordt zijn nalatenschap in twee fasen verdeeld waarbij beide families op gelijke voet behandeld worden. Allereerst nemen zowel de adoptanten als de ascendenten (of hun respectieve erfgenamen in neerdalende lijn) (3) alle goederen terug die zij geschonken hebben of die uit hun nalatenschap verkregen werden - voorzover nag in natura aanwezig (4). Zij zijn verplicht naar evenredigheid in de schulden bij te dragen en moeten de verkregen rechten van derden eerbiedigen. V ervolgens wordt de nalatenschap in gelijke delen onder de oorspronkelijke familie (5) en de adoptieve familie verdeeld. lndien in de oorspronkelijke familie geen erfgerechtigden zijn (6), komt de hele nalatenschap aan de adoptieve familie toe. In de adoptieve familie komt alles toe aan de adoptant (of de adopterende echtgenoten) of hun erfgenamen in nederdalende lijn (7). Bij vooroverlijden van een der adopterende echtgenoten zonder afstammelingen verl
(I) O.c., nr. 422, biz. 293 in fine. Een aanpassing van artikel 757 B.W. aan artikel 366 B.W. dringt zich echter op. (2) Artikel 366, § I, I 0 B.W. sluit dit uitdrukkelijk uit. (3) In het vroegere artikel 353 B.W. had aileen de adoptant een recht van terugkeer, de overige goederen gingen naar de oorspronkelijke familie . . (4) Artikel 366, § I, 2° B.W. Het recht van terugkeer kan ook uitgeoefend worden op de nog niet betaalde koopprijs voor de verkochte goederen. De gemeenrechtelijke regeling van artikel 747 B.W. is uitdrukkelijk uitgesloten door artikel 366, § I, I 0 B.W. Voor meer bijzonderheden, zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 423-428, biz. 294-296. (5) Voor zover de oorspronkelijke ouders het kind erkend of gewettigd hebben v66r de adoptie. Voor de verdeling in deze familie, zie nr. 98, biz. 394· (6) Bij overlijden, onwaardigheid, verwerping ... (art. 366, § I, 3° B. W. in fine). (7) Artikel 36I, § I, 3°, derde lid; d.w.z. de kinderen van de adoptant(en) erven van elkaar. (8) D.w.z. bij afwezigheid van afstammelingen of broers en zusters (en hun afstammelingen). (9) Volgens het oud artikel 353, tweede lid B.W. had de adoptant (en hij aileen) recht van terugkeer op de goederen van de zonder nakome\ingen overleden kinderen (of afstammelingen) van de geadopteerde.

I27. Herroeping. - In tegenstelling tot de wettiging door adoptie waarbij de nieuwe afstammingsbanden eens en voor altijd vaststaan (I) is de adoptie herroepelijk. In de Code Napoleon was de adoptie onherroepelijk wat wei te begrijpen is, daar het een contract was dat door meerderjarige partijen werd afgesloten. Toen de wet van 22 maart I940 de adoptie van minderjarigen invoerde, was het wei logisch dat ook aan de herroepelijkheid ervan werd gedacht; de kansen dat de adoptie voor een der partijen (2) zeer ongunstig zou uitvallen, werden immers grater. 128. Artikel 360 B.W. bepaalde dat een adoptie om zeer gewichtige redenen kon herroepen worden en dat het initiatief daartoe zowel van de adoptant, de geadopteerde als het O.M. kon uitgaan (3). Een gerechtelijke uitspraak was steeds vereist. Een herroeping diende in het Staatsblad gepubliceerd en overgeschreven te worden; de gevolgen van de adoptie werden beeindigd vanaf de inleidende akte. Aileen de huwelijksbeletselen (art. 350 B.W.) en de erfelijke terugkeer van de adoptant (art. 353 B.W.) bleven behouden. I29· Het Franse systeem wijkt wei af van het onze (art. 370-370 C.c.). In het belang van het kind kunnen adoptanten aileen herroeping vragen indien de geadopteerde ouder dan 15 jaar is (art. 370, tweede lid C.c.); anderzijds kunnen de ouders (of bij ontstentenis een familielid) van een minderjarige eveneens de herroeping aanvragen (a. 3). Het herroepingsvonnis client gemotiveerd te zijn (art. 370- I, eerste lid C.c. in tegenstelling tot het adoptievonnis) en moet overgeschreven worden. - 2

I 30. Zeer gewichtige redenen. De rechtspraak is vrij streng in het beoordelen van de zeer gewichtige redenen (4) : de stabiliteit van de staat van de personen en de zeer belangrijke morele en materiele voordelen die de adoptie voor de partijen, inzonderheid voor de geadopteerde, meebrengt, maken dat een adoptie slechts in uitzonderlijke gevallen kan beeindigd worden (5). Zoals de echtscheiding op bepaalde gronden is de herroeping van de adoptie in feite een sanctie voor een fout; een herroeping bij wederzijds akkoord is niet mogelijk. Recente rechtspraak staat echter herroeping toe bij funda-

(1) Artikel 370, § 5 B.W.

(2) Vooral voor het kind dat meestal - zonder persoonlijke tussenkomst - van de ene naar de andere familie overgedragen wordt. In Nederland, waar de gevolgen van de adoptie vrij sterk met die van onze wettiging door adoptie overeenkomen, is de adoptie herroepelijk maar aileen op verzoek van de geadopteerde (art. 231 Ned. B.W.), indien dit in diens kennelijk belang en redelijk is en het verzoek tussen twee en drie jaar (bezinningstermijn) na zijn meerderjarigheid wordt ingediend (art. 231-2 Ned. B.W.). Voor de gevolgen zie art. 232 Ned. B.W. (3) Dit artikel 360 B.W. regelde eveneens de te volgen procedure. (4) Er zijn zeerweinig herroepingsvonnissen gepubliceerd: een achttientalsinds 1940 I (5) Rb. Brussel (9e K.), 26 oktober 1968, ]. T., 1969, 121.

mentele vervreemding zonder schuld (I). Bij de beoordeling van de ernst van de aangehaalde redenen moet de rechtbank zich voorallaten leiden door het belang van het kind (2), zonder dat de belangen van de adoptanten volledig moeten verwaarloosd worden (3). I 3 I. De zeer gewichtige redenen die de rechtspraak aanvaardt, zijn van vrij uiteenlopende aard : onvaderlands gedrag van de adoptant (4), lasterlijke politieaangiften door de geadopteerde (5), beledigende brieven (6), nietigheid van het adoptiecontract (7) en weigering de geadopteerde te onderhouden (8). Ziekte of overlijden van een der adopterende echtgenoten (9) of moreel wangedrag van de geadopteerde (ro) rechtvaardigen geen herroeping.

