Koninklijke Vlaamse Mycologische Vereniging
Nieuwsbrief van de
Jaargang 7, nummer 3 September 2014
Amaurodon
Conocybe
Armillaria
Frans Dielen
Marcel Bon En de vaste rubrieken… Editoriaal Activiteitenkalenders Uit de moleculaire keuken Nieuwtjes uit de recente tijdschriften
Afbeelding voorpagina: Russula olivaceoviolascens - Zwartrode russula (Omer Van de Kerckhove)
1
Jg. 7, nr. 3 September 2014
Geachte leden Onze website heeft de kinderkwaaltjes goed doorgemaakt en schittert nu in het digitale uni-
NIEUWSBRIEF VAN DE KONINKLIJKE VLAAMSE MYCOLOGISCHE VERENIGING
versum. De gemakkelijk te raadplegen activiteitenkalender en de mooie foto’s op de startpagina nodigen alle bezoekers uit tot verder rondkijken op de site. Felicitaties voor Lieve Deceuninck en iedereen die hieraan heeft meegewerkt. In de Raad van Bestuur hebben we al wat nagedacht over nieuwe overkoepelende projecten nu o.a. het Brandplekkenproject afgesloten is. Eén idee lijkt zeer geschikt en is een uitbreiding van het onderwerp van een masterthesis die momenteel van start is gegaan in het labo mycologie van Mieke Verbeken in de UGent. Hiervoor zal bestudeerd worden of populieren bijzondere ectomycorrhizale associaties aangaan met Russulaceae in Vlaanderen. Mieke had het idee om dit open te trekken naar welke fungi en myxomyceten er op en rond populieren groeien. De details over de opzet van het project worden nog uitgewerkt, maar in afwachting van de officiële start in 2015 kunnen er natuurlijk al vindlijstjes bijgehouden worden. Het grootste project waarmee we dit najaar van start gaan is de nieuwe versie van de Soortenlijst van Basidiomyceten en Myxomyceten in Vlaanderen. Dit zal heel wat werk vergen en er zullen heel wat leden gemobiliseerd worden om hieraan mee te werken, waarbij een goede coördinatie essentieel is. In september houden we al een eerste vergadering waarin de rekrutering en takenverdeling zal besproken worden. Op 1 juli moesten we afscheid nemen van Frans Dielen. In dit nummer van Sporen kunt u een mooi “in memoriam” lezen. De Franse mycoloog Marcel Bon is in het voorjaar overleden; ook hij wordt herdacht in deze aflevering. De laatste drie weken van augustus was ik in China voor deelname aan het 8e Congres voor de Systematiek en Ecologie van de Myxomyceten, te Changchun in het noordoosten, met daarna een verblijf in het zuidwesten. Met een lijst van 400 soorten myxomyceten is China een belangrijk gebied, maar de kennis ervan is nog zeer beperkt. Paddenstoelen daarentegen hebben een heel belangrijk aandeel in de Chinese cultuur, zowel op medicinaal als op culinair gebied. Uit goede bron heb ik vernomen dat augustus in België eerder koud en wisselvallig was en dat ook de veldtochten wisselvallige resultaten opleverden. Maar laat mij u vooral niet langer tegenhouden om dit nieuwe, rijkelijk gevulde nummer van Sporen te ontdekken. Verder wens ik u een vondstenrijke herfst toe. Myriam de Haan voorzitter KVMV N.B.: Mag ik van de gelegenheid gebruik maken om uw vragen, uw inbreng via suggesties, ideeën en opbouwende kritiek, door te spelen aan de bestuursleden en coördinatoren van uw afdeling? Want we zitten immers in het bestuur om u van dienst te zijn.
2014 / 3
Sporen
2
D = dagexcursie, V = voormiddag, N = namiddag Voor AMK is het uur van samenkomst steeds 9.45 uur, tenzij anders vermeld! Deelname aan een activiteit geschiedt op eigen verantwoordelijkheid. De aangeduide reisweg geldt bij vertrek vanuit Antwerpen. Enkel deelnemen aan de namiddagexcursie is mogelijk na afspraak met de contactpersoon. Voor OVMW is het uur van samenkomst bij excursies steeds 9.30 uur, tenzij anders vermeld! Voor ZWAM is de afspraak ter plaatse telkens te 9.30 uur (D) of 14.00 uur (N).
Weekexcursies van de AMK-Werkgroep Mycologie Om de twee weken gaat de werkgroep op excursie, telkens op donderdagvoormiddag. De leden worden per mail, of telefonisch op vraag, verwittigd van de excursieplaatsen. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met Lieve Deceuninck:
[email protected] of 03/455 01 27. (Uitleg werking: zie Sporen nr. 1-2)
Reeds door de afdelingen vastgelegde excursies tot eind december zaterdag 04-10-2014 - ZWAM (D) KVMV-excursie in Meerdaalwoud Afspraak: parking langs de Weertse dreef. Komende uit de richting Leuven (N25) bij het binnenrijden van het Meerdaalwoud via de Naamsesteenweg, onmiddellijk rechts na de voetgangersbrug. Parking na 100 m rechts van de weg. Lunchpakket meebrengen. In de namiddag aansluiten kan op de grote parking vóór het bos langs de Weertsedreef vanuit het centrum van Sint-JorisWeert om 14 u. Contact: Georges Buelens (0471/20 50 14)
Leiding: Marc Haerssens (thuis 09/251 15 31 en op de dag zelf gsm 0476/94 28 51) of Gerrit Verhellen (09/231 24 49)
zondag 12-10-2014 - ZWAM (N) Catselt te Okselaar Afspraak op de parking bij de rotonde langs de Hoornblaas te Okselaar (Scherpenheuvel-Zichem). Contact: Georges Buelens (0471/20 50 14)
zondag 12-10-2014 - MYCOLIM (V)
zondag 05-10-2014 - MYCOLIM (V) Teut te Zonhoven Samenkomst om 9.30 uur in de Hengelbroekstraat, 3520 Zonhoven. Contact: Gut Tilkin (011/72 59 24)
zaterdag 11-10-2014 - OVMW (V) Damvallei en Reinaertpark te Destelbergen Bijeenkomst om 9.30 uur: parking bibliotheek Destelbergen. Vanuit Gent neemt men de Dendermondsesteenweg (N445) aan de Dampoort richting Zele. Deze gaat recht naar Destelbergen. De parking is aan de rechterkant ca. 100 m vóór de kerk. Via de R4 en afrit Destelbergen komt men ook op de N445, dan naar rechts richting Gent en dan is de parking links voorbij de kerk.
Sporen
2014 / 3
Prov. Domein Nieuwenhoven te Sint-Truiden Samenkomst om 9.30 u. op de parking van het Domein Nieuwenhoven. De toegang tot het domein is gelegen aan de N722 tussen Kortebos en Sint-Truiden op een 2-tal km van de kerk van Kortebos, richting Sint-Truiden aan de rechterkant. Contact: Ronny Boeykens (0477/39 54 57)
zondag 12-10-2014 - AMK (V) Grotenhoutbos te Gierle Samenkomst om 9.45 u. op de parking van brasserie Het Laar, Beersesteenweg 136, 2275 Gierle. Bereikbaar via E34, afrit 22 en richting Gierle nemen. Onmiddellijk na het rond punt naar links de zijweg Het Laar in. Leiding : Peter Van der Schoot (0476/09 50 61)
3
zaterdag 18-10-2014 - ZWAM (N)
zondag 02-11-2014 - AMK (V)
Walenbos te Tielt-Winge Afspraak: parking kerk Optielt. Contact: Georges Buelens (0471/20 50 14)
Hof ter Linden te Edegem Samenkomst om 9.45 u. op de parking voor het “Hof ter Linden”, Drie Eikenstraat 13, 2650 Edegem. Leiding: Lieve Deceuninck (0475/26 81 67)
zaterdag 18-10-2014 - OVMW (V) Livierenbos te Flobecq Bijeenkomst kerk van Opbrakel om 9.30 u. Vanuit Gent N60 tot rond punt Oudenaarde-Leupegem, dan links richting Brakel tot eerste rond punt. Daar richting rechts naar Ronse. Na 2 km parking op 100 m vóór de kerk van Opbrakel. Leiding: Jos Schoutteten (055/42 20 01) of Nathan Schoutteten (0495/11 38 16)
zondag 19-10-2014 - ZWAM (N) Heibos te Stok Afspraak bij de ingang van het bos langs de Wittebosstraat te Stok (Hoeleden). Contact: Georges Buelens (0471/20 50 14)
zaterdag 25-10-2014 - OVMW (V) Markettebossen te Bellem Bijeenkomst om 9.30 uur; we spreken af op het kerkplein van Bellem. Vanuit Gent E40 afrit 12, linksaf richting Hansbeke. Voorbij Hansbeke linksaf in de Warandestraat richting Bellem. Vanaf het kerkplein rijden we gezamenlijk verder naar de Markettebossen. Leiding: Dieter Slos (09/374 63 11)
zaterdag 08-11-2014 - OVMW (V) Drongengoed te Ursel Bijeenkomst om 9.30 u. aan het Jagershof: E40 Gent-Oostende, afrit Aalter, N44 richting Maldegem-Knokke, na 8 km aan de lichten te Knesselare rechtsaf N 461 Urselseweg; na 1,2 km linksaf Westvoordestraat. Deze volgen tot het einde, linksaf Drongengoedweg en volgen tot het einde aan het Jagershof. Leiding: Etienne Vanaelst (09/374 59 86 of 0474/64 23 23)
zaterdag 08-11-2014 - AMK (V) Prinsenpark te Retie Samenkomst om 9.45 u. op de ruime parking aan de ingang, Kastelsedijk 5, 2470 Retie. Bereikbaar via E34, afrit 25, richting Retie via N18 (± 4 km). Aan rond punt de ring rond Retie nemen (1 km), dan rechts de N118 nemen, richting Geel. Na 3,5 km, aan verkeerslichten, naar rechts nemen, richting Prinsenpark.
