Cultural competence op de huisartsenwachtpost en in de dagelijkse praktijk

               

Cultural  competence  op  de   huisartsenwachtpost  en  in  de   dagelijkse  praktijk     Dr.  Elisabeth  Lecok,  Katholieke  Universiteit  Leuven     Promotor:  Prof.  Dr.  Dirk  Avonts,  Universiteit  Gent     Master  of  Family  Medicine   Masterproef  Huisartsgeneeskunde                    

1  

Inhoudstafel     1. Algemene  inleiding     2. Joodse  patiënten  en  eerstelijnszorg     1. Literatuuronderzoek   1.1 Inleiding   1.2 Methode   1.3 Resultaten   1.4 Discussie   1.5 Besluit     2. Interview   2.1 Inleiding   2.2 Methode   2.3 Resultaten   2.4 Discussie   2.5 Besluit     3. Huisartsen  en  culturele  competentie     1. Literatuuronderzoek   1.1  Inleiding   1.2Methode   1.3Resultaten   1.4Discussie   1.5Besluit     2. Bevraging  van  de  huisartsen   2.1Inleiding   2.2Methode   2.3Resultaten   2.4Discussie   2.5Besluit     4. Algemeen  besluit     5. Referenties     6. Bijlagen                  

 

2  

Titel:  Cultural  competence  op  de  huisartsenwachtpost  en  in  de  dagelijkse  praktijk   HAIO:  Elisabeth  Lecok,  Katholieke  Universiteit  Leuven   Promotor:  Prof.  Dr.  Dirk  Avonts,  Universiteit  Gent   Praktijkopleiders:  Dr.  Lieve  op  ‘t  Roodt,  Dr.  Inge  Gobin,   Huisartsenpraktijk  Lange  Leemstraat  128  2018  Antwerpen     Inleiding   Tijdens   mijn   opleidingsjaren   huisartsgeneeskunde   kwam   ik   bijna   dagelijks   in   contact   met   Joods   Orthodoxe  patiënten.  Ondanks  het  feit  dat  er  slechts  zelden  een  taalbarrière  was  verliep  een  consultatie   moeizamer.  De  gedragscode  was  anders.  In  de  literatuur  wordt  dit  geheel  van  gedragingen,  houdingen  en   kennis   om   efficiënt   te   kunnen   werken   met   groepen   van   een   verschillende   culturele   achtergrond   beschreven  als  culturele  competentie.    

Onderzoeksvraag  

Ik   vroeg   me   af   of   artsen   werkzaam   in   Antwerpen   dezelfde   moeilijkheden   ondervonden   tijdens   een   consultatie   met   een   Joods   patiënt.   Anderzijds   wilde   ik   ook   graag   weten   wat   aandachtspunten   zijn   bij   de   zorgverlening  aan  een  Joods  Orthodoxe  patiënt.    

Methode   Joodse  patiënten  en  de  eerstelijnszorg   -­‐Literatuurstudie:  Een  systematische  zoektocht  doorheen  de  online  databank  Pubmed  werd  ondernomen   in  juli  2013  met  een  combinatie  van  de  Mesh-­‐termen  Jew,  primary  health  care  en  general  practioner.   -­‐Interview  met  Joods  Orthodoxe  patiënten:  Ik  had  een  gesprek  met  een  Joods  Orthodoxe  man  en  vrouw,   gekende  patiënten  in  de  praktijk.  De  vragen  van  het  interview  kwamen  tot  stand  na  literatuuronderzoek   en  in  overleg  met  mijn  collega’  s.  

Huisartsen  en  culturele  competentie   -­‐Literatuurstudie:   Een   zoektocht   doorheen   de   online   databank   Pubmed   werd   ondernomen   in   juli   2013   met  een  combinatie  van  de  Mesh-­‐  termen  cultural  competence,  primary  health  care  en  general  practioner.   -­‐Bevraging  van  de  huisartsen:  Op  de  huisartsenwachtpost  in  Antwerpen-­‐  Centrum  (  in  een  regio  met  een   hoog  aantal  Joodse  patiënten)  werd  een  vragenlijst  afgenomen  van  12  artsen  over  de  omgang  met  Joodse   patiënten.  De  vragenlijst  kwam  tot  stand  na  literatuuronderzoek  en  in  overleg  met  mijn  collega’  s.    