I32. De nieuwe wet bracht geen ingrijpende wijzigingen (de zeer gewichtige redenen bleven behouden) maar wel belangrijke aanpassingen in het nieuwe artikel 367 B.W. De herroeping is een procedure die tot de eigenlijke rechtsmacht behoort en - behoudens afwijkingen - door het Gerechtelijk W etboek beheerst wordt. Allereerst wordt uitdrukkelijk bepaald dat de herroeping kan uitgesproken worden slechts ten aanzien van een der adopterende echtgenoten (11). De herroeping wordt - naargelang de leeftijd van de geadopteerde - voor de jeugdrechtbank of de rechtbank van eerste aanleg gebracht en volgens de gewone procedureregels behandeld. Alle betrokken partijen moeten in het geding worden betrokken; oak de ouders van de minderjarige (en niet ontvoogde) geadopteerde indien de herroeping van de adoptie wordt gevorderd ten aanzien van de enige of beide adoptanten. In dit geval immers kunnen de ouders een rei:ntegratie in de ouderlijke macht aanvragen (I2), zelfs later tot bij de meerderjarigheid (I3). De minderjarige

(1) Rb. Namen, 3 maart 1970, f.T., 1970, 575, met noot. (:t) Luik, 22 januari 1960, f. T., 1960, 375 en Rb. Brussel, hager geciteerd. (3) Rb. Antwerpen, 12 juli 1956, R. W., 1956-57, 1021. (4) Rb. Brussel, 28 maart 1952, Pas., 1952, III, n6. (5) Rb. Antwerpen, 12 juli 1956, R. W., 1956-57, 1021. (6) Rb. Charleroi 27 maart 1970, f. T., 1970, 575· (7) Rb. Brugge, 18 maart 1958, Ann. not. enreg., 1963, 125, met noot. (8) Rb. Tongeren, 10 december 1964, R. W., 1964-65, 1271. Voor meer voorbeelden (vooral uit de Franse rechtspraak), zie : VAN MALDEREN, o.c., nr. 446, blz. 307-308. (9) Rb. Hasselt, 28 november 1958, fur. Liege, 1958-59, 109; - Luik, 22 januari 1960, fur. Liege, 1959-60, 186. In dit geval namen zowel de rechtbank als het hof aan dat de adoptie in principe zou kunnen herroepen worden als remedie voor de partijen, maar pasten dit in concreto niet toe daar het voor de geadopteerde te onbillijk zou zijn. Rekening houdend met de parallelle evolutie in het echtscheidingsrecht lijkt mij deze rechtspraak aanvaardbaar ;-zie ook: Rb. Namen, 3 maart 1970, hoger geciteerd;- anders: CAN1VET, o.c., nr. 194, biz. 281-282. (1o) Rb. Brussel (9e K.), 26 oktober 1968, f. T., 1969, 121. (II) Artikel 367, § 2, tweede lid B.W. Dit kwam weliswaar niet in de vorige wet voor, maar werd toch algemeen aanvaard. (12) Artikel 367, § 2, derde lid en § 3, vijfde lid B.W. (13) Artikel 367, § 7, derde lid B.W.

(of onbekwame) wordt door een voogd ad hoc vertegenwoordigd (I); indien hij IS jaar is wordt hij persoonlijk opgeroepen (2). I33· De herroepingsprocedure is eigenlijk het spiegelbeeld van de adoptieprocedure : na behandeling in raadkamer wordt het vonnis in openbare terechtzitting uitgesproken; bij herroeping bevat het beschikkend gedeelte- dat later overgeschreven client te worden (3) -de volledige identiteit van de adoptant of de geadopteerde(n) (ten aanzien van wie de adoptie werd herroepen), de datum van de instelling van de vordering (4) en de toekomstige identiteit van de geadopteerde en zijn afstammelingen (art. 367, § 3, vierde lid B.W.). Op verzoek van de geadopteerde (of diens bijzondere voogd) kan de door het adoptievonnis gewijzigde voornaam behouden blijven (art. 367, § 3, derde lid B.W.). Beroep en cassatie zijn mogelijk (art. 367, § 4 B.W.). Op straffe van verval moet het herroepingsvonnis tenslotte voor overschrijving aan de burgerlijke stand terhand gesteld of betekend worden (art. 367, § 5 B.W.). I 34· De herroeping beeindigt de adoptie, vanaf het ogenblik van het indienen van de vordering. Alleenhuwelijksbeletselen blijven nog bestaan (art. 367, § 6 B.W.); de erfelijke terugkeer van de adoptant op door hem geschonken goederen werd terecht afgeschaft (s). Vanaf de herroeping hebben eventuele erkenningen of wettigingen door derden na de homologatie van de adoptie volledige rechtsuitwerking.

I35· Bij een herroeping ten aanzien van een der echtgenoten wordt onmiddellijk in de voogdij voorzien indien de geadopteerde minderjarig of onbekwaam is (art. 367, § 7 B.W.); dit is eveneens het geval bij herroeping ten aanzien van beide adopterende echtgenoten of de enige adoptant. In deze hypothese kan echter een rei:ntegratie in de ouderlijke macht door de ouders aangevraagd worden (art. 367, § 7, tweede en derde lid B.W.) : een automatisch herleven van de ouderlijke macht is niet mogelijk.