zondag 09-11-2014 - ZWAM (N) Mollendaalbos te Haasrode Afspraak op de parking bij het Brembergcentrum, Boetsenberg te Haasrode. Gids: Henri Vranckx (016/40 29 84)
zondag 26-10-2014 - ZWAM (N) Kesselberg te Kessel-Lo Afspraak parking bovenaan de Koningsstraat te Kessel-Lo. Contact: Georges Buelens (0471/20 50 14)
zondag 26-10-2014 - AMK (D) Dassenaarde te Diest-Molenstede Samenkomst om 9.45 u. aan de kerk van Engsbergen. Bereikbaar via E313, afrit 24 Geel-Oost; N174 richting Diest nemen tot in Engsbergen. Daar aan rond punt naar rechts naar Engsbergen-Centrum. Leiding: Jos Volders (0497/66 62 84)
zondag 26-10-2014 - MYCOLIM (V) Terril te Houthalen Samenkomst om 9.30 u. aan de parking van het Oude Mijngebouw, Pastorijstraat te Houthalen. Contact: Jan Cornelis (011/52 35 24)
zaterdag 15-11-2014 - OVMW (V) Brielmeersen te Deinze Bijeenkomst om 9.30 uur op de parking van de Brielmeersen: E17 afrit Deinze, N35 tot in centrum, Leie oversteken en direct linksaf. Na ± 100 m nogmaals linksaf tot op de parking. Na de excursie gezamenlijk eetmaal in “De Valk” te Nazareth. Leiding: Peter Verstraeten (09/385 41 74)
zaterdag 15-11-2014 - AMK (V) s Heerenbos te Oostmalle, met etentje als seizoensafsluiting Samenkomst om 9.45 u. kerk van Wechelderzande. Bereikbaar via de E34, afrit 21. Richting Malle-Wechelderzande rijden en in het centrum van Wechelderzande is er net voorbij de kerk een parking op de hoek met de Vlimmersebaan. Leiding: Wim Veraghtert (0496/97 87 79)
2014 / 3
Sporen
4
De bijeenkomsten (W) in Gent gaan door om 10.00 uur (tot ten laatse 16.00 uur) bij de Onderzoeksgroep Mycologie van de Universiteit Gent, K.L. Ledeganckstraat 35, 2e verdieping. De toegang is het gemakkelijkst via de plantentuin. De microscopie-avonden beginnen om 19.30 uur ; gebruik ‘s avonds de hoofdingang. De bijeenkomsten in Antwerpen gaan door in de Bioruimte van de UA, Groenenborgerlaan 171 te 2020 Antwerpen. Vóór iedere vergadering (behalve bestuurlijke vergaderingen) is er vanaf 19.30 uur gelegenheid om boeken uit de bibliotheek te ontlenen. Het opstellen van de microscopen voor praktijklessen en mycologische werkgroepavonden gebeurt bij voorkeur vóór 20.00 uur zodat de sessies vlot kunnen beginnen. De bib is steeds gesloten de 4e dinsdag van de maand. De ZWAM-bijeenkomsten in Diest gaan door van 19.00 tot 22.00 uur in het Bezoekerscentrum van het Webbekomsbroek, Omer Vanoudenhovelaan 48 te Diest.
woensdag 01-10-2014 - MYCOLIM (A) Determinatieavond met het accent op enkele grote genera 19.30u.-22.00u. in Provinciaal Natuurcentrum, Craenevenne 86, 3600 Bokrijk-Genk Leiding: leden van Mycolim
dinsdag 07-10-2014 - AMK (A) Determinatieavond met les microscopische technieken op vers materiaal Het thema wordt bepaald aan de hand van de aanwezige exemplaren. Van 19.30 - 22.00 u. Bioruimte van de UAntwerpen, Groenenborgerlaan 171 te 2020 Antwerpen. Leiding: André de Haan e.a.
maandag 13-10-2014 - ZWAM (A) Microscopie en determinatie Mogelijkheid om onder begeleiding van ervaren mycologen, met eigen microscoop en vondsten, aan determinatie te doen. De bibliotheek is dan open voor gebruik van determinatiewerken.
dinsdag 14-10-2014 - AMK (A) Determinatieavond met les microscopische technieken op vers materiaal. Het thema wordt bepaald aan de hand van de aanwezige exemplaren. Van 19.30 - 22.00 u. Bioruimte van de UAntwerpen, Groenenborgerlaan 171 te 2020 Antwerpen. Leiding: André de Haan e.a.
Sporen
2014 / 3
woensdag 15-10-2014 - MYCOLIM (A) Determinatieravond met aandacht voor enkele grote genera 19.30u.-22.00u. PNC Craenevenne 86, Bokrijk-Genk Leiding: leden van Mycolim
donderdag 16-10-2014 - KVMV - MYCOLIM (D) Werkweekend KVMV in De Bosberg Kelchterhoef te Houthalen georganiseerd door Mycolim. De inschrijvingen zijn afgesloten. De deelnemers krijgen de nodige informatie voor de excursies. Contact: Gut Tilkin (011/72 59 24)
zaterdag 18-10-2014 - KVMV - MYCOLIM (D) Terril te Houthalen (V) en Hengelhoef te Houthalen (N) Deze excursies hebben plaats tijdens het werkweekend van KVMV. Alle leden van KVMV kunnen zich hierbij aansluiten. Samenkomst om 9.00 u. aan de parking van De Bosberg Kelchterhoef, Kelchterhoefstraat 10 te Houthalen. Tijdens de middag keren we terug naar De Bosberg waar het mogelijk is te picknicken in het restaurant aldaar. Contact: Jan Cornelis (011/52 35 24) en Gut Tilkin (011/72 59 24)
dinsdag 21-10-2014 - AMK (A) Determinatieavond met les microscopische technieken op vers materiaal Het thema wordt bepaald aan de hand van de aanwezige exemplaren.
5
Van 19.30 - 22.00 u. Bioruimte van de UAntwerpen, Groenenborgerlaan 171 te 2020 Antwerpen. Leiding: André de Haan e.a.
maandag 27-10-2014 - ZWAM (A) Microscopie en determinatie Mogelijkheid om onder begeleiding van ervaren mycologen, met eigen microscoop en vondsten, aan determinatie te doen. De bibliotheek is dan open voor gebruik van determinatiewerken.
dinsdag 28-10-2014 - KVMV (A) KVMV-bestuursvergadering. KVMV-bibliotheek gesloten.
dinsdag 04-11-2014 - AMK (A) Voordrachtavond: herbariummateriaal van paddenstoelen Ann Bogaerts, curator van het cryptogamenherbarium van het Agentschap Plantentuin Meise (tot voor kort Nationale Plantentuin van België), licht ons vanavond toe hoe het binnengebrachte herbariummateriaal van paddenstoelen en de bijhorende informatie door haar verwerkt en geregistreerd wordt. Een interessante avond voor iedereen die regelmatig of af en toe herbariummateriaal bijhoudt.
dinsdag 11-11-2014 - KVMV (A) KVMV-bibliotheek en UAntwerpen-bioruimte gesloten.
woensdag 12-11-2014 - ZWAM (A) Microscopie en determinatie; uitzonderlijk op woensdag Mogelijkheid om onder begeleiding van ervaren mycologen, met eigen microscoop en vondsten, aan determinatie te doen. De bibliotheek is dan open voor gebruik van determinatiewerken.
dinsdag 18-11-2014 - AMK (A) Determinatieavond met les microscopische technieken. Thema: Mycena Van 19.30 - 22.00 u. Bioruimte van de UAntwerpen, Groenenborgerlaan 171 te 2020 Antwerpen. Leiding: Lieve Deceuninck Gelijktijdig hiermee houdt de redactieraad van Sporen haar vergadering.
maandag 24-11-2014 - ZWAM (A) Microscopie en determinatie Mogelijkheid om onder begeleiding van ervaren mycologen, met eigen microscoop en vondsten, aan determinatie te doen. De bibliotheek is dan open voor gebruik van determinatiewerken.