Resultaten   Joodse  patiënten  en  de  eerstelijnszorg  

De  kennis  over  ziekte  en  gezondheid  is  afkomstig  van  de  informatie  die  ze  mekaar  doorgeven  enerzijds  en   informatie  die  ze  van  hun  (huis)arts  krijgen  anderzijds.  Bij  medische  problemen  is  het  gebruikelijk  dat  ook   de  rabbijn  wordt  geadviseerd.  Er  is  een  grote  groep  Joods  Orthodoxe  patiënten  in  Antwerpen  die  zich  tot   de   alternatieve   geneeskunde   wendt.   Zij   staan   sceptisch   tegenover   vaccinaties.   Er   is   tevens   een   gebrek   aan   systematische   vaccinatie   campagnes   in   niet-­‐   erkende   Joodse   scholen.   Joods   Orthodoxe   patiënten   verwachten   een   minimale   kennis   door   hun   huisarts   van   de   gebruiken   en   omgangsvormen   om   zo   een   goede  dialoog  niet  in  de  weg  te  staan.  

Huisartsen  en  culturele  competentie  

De   geïnterviewde   artsen   wensen   opleiding   om   meer   cultureel   competente   zorg   te   kunnen   bieden.   Naarmate   een   arts   ouder   is   voelt   hij   zich   meer   bekwaam   een   consultatie   te   voeren   met   een   Joodse   patiënt   dan  zijn  jongere  collega.  De  arts  met  een  Joodse  achtergrond  heeft  het  hoogste  aantal  Joodse  contacten.  Hij   heeft  een  globaal  uitgesproken  positieve  houding  naar  deze  groep.    

Besluit   De  Joods  Orthodoxe  gemeenschap  in  Antwerpen  is  een  gesloten  gemeenschap  die  vanuit  medisch  oogpunt   de  nodige  aandacht  verdient.  Niet  enkel  religieuze  factoren,  maar  ook  een  gebrek  aan  (juiste)  informatie   beïnvloeden   de   zorgvraag   van   een   Joods   Orthodoxe   patiënt.   Ook   op   organisatorisch   vlak   stelt   zich   een   probleem.  Niet-­‐  erkende  scholen  organiseren  immers  geen  erkend  vaccinatieprogramma.  

  Code:  Z04  sociaal  culturele  problemen   e-­‐mail:  elisabeth-­‐[email protected]    

 