(r) Deze wordt door de rechtbank gekozen maar mag noch tot de oorspronkelijke, noch tot de adoptieve familie behoren (zie hiervoor : VAN MALDEREN, o.c., nr. 451, biz. 310-3II). (2) Artikel 367, § 3, tweede lid B.W.; dit betekent echter niet dat hij aileen optreedtl (3) Artikel 367, § 5 B.W. Een publikatie in het Staatsblad is evenmin als voor het adoptievonnis vereist. Het Kamerontwerp voorzag dat de rechtbank in het belang van derden, a! dan niet een publikatie kon bevelen; dit werd door de Senaat verworpen (verslag Hambye, o.c., biz. 39). (4) Artikel 367, § 6 B.W. De herroeping werkt immers retroactief vanaf deze datum. (5) lndien de adoptie wegens een zware fout van de geadopteerde werd herroepen kunnen schenkingen eventueel wegens ondankbaarheid herroepen worden (art. 953 en 955 B.W.).

HOOFDSTUK IV

PLEEGVOOGDIJ HET KLEINER BROERTJE VAN DE ADOPTIE 136. De pleegvoogdij, die in de Code Napoleon een vrij belangrijke functie bekleedde gedurende de minderjarigheid van de geadopteerde (1) en die door de wet van 22 maart 1940 slechts licht gewijzigd werd (2) was zo zeer in onbruik geraakt dat de wetgever beoogde ze af te schaffen (3). Alleen op uitdrukkelijk verzoek van enkele adoptiewerken en van de Senaatscommissie voor huisvesting en het gezin (4) werd de pleegvoogdij uiteindelijk toch behouden maar gewijzigd en als hoofdstuk Ilbis in Titel X B.W. ingelast (5). De regeling van de pleegvoogdij is duidelijk soepeler dan die voor de adoptie; dit is normaal, daar door pleegvoogdij geen afstammingsbanden ontstaan, alleen voogdij- en onderhoudsplichten. 137. Voorwaarden. - ledereen die 25 jaar is (6) kan pleegvoogd van een niet ontvoogde minderjarige worden (7), indien hij de verbintenis op zich neemt het kind , te onderhouden, op te voeden en in staat te stellen de kost te verdienen". Zelfs na een adoptie of wettiging door adoptie is pleegvoogdij mogelijk. Hiervoor is de toestemming vereist van de person~n die tQt_ ee_n__a.cloQtie_ moeten t()(;!Stemmen, alsmede van de eventuele echtgenoot van de pleegvoogcf. - :loafs bij de adoptie is een authentieke akte ( 8) vereist die nadien door de jeugdrechtbank moet bekrachtigd worden (9). 138. Inhoud.- Als correlarium voor zijn onderhouds- en opvoedingsverplichting heeft de pleegvoogd ook zekere rechten tegenover het kind. Hij oefent het hoederecht over het pleegkind uit (art. 3, eerste lid B.W.) en beheert diens goederen zonder dat hij hiervan het genot mag hebben of de uitgaven voor het kind op diens inkomsten mag (I) Zie hiervoor nr. 9, biz. 3S4-3SS· (2) O.a. leeftijdsverlaging van so tot 30 jaar en mogelijkheid tot adoptie gedurende de minderjarigheid. (3) Op voorstel van het Ministerie van justitie schafte de Kamer de pleegvoogdij af; dit gebeurde in Frankrijk reeds door de Decreet-wet van 29 ju!i I939 (Code de Ia Famille). (4) Advies Hanin, 24 januari I966, bijlage I bij verslag Hambye, o.c., biz. 71-72. Volgens dit advies worden ongeveer 20 kinderen per jaar door een pleegvoogd opgenomen. (5) De bestaande pleegvoogdijen blijven echter door de oude wet geregeld (art. 4, § 4 der overgangsbepalingen). (6) Titel X, Hoofdstuk Ilbis, art. I B.W.; voor adoptie is de leeftijd 3S jaar. (7) In het vroegere systeem was alleen pleegvoogdij geoorloofd tot de leeftijd van IS jaar (oud art. 364, tweede lid B.W.). (8) Voor de vrederechter (van de verblijfplaats van de minderjarige) of een notaris (art. 2 B.W.); - in het oud artikel 363 B.W. was alleen de vrederechter bevoegd. (9) Artikel 2, Titel X, Hoofdstuk II bis B.W. De bekrachtiging die vroeger niet vereist was, komt tot stand na onderzoek door de jeugdrechtbank die aile betrokken partijen (en het O.M.) hoort, of tentninste opgeroepen heeft.

aanrekenen (1). Anderzijds verliezen de ouders (of de adoptant (en) of de personen die het kind door adoptie gewettigd hebben), het wettelijk genot gedurende de pleegvoogdij (art. 3, derde lid Titel X, Hoofdstuk II bis B.W.). Zoals een gewone voogd is ook de pleegvoogd na het beeindigen van de pleegvoogdij over zijn beheer rekenschap verschuldigd (art. 6 Titel X, Hoofdstuk II bis B.W.). De ideele rechten die aan de ouderlijke macht verbonden zijn, blijven toebehoren aan de ouders of de voogdijorganen. Zij moeten toestemmen tot het huwelijk, de adoptie en wettiging door adoptie, machtiging verlenen om handel te drijven en eventueel de ontvoogding vorderen (art. 3, vierde lid Titel X, Hoofdstuk II bis B.W.). 139. Einde.- Het normale einde van de pleegvoogdij is de meerderjarigheid van het kind; wanneer het op dat ogenblik niet in staat is de kost te verdienen, kan de jeugdrechtbank de pleegvoogd tot schadeloosstelling veroordelen (z). Ook bij vroeger overlijden van de pleegvoogd eindigt de pleegvoogdij; het behoeftige pleegkind ontvangt in dit geval bestaansmiddelen ten laste van de nalatenschap (3). Het overlijden, de ontvoogding, de adoptie of wettiging door adoptie stellen eveneens een einde aan de pleegvoogdij (4). 140. Naast deze omstandigheden waarin de pleegvoogdij van rechtswege beeindigd wordt, heeft de nieuwe wet ook een soort herroeping door tussenkomst van de jeugdrechtbank ingevoerd (art. 5 Titel X, Hoofdstuk II bis B.W.). Het verzoek hiertoe kan uitgaan van de pleegvoogd, van de personen die toestemming tot de pleegvoogdij gaven of die het pleegkind nadien erkend of gewettigd hebben of van het Openbaar Ministerie. Een voor het pleegkind gunstige regeling is wei dat bij beeindiging van de pleegvoogdij door de jeugdrechtbank de financiele verplichtingen van de pleegvoogd (onderhoud en in staat te stellen kost te verdienen) niet automatisch vervallen; op verzoek en na advies van de betrokken partijen kunnen deze verplichtingen beperkt of verminderd worden (art. 5, derde lid). Gezien de pleegvoogd op elk ogenblik zijn pleegkind kan adopteren

