Deze supermarkt, die over diverse geavanceerde technologieën voor het milieu beschikt, werd gebouwd op de plaats waar zich één van de eerste Belgische supermarkten bevond.
Supermarkt Mutsaard Delhaize Een geavanceerde winkelruimte Brieslaan 15 - 1020 Brussel
Opdrachtgever: Gebruiker: Architect: Budget: Vergunning: Opening: Oppervlakte:
Delhaize Delhaize Philippe Henri Heymans 7.637.000 euro 14/10/2004 november 2005 verkoopoppervlakte van 2015 m2
123
Supermarkt Mutsaard in Laken was een van de allereerste Delhaize-supermarkten in België: hij dateert van meer dan veertig jaar terug. Voordat de winkel begin 2005 zijn deuren sloot, konden de klanten er terecht op een verkoopoppervlakte van 1200 m², verdeeld over twee verdiepingen. Vervolgens werd de winkel volledig afgebroken en heropgebouwd om beter te beantwoorden aan de huidige behoeften en technologieën. De verkoopoppervlakte is daarbij uitgebreid tot 2000 m² (gelijkvloerse verdieping). Onder de supermarkt bevindt zich een parking van twee verdiepingen, die ter beschikking staat van de klanten.
van die maatregelen is bijvoorbeeld het benutten van natuurlijk licht, waardoor het comfort toeneemt en het gebruik van kunstlicht kan worden beperkt. Er werden ook zonnepanelen op het dak geplaatst. In combinatie met een warmteterugwinningssysteem op de koelaggregaten kunnen die instaan voor de productie van warm water en een deel van de verwarming. Met behulp van specialisten werd de bereikbaarheid van de winkel en van de kassa’s zorgvuldig bestudeerd, speciaal met het oog op personen met een beperkte mobiliteit en slechtzienden. Er is gezorgd voor aangepaste voorzieningen.
Filosofie Het project van wederopbouw liep af met de opening eind november 2005. Er werden talrijke initiatieven in het project geïntegreerd in het kader van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van het bedrijf (CSR, Corporate Social Responsability). Dat betekent dat Delhaize, om haar doelstellingen te halen, bepaalde economische, sociale en milieueisen met elkaar wil verzoenen. Het respect voor het milieu uit zich onder andere in acties die afvalbeperking en een lager energieverbruik beogen. Op het menselijke vlak werd onderzocht of de winkel toegankelijker kon worden gemaakt voor gehandicapten.
De initiatieven van Delhaize in deze winkel liggen in de lijn van andere maatregelen die passen binnen de strategie van Delhaize België om een verantwoordelijk bedrijf te zijn. Dit voorbeeld verdient navolging.
ecoconstructies
Het project van deze supermarkt doet in zekere zin dienst als proefproject voor Delhaize. De supermarktketen is er immers in geslaagd om het energieverbruik van al haar winkels te beperken, met name dankzij een betere follow-up, en probeert hier in Mutsaard meer geavanceerde technologieën uit. De verschillende milieuvriendelijke technieken zullen zeker worden toegepast in andere winkels als ze in Mutsaard succesvol blijken te zijn.
124
Realisatie In het reconstructieproject van supermarkt Mutsaard werden dus meerdere milieuvriendelijke initiatieven geïntegreerd met het oog op energiebesparingen en een beter comfort voor de klant. Een
Leefmilieu Brussel - BIM
Solatubes, speciaal ontworpen cilindervormige structuren, laten daglicht door naar het magazijn, waardoor het gebruik van traditionele verlichting tot een minimum beperkt blijft.
Wist u dit al? In België krijgt 1 m² horizontale bodemoppervlakte gemiddeld 1000 kWh/jaar zonneschijn. Thermische zonnepanelen kunnen 40 à 60 % van deze energie terugwinnen in de vorm van warmte.
Thermische zonnepanelen maken het mogelijk warm water te produceren, maar voeden ook het verwarmingssysteem als er een overschot is.
ecoconstructies
Milieutroeven
126
Leefmilieu Brussel - BIM
>
Twee glasramen in het dak laten daglicht door. Omdat zij naar het noorden gericht zijn, is er geen directe zonnestraling op de etalages.
Comfort en gezondheid Benutting van natuurlijk licht In supermarkten heb je over het algemeen geen enkele natuurlijke lichtinval. Een van de redenen daarvoor is dat direct zonlicht een negatieve invloed kan hebben op de bewaring van de producten. De ontwerpers van supermarkt Mutsaard stonden er echter op dat er natuurlijk licht zou zijn. Enerzijds verbetert het visuele comfort van de klanten daardoor aanzienlijk en anderzijds kan het energieverbruik voor verlichting op die manier worden beperkt. Op de verkoopoppervlakte heb je natuurlijke lichtinval via twee glazen daken aan de noordkant. Die ramen laten het licht dus naar binnen vallen zonder dat er van direct zonlicht sprake is. Via het grote raam in de zuidelijke gevel valt er nog meer licht naar binnen. Dat is dan wél direct licht dat tot aan de kassazone reikt. In de ruimten die alleen voor het personeel bedoeld zijn (kantoren, cafetaria, kleedkamers enzovoort) wordt de verlichting eveneens maximaal benut en het magazijn is voorzien van " zonlichttunnels " die het daglicht in het gebouw weerkaatsen. Deze buisvormige structuren zijn specifiek ontworpen om het licht in het gebouw terug te kaatsen dankzij een sterk reflecterend oppervlak. Het bovenste gedeelte is ontworpen om alle zonnestralen terug te kaatsen in de as van de buis, hoe de zon ook staat. Het systeem functioneert de hele dag lang uitstekend. Het onderste gedeelte is voorzien van een diffusor die het licht in het lokaal verdeelt zoals een traditionele lamp.