3  

1.  Algemene  inleiding     Tijdens   mijn   opleidingsjaren   huisartsgeneeskunde   kwam   ik   bijna   dagelijks   in   contact   met  Joods  Orthodoxe  patiënten.  Ondanks  het  feit  dat  er  slechts  zelden  een  taalbarrière   was   verliep   een   consultatie   moeizamer.   De   gedragscode   was   anders.   Ik   wist   vaak   niet   goed   wat   ik   mocht   vragen,   hoe   ik   deze   patiënten   kon   begroeten   of   hoe   ik   aan   een   klinisch  onderzoek  begon.     In  de  literatuur  wordt  dit  geheel  van  gedragingen,  houdingen  en  kennis  om  efficiënt  te   kunnen   werken   met   groepen   van   een   verschillende   culturele   achtergrond   beschreven   als  culturele  competentie  (1).     Ik  vroeg  me  af  of  artsen  werkzaam  in  Antwerpen  dezelfde  moeilijkheden  ondervonden   tijdens  een  consultatie  met  een  Joods  Orthodoxe  patiënt.  Anderzijds  wilde  ik  ook  graag   weten  hoe  de  Joods  Orthodoxe  patiënt  zijn  zorg  ervaart.       Deze  thesis  is  opgebouwd  uit  twee  delen.     In   een   eerste   deel   wordt   er   bekeken   wat   de   bijzonderheden   zijn   van   Joods   Orthodoxe   patiënten  en  het  contact  met  de  eerstelijnszorg;  enerzijds  via  een  literatuuronderzoek,   anderzijds  via  een  interview  met  twee  Joods  Orthodoxe  patiënten  uit  de  praktijk.     In  een  tweede  deel  wordt  het  belang  van  cultureel  competent  gedrag  van  de  arts  voor   het   verlenen   van   goede   zorg   bekeken.   Welke   barrières   ondervindt   een   arts?   Er   werd   weerom   gestart   met   een   literatuuronderzoek,   vervolgens   werden   artsen   geïnterviewd   die   werkzaam   zijn   op   de   Huisartsenwachtpost   Antwerpen-­‐Centrum,   waar   een   groot   aantal  Joodse  patiënten  zich  aanmelden  tijdens  het  weekend.       2.  Joodse  patiënten  en  eerstelijnszorg     1. Literatuur     1.1 Inleiding     Vandaag  leven  naar  schatting  40  000-­‐  50  000  Joden  in  België.  De  twee  grootste   gemeenschappen  bevinden  zich  in  Brussel  en  Antwerpen  (2).  Het  Jodendom  kent   verschillende  religieuze  strekkingen  (3).   De   Antwerpse   Joodse   gemeenschap   kan   grofweg   worden   ingedeeld   in   25%   Chassidische   Joden,   40%   niet-­‐   Chassidische   Orthodoxe   Joden   en   35%   geseculariseerd  Orthodoxe  Joden  (2).     Orthodoxe  Joden  leven  volgens  de  Joodse  leer  zoals  neergeschreven  in  de  Tenach   en   de   Talmoed   (3).   Deze   Joodse   leer   heeft   ook   een   invloed   op   de   beleving   van     ziekte  en  gezondheid  en  het  gebruik  van  de  zorginstellingen  (4).     Enkele  passages  uit  het  boek  “  Joodse  riten  en  symbolen”  (5),  dat  handelt  over  de   gebruiken  en  voorschriften  van  het  dagelijks  joodse  leven,  kunnen  dit  illustreren.    

 

4  

 

Daarom  hecht  de  joodse  leer  zo  veel  aan  de  gezondheid.  Het  is  plicht,   onvoorwaardelijke  plicht,  bij  ziekte  naar  genezing  te  streven.  (p250)     Bikkoer  Choliem  (ziekenbezoek)  is  plicht.  Men  moet  de  zieke  altijd  wat  brengen:  een   opgewekt  gezicht,  een  opbeurend  woord,  een  hartelijke  bede.  (p252)     Voor  een  ernstige  zieke  vallen  natuurlijk  alle  voorschriften  van  het  godsdienstleven   weg,  die  hinderend  op  de  weg  zouden  komen,  waarlangs  de  genezing  gezocht  dient   te  worden.  Dan  is  de  arts  de  hoogste  autoriteit.  …  Een  mensenleven  heeft  dus   oneindige  waarde.  En  al  wat  menselijk  mogelijk  is,  moet  derhalve  voor  de  genezing   gedaan.  Maar  niet  alles  ligt  in  de  macht  van  de  mens.  De  beslissing  ligt  ten  slotte   alleen  in  de  Hoger  Hand.  Dat  moeten  wij  ons  wel  terdege  bewust  zijn.  (p254)     Dan  vangt  het  Sjémoth  aan.  Er  wordt  de  stervende  niets  toegediend.  Men  raakt  hem   niet  of  nauwelijks  aan,  omdat  men  vreest  dat  een  aanraking  of  een  onhandigheid  de   dood  bespoedigen  kan.  Evenwel  wordt  er  niet  nagelaten,  wat  hem  helpen  kan  of   verfrissen  of  verlichten  of  zijn  strijd,  als  die  er  is,  verzachten.  (p  261)     Dit   oriënterend   literatuuronderzoek   wil   nagaan   wat   problemen   of   bijzonderheden   kunnen   zijn   bij   patiënten   met   Joodse   (Orthodox)   culturele   achtergrond  in  contact  met  de  eerstelijnszorg.   1.2 Methode     Een   systematische   zoektocht   doorheen   de   online   databank   Pubmed   werd   ondernomen  in  juli  2013.  Door  een  combinatie  van  de  Mesh-­‐termen  Jew,  primary   health   care   en   general   practioner   werd   de   zoekopdracht   zo   sensitief   mogelijk   gehouden.   Sociologische   databanken   werden   buiten   beschouwing   gelaten.   Er   werden   acht   artikels   weerhouden.   Voor   de   zoekstrategie   wordt   verwezen   naar   appendix  1  en  appendix  2.     De  volgende  inclusiecriteria  werden  weerhouden:   Artikels   aangaande   de   Joodse   religie   en   het   gebruik   van   de   eerstelijnszorg,   preventie.     De  volgende  exclusiecriteria  werden  weerhouden:     Artikels   met   een   te   specifieke   focus,   bv   OCD,   artikels   waarin   Israëliërs   werden   bestudeerd,   Joden   en   niet-­‐   Joden.,   artikels   waarin   een   ander   facet   van   de   zorgsector  werd  bestudeerd.     1.3 Resultaten     Een  overzicht  van  de  geïncludeerde  artikels  zijn  weergegeven  in  appendix  3.     De  Joods  Orthodoxe  levenswijze  kan  een  invloed  hebben  op  de  gezondheid  en  het   gebruik   van   de   zorgsector   (4).   De   reden   hiervoor   is   het   strikt   volgen   van   de   Joodse  leer  zoals  voorgeschreven  (6).    