(r) Voor zover het kind zijn gewone verblijfplaats bij hem heeft (art. 3, tweede lid Titel X, Hoofdstuk II bis B.W.); het domicilie van het kind blijft echter gevestigd bij diegenen die de ouderlijke macht over hem uitoefenen. (2) Artikel 4, eerste lid Titel X, Hoofdstuk II bis B.W. Bv. bij niet-voltooide studies; deze schadeloosstelling bestaat uit ,hulpmiddelen die geschikt zijn om het pleegkind een beroep te verschaffen" zonder echter aan bijzondere overeenkomsten dienaangaande afbreuk te doen (vgl.: oud art. 369, tweede lid B.W.). (3) Artikel 4, tweede lid Titel X, Hoofdstuk II bis B.W. De modaliteiten worden bij voorafgaande overeenkomst, bij akkoord tussen de wettelijke vertegenwoordigers van het kind en de erfgenamen of door de jeugdrechtbank bepaald (vgl. : oud art. 367 B.W.). (4) Of aan de plichten van de nalatenschap bij vooroverlijden van de pleegvoogd (art. 4, derde lid).

- voor zover aan de wettelijke voorwaarden is voldaan testamentaire adoptie ( 1) afgeschaft.

werd de

141. Misschien zal deze nieuwe regeling - waarbij vooral de rechten van de pleegvoogd beter worden omlijnd - dit instituut wat meer populair maken. Het kan een oplossing zijn voor mensen die de voorwaarden tot adoptie (nag) niet vervullen (vooral de leeftijdsvereisten !) ; anderzijds client door de jeugdrechtbanken erover gewaakt te worden dat men niet al te lichtvaardig een pleegkind aanneemt en na korte tijd de beeindiging ervan bij de jeugdrechtbank aanvraagt. Voor de emotionele stabiliteit van het kind is veelvuldige verwisseling van ouders immers zeer nefast.

HOOFDSTUK V

WETSCONFLICTEN BIJ ADOPTIE 142. Na de regelingen in verband met de adoptie tussen Belgen in Belgie, past het even te wijzen op de bepalingen inzake wetsconfl.icten bij adoptie die door de nieuwe wet in artikel 344 B.W. werden ingevoerd. (2). Daar de Code Napoleon vrijwel geen regels van I.P.R. bevatteen zich nietuitsprak over de adoptie tussen vreemdelingen bestond gedurende lange tijd een twistpunt of de adoptie aldan niet een burgerlijk recht was dat (volgens art. 7-8 B.W.) aileen aan Belgen voorbehouden was. Deze betwisting werd beslecht door de wet van 22 maart 1940 volgens dewelke een Belg een vreemd kind kan adopteren of omgekeerd (art. 344, tweede lid B.W.). De wet van 10 februari 1958 wijzigde het artikel 344 B.W. door uitdrukkelijk naar de confl.ictregel van artikel 3 B.W. (volgens dewelke de staat en bekwaamheid van een persoon door zijn nationale wet beheerst worden) te refereren; zij zweeg echter over de confl.ictregels die bij verschillende nationaliteit der partijen dienden toegepast te worden.

(1) In het oud artikel 366 B.W. bleef de testamentaire adoptie enigszins overbodig bestaan. Gewone adoptie was steeds mogelijk volgens artikel 368 B.W. en de leeftijdsvoorwaarden bij testamentaire adoptie waren even streng (5 jaar na pleegvoogdij waarvoor men min. 30 jaar moest zijn, d.w.z. 35 jaar !) ; de enige motivatie hiervoor kon zijn dat hieraoor het kind vlugger en eenvoudiger geadopteerd kon worden in extremis (wat niet steeds gunstig voor het kind is daar het geadopteerd wordt wanneer het zijn nieuwe ouder verloren heeft). (2) Voor een uitvoerige studie van rechtspraak en rechtsleer op dit gebied, zie : noot VAN P:E als bijlage II bij verslag Hambye, o.c., biz. 73-88, en het nadien verschenen principieel arrest van het hof van cassatie (Cass. (1e K.), 3 maart 1966, Pas., 1966, I, 853) waarover de bijdrage van MouREAUX, S., Les conflits de lois en matiere d'adoption, Rev. prat. not., 1966, 233-252.

410

I43· De rechtspraak en -leer ontwikkelden verschillende theorieen tot oplossing van het conflict : de distributieve toepassing der nationale wetten (I), de preferentiele toepassing van een wet (volgens het zgn. overwegend belang) (2), de alternatieve toepassing (3) of de cumulatieve toepassing (die tot toepassing van de strengste wet leidt) (4). Soms werd oak de lex fori toegepast.