dinsdag 25-11-2014 - AMK (A) AMK-stuurgroepvergadering Alle leden zijn welkom bij de bespreking van de AMKwerking. Agendapunt: opstellen excursielijst 2015. Ideeën kunnen op voorhand gemaild worden naar Yves Van Zeebroeck (
[email protected]). Van 20.00 - 22.00 u. Bioruimte van de UAntwerpen, Groenenborgerlaan 171 te 2020 Antwerpen.
dinsdag 02-12-2014 - AMK (A) Determinatieavond met les microscopische technieken. Thema: Xylariaceae Van 19.30 - 22.00 u. Bioruimte van de UAntwerpen, Groenenborgerlaan 171 te 2020 Antwerpen. Leiding: Bernard Declercq
maandag 08-12-2014 - ZWAM (A) Microscopie en determinatie Mogelijkheid om onder begeleiding van ervaren mycologen, met eigen microscoop en vondsten, aan determinatie te doen. De bibliotheek is dan open voor gebruik van determinatiewerken.
dinsdag 09-12-2014 - AMK (A) Voordrachtavond: bijzondere vondsten in 2014, door Wim Veraghtert. Van 20.00 - 22.00 u. Bioruimte van de UAntwerpen, Groenenborgerlaan 171 te 2020 Antwerpen.
zaterdag 13-12-2014 - OVMW (V) Eerste wintervergadering Programma wordt later bekendgemaakt.
dinsdag 16-12-2014 - AMK (A) Les microscopische technieken: Sleutelen in Agaricales Leiding: André de Haan. Van 19.30 - 22.00 u. Bioruimte van de UAntwerpen, Groenenborgerlaan 171 te 2020 Antwerpen.
dinsdag 23-12-2014 - KVMV (A) KVMV-bibliotheek gesloten Door de AMK-winterstop is de bioruimte niet toegankelijk.
dinsdag 30-12-2014 - KVMV (A) KVMV-bibliotheek gesloten Door de AMK-winterstop is de bioruimte niet toegankelijk.
2014 / 3
Sporen
6
Amaurodon mustialaensis, een zeldzame blauwe korstzwam Gut Tilkin -
[email protected] In het najaar van 2013 werden we verrast door de vondst van twee opvallende, blauwe korstzwammen nl. Byssocorticium pulchrum (Prachtvliesje) en Amaurodon mustialaensis. Deze laatste soort, nieuw voor Vlaanderen, wordt hier besproken. Na een winterexcursie oogt het goed gevulde bakje
en het aangrenzende Hoevebos, een gemengd bos op
met meegebrachte korstzwammen niet erg vrolijk.
arme zandgrond en een voormalig heidegebied. Gelukkig voor ons volgt Peter Vanderschoot niet altijd de geijkte paden en zorgt hierdoor regelmatig voor een speciale vondst. Deze keer was het een opvallende, blauw gekleurde korst op een stukje ontschorst loofhout. Populier, wilg, berk, eik… er stonden heel wat kandidaten in de buurt. Het korstje, een stukje van 2 cm op 3 cm, werd met de nodige omzichtigheid benaderd en onderging een uitgebreide
Foto 1: Amaurodon mustialaensis (Marcel Heyligen)
fotosessie.
Grauwe, vaalgrijze, vuilwitte stroken op donkere takjes
Determinatie
en vermolmde stukjes hout. Af en toe zit er een oranje-
Een opvallende blauwe korst kan niet zo moeilijk zijn,
rode plak bij en soms wat roze vegen. Gelukkig biedt
dacht ik wat overmoedig en nam het kleinood mee
het vooruitzicht op mooie microscopische waarnemin-
voor determinatie. Een pletpreparaatje van 1 mm2 in
gen met steeds verrassende beelden enige troost. Ook
leidingwater toonde dadelijk heel duidelijk blauw ge-
het moeizame puzzelwerk bij het determineren geeft,
kleurde, iets dikwandige, ovale sporen (foto 2). Opval-
ingeval van succes, heel wat voldoening. Een felblauwe
lend waren ook de grote gespen aan de hoekig vertakte
korst zit er zelden bij. In het voorjaar kijken we dan ook
hyfen (foto 3). Met enkele metingen zou dit voldoende
altijd uit naar de prachtige plakkaten van de Blauwe
moeten zijn om het opvallende korstje op naam te
korstzwam (Terana coerulea) in de Kevie te Tongeren,
brengen. Met de gebruikelijke determinatiewerken
waar deze zwam elk jaar groeit op bewerkte omhei-
voor korsten nl. Corticiaceae s.l. van Bernicchia en Gor-
ningspalen uit kastanjehout.
jón (2010) en The Corticiaceae of North Europe van
Tijdens onze wekelijkse donderdagexcursie eind no-
Eriksson et al. (1973-1988) kwam ik niet tot een aan-
vember 2013 bezochten we het Europark te Houthalen
vaardbaar genus. Een mail naar Luc Lenaerts met mi-
Sporen
2014 / 3
7
Foto 2: Amaurodon mustialaensis - sporen in leidingwater
Foto 3: A. mustialaensis - hyfen met gespen in KOH (vers materiaal)
croscopische gegevens zorgde wel dadelijk voor een
de familie van de Thelephoraceae. Nordic Macromyce-
naam: Amaurodon mustialaensis.
tes vermeldt 3 soorten voor dit genus waarvan één met
Met wat soepelheid i.v.m. de korstkleur sleutelde ik met Nordic macromycetes (1997) uit op het genus Amaurodon, na een controle op de amyloïde eigenschappen van de sporen en hun reactie op KOH. Ik had de reactie op Melzer bij een eerste onderzoek uitgesteld, omdat de dikwandige sporen toch al duidelijk blauw gekleurd waren en ik dacht niet veel veranderingen te kunnen zien. Met korsten is het braaf en geduldig eerst alle kenmerken onderzoeken van basidiën, sporen, cystiden, hyfensystemen en met de nodige rea-
gladde sporen nl. Amaurodon mustialaensis. In de familie van de Thelephoraceae zijn o.a. ook de genera Tomentella en Thelephora ondergebracht. De soorten binnen deze genera hebben vrijwel allemaal geornamenteerde sporen en deze vertonen, volgens de gebruikte sleutel, geen violette reactie op KOH. Joost Stalpers berichtte mij dat heel wat soorten binnen de genera Tomentella en Telephora wel een blauwverkleuring in KOH vertonen die omwille van de originele bruine kleur soms moeilijk waarneembaar is.
gentia uittesten. Met KOH vertoonden de sporen on-
De Thelephoraceae worden niet besproken in de hoger
middellijk een sterke violette kleurreactie en dit ken-
vermelde determinatiewerken van Bernicchia en Eriks-
merk leidde rechtstreeks naar het genus Amaurodon in
son & Ryvarden.
Een korte beschrijving van de waargenomen kenmerken: Amaurodon mustialaensis (P. Karst.) Kõljalg & K.H. Larss. (1996) Blauwe kleur, resupinaat, grandinoïde tot stomp-stekelig oppervlak, gemakkelijk loslatend en broos, dun subiculum, rand onopvallend. Basidiën (foto 5) clavaat, sommige ingesnoerd, hyalien, met druppels, 25-34 x 4,5-5 µm, 4 sterigmen 3-4 µm, met basale gesp. Cystiden niet aanwezig. Hyfensysteem monomitisch, hyfen met duidelijke gespen, niet geïncrusteerd, 3-4,5 µm breed, dun- tot iets dikwandig. Sporen ovaal-ellipsoïde, aan één zijde iets afgeplat in zijaanzicht, meestal met duidelijke apicule, dikwandig, 4,4-5,1 (5,5) x 3,5-4,2 µm, onmiddellijk blauw in leidingwater, blauwviolet in KOH, amyloïde.