 

5  

Schnall   reflecteert   over   het   effect   van   de   Joods   Orthodoxe   religie   op   het   al   dan   niet   gebruiken   van   psychotherapie.   Hij   besluit   dat   Joods   Orthodoxe   patiënten   slechts   zelden   een   vraag   tot   psychologische   begeleiding   zullen   hebben   om   verscheidene   redenen.   Sommige   patiënten   zijn   bang   een   stigma   te   krijgen   in   de   gemeenschap,   en   zo   hun   naam   te   bezoedelen.   Men   is   terughoudend   omdat   men   niet  wil  toegeven  dat  religie  toch  niet  alle  vragen  kon  beantwoorden.  Men  hecht   veel   belang   aan   het   advies   van   de   rabbijn,   die   psychologische   begeleiding   kan   ontraden  (7).     Ook  op  palliatieve  zorg  en  euthanasie  drukt  de  Joods  Orthodoxe  leer  zijn  stempel.   In  de  wetteksten  leest  men  dat  het  leven  zo  lang  mogelijk  bewaard  moet  blijven,   onafhankelijk   van   de   prognose,   pijn   of   lijden.   Toch   besluit   Kinzbrunner   dat   wanneer  men  de  Tora  bestudeert  de  Joodse  leer  wel  compatibel  kan  zijn  met  de   palliatieve  zorg  zoals  we  hem  kennen  (6).     Vier   onderzoeksgroepen   hebben   gegevens   verzameld   aangaande   het   effect   van   religie,  bij  2  groepen  meer  specifiek  Joods  Orthodoxe  religie,  en  het  effect  op  het   gebruik  van  de  zorgsector.     Ten   eerste   besluiten   Purdy   et   al,   na   analyse   van   gegevens   uit   twee   huisartsenpraktijken   die   de   zorg   verlenen   aan   een   groot   deel   van   de   Joods   Orthodoxe   gemeenschap,   dat   Joods   Orthodoxe   gezinnen   gekenmerkt   worden   door  een  hoger  geboortecijfer.  Zij  consulteerden  hun  arts  vaker  en  vroegen  vaker   een   huisbezoek   aan.   Er   was   een   lagere   deelname   aan   screening   naar   cervixkanker.   De   vaccinatiegraad   bij   kinderen   was   eveneens   lager.   Er   was   geen   noemenswaardig   verschil   op   te   merken   naar   borstkankerscreening,   noch   verschilde  de  prevalentie  diabeten  (4).     Ten   tweede   vinden   Preston   et   al   het   moeilijk   na   literatuuronderzoek   besluiten   te   trekken   omtrent   de   invloed   van   religie   op   het   gebruik   van   gezondheidszorg.   Zij   trekken   voorzichtig   de   conclusie   dat   Joden   de   zorgsector   vaker   benutten   dan   patiënten  van  andere  religieuze  strekkingen  (8).     Als  derde  trekt  Benjamins  de  voorzichtige  conclusie  na  data-­‐  analyse  dat  er  een   positieve   relatie   bestaat   tussen   religiositeit   en   de   deelname   aan   preventieve   onderzoeken   bij   oudere   vrouwen.   Joodse   vrouwen   hebben   in   deze   groep   het   hoogste   aantal   deelnemers   (9).   Dit   onderzoek   bevestigt   eerdere   resultaten   van   Benjamins   omtrent   de   positieve   invloed   die   religie   heeft   op   de   deelname   aan   preventieve  onderzoeken.  Dit  effect  was  het  meest  uitgesproken  bij  vrouwen  (9).     Henderson   et   al   probeerden   ten   slotte   via   hun   kwalitatieve   studie   een   reden   te   vinden   voor   de   lagere   vaccinatiegraad   bij   kinderen   uit   Joods   Orthodoxe   gezinnen   in   het   oosten   van   Londen.   Uit   hun   onderzoek   blijkt   dat   de   lage   vaccinatiegraad   te   wijten   is   aan   geruchten   omtrent   de   mogelijke   schadelijke   gevolgen   van   vaccineren.  Religieuze  of  praktische  bezwaren  waren  er  niet  (10).          