144· Het wetsvoorstel Harmel had reeds zekere regels in verband met de exequaturprocedure van buitenlandse adopties ingelast (5). De Kamer volgde het advies van het Ministerie van justitie volgens hetwelk opname van conflictregels inopportuun was; de Senaat nam dit standpunt echter niet over, terecht oordelend dat door codificatie van conflictregels op dit gebied talrijke betwistingen beeeindigd zouden worden (6). I45· De wet maakt een onderscheid tussen de voorwaarden, de vormen en de gevolgen van de adoptie. Wat de voorwaarden aangaat bevestigt artikel 344, § I B.W. de distributieve toepassing : de partijen moeten elk aan de eisen van hun personeel statuut beantwoorden (7). Voor een adoptie in Belgie moeten de Belgische vormen gevolgd worden; een buitenlandse adoptie (of wettiging door adoptie) volgt de daar gebruikelijke vorm. Met de term adoptieve afstamming wordt elke instelling bedoeld die inhoudelijk met adoptie of wettiging door adoptie overeenstemt (8). I46. Min of meer geYnspireerd door de theorie van het overwegend belang werd voor de gevolgen rekening gehouden met het personeel statuut van de persoon die er het meest bij betrokken is. Aldus worden de voogdij, de erfopvolging van de geadopteerde en diens wederzijdse verplichtingen en rechten met de oorspronke(r) Deze opvatting werd uiteindelijk door hoger geciteerd cassatiearrest aanvaard. (2) Vooral sterk gepropageerd door CANIVET, J., De !'application en Belgique de Ia loi etrangere en matiere d'adoption, ].T., 1953, 33-38. (3) Voor kritiekhierop, zie: VANHECKE, G. en RmAux, F., Chronique de jurisprudence, R.C.].B., 1965, nr. 27, biz. 356-357. (4) Deze opvatting werd nooit door de hoven van beroep aanvaard;- vgl. : noot VAN P:E:, o.c., biz. 77· (5) Parlem. Besch., Kamer, 1961-62, nr. 436/I, artikel 36oter. (6) Artikel 344 B.W. is trouwens een der weinige geschreven conflictregels in ons Burgerlijk Wetboek. (7) De rechtbank te Brussel weigerde de homologatie van de adoptie van een Italiaans natuurlijk kind door zijn moeder op grond van artikel 293 Codice civile. Dit vonnis past op een adoptie v66r de nieuwe wet de distributieve oplossing toe volgens het cassatiearrest van 3 maart I966, die later door artikel 344, § I B.W. werd bekrachtigd (Rb. Brussel, 3 januari I970, ]. T., I970, 31 I). Toepassingen van artikel 344, § I : Jeugdrb. Gent, 7 november 1969, Rev. dr. Jam., 1970, 58 (geen adoptie of wettiging door adoptie van Zuidvietnamees kind); - Jeugdrb. Brussel, 15 december 1969 en 12 januari 1970, Rev. dr. Jam., 1970, 67 (geen wettiging door adoptie van Zuidvietnamees kind);- Jeugdrb. Brussel (3e K.), 26 maart 1970, Rev. dr. Jam., 1970, 74 (geen adoptie of wettiging door adoptie door Marokkaan). (8) Verslag Hambye, o.c., biz. r6.

411

lijke familie (onder voorbehoud van de Belgische openbare orde) door het personeel statuut van de geadopteerde geregeld, zelfs indien diens statuut uit de adoptie voortvloeit (art. '344, § 2, eerste lid B.W.). De overige gevolgen - die meer in verband staan met de adoptant en diens familie - worden door het personeel statuut van de adoptant beheerst. Dit statuut regelt de naam en voornaam (bij adoptie door twee echtgenoten geldt het personeel statuut van de man), de ouderlijke macht van de adoptant(en) (inzoverre de geadopteerde krachtens zijn personeel statuut onbekwaam is) en de wederzijdse rechten en plichten in de adoptieve familie (art. 344, § 2, tweede lid B.W.).

I47. De herroeping van de adoptie in Belgie is aan de Belgische voorwaarden en gevolgen gebonden (art. 344, § 3, eerste lid B.W.); buitenlandse herroepingen zijn hier rechtsgeldig indien aan de buitenlandse vorm werd voldaan (volgens de algemene regel locus regit actum) en aan de voorwaarden van het personeel statuut van de partij in wiens voordeel de herroeping werd uitgesproken (art. 344, § 3, tweede lid B.W.). De gevolgen van een herroeping (in het buitenland of in Belgie) worden onder voorbehoud van de openbare orde door het personeel statuut van de geadopteerde beheerst (art. 344, § 4 B.W.); dit is normaal daar diens toestand opnieuw geregeld moet worden.

BESL UIT q8. In de voorgaande beschouwingen heb ik gepoogd het belang van de nieuwe wet, die het eindpunt vormt van een lange en geleidelijke evolutie aan te tonen. De huidige adoptie is geen contract tussen volwassenen meer die, vooral door zakelijke overwegingen gedreven, fi.ctieve afstammingsbanden willen scheppen, maar een echt jeugdbeschermingsinstituut dat aan kinderen ouders en aan ouders kinderen geven wil. De wet van 21 maart 1969 heeft hiertoe op beslissende wijze bijgedragen. Zij heeft de adoptievoorwaarden merkelijk versoepeld en aldus voor een grater publiek toegankelijk gemaakt (vooral door leeftijdsverlaging en opheffing van de voorwaarde van kinderloosheid); zij heeft - in het belang van het kind - de appreciatiebevoegdheid van de rechtbank versterkt (o.a. door de zgn. betwiste adoptie) en zij heeft tenslotte de integratie van het kind in de adoptieve familie merkelijk verstevigd, vooral door invoering van de wettiging door adoptie. 149. Cijfermateriaal. - Meer dan welke theoretische overwegingen ook, kan statistisch cijfermateriaal de impact van deze nieuwe wet aantonen. Uit een vragenlijst, waarop 14 der aangeschreven rechtbanken 412