2014 / 3
Sporen
8
Foto 4: A. mustialaensis - sporen in KOH (exsiccaat)
vaststellen maar jammer genoeg niet onmiddellijk gefotografeerd. Een maand later was de kleur bij het exsiccaat al veranderd naar blauw-grijsgroen. Enkele vraagtekens Vreemd is dat er bij het uitsleutelen naar het genus Amaurodon nergens verwezen wordt naar de blauwe kleur van de sporen. Dit had het zoeken heel wat kunnen vergemakkelijken. Perez-Gorjón spreekt niet Wat rondzoeken op het internet leverde enkele zeer gelijkende foto’s op en vooral twee interessante artikels met de bespreking van een eerste vondst van deze soort voor Slovakije door ižek K. et al. (2007) en van een tweede vondst voor Spanje door Pérez-Gorjón et al. (2008). Beide artikels geven een uitvoerige beschrijving van de soort met tekeningen van de microscopie. Van de hand van Gorjón (2011) staat er ook een sleutel voor het genus Amaurodon op het internet waarin 10 soorten zijn opgenomen. Het genus bevat slechts één soort met gladde sporen nl. Amaurodon mustialaensis. De violette reactie van de sporen op KOH is volgens de twee vermelde artikels het meest uitgesproken bij deze soort. Bij het verse exemplaar was de reactie naar violet inderdaad zeer opvallend. Een herhaling van de reactie enkele weken later bij het gedroogde exemplaar was niet zo sterk (foto 4) en ging meer in de richting van blauw-violet. In beide artikels wordt er melding gemaakt van een verkleuring van de blauwe korstkleur naar groen tijdens het drogen. Dit laatste heb ik ook duidelijk kunnen
Foto 5: A. mustialaensis - basidium in Congo-rood
Sporen
2014 / 3
van blauwe sporen voor het genus maar wel van een blauwe ‘verkleuring’ in een basisch midden als kenmerkende reactie. Ook In Nordic Macromycetes worden
9
hyaliene sporen als genuskenmerk opgegeven en wordt
soort vermeld nl. A. cyaneus; A. mustialaensis was nog
de blauwe kleuromslag in basisch midden niet vermeld.
niet geregistreerd en is nieuw voor Vlaanderen. In de
Wat de soortkenmerken betreft, geven de artikels uit
nieuwe Beknopte standaardlijst van Nederlandse Pad-
Slovakije en Spanje aan dat de sporen van A. mustia-
denstoelen (Arnolds & van den Berg, 2013) wordt deze
laensis eerst gelig zijn in water en binnen enkele minu-
soort niet vernoemd. In Duitsland is de soort wel ge-
ten blauw worden. Ook bij de soortbeschrijving in My-
meld zoals in de sleutel van Gorjón (2011) aangegeven
cobank staat duidelijk vermeld: hyalien in gedestilleerd
wordt.
water en violet in 3 % KOH. Is die kleuromslag dan zo snel dat ik het niet gemerkt had of is het gebruikte leidingwater de oorzaak? Een test met gedestilleerd water en met regenwater leverde geen verschil op: geen hyaliene sporen te zien. In Australië werd in 2001 door Agerer R. en N.L. Bougher een nieuwe soort Amaurodon beschreven nl. A.
Met dank aan Luc Lenaerts voor de hulp bij de determinatie en het nalezen van de tekst, aan Myriam de Haan voor het bezorgen van een aantal artikels en aan Joost Stalpers voor zijn suggesties, correcties en uitgebreid commentaar. Bestudeerd materiaal: herbarium GT13050
aquicaeruleus die wél duidelijk blauwe sporen vertoont in zowel leidingwater als gedestilleerd water. Kleurreacties van sporen op wijzigingen in zuurtegraad bij enkele soorten Telephoraceae van de genera Lazulinospora, Pseudotomentella en Tomentella werden al in 1974 onderzocht door Burdsall en Setliff. Zij noteerden dat de sporen bij de bestudeerde soorten (allemaal exsiccaten) hyalien bleven beneden pH 8,0 en donker blauwzwart tot paars verkleurden boven pH 8,0 met een maximum bij pH 10,7. In hun ‘discussie’ achteraf spreken ze wel over de blauwe sporenkleur bij verse exemplaren, die mogelijk veroorzaakt wordt door een alkalisch midden rond de sporenwand of in het hymeni-
Referenties Agerer R. & N.L. Bougher (2001). Amaurodon aquicoeruleus (Telephoraceae, Hymenomycetes, Basidiodiomycota), a new species from Australia with spores distinctly blue in water. Austral. Syst. Bot. 14: 599-606. Bernicchia A. & S.P. Gorjón (2010). Corticiaceae s.l.. Fungi Europaei 12. Ed. Candusso. Italia. Burdsal H.J. & E. C. Setliff (1974). pH-Related color changes in certain species of Lazulinospora, Pseudotomentella and Tomentella. Mycologia, vol. 66, no. 1: 101-106.
um.
ižek K., L. Hagara and P. Lizo (2007). Amaurodon mustia-
Ook de blauwe kleur van de korst zelf is volgens litera-
laensis (Basidiomycetes, Thelephoraceae), new to Slovakia.
tuurgegevens geen constant kenmerk. Naast blauw
Czech Mycol. 59(2): 177-183.
wordt ook geel en groen vermeld. Mogelijk is dit ook een reactie op de pH-waarde van de omgeving? Status Uit de vele synoniemen van de soortnaam is af te leiden dat Amaurodon mustialaensis al een lange zwerftocht langs verschillende genera heeft meegemaakt o.a. bij Hypochnus, Hypochnopsis, Coniophora, Corticium en Lyomyces. Of deze soort binnen Amaurodon behouden blijft, zal (gezien de afwijkende gladde sporen)
Ericksson J., K. Hjortstam & L. Ryvarden (1973-1988). The Corticiaceae of North Europe vol. 1-8. Fungiflora, Oslo, Norway. Hansen L. & H. Knudsen (ed.) (1997) Nordic Macromycetes vol. 3. Nordsvamp, Kopenhagen. 444 blz. Pérez-Gorjón S., A. Bernicchia & J. Sanchez-Sanchez (2008). Amaurodon mustialaensis (Telephorales, Basidiomycota), una rara especie en la Peninsula Ibérica. Bol. Soc. Micol. Madrid 32: 85-90.
afhangen van verder DNA- onderzoek.
www.mycobank.org
De huidige soorten binnen het genus Amaurodon blij-
www.tomentella.de/pages/news_e.htm Gorjón SP (2011).
ken alle zeldzaam te zijn. In de Standaardlijst staat één
Key to Amaurodon. J. Schröt.
2014 / 3
Sporen
10
Conocybe intrusa - Reuzenbreeksteel Linda Lambreghts / Lus Rijmenams -
[email protected]
Zondag 14 juli 2013 gaan we mee op excursie met de AMK-werkgroep naar het Vrieselhof in Oelegem. Mooi zomers weertje; s middags fietsen mijn man en ik terug naar huis om nog te genieten van een rustige, zonnige namiddag. s Avonds ga ik even de serre in, om de tomaten, paprika s en enkele bloemkolen te begieten. Ineens valt mijn oog op enkele paddenstoeltjes tussen de bloemkolen, die door het gieten zichtbaar worden. Ik besef meteen dat het dezelfde paddenstoeltjes zijn die daar vorig jaar ook stonden. Toen heb ik gekeken naar de kleur van de sporen, maar die bruine paddenstoeltjes liet ik nog links liggen. Nu, denk ik, op zijn minst breng ik ze op familie en genus. Basidiën knotsvormig, 16-21 × 7-9 µm,
4-sporig met basale gesp. Cheilocystiden lageniform, 18-22 × 6-9
µm, hoofd 3-4,5 µm. Pileipellis met min of meer ronde cellen,
40-55 × 15-30 µm. Tussenschot met gesp. Caulocystiden lageniform.
Sleutelend in Breitenbach & Kränzlin (1995) kom ik deze vraag tegen: fors vruchtlichaam, doet denken aan Hebeloma of Gordijnzwam, hoed 40-90 mm groot, steel 6-15 Foto 1: Conocybe intrusa (Reuzenbreeksteel)
mm, in serre of bloembakken? Als ik de foto zie, ben ik zeker: dat is hem! Conocybe
In eerste instantie denk ik aan Hebeloma, lamellen zeer dicht bij elkaar, geur radijsachtig, iets kleverig; bij sommige exemplaren hangt het zand er nog aan. Na het nemen van een sporee krijg ik een massa roestbruine sporen, glad, dikwandig, zonder kiemporie. Dit brengt me naar het genus Conocybe – Breeksteeltje, familie Bolbitiaceae. Maar zo’n fors exemplaar, kan dat wel? Microscopische kenmerken Sporen (foto 2): 4,8-6,9 × 3,4-4,8 µm; Q: 1,2-1,7;
intrusa, de Reuzenbreeksteel (foto 1). Macroscopische kenmerken Hoed 30-70 mm diameter (foto 3), eerst convex tot
half bolvormig, later convex tot vlak met een zwakke umbo, oppervlak kaal tot ruw, jong iets kleverig, oppervlak wit tot crèmekleurig tot beige oker, rand scherp, licht gestreept. Vlees wit tot crèmekleurig, geur en smaak licht ra-
dijsachtig. Lamellen jong crèmekleurig, later kaneel- tot roest-
ellipsoïde, glad, roestbruin, dikwandig, kiemporie
bruin, dicht opeen L = 85-100, l = 3-5, vrij aange-
nauwelijks of niet aanwezig.
hecht, snede licht gezaagd tot effen.
Sporen
2014 / 3
11
denstoel in onze serre staat? Om toch maar zeker te zijn, stuur ik een mailtje naar André de Haan, met in bijlage foto s van de paddenstoel en van de microscopische kenmerken. André was zo vriendelijk om te bevestigen dat het inderdaad de Reuzenbreeksteel is. In de serre hebben we 3 jaar geleden paardenmest ondergespit. Af en toe kopen we bladgrond en plantjes van bloemkool enz. Op die manier hebben we dus geen controle op het substraat waarop ze hier groeien. Tijdens de hittegolf vinden we enkele exemplaren op de composthoop; de kippen hebben ze wel losgescharreld maar niet opgegeten. Soms rijden we stad en land af om paddenstoelen te zoeken en ondertussen staan er schatten in onze eiFoto 2: C. intrusa - sporen
gen tuin. Funbel
Steel 30-50(60) × 6-12 mm, cilindrisch, licht ver-
smald tegen de top, basis knotsvormig, stevig, oppervlak wit tot crèmekleurig, iets donkerder aan de basis, over heel de lengte wit vezelig, aan de basis fijne wollige vlokken.