Dankzij de gevel krijgt de zone van de kassa’s een goede lichtinval. Om stroom te besparen, wordt de kunstverlichting er aangepast aan het beschikbare daglicht.
Energie Confort et Santé Zuinig met kunstlicht Wat visueel comfort betreft, biedt natuurlijk licht een interessant voordeel voor de klanten en het personeel. Dat voordeel staat buiten kijf, maar het is moeilijk meetbaar, in tegenstelling tot het bedrag dat op kunstmatige verlichting kan worden bespaard. De kunstmatige verlichting kan immers worden uitgeschakeld of gedempt wanneer het natuurlijke licht sterk genoeg is om visueel comfort te garanderen. In supermarkt Mutsaard gebeurt dat automatisch dankzij schemercellen, daglichtsensoren die ervoor zorgen dat de lampen uitgaan zodra er voldoende natuurlijk licht is. Zulke sensoren zijn geïnstalleerd in de personeelslokalen, het magazijn en de verkoopzone. De verkoopoppervlakte is uitgerust met dimmers die de kunstmatige lichtsterkte verlagen naar gelang van de natuurlijke lichtsterkte. Dit principe wordt ook toegepast in de kassazone, waar het natuurlijke licht naar binnen valt via het grote gevelraam, en in de verkoopzones, die natuurlijk licht krijgen via de twee glazen daken. In dezelfde lijn waren kwaliteit en energieprestaties uiteraard hoofdcriteria bij de keuze van het type verlichting. Het is dan ook vrij vanzelfsprekend dat voor het merendeel is geopteerd voor TL5-lampen met elektronische voorschakelapparaten. Bij dit alles komt nog een goede timing van de verlichting. Die zorgt bijvoorbeeld voor een lager verlichtingsniveau wanneer de winkel nog niet open is voor het cliënteel en er alleen maar personeel aanwezig is.
sanitaire warmwatercircuit te voeden. Als er een overschot aan warmte wordt geproduceerd, wordt dat toegevoerd aan het verwarmingscircuit. Het circuit dat door de zonnepanelen wordt verwarmd en het warmteterugwinningscircuit op de condensoren verwarmen allebei een buffervat van vijfhonderd liter. Hierin kan het water voorverwarmd worden tot ongeveer 50 °C. Dit water loopt vervolgens door een tweede vat dat voorzien is van een elektrische bijverwarming waardoor de temperatuur tot 65 °C kan stijgen om problemen van legionellose te vermijden. Dit tweede vat is aangesloten op het sanitaire warmwatercircuit. De elektrische bijverwarming wordt ‘s nachts afgezet. Wanneer de zonnecollectoren genoeg warmte opvangen om het nodige sanitaire warme water te produceren, stuurt een klep het water van het warmteterugwinningscircuit van de condensoren naar de collectoren van de stookruimte om de verwarmingsketels te bevoorraden. Ook al is die laatste bijdrage altijd graag meegenomen, toch blijven verwarmingsketels nog nodig. Ook zij werden uitgekozen omwille van hun milieu- en energiekwaliteiten: het zijn twee condensatieketels met zwakke NOx-uitstoot die in cascade zijn opgesteld. De totale warmteproductie voor verwarming en voor sanitair warm water maakt dus maximaal gebruik van zonne-energie, van warmteterugwinning op de koelaggregaten en van condensatie van de verbrandingsgassen.