------=

van eerste aanleg en jeugdrechtbanken antwoordden, blijkt dit zeer duidelijk (r). Onder voorbehoud van het feit dat de referentieperiodes niet even lang waren (2), kan opgemerkt worden dat het globale aantal adopties (in de ruime zin) slechts lichtjes gestegen is : 480 in de periode 22 april 1968- 2I april 1969 en 540 in de periode 22 april I969- 2I april I970. Dit zal voor een groat gedeelte kunnen verklaard worden uit het feit dat de vraag naar adoptieve kinderen nag steeds grater is dan het aanbod. Anderzijds werd de tendens voortgezet en versterkt volgens dewelke het meestal minderjarigen zijn die het voorwerp van een adoptiemaatregel uitmaken : in de periode I968-69 werden 74 adopties door de rechtbank van eerste aanleg uitgesproken tegen 406 door de jeugdrechtbank; voor I969-70 bedroeg dit respectievelijk 79 en 461. Grosso modo kan men dus zeggen dat slechts een op zes geadopteerden meerderjarig is. I 50. Succes van de wettiging door adoptie. Belangrijker is echter de verschuiving die zich in de richting van de wettiging door adoptie heeft voorgedaan : van de 46I adopties door de jeugdrechtbanken gehomologeerd waren er 354 wettigingen door adoptie tegenover I07 gewone adopties. Hieruit blijkt wei dat de meeste adoptanten het adoptief kind zo volledig mogelijk in hun gezin willen opnemen en dat de gewone adoptie van minderjarigen uitzonderlijk zal worden. Het is m.i. niet illusoir te beweren dat - zoals in Frankrijk - de wettiging door adoptie de regel en de adoptie de uitzondering zal worden. Deze tendens is echter niet in alle arrondissementen even uitgesproken : in Brugge bv. waren er 55 wettigingen tegenover I adoptie van minderjarigen; in Leuven 22 wettigingen, geen adopties; in Luik (tussen I januari en 3 mei I970) 50 wettigingen tegenover 9 adopties; in Bergen 30 adopties, 47 wettigingen, terwijl in Mechelen evenveel wettigingen als adopties gehomologeerd werden (telkens 6). Anderzijds client gewezen op het feit dat uit de verkregen gegevens niet kan uitgemaakt worden hoeveel omzettingen van adoptie in een wettiging door adoptie gehomologeerd werden en op het bekende sociologische inhaalfenomeen na uitvaardiging van een nieuwe wet.

(r) Hierbij worden nogmaals de heren voorzitters en jeugdrechters bedankt, die welwillend hun uiterst nuttige medewerking verleenden. Spijtig genoeg waren geen cijfers beschikbaar van de grote arrondissementen, met uitzondering van Luik en Bergen. De rechtbanken waarvan cijfermateriaal voorhanden is, zijn : Aarlen, Bergen, Brugge, Deildermonde, leper, Kortrijk, Leuven, Luik, Marche, Mechelen, Neufchateau, Oudenaarde, Tongeren en Turnhout (met uitzondering van de rechtbank van eerste aanleg te Bergen, hebben de gegevens zowel betrekking op de rechtbank van eerste aanleg als op de jeugdrechtbank). (2) 22 april 1968 - 21 april 1969 en 22 april 1969 - ongeveer einde maart 1970; sommige rechtbanken verschaften echter gegevens tot en met 21 april 1970; de rechtbank van Luik tot en met 31 mei 1970.

4I3

-==------c=-~--::-::---===---:--_·

_·.

I5I. Belangrijke conclusies kunnen ook uit de burgerlijke stand van de adoptanten gehaald worden : de meeste adopties geschieden door een echtpaar : de verhouding tussen gehuwden en alleen optredende adoptanten bedraagt voor I968-69, 363 tegenover 96 en voor I969-70 : 365 tegenover 44· Hierbij client allereerst opgemerkt dat het groot aantal wettigingen onmiddellijk invloed heeft op het hoge aantal echtparen en dat onder aileen optredende adoptanten ook de gehuwde mannen en vrouwen begrepen worden die alleen adopteren, maar waarbij het kind ook in een volledig gezin komt, daar het meestal om het kind van de andere echtgenoot gaat. I52. Het aantal vreemde kinderen dat in de arrondissementen waarover gegevens beschikbaar zijn (I) door Belgen geadopteerd wordt is vrij gering : het bedroeg 34 in I968-69 (waarvan I4 in Bergen en II in Luik!) en 2I in I969-70 (waarvan 8 te Luik en 5 te Bergen 1). Het voor juristen zeer interessante en nuttige nieuw artikel 344 B.W. vond dus nog zeer weinig praktische toepassing. T och lijkt mij de adoptie - a fortiori de wettiging door adoptie een zeer goed middel tot lotsverbetering van vreemde (wees )kinderen. I53· Het aantal weigeringen van homologatie is weliswaar gestegen, maar blijft toch relatief gering (rr in I969-70 tegenover 3 in I968-69) : dit wijst op de efficientie van het vooronderzoek dat door notaris of vrederechter werd- verricht. Over het algemeen wenden de meeste adoptanten zich tot de vrederechter om een adoptieakte te laten opstellen : het aantal adoptieakten door een notaris opgesteld lijkt echter relatief te stijgen (verhouding adoptieaktes door vrederechter of door notaris :in I968-69 : 230- I 58; in I969-70 : I 54- rr7. Over het algemeen mag gezegd worden dat op het platteland de vrederechter de familiale raadgever bij uitstek is, terwijl in de steden meer op een notaris beroep wordt gedaan. I54· Uit de verkregen gegevens kon verder afgeleid worden dat de nieuwe prodecure van uitspraak van adoptie (art. 353 B.W.) slechts uitzonderlijk toegepast werd : in de behandelde periode I969-70 heeft alleen de jeugdrechtbank van Bergen een adoptie uitgesproken ondanks de weigering van toestemming (z). Dit wijst erop dat de meeste kinderen ofwel door hun eigen ouders geadopteerd worden (regularisatieadopties), ofwel met toestemming van hun wettelijke vertegenwoordigers afgestaan worden. Dit neemt echter niets weg van de juridische waarde van artikel 353 B.W.