Waarnemingen uit het verleden André de Haan
13-10-1979
Karel Van de Put
02-09-1996
Ruben Walleyn (+)
28-10-2007
-------------Surfend op het internet zie ik dat de Reuzenbreeksteel
Synoniemen
zeer zeldzaam is.
Conocybe hebelomatoides Middelhoek & Reijnders: 116
Als ik dat allemaal lees, dan begin ik te twijfelen; kan het zijn dat er al 2 jaar op rij een zeer zeldzame pad-
(1952) Cortinarius intrusus Peck, Bulletin of the Torrey Botanical Club 23 (10): 416 (1896) Bibliografie Breitenbach, J. & F. Kränzlin (1995). Fungi of Switzerland (deel 4), blz 302, plaat 380. Funga Nordica: geen gegevens gevonden m.b.t. Conocybe intrusa. Bronnen internet http://waarnemingen.be/soort/info/14069?_popup=1, zeer zeldzaam. http://www.verspreidingsatlas.nl/025110, Rode lijst: gevoelig (GE). http://www.mycobank.org/BioloMICS.aspx? Table=Mycobank&Name=Conocybe+intrusa&ExactMatch=T
Foto 3: C. intrusa - hoed
2014 / 3
Sporen
12
Armillaria ectypa (Moerashoningzwam) - Monitoring 2013 Robert De Ceuster -
[email protected]
Inleiding In het natuurreservaat Papenbroek te Assent (Bekkevoort) werd op 3 september 2012 een nieuwe soort paddenstoel voor Vlaanderen gevonden: Armillaria ectypa (Moerashoningzwam). Een artikel hierover verscheen in Sporen jaargang 6, nr. 3. Ondertussen is er meer dan een jaar verlopen en werd regelmatig uitgekeken of deze zeldzame paddenstoel een jaar later weer zou gevonden worden en in welke aantallen. Dit artikel is dus een vervolg op de eerder verschenen bijdrage. Ligging Papenbroek Het natuurreservaat Papenbroek bevindt zich tussen Assent (deelgemeente van Bekkevoort) en Diest, in de vallei van de Begijnenbeek. Het gebied ligt voor een klein deel op het grondgebied van Diest; het overgrote deel ligt echter op het grondgebied van Assent. De totale oppervlakte bedraagt 9,83 ha. Ecologie Het Papenbroek bestaat ten zuiden van de Begijnenbeek uit verschillende percelen grasland. Dottergrasland en blauwgrasland overwegen, met daartussen een mesotroof elzenbroekbosje. Het gehele natuurgebied wordt in de lengte doorsneden door de Gele gracht. Het perceel waar de Moerashoningzwam gevonden
Foto 2: Eerste exemplaar voor 2013
werd, bestaat hoofdzakelijk uit een kwelrijke Grotezeggenvegetatie (foto 1). Om verruiging tegen te gaan worden deze percelen extensief gemaaid en het was tijdens deze beheerswerken dat de Moerashoningzwam er op 3 september 2012 in de strooisellaag werd gevonden. Foto 1: Perceel 1 op 24 april 2013
Sporen
2014 / 3
13
was zelfs een prachtexemplaar (foto 2). Tot en met 19 augustus bleef het aantal waarnemingen aan de lage kant. Het hooiland was nog niet gemaaid en de honingzwammen waren bijgevolg moeilijk te vinden. Op 23 augustus werd perceel 1 gemaaid zoals in 2012 (foto 3). Daardoor kon op 2 september een eerste groep vruchtlichamen van 55 exemplaren worden geteld. Twee weken later werden op die plaats nog 18 verse vruchtlichamen aangetroffen. Een nieuwe groeiplaats op een Foto 3: Perceel 1 op 23 augustus 2013
Monitoring 2013
ander perceel van dit natuurgebied leverde ook één exemplaar op. Dat was leuk om volgen maar het goede moment voor de Moerashoningzwam moest nog ko-
Nu de groeiplaats van Moerashoningzwam gekend was,
men. Op 28 september werden 164 stuks op perceel 1
werd met belangstelling uitgekeken naar het verschij-
en 6 stuks op perceel 2 (foto 6) geteld. Groot was mijn
nen ervan in 2013. Op 1 juli 2013 was het zover en het
verbazing toen op 14 oktober niet minder dan 657 (!)
Foto 4: Perceel 1 op 14 oktober 2013
Foto 6: Perceel 2
Foto 5: Enkele exemplaren van de 657 stuks
Foto 7: Perceel 3
2014 / 3
Sporen
14
exemplaren (foto 5) op perceel 1, nog steeds 1 op per-
Datum
Perceel 1
Perceel 2 Perceel 3
01/07/2013
1
-
-
05/07/2013
5
-
-
27/07/2013
8
-
-
19/08/2013
6
-
-
02/09/2013
55
-
-
16/09/2013
18
1
-
28/09/2013
164
6
-
14/10/2013
657
1
49
ceel 2, maar op een nieuwe groeiplaats in het reservaat, perceel 3 (foto 7), 49 stuks aangetroffen werden. Na 14 oktober 2013 was het moeilijk om een telling te doen, omdat restanten van de 657 stuks eerst moesten verdwijnen of rotten vooraleer er nieuwe konden worden geteld. In tabel 1 staat het verloop van de aantallen in de betreffende percelen. Hierbij een overzichtskaartje van Papenbroek met de BWK-codes (foto 8) en een luchtfoto van het reservaat met de situering van de 3 percelen waarop in 2013 Moerashoningzwammen werden gevonden (foto 9).
Tabel 1. Verloop van de aantallen per perceel
Foto 8: Biologische WaarderingsKaart (BWK) met de van toepassing zijnde codes
Foto 9: Luchtfoto van de percelen waar Armillaria ectypa is gevonden
Sporen
2014 / 3
15
Bespreking
welke beheerswerken in de toekomst een invloed kun-
De voornaamste reden voor deze opvolging in 2013
nen hebben op de aanwezigheid van deze soort.
was, omwille van de bezorgdheid over deze zeldzame
Op perceel 1 is machinaal maaien niet mogelijk, want
soort, na te gaan of de beheerswerken op perceel 1 al
té drassig, zodat het steeds handmatig zal moeten ge-
dan niet een gevolg zouden hebben voor de populatie
beuren. Dit beperkt momenteel de oppervlakte die kan
en aanwezigheid van Armillaria ectypa.
worden gemaaid, zodat een groot deel van perceel 1
Samen met de beheerders van het natuurreservaat
onvoldoende kan worden geïnventariseerd.
werden afspraken gemaakt voor beheer en monitoring.
In afspraak met de conservator is het misschien wel
Op onze vraag bij Wildlife Sci & Cons (NE) in Engeland
mogelijk om op gelijkaardige plaatsen als perceel 1
[
[email protected]] welk beheer
smalle sleuven te maaien om erachter te komen of hier
er moet gevoerd worden om deze soort in stand te
mogelijkerwijs nog groeiplaatsen van de zeldzame
houden, kregen we geen antwoord maar werden we
Moerashoningzwam te vinden zijn.
doorverwezen naar de Belgische instanties. Omdat dit de eerste vondst in Vlaanderen is, ontbreekt ervaring met de invloed van beheerswerken of andere factoren zoals grondwaterhuishouding. We zullen dus proefondervindelijk moeten vaststellen
Literatuur Buelens G., R. De Ceuster & W. Veraghtert (2013). Nieuw voor Vlaanderen! De Moerashoningzwam (Armillaria ectypa). Sporen 6, nr. 3: 8-12.
Overlijden Frans Dielen Op 1 juli 2014 overleed Frans Dielen op 92-jarige leeftijd. Frans was erevoorzitter en stichtend lid van de AMK en leidde de Kring gedurende 15 jaar. Onze gevoelens van medeleven gaan uit naar zijn familie. Het KVMV-bestuur André de Haan gedenkt Frans in onderstaand in memoriam.