 

6  

1.4 Discussie     De   meeste   onderzoekers   zijn   het   erover   eens   dat   religie   een   invloed   heeft   op   gezondheid  en  de  zorgvraag  in  de  eerste  lijn  (4,  6,  7,  9).  Opvallende  kenmerken   zijn:  een  hoger  geboortecijfer  en  een  lage  vaccinatiegraad.  Zij  consulteren  relatief   vaker  de  huisarts,  vooral  via  het  aanvragen  van  een  huisbezoek.  De  deelname  aan   preventieve  onderzoekingen  is  wisselend.     Er  zijn  verschillende  onderzoekers  die  eerder  een  persoonlijke  reflectie  schrijven   over  de  invloed  van  de  Jood  Orthodoxe  religie  op  de  zorgvraag,  zonder  dat  deze   besluiten  gestoeld  zijn  op  (meetbare)  gegevens  uit  de  praktijk  (6,  7,  11).     De   onderzoekers   die   het   effect   van   religie   op   de   zorg   met   meer   kwantitatieve   gegevens  proberen  te  staven  doen  dit  vaak  op  een  eerder  slordige  manier.   Hun   onderverdeling   in   religieuze   groepen   is   onduidelijk.   Wanneer   de   Joodse   religie  ter  sprake  komt,  wordt  er  geen  onderverdeling  gemaakt  in  subgroepen  (8,   9).  Nochtans  lijkt  dit  wenselijk  gezien  het  groot  aantal  verschillen  in  de  beleving   van  religie  bij  de  verschillende  subgroepen  (3).   Er   is   een   onduidelijke   en   niet   goed   beschreven   socio-­‐   economische   factor   die   mogelijk  een  invloed  uitoefent  op  de  resultaten.  Benjamins  probeert  deze  invloed   gedeeltelijk  in  haar  resultaten  te  verwerken  door  er  factoren  in  op  te  nemen  zoals   het  krijgen  van  sociale  steun  en  de  gepercipieerde  gezondheid  (9).     Vermoedelijk  is  er  meer  kwalitatief  onderzoek  nodig  om  de  karakteristieken  van   de   Joods   Orthodoxe   gemeenschap   te   kunnen   beschrijven   (9).   Hierbij   zou   men   zich  moeten  beperken  tot  een  regio  en  een  welomschreven  subgroep  binnen  de   Joods   orthodoxe   gemeenschap.   Dan   kan   men   andere   factoren   dan   de   strikt   religieuze   ontdekken   die   een   invloed   hebben   op   het   zorggebruik.   (   zoals   in   Hendersons   onderzoek   naar   de   lagere   vaccinatiegraad   bij   Joods   Orthodoxe   kinderen  werd  gedaan  (10))       Opvallend   is   het   ontbreken   van   Belgisch   onderzoek   in   dit   literatuuronderzoek.   Gezien   Antwerpen   een   van   de   grootste   Joods   Orthodoxe   gemeenschappen   ter   wereld   heeft   zou   men   verwachten   hier   ook   literatuur   over   te   vinden.   De   gevonden   studies   zijn  afkomstig  uit  de  Verenigde  Staten,  het  Verenigd  Koninkrijk   en  Israël.    