(r) Met uitzondering van Luik en Bergen kan men beweren dat het meestal om landelijke arrondissementen gaat waar het percentage vreemdelingen nog vrij gering is ; cijfers van de andere grote steden zullen ongetwijfeld een ander beeld geven. (2) Jeugdrb. Bergen, 26 januari 1970, hoger geciteerd.

I 55. Oak een herroeping van adoptie is zoals reeds vroeger aangehaald - zeer uitzonderlijk : de jeugdrechtbank te Aarlen diende er een te herroepen (I); zij stand eveneens een rei:ntegratie m de ouderlijke macht toe.

I56. Een laatste vaststelling is de grate populariteit van de nieuwe mogelijkheid tot verandering van voornaam. Vooral bij wettiging door adoptie wordt hiervan vrij veel gebruik gemaakt (49 bij wettiging door adoptie, 7 bij adoptie). Dit wijst er nogmaals op dat de wettigende ouders het kind volledig in hun gezin willen opnemen en alle sporen uit zijn verleden wegwissen. De rechtbanken dienen er echter op te letten dat het oudere kind plotseling geen onbekende naam wordt opgedrongen. I57· Het hier besproken cijfermateriaal- evenmin als de daaraan voorafgaande theoretische analyse - beoogt geenszins een exhaustief beeld te schetsen van de toestand na de nieuwe adoptiewet. Zij hebben wel tot doel te wijzen op de mogelijkheden die de nieuwe wet biedt tot verbeter'ing van het lot van kinderen zonder ouders - want dat moet de adoptie in de eerste plaats tach zijn! - en van het gebruik dat de praktijk er tot nag toe van gemaakt heeft. SOMMAIRE 1

EvoLUTION DU DROIT D ADOPTION BELGE ETUDE HISTORIQUE ET DE DROIT COMPARE

La plupart des systemes juridiques modernes connaissent, a cote de Ia paternite par le sang (que les parents soient maries ou non), une paternite fictive creee par !'adoption. Cet article essaie d'esquisser !'evolution historique de cet institut en droit beige depuis Ia reglementation rigoureuse et limitee du Code Napoleonjusqu'a Ia nouvelle loi du 21 mars 1969 qui a considerablement assoupli les conditions et elargi les effets de !'adoption. Le droit de !'adoption beige qui s'est developpe en trois etapes (Code Napoleon, lois des 22 mars 1940 et 10 fevrier 1958 et !a loi du 21 mars 1969). a ete fortement influence par les reformes realisees auparavant en France. Leur influence sur !'institution de !a legitimation par adoption introduite par cette nouvelle loi, a ete decisive. Une seconde partie est consacree a une analyse plus profonde du systeme actuellement en vigueur. La condition fondamentale de toute adoption ou legitimation par adoption est l'avantage que celle-ci presente pour l'adopte. La loi requiert egalement un certain age de l'adoptant, une difference d'age entre l'adoptant et l'adopte, ainsi que le consentement de taus les interesses (adoptant et adopte, leurs epoux et les parents ou representants legaux d'un adopte mineur ou interdit). En certaines conditions determinees par !a loi, il est neanmoins possible que le tribunal passe outre au refus de ces derniers. (1) Spijtig genoeg zijn ons hiervan de gegevens - vooral de motieven van de herroeping - niet bekend. De rechtbanken van Namen en Charleroi hebben nadien nog een herroeping uitgesproken (Jeugdrb. Namen, 3 maart 1970, hoger geciteerd; - Rb. Charleroi, Z7 maart 1970, hoger geciteerd).

Une legitimation par adoption n'est permise qu'a des adoptants manes en faveur d'un mineur. Depuis la nouvelle loi, la presence d'enfants (meme legitimes) de l'adoptant, n'est plus un obstacle a une adoption ou une legitimation par adoption. En Belgique, l'adoption se realise encore toujours par !'homologation par le tribunal d'un contrat d'adoption passe devant le juge de paix ou notaire. La nouvelle loi a neanmoins attenue quelque part le caractere contractuel par !'introduction de la procedure contentieuse de prononciation de l'adoption apres refus de consentement injustifie des parents ou du conseil de famille. Quelques mots sont egalement consacres aux recours contre les jugements en matiere d'adoption. Une adoption reste sans effet a defaut de transcription du dispositif du jugement ou de l'arret dans les registres de l'etat civil. Les differences entre l'adoption et la legitimation par adoption sont les plus prononcees quant aux effets de ceux-ci. La legitimation par adoption produit une assimilation complete de l'adopte avec un enfant legitime du couple adoptant et une rupture de taus les liens avec la famille d'origine (a !'exception des empechements au mariage). Dans le cas d'une adoption, par contre, les rapports reciproques dans la famille d' origine et la famille adoptive, doivent etre enumeres soigneusement. Au cours de cet article, les points communs et les differences avec les systemes neerlandais et franc;:ais ont ete mentionnes. La tutelle officieuse (qui a un interet pratique fort limite) et la nouvelle regle legale des conflits de lois en matiere d'adoption, qui meriterait une etude a elle seule, ont ete traites brievement. Une petite enquete parmi les tribunaux competents en cette matiere, a permis de tirer quelques conclusions a propos de !'application pratique de la nouvelle loi : le succes de la h~gitimation par adoption est considerable.