Op 1 juli 2014 overleed, op 92-jarige leeftijd, Frans Die-
van onze vereniging zijn levenswerk was. Hij nam in
len. Met zijn heengaan verloor de Antwerpse Mycologi-
1986 het voorzitterschap van AMK over van zijn leer-
sche Kring niet alleen haar erevoorzitter, maar ook haar
meester en stichtend voorzitter Louis Imler en leidde
oudste en laatste stichtend lid. Frans was niet alleen
onze vereniging gedurende 15 jaar. Omringd door een
een begeesterd amateurmycoloog met een zeer grote
groep gemotiveerde leden werd onder zijn stimulans
veldkennis maar vooral een AMK-lid in hart en nieren.
de AMK uitgebouwd tot een actieve vereniging met 2-
We kunnen wel stellen dat de oprichting en uitbouw
wekelijkse dinsdagavonden, wekelijkse excursies tij-
2014 / 3
Sporen
16
dens het weekend, een 3-maandelijks contactblad
en energie in de samenwerking met andere verenigin-
AMK-Mededelingen en zo mogelijk jaarlijks ons weten-
gen en instituten. Hij werkte dan ook enthousiast mee
schappelijk tijdschrift Sterbeeckia. Een hoogtepunt
aan het oprichten van de Vlaamse Mycologen Vereni-
waarop hij fier was, is de viering, in 1996, van het 50-
ging, die als doel had het contact en de samenwerking
jarig bestaan van onze Kring, met daaraan verbonden
tussen de lokale werkgroepen te verbeteren.
het toekennen van de toevoeging Koninklijke aan de
Met het overlijden van Frans verdwijnt de laatste van
verenigingstitel.
een groep die gedurende verschillende decennia de
Hoewel Frans vooral het voorzitterschap van onze vere-
kern vormde die richting gaf aan de AMK.
niging als belangrijkste aspect van zijn mycologische
In 2001 gaf hij mij de voorzittersfakkel door. Hij steun-
interesse opvatte, was hij daarnaast een ervaren myco-
de mij hierbij in al mijn beslissingen, zelfs die waarbij hij
loog met een grote veldkennis. Als discipel van Louis
zijn twijfels had. Ook buiten de omgeving van de Kring
Imler vergezelde hij zijn leermeester tijdens talloze
heb ik veel aan Frans te danken. Het is dan ook met een
zoektochten in binnen- en buitenland en op verschillen-
gevoel van droefheid, maar ook van dankbaarheid, dat
de mycologische sessies van de Franse Mycologische
ik van deze bijzondere man afscheid neem.
Kring. Zijn mycologische ervaring en kennis groeiden
Vaarwel Frans, we zullen je nooit vergeten.
tot een niveau dat de Meester wel degelijk rekening
André
hield met zijn afwijkende mening over de identiteit van een gevonden paddenstoel. Bij verschillende gelegenheden maakte ik mee dat Frans, op de hem eigen, bedachtzame wijze, met een twijfelende blik en het hoofd wat schuin gehouden, Louis Imler aanzette zijn mening te veranderen en dikwijls terecht. Ook de microscopie van de fungi had voor Frans weinig geheimen, maar toch liep hij het liefst rond in de bossen in gezelschap van zijn AMK-ers. Hoewel helder van geest en ook fysiek nog fit was het moeilijk nog verre verplaatsingen te maken en zagen wij hem, de laatste jaren, nog enkel op excursies in de omgeving van zijn woonst. Op deze laatste gezamenlijke wandelingen zag je het genoegen van hem afstralen. Als voorzitter stak Frans ook veel aandacht
Sporen
2014 / 3
Muizenbos, Ranst, september 2013
17
Uit de
moleculaire keuken
In de voorbije Sporen-nummers werd geregeld geïnformeerd over soms zeer ingrijpend DNA-onderzoek bij basidiomyceten. De indruk kon hierdoor gewekt zijn dat de ascomyceten enigszins aan dit moleculair onderzoeksgeweld ontsnapten. Niets is minder waar, zo blijkt.
Aardtongen gaan (deels) vreemd In een eerdere studie (Schoch & al. 2009b) bleek dat de aardtongen niet langer bij de Leotiomycetes konden thuishoren. Hiervoor werd zelfs een nieuwe klasse, de Geoglossomycetes, en een nieuwe orde, de Geoglossales, opgericht. Meer recent gingen Hustad & al. (2013) na, welke genera er naast Geoglossum juist in deze nieuwe klasse thuishoren. Meerdere vroegere Geoglossum-soorten blijken in dit genus niet thuis te horen. Zo gaat de Kleverige aardtong voortaan Glutinoglossum glutinosum heten, terwijl de Zandaardtong nu Sabuloglossum atropurpureum wordt. Daarentegen blijven, niet voor de hand liggend, de genera Microglossum, met o.a. de Olijfgroene aardtong, en Thuemenidium, met o.a. de Purperbruine aardtong, bij de Leotiomycetes behoren. Referenties Schoch CL., Wang Z., Townsend J.P., Spatafora J.W. (2009b). Geoglossomycetes cl. nov., Geoglossales ord. nov. and taxa above class rank in the Ascomycota tree of life. Persoonia 22: 129 138. Hustad V.P., Miller A.N., Dentinger B.T.M., Cannon P.F. (2013). Generic circumscriptions in Geoglossomycetes. Persoonia 31: 101-111.
Hymenoscyphus, Phaeohelotium en Cudoniella Het onderscheid tussen deze drie genera, allen behorend tot Hymenoscyphus sensu lato, was in de literatuur van de laatste decennia alles behalve duidelijk. Naar aanleiding van enkele nieuwe Phaeohelotium-vondsten werden meerdere soorten van de geel-kleurige inoperculate discomycetengenera Hymenoscyphus, Phaeohelotium , Cudoniella en Bisporella aan DNA-onderzoek onderworpen, fide Baral & al. (2013). In dit onderzoek wordt Phaeohelotium voor het eerst van Hymenoscyphus onderscheiden, een bevestiging dus van wat ik in mijn Hymenoscyphus s.l.-sleutel steeds aangehouden heb, maar ook hier zitten weer soorten tussen waarvan de morfologische kenmerken dit dan weer níet bevestigen. Cudoniella acicularis blijkt dan weer een clade te vormen samen met Hymenoscyphus imberbe, Hymenoscyphus
2014 / 3
Sporen
18
vernus en Hymenoscyphus kathiae. En dat is dan weer géén verrassing. We zijn dus heel benieuwd naar het vervolg op deze studie. Bisporella s.s. versus Calycina Gebaseerd op zowel morfologische kenmerken, waaronder het bezit van een Chalara-anamorf, als op DNA-sequenties, besluit Baral & al. (2013) dat enkele Bisporella-soorten, waaronder een paar héél algemene soorten, beter in Calycina geplaatst worden. Zo wordt voor Bisporella citrina (Geel schijfzwammetje) weer de oude naam Calycina citrina opgerakeld; Bisporella claroflava (syn.: Bisporella sulfurina, Zwavelgeel schijfzwammetje) wordt Calycina claroflava, Bisporella drosodes wordt Calycina drosodes, Bisporella lactea wordt Calycina lactea en Bisporella scolochloae (Rietschijfzwammetje) wordt Calycina scolochloae. Crocicreas versus Cyathicula Het genus Cyathicula werd door De Notaris (1864) voorgesteld en gebaseerd op de algemeen op kruiden voorkomende Cyathicula cyathoideum (Bull.) Thüm. Later werden heel wat soorten o.a. door Dennis (1975, 1978) aan dit genus toegevoegd. Maar Carpenter (1981) beschouwde in zijn monografie Cyathicula als een synoniem van het oudere, minder gekende genus Crocicreas. Deze zienswijze werd niet door iedereen gevolgd, waardoor beide genera-namen nu al meer dan dertig jaar door elkaar gebruikt worden. Maar de kogel is nu eindelijk door de kerk. Een recente studie van vers materiaal van Crocicreas gramineum Fr., typesoort van Crocicreas, toonde aan dat Crocicreas van Cyathicula verschilt door de afwezigheid versus aanwezigheid van lichtbrekende vacuolen in parafysen en excipulumcellen. Referenties Carpenter S.E. (1981). Monograph of Crocicreas (Ascomycetes, Helotiales, Leotiaceae). Mem. N. Y. bot. Gdn 33: 1-290. Baral H.O., Galán R., Platas G. & Tena R. (2013). Phaeohelotium undulatum comb. nov. and Phaeoh. succineoguttulatum sp. nov., two segregates of the Discinella terrestris aggregate found under Eucalyptus in Spain: taxonomy, molecular biology, ecology and distribution. Mycosystema 32(3): 386-428. Bernard Declercq
Erratum Sporen 7 / 2 Zelfs in het digitale tijdperk is het zetduiveltje niet uitgestorven. In het artikel Galerina discreta, een nieuw Mosklokje voor Vlaanderen moet het onderschrift van fig. 9 (op p. 21) aangepast worden als: Galerina similis, cheilocystiden
Sporen
2014 / 3
19