 

1.5 Conclusie     Er  is  een  invloed  van  religie  op  het  gebruik  van  de  gezondheidszorg.  Het  is  echter   moeilijk  besluiten  te  trekken  naar  de  invloed  van  De  Joods  Orthodoxe  religie  op   de   zorgvraag   en   het   gebruik   van   de   eerstelijnsgezondheidszorg   wegens   gebrek   aan  goede  studies.                

7  

2. Interview     2.1 Inleiding     In   de   praktijk   kunnen   bijzonderheden   worden   opgemerkt   in   de   omgang   met   Joods   Orthodoxe   patiënten.   Het   is   snel   duidelijk   dat   patiënten   zich   met   terughoudendheid   ontbloten   voor   een   lichamelijk   onderzoek,   betalen   is   op   sommige   dagen   een   probleem,   net   zoals   het   gebruik   van   de   telefoon.   Dit   zijn   slechts  enkele  praktische  voorbeelden.   Ook  in  de  literatuur  wordt  opgemerkt  dat  religie  een  invloed  heeft  op  de  beleving   van  gezondheid  en  het  gebruik  van  gezondheidszorg.       Hoewel   het   probleem   beschreven   wordt,   zijn   de   gevoerde   onderzoeken   schaars   en   onvolledig   (te   weinig   onderverdeling   in   subgroepen   bij   de   Joodse   religie,   onvoldoende  aandacht  voor  andere  beïnvloedende  factoren  in  een  gemeenschap   dan   religie).   Er   werden   bovendien   slechts   weinig   onderzoeken   teruggevonden   met  de  Antwerpse  Joods  Orthodoxe  gemeenschap  als  onderzoeksgroep  (2,  12).     In  het  interview  worden  twee  Joodse  Orthodoxe  patiënten,  gekend  in  de  praktijk,   aan  het  woord  gelaten.  Zo  proberen  we  een  antwoord  te  krijgen  op  de  problemen   die   zij   ervaren   in   het   contact   met   de   huisarts   en   eventuele   oplossingen   die   zij   hiervoor  hebben.     2.2 Methode     Ik  had  een  gesprek  met  een  Joods  Orthodoxe  man  en  vrouw,  gekende  patiënten  in   de  praktijk.   Het  interview  werd  in  overleg  met  mijn  collega’s  niet  opgenomen  om  een  meer     informele  sfeer  te  creëren.  Ik  maakte  notities.   De  vragen  van  het  interview  zijn  tot  stand  gekomen  na  literatuuronderzoek  en  in   overleg   met   mijn   collega’s.   Een   overzicht   van   de   vragen   die   ik   als   leidraad   gebruikte  bij  het  gesprek  vindt  u  in  appendix  4.  Deze  vragen  werden  slechts  als   houvast  gebruikt.  Ik  vond  het  nuttig  de  spontane  inbreng  van  deze  patiënten  te   laten  primeren  zodat  het  interview  zo  min  mogelijk  gestuurd  zou  zijn  door  mijn   eigen  veronderstellingen.     2.3 Resultaten     Demografische  gegevens  van  de  geïnterviewde  patiënten     Zij   zijn   gehuwd   en   hebben   negen   kinderen.   De   vrouw   is   leidinggevende   in   een   erkende   Joodse   school,   de   man   is   als   vrijwilliger   bij   verschillende   organisaties   aangesloten.  Zij  is  van  Poolse  afkomst,  hij  van  Hongaarse.     De  setting     Zoals   in   de   inleiding   vermeld   werd   heeft   Antwerpen   een   van   de   grootste   Joods   Orthodoxe  gemeenschappen  ter  wereld  (2).  Mijn  opleidingspraktijk  bevindt  zich   in   de   Lange   leemstraat,   het   hart   van   de   Joodse   wijk.   In   de   wijk   werken   slechts  