ZUSAMMENFASSUNG ENTWICKLUNG DES BELGISCHEN ADOPTIONSRECHTS HISTORISCHE UND RECHTSVERGLEICHENDE STUDIE

Das F amilienrecht der meisten modernen Gesetzgebungen griindet ein Rechtsverhaltnis zwischen Eltern und Kindem nicht nur auf eheliche oder nichteheliche Abstammung, sondern auch auf eine Annahme an Kindes Statt. Dieser Beitrag will die geschichtliche Entwicklung der Adoption im belgischen Recht skizzieren vom Code Napoleon bis zum neuen Gesetz vom 21. Marz 1969, das die Annahme an Kindes Statt erleichtert und deren Folgen ausgebaut hat. Das belgische Adoptionsrecht hat sich in drei Phasen entwickelt (Code Napoleon, Gesetze vom 22. Marz 1940 und 10. Februar 1958, Gesetz vom 21. Marz 1969) und wurde dabei ziemlich stark durch vorangehende gesetzliche Reformen in Frankreich beeinflui3t, besonders beziiglich der durch das neue Gesetz emgefiihrte Legitimation durch Adoption. Im zweiten Teil dieses Beitrages wird das heutige Adoptionsrecht eingehend untersucht. Das Grunderfordernis jeder Adoption ist das Interesse des Adoptivkindes. Das Gesetz erfordert ausserdem ein bestimmtes Alter des Annehmenden und ein Altersunterschied zwischen Annehmenden und Kind, sowie die Einwilligung aller Parteien (Annehmender, Adoptivkind, deren Ehegatten,

Eltern oder gesetzliche Vertreter eines minderjahrigen Kindes). In gewissen Fallen aber, kann das Jugendgericht die Einwilligung der Eltern (oder des Familienrates) ersetzen. Eine Legitimation durch Adoption ist nur erlaubt wenn ein Ehepaar ein minderjahriges Kind annehmen will. Das Vorhandensein von eheliche, nichteheliche oder angenommene Kinder steht eine Adoption nicht mehr entgegen. In Belgien bedarf der Adoptionsvertrag der Bestatigung durch das zustandige Gericht. Das Gesetz hat aber den Vertragscharakter der Adoption einigermassen eingeschrankt durch die Einfi.ihrung einer Vorschrift die den Gerichten die Aussprache einer Adoption entgegen die boswillige Verweigerung der Einwilligung durch die Eltern (oder der Familienrat) erlaubt. Die Rechtsmittel die gegen Adoptionsurteile gegeben sind, werden ebenfalls kurz besprochen. Adoptionen mi.i13en schlieBlich in die Personenstandsbi.icher eingetragen werden. Die Folgen der Adoption unci der Legitimation durch Adoption sind sehr verschieden. Wahrend ein durch Adoption legitimiertes Kind die rechtliche Stellung eines ehelichen Kindes der Annehmenden erlangt unci aile Verwantschaftsverhaltnisse zwischen dem Kinde unci seinen Ieiblichen Verwandten beendet werden (mit Ausnahme der Eheverbpte), mi.issen die Beziehungen zwischen dem Kinde unci seinen leiblichen oder adoptiven Verwandten, im Faile einer gewohnlichen Adoption genau beschrieben werden. In diesem Beitrag wurden erhebliche Unterschiede unci Ahnlichkeiten zwischen dem belgischen unci dem franzosischen unci niederlandischen Recht stets erwahnt. Auch die sogenannte Pleegvoogdij (eine Art Pflegschaft) unci die neuen Vorschriften des internationalen Privatrechts bezi.iglich der Adoption - die zweifelsohne mehr eingehend behandelt werden sollten - wurden kurz besprochen. Eine kleine Umfrage die unter den zustandigen Gerichten veranstaltet wurde, ermoglichte einige wichtige SchluBfolgerungen i.iber die Anwendung des neuen Gesetzes in der Praxis ; der groBe Erfolg der Legitimation durch Adoption fie! dabei sehr stark auf.

SUMMARY EvoLUTION oF BELGIAN ADOPTION-LAW HISTORIC AND COMPARATIVE APPROACH

In most modern legal systems, the relationship between parent and child does not only result from the legally established descent, but can also be created artificially by means of adoption. This paper tries to describe its evolution in Belgian law from the very restrictive regulation in the Code Napoleon to the recent statute of the 21st March 1969, which has considerably facilitated the conditions and widened the effects of adoption. The way in which the Belgian system, developed in three phases (Code Napoleon, Statutes of March, 22, 1940 and February, ro, 1958 and the statute of March, zr, 1969) has in this been influenced by previous French legal reforms, is very notable, especially as to the new so-called legitimation by the way of adoption.

A second part of this article is devoted to an analysis of the actual legal adoption rules. The fundamental condition for every adoption or legitimation by the way of adoption is the advantage for the adopted child. The law also requires a certain age of the adopter, a disparity in age between adopter and child and the consent of all parties (i.e. adopter, adopted child, their spouses and the parents or legal representatives of the child during its minority or incapacity). In certain circumstances, however, the courts are not bound by an injust refusal to consent of the parents or the family-council. Married people only are allowed to legitimate an infant by the way of adoption. The existence of (even legal) childs of the adopter is no legal bar any longer. Unlike the proceedings in some surrounding countries, the Belgian adoption must be accomplished by the judicial homologation of a previous adoptioncontract. This contractual character of the adoption, however, has somewhat declined by the introduction of a new procedure which enables the courts to pronounce an adoption after the parents' injust refusal to consent. The legal remedies against adoption-judgments are also shortly dealt with. Adoptionjudgments have to be transcribed at the registrar's office. The differences as to the effects of a simple adoption and a legitimation by the way of adoption are very considerable. The latter produces a complete integration in the adopters' family and a breach of all ties in the original family (with the exception of impediments to marriage), whereas a simple adoption does not have such far-reaching consequences. In this case the relations with the original and the new family have to be precisely defined. Special attention has been called to similarities and differences with the French and Dutch adoption-law. Some attention has also been paid to the so-called fasterguardianship and the conflictlaw in the field of adoption, the latter certainly deserving a more detailed study. From a small inquiry which has been set up among the competent courts, we could draw some very interesting conclusions as to the practical application of this new statute ; the succes of the legitimation by the way of adoption turns out to be really significant.

EVOLUTIE VAN HET BELGISCH ADOPTIERECHT HISTORISCHE EN RECHTSVERGELIJKENDE BENADERING. door. Moni VAN LOOK. Assistente aan de Universiteit te Leuven

Recommend Documents