Ook een Franse pionier overleden Op 11 mei 2014 overleed Marcel Bon, één van Frankrijk grootste en meest geliefde mycologen, die naam en faam genoot in heel Europa. Marcel werd geboren in 1925. Hij was eerst apotheker in Saint-Valéry-sur-Somme, later werkte hij aan de universiteit van Lille als botanist en mycoloog. Velen onder ons kennen hem vooral als auteur van één van de eerste in een generatie populaire veldgidsen Les champignons de France et d Europe occidentale , later vertaald in het Engels (foto), door menigeen onder ons meegesleept in excursietassen en kortweg den Bon genoemd. Marcel Bon was een mycologische duizendpoot die verschillende groepen aanpakte en behandelde in zijn clés monographiques : Lactarius, Russula, Agaricus, Clitocybe, Inocybe... Deze werden gepubliceerd in Documents Mycologiques , een tijdschrift dat hij zelf in 1980 oprichtte en dat in 1995 een extra dik volume uitbracht ter ere van Bons 70e verjaardag waarin mycologen over heel Europa een bijdrage publiceerden als eerbetoon. Daarnaast beschreef hij honderden nieuwe soorten. Hij had als geen ander oog voor kenmerken en variaties van kenmerken en deelde zijn kennis graag met veel andere mycologen en discipelen op zijn talrijke deelnames aan congressen, workshops, symposia en inzamelreizen. Hij was een zeer gedreven man, een locomotief voor verschillende generaties Franse mycologen. Ik leerde hem kennen in de tijd dat we nog brieven schreven in plaats van e-mails en herinner mij een bevlogen correspondentie over soortconcepten bij melkzwammen. Toen ik Marcel eindelijk in levenden lijve ontmoette op een congres in de Périgord, was hij één en al charme en vrolijkheid. We deelden een werktafel en hij kruiste lachend aan bij hoeveel melkzwammen we dezelfde mening hadden. En tot onze beider tevredenheid waren dat er heel veel. Zijn oog voor details trof me (eerst kijken, dan praten, zei hij), zijn kritische ingesteldheid ook en zijn ergernis voor té onvolledige beschrijvingen. Het is helaas bij één ontmoeting gebleven; kort daarna liet Marcels gezondheid hem niet meer toe veel rond te reizen. Hij wordt door velen gemist maar zal nooit worden vergeten, want hij heeft veel sporen nagelaten op aarde. Zijn naam werd niet alleen vereeuwigd in de vele soorten die hij zelf beschreef, maar ook in de taxa die naar hem werden genoemd: Agaricus bonii, Russula bonii, Marasmiellus bonii, Ramaria bonii en nog een tiental anderen. Maar minstens zo belangrijk als zijn vele nomenclaturale sporen is het feit dat hij zoveel mensen heeft opgeleid en begeesterd en zoveel mycologen heeft aangestoken met zijn goedlachsheid en enthousiasme. Merci, Marcel. Vale dominum. Mieke Verbeken
2014 / 3
Sporen
20
Nieuwtjes uit recente tijdschriften (14.3) Wim en Roosmarijn Veraghtert-Steeman
[email protected] -
[email protected] Bulletin de la Société Mycologique de France Tome
barinus, Entoloma lividocyanulum, Ramariopsis subtilis, Tre-
128, fascicules 1 & 2 (2012)
mellodendropsis tuberosa en Cantharellus melanoxeros is
Dit nummer start met een uitgebreid in memoriam van Jacques Boidin (1922-2013). Een opmerkelijke houtzwam uit het Groothertogdom Luxemburg wordt belicht door J.-M. Pirlot, N. Elvinger, B. Schultheis e.a.: Polyporus corylinus, waarvan de vondst ook moleculair onderzocht is (met kleurenfoto s en microtekeningen). Een morfologische studie van de urnkorstzwammen met gloeocystiden is van de hand van B. Duhem. Komen aan bod: Sistotrema coronilla (Gloeocystidium coroniferum), Sistotrema proteos sp. nov., S. resinicystidium, S. resinicystidioides sp. nov., S. sernanderi en S. pereximium (met kleurenfoto s en microtekeningen). Een andere korstzwam vormt het onderwerp van een studie door G. Trichies en G. Gruhn, die zich over de Franse vondsten van Sidera lunata buigen (met kleurenfoto s en microtekeningen). Nog eens vijf nieuwe korstzwammen voor de wetenschap worden door B. Duhem beschreven: Dendrothele naviculoefibulata, Leptosporomyces muscigenus, Peniophorella martinii, Sistotrema janus en Sistotrema gerard-trichies, alle afgebeeld met kleurenfoto s en prachtige microtekeningen. Peniophorella subglobospora wordt als nieuwe soort beschreven van de Azoren. Een volledige sleutel voor het genus
duidelijk dat het een geslaagde werkweek was. De mycoflora van verschillende eilandjes van de venige eilandpolder wordt door M. Oud beschreven en een aantal Rode-Lijstsoorten worden besproken en afgebeeld: Galerina paludosa en Hypholoma subericaeum. K. Roobeek bespreekt twee veel voorkomende ziekten van Plataan: Hapalocystis berkeleyi en Splanchnonema platani en voorziet dit artikel van sleutels en foto s van microscopie. In een orchideeënbloempot werd een nieuwe, tropische soort voor Nederland gevonden: de vondst en determinatie van Lactocollybia variicystis wordt door L. Rommelaars uit de doeken gedaan. M. Oud toont dat ook de binnenlandse werkweek in Schoorl de moeite was, met soorten als: Russula cessans, Chamaemyces fracidus, Geoglossum arenarium, Hygrocybe obrussea, Mycena belliae, Dermoloma cuneifolium, Coprinus semitalis, Hygrocybe vitellina, H. insipida, H. coccinea, Peziza boltonii, Wilkommlangea reticulata Onder de titel Basidiën als een parelsnoer beschrijven N. & M. Dam de trilzwam Sirobasidium albidum met een sleutel erbij om soorten (die tot hiertoe gekend zijn) uit dit geslacht op naam te brengen.
Coolia 57-3
Peniophorella is toegevoegd aan dit artikel door M.T. Telleria e.a. Vervolgens is het weer de beurt aan B. Duhem die verde-
P. Bremer brengt verslag uit van onderzoek naar de mycoflo-
re beschouwingen geeft over Peniophorella incrustatissima.
ra van het in Nederland zeldzame Natura 2000 habitat Kievitsbloemhooiland (Fritillario Alopecuretum, H6510B), een
De eerste Franse vondst van Coprinus xerophilus wordt voor-
habitat waar doorgaans weinig gekeken wordt omdat er wei-
gesteld door J.-C. Malaval. In zijn bijdrage vezelkoppen bui-
nig fungi voorkomen. Toch werden in enkele percelen specia-
ten de platgetreden paden werpt P. Laine zijn licht over Ino-
le vondsten gedaan, met onder andere Hygrocybe unguinosa
cybe lavandulochlora, I. albofibrillosa en I. umbratica (met
en Dermoloma cuneifolium. Een nieuwe Russula-variëteit
kleurenfoto s en microtekeningen). J. Melot eindigt deze edi-
voor Nederland, Russula lilacea var. carnicolor wordt ge-
tie met besprekingen van Cortinarius cyanopus, C. anserinus
bracht door P. van Eekelen. H. Wouda geeft een overzicht
en C. amoenolens.
van de vindplaatsen en aantallen van Entoloma bloxamii in de Leemputten bij Staverden, een soort die daar sinds
Coolia 57-2
2004 wordt opgevolgd. Een gal op een trilzwam krijg je van I.
R. Chrispijn brengt verslag uit van de rijke oogst van de bui-
Bruggeman en G. Kremer: Heteromycophagae glandulosae
tenlandse werkweek in Pfalz, met afbeeldingen van Mycena
sinds 2009 nieuw voor Nederland (op Exidia truncata) en in
leptophylla, Omphalina discorosea, Leucoagaricus wychans-
2014 gevonden op een nieuwe gastheer (Exidia plana). B.
kyi, Tricholoma saponaceum, Cortinarius praestans, C. cinna-
Tolsma brengt de hoogtepunten van een herfstwandeling op
Sporen
2014 / 3
21
de Blikkenburgerlaan te Zeist met o.a. Aureoboletus gentilis,
tenschap wordt beschreven: R. olivoides, die R. luteoviridans
Tricholoma sciodes, Boletus satanas, Boletus legaliae, Bole-
ss. Melzer & Zvára vervangt (met microtekeningen, kleuren-
tus rhodopurpureus Enkele ascomyceten tijdens de buiten-
foto s en vergelijkende tabel). W. Dämon e.a. publiceren de
landse werkweek worden besproken door A. van den Berg:
vindlijst van een werkweek in Salzburg, waarvan Inocybe an-
Helvella latispora, Otidea tuomikoskii, O. phlebophora, Hu-
gulatosquamulosa, I. nematoloma, Tilletia cerebrina, Paras-
maria solsequia Een kleine groene trilzwam op Brem nl.
cutellinia fuckelii, Peziza alaskana en Pindara terrestris afge-
Tremella exigua, ruim tachtig jaar niet meer gezien, werd in
beeld worden. Een artikel over bijzondere vondsten uit Oos-
2013 teruggevonden op verschillende plaatsen. Deze soort
tenrijk door B. Wergen, W. Schulz e.a. wordt geïllustreerd
wordt uitgebreid beschreven en geïllustreerd door M. Jagers.
door een reeks ascomycetenfoto s: Amphisphaerella xylostei,
E. Osieck & A. van der Putte brengen verslag uit van het Cris-
Cistella aconitii, C. caricis, C. helvetica, Colpoma crispum,
tellaweekend, met bijdragen van N. Bulthuis en H. Wassink
Cryptosporella suffusa, Helicogermslita gaudefroyi, Kotla-
met foto s van o.a. volgende soorten: Mycena chlorantha,
baea delectans, Lachnellula abietis, Mollisia juncina, Podop-
Cristinia gallica, sporen van Lophiostoma compressum, Me-
hacidium xanthomelum, Poetschia cratincola, Rhodoscypha
ruliopsis taxicola
ovilla, Rodwayella sessilis, Tremella exigua, Tricharina ascop-
K. Van Oorde schrijft over de waarneming van Onygena equina op de hoorns van een ram. Tenslotte willen A. van den Berg-Blok en A. van den Berg iedereen nog eens aanmoedigen om op zoek te gaan naar meeldauwen, waarbij microscopie van volgende soorten wordt afgebeeld: Podosphaera amelanchieris, P. erigerontis-canadensis, Phyllactinia mali, Erysiphe prunastri, E. berberidis, E. aquilegiae en Sawadaea bicornis.
hanoides, Wettsteinina niesslii en Xerombrophila crystallifera. Tenslotte presenteert W. Klofac een wereldwijde sleutel tot het genus Suillus, met korte soortbeschrijvingen (zonder afbeeldingen).