Kosteloze warmwaterproductie
ecoconstructies
Follow-up en bijstelling
128
Natuurlijke lichtinval is een gegeven dat de klant zelf kan constateren en waarderen. Maar er zijn ook technische oplossingen die veel minder zichtbaar zijn. Een beschrijving daarvan vind je op een bord met uitleg aan de ingang van de winkel. Het gaat om de productie van warm water met behulp van zonnepanelen en om warmteterugwinning op de condensoren van de koelaggregaten. Deze warmte wordt bijna gratis geproduceerd en dient om het
Leefmilieu Brussel - BIM
Het hele systeem van warmteproductie werd goed overdacht en vervolgens beetje bij beetje bijgesteld. Een zeer regelmatige follow-up op basis van meerdere warmtemeters en temperatuursensoren maakt het mogelijk om de prestaties van de installatie te beoordelen en te verbeteren. Zo moest de warmteterugwinning op de condensoren aanvankelijk alleen dienen om het sanitaire
warme water te verwarmen. Maar toen de verantwoordelijken voor de follow-up constateerden dat de installatie toeliet om nog meer warmte te recupereren, hebben ze het circuit aangepast zodat ook de collectoren van de stookruimte konden worden bevoorraad. Door een regelmatige follow-up kan worden berekend hoeveel winst precies is bereikt, zowel op de warmteproductie als op de warmtefactor van de koelaggregaten, die door dit werkingsprincipe eveneens is verbeterd. Ook voor het overige deel van de installaties is er een precieze follow-up en bijstelling. Een Gecentraliseerd Technisch Beheer zorgt namelijk zowel voor de regeling van het ventilatiedebiet volgens een bepaalde timing als voor het toezicht op elke koelkast, waarbij wordt nagegaan hoe bijvoorbeeld de automatische ontdooiing verloopt. Koudeproductie De koelaggregaten hebben een hogere efficiëntie dankzij de warmteterugwinning op de condensoren, die voor een betere koeling zorgt. Het geïnstalleerde systeem is er ook op voorzien de hoeveelheid koelvloeistof zo veel mogelijk te beperken door gebruik te maken van een indirect systeem met een circuit dat uit glycolwater bestaat. De moderne koelvloeistoffen hebben in geval van lekkage immers een grote invloed op het broeikaseffect, ook al tasten ze de ozonlaag niet meer aan zoals de freons die vroeger werden gebruikt. Het verdient dan ook de voorkeur om zoals in Delhaize Mutsaard het volume van die koelvloeistoffen zo veel mogelijk te beperken. Het circuit met glycolwater wordt ook toegepast om geen elektrische weerstanden te hoeven gebruiken voor de ontdooiing van de koelkasten. Het ontdooien gebeurt op een natuurlijke manier door de circulatie van het primaire koelcircuit stop te zetten. Dat werkt even goed, misschien zelfs beter (minder hoge temperatuurpiek) en zonder elektriciteitsverbruik.
De koelkasten van de supermarkten zijn grote energieverbruikers. Daarom werd bijzondere aandacht besteed aan de productie van doeltreffende en milieuvriendelijke koudeterugwinningsinstallaties.
nom du bâtiment
12
Materialen Confort et Santé ontwerp en milieu Toegankelijker voor mindervaliden Delhaize wil zijn winkels vlot toegankelijk maken voor al zijn klanten, dus ook voor de mindervaliden. Hiertoe kwam er een samenwerking met de vzw Gamah (" Groupe d’Action pour une Meilleure Accessibilité aux personnes Handicapées "). In supermarkt Mutsaard werden verschillende maatregelen getroffen om de bereikbaarheid van de winkel voor de betrokken personen te verbeteren. Zoals in vele openbare plaatsen zijn er parkeerplaatsen voorbehouden voor personen met een beperkte mobiliteit. Zij bevinden zich vlakbij de lift; de liftbedieningsknop is gemakkelijk te bereiken vanuit een rolstoel. Maar het denkwerk is nog verder gegaan. Langs de gevel is er een oprit voor rolstoelgebruikers, zodat zij gemakkelijk bij de ingang raken. Vóór de trap wijzen podotactiele tegels slechtzienden erop dat ze een obstakel naderen en geleidelijnen op de grond geven het traject van de ingang naar de receptiebalie en van de kassa’s naar de uitgang aan. De receptiebalie werd verlaagd om het contact vanuit een rolstoel te vergemakkelijken. Er is ook speciaal sanitair voorzien en een kassa met een bredere doorgang. Al deze maatregelen maken het voor mindervaliden aanzienlijk gemakkelijker om de winkel te bereiken.
Jaarlijks verbruik
ecoconstructies
Bij het verschijnen van dit werk is het gebouw nog niet lang genoeg in gebruik om over betrouwbare cijfers over het jaarlijkse verbruik te beschikken.
130
Gezien de technische installaties mogen echter goede prestaties worden verwacht.
Leefmilieu Brussel - BIM
“Het Mutsaard-project past perfect in de strategie van Delhaize, dat een verantwoordelijk bedrijf wil zijn (CSR). Het basisidee bestaat erin een aantal milieuvriendelijke technologieën uit te testen die eventueel, als ze positief worden bevonden, naar alle winkels van de supermarktketen kunnen worden uitgebreid. Deze initiatieven werden gebundeld in het kader van een verkooppunt. Een tweede aspect betreft de bereikbaarheid voor personen met een beperkte mobiliteit: welke aanpassingen moesten er gebeuren om het verkooppunt beter bereikbaar te maken? Dit project kadert in een programma 2005 dat onder andere de beperking van het elektriciteitsverbruik omvat, de plaatsing van de eerste koelinstallatie met C02 (de eerste in België), de overschakeling van citywinkels op groene energie enzovoort.” Philippe H. Heymans Store Design and Technical Director, Delhaize Group
Door hun oriëntatie en installatieplaats laten de glazen daken een optimale hoeveelheid daglicht in de winkelruimte schijnen.
De oude supermarkt was op twee verdiepingen gebouwd en bood een handelsoppervlakte van 1200 m2. De nieuwe structuur heeft een gelijkvloerse verdieping van 2000 m2 en is dus ook beter toegankelijk voor personen met een handicap.
Supermarkt Mutsaard Delhaize
131