Mycologia Vol. 105 nrs. 1-6 (jaargang 2013) In dit tijdschrift gaan de meeste bijdragen over fungi op andere continenten maar interessant voor de Vlaamse mycoloog is een bijdrage van A. Leuchtmann & M. Oberhofer over
Österreichische Zeitschrift für Pilzkunde Heft 22
halmverstikkers (Epichloë) op Bosgerst (Hordelymus euro-
(2013)
paeus), waarbij ze vijf verschillende soorten aantroffen (3 nieuwe voor de wetenschap): E. hordelymi, E. danica, E. dis-
Uit het Midden-Oosten wordt de eerste vondst van de stuifsteel Battarea phalloides voor Saudi-Arabië belicht door S. Howladar en collega s (met kleurenfoto s). De eerste Armeense vondst van de hertentruffel Elaphomyces muricatus wordt belicht door R. Hovsepyan (met kleuren- en micro-foto s). Een nieuwe molenaar voor de wetenschap wordt door J.B. Blanco-Dios beschreven uit Spanje: Clitopilus gallaecicus (met kleurenfoto s en microtekening). Een weerom prachtige bijdrage van A. Hausknecht geeft een overzicht van de genera Flammulaster en Phaeomarasmius in Oostenrijk. Daarin is een sleutel voor de 11 besproken vloksteeltjes opgenomen, naast 3 Phaeomarasmius-soorten. Van nagenoeg alle soorten is een microtekening toegevoegd. Dezelfde auteur vervolgt met een overzicht van kaalkopjes in Oostenrijk, m.n. de genera Deconica, Leratiomyces en Psilocybe (eveneens met microtekeningen en 4 kleurenfoto s).
juncta, naast de reeds bekende E. sylvatica en E. bromicola. J. Birkebak, J.R. Mayor & P.B. Matheny geven een systematisch, morfologisch en ecologisch overzicht van de Clavariaceae (Agaricales). In die paddenstoelenfamilie worden vier groepen of clades onderscheiden: 1. Mucronella, 2. Ramariopsis-Clavulinopsis, 3. Hyphodontiella en 4. Clavaria-Camarophyllopsis-Clavicorona. L. Nagy, D. Desjardin e.a. stellen een fylogenetische analyse van de kale inktzwammen en de groep rond de hazenpootjes voor: het genus Coprinopsis secties Atramentarii en Lanatuli. Ze beschrijven drie nieuwe soorten: Coprinopsis fusispora, C. babosiae en C. villosa en vervangen de naam C. spelaiophila door C. mitraespora. In een themanummer rond polyporen vinden we ondermeer een fylogenetisch overzicht van de Polyporales door M. Binder, A. Justo e.a., een studie over de Antrodia-groep door B. Ortiz-Santana, D. Lindner e.a. en diverse artikels over de
H. Pidlich-Aigner gaat in een tiende bijdrage van zijn reeks
(evolutie van de) houtafbrekende eigenschappen van poly-
verder in op het genus Russula in Oost-Oostenrijk en belicht
poren, zoals lignine-afbrekende peroxidases en polysacchari-
deze keer Russula olivascens. Een nieuwe soort voor de we-
den.
2014 / 3
Sporen
Colofon SPOREN is een uitgave van de KVMV, de Koninklijke Vlaamse Mycologische Vereniging vzw. Afdelingen: Antwerpse Mycologische Kring (AMK), Mycologische Werkgroep Limburg (Mycolim), Oost-Vlaamse Mycologische Werkgroep (OVMW) en Zelfstandige Werkgroep voor Amateurmycologen (ZWAM).
Voorzitter: Myriam de Haan Leopoldstraat 20, bus 1.1, 2850 Boom - 03/888 75 14 -
[email protected] Ondervoorzitter: Mieke Verbeken Predikherenstraat 37, 8750 Wingene - 051/65 89 80 -
[email protected] Penningmeester: Lieve Van Boeckel-Deceuninck Alexander Franckstraat 235 - bus 3, 2530 Boechout - 03/455 01 27 - 0475/268 167 -
[email protected] Secretaris: Dieter Slos Weitingstraat 8, 9881 Aalter - 09/374 63 11 -
[email protected] Ledenadministratie: Robert De Ceuster Kloosterbergstraat 34, 3290 Diest - 013/33 57 96 -
[email protected] Overige bestuurders: André De Kesel, Haesaertsplaats 15, 2850 Boom - 02/260 09 38 -
[email protected] Gut Driesen-Tilkin, Kruisheideweg 32, 3520 Zonhoven - 011/72 59 24 -
[email protected] Richard Pawlowski, Naaldert 8, 3550 Heusden-Zolder -
[email protected] Roosmarijn Steeman, Bist 66, 2500 Lier - 0485/68 88 48 -
[email protected] William Coeck, Brandstraat 40, 2850 Boom - 03/888 42 89 -
[email protected] Wim Veraghtert, Bist 66, 2500 Lier - 0496/97 87 79 -
[email protected] Internet:
KVMV: ZWAM:
www.kvmv.be www.kvmv.be, bij Afdelingen ZWAM kiezen
Verantwoordelijke bibliotheek: Lucy de Nave, Jan Van Rijswijcklaan 277, 2020 Antwerpen -
[email protected] FUNBEL Secr.: EmileVandeven, Kleinewinkellaan 53 bus 1, 1853 Strombeek-Bever, 02/2677418 -
[email protected]
Lidmaatschap KVMV 2014: bedraagt 21 euro (gezinslidgeld 23 euro), te storten op de rekening IBAN BE17 7370 1875 7621 (BIC-code KREDBEBB) van de Koninklijke Vlaamse Mycologische Vereniging, Groenenborgerlaan 171, 2020 Antwerpen. Voor buitenlandse leden bedraagt het lidmaatschap 28 euro (30 euro voor een gezin). De eventuele bankkosten worden gedragen door de opdrachtgever. Sterbeeckia en de nieuwsbrief Sporen (4 maal/jaar) zijn begrepen in het lidgeld.
Sporen Verantwoordelijke uitgever: Danny Minnebo, Kleine Molenstraat 19, 9290 Overmere Redactieleden: Georges Buelens, Robert De Ceuster, Gut Tilkin, Wim Veraghtert en Peter Verstraeten Eindredactie en lay-out: Danny Minnebo - 09/367 95 49 -
[email protected] Ieder lid kan publiceren in Sporen. Teksten voor volgend nummer moeten vóór 1 november 2014 gemaild worden naar het redactielid van zijn afdeling: AMK > Wim Veraghtert -
[email protected] MYCOLIM > Gut Tilkin -
[email protected] OVMW > Peter Verstraeten -
[email protected] ZWAM > Georges Buelens -
[email protected] Foto s of figuren in de tekst worden best nog eens afzonderlijk meegestuurd als beeldbestand, bijvoorbeeld .jpg.
COPYRIGHT © Het copyright voor tekst en illustraties van de artikels berust bij de Koninklijke Vlaamse Mycologische Vereniging (KVMV). Auteurs behouden het recht om de eigen tekst en illustraties voor andere doeleinden te gebruiken. Het is niet toegestaan volledige of gedeelten van artikels of illustraties over te nemen zonder toestemming van de redactie.
ISSN 2030-367X
Inhoud 1
Editoriaal
M. de Haan
2
Excursiekalender
4
Educatieve bijeenkomsten
6
Amaurodon mustialaensis, een zeldzame blauwe korstzwam
G. Tilkin
10
Conocybe intrusa - Reuzenbreeksteel
L. Lambreghts
12
Armillaria ectypa (Moerashoningzwam) Monitoring 2013
R. De Ceuster
15
Overlijden Frans Dielen
A. de Haan
17
Uit de moleculaire keuken
B. Declercq
19
Ook een Franse pionier overleden
M. Verbeken
20
Nieuwtjes uit de recente tijdschriften
R. Steeman / W. Veraghtert