 

8  

drie   Joodse   huisartsen.   Een   heel   aantal   Joodse   patiënten   heeft   dus   een   huisarts   met   een   andere   religieuze   achtergrond.   In   mijn   opleidingspraktijk   werken   geen   Joods   Orthodoxe   artsen,   noch   andere   medewerkers   met   Joods   Orthodoxe   achtergrond.     Begroeting     Het   is   ongebruikelijk   een   arts   de   hand   te   schudden   bij   de   begroeting.   De   geïnterviewden   verwachten   dat   de   huisarts   kennis   heeft   van   deze   omgangsvorm.   In  andere  Joods  Orthodoxe  gemeenschappen  kunnen  er  andere  regels  gelden  bij   een  begroeting.     Klinisch  onderzoek     Het  is  aangewezen  als  huisarts  een  klinisch  onderzoek  met  enige  gevoeligheid  te   starten.   Kondig   aan   wat   je   wil   onderzoeken.   Laat   de   patiënt   de   lichaamsdelen   gericht   ontbloten.   (Bijvoorbeeld:   Bij   een   onderzoek   van   de   buik   wordt   enkel   de   buik  ontbloot  door  het  hemd  op  te  tillen.  )   Indien   een   dame   haar   pruik   moet   afzetten   is   het   aangewezen   een   hoofddoekje   te   voorzien.       Kleding  van  de  arts     Gezien  het  feit  dat  Joods  Orthodoxe  mensen  zelf  zo  weinig  mogelijk  de  huid  in  het   openbaar   ontbloten,   hebben   zij   als   het   ware   een   ander   referentiekader   voor   bloot.  Zij  zijn  zich  steeds  zeer  bewust  van  het  bloot  bij  een  ander,  het  is  goed  je   hier  als  huisarts  bewust  van  te  zijn.     Bereikbaarheid     Joods   Orthodoxe   mensen   leven   in   een   gesloten   gemeenschap.   In   deze   gemeenschap   vinden   zij   veel   steun   en   hulp   bij   mekaar.   In   geval   van   nood   moet   je   de   gewenste   persoon   snel   kunnen   bereiken.   Zij   wensen   een   permanente   bereikbaarheid  van  hun  huisarts,  als  lid  van  hun  gemeenschap.     Kennis  van  de  Joodse  leer     Een  minimale  kennis  van  de  regels  door  de  huisarts  is  wenselijk  om  zo  ongemak   bij  de  Joods  Orthodoxe  patiënt  te  verminderen.  Het  wordt  op  prijs  gesteld  dat  een   arts   weet   dat   het   op   Sabbat   en   feestdagen   onmogelijk   is   te   telefoneren   en   te   betalen.   Wanneer   de   patiënt   weet   dat   zijn   arts   hier   kennis   van   heeft,   neemt   dit   heel  wat  stress  weg  en  zal  er  in  geval  van  nood  op  Sabbat  en  feestdagen  ook  een   arts   geconsulteerd   kunnen   worden,   waarbij   de   betaling   op   een   later   moment   gebeurt.     Informatie     De  Joods  Orthodoxe  gemeenschap  maakt  (bijna)  geen  gebruik  van  nieuwe  media.   Via   de   gemeenschap   worden   er   geen   informatiesessies   georganiseerd   met  

 

9  

geneeskundige   thema’s.   De   kennis   die   zij   hebben   van   ziekte   en   gezondheid,   preventieonderzoek,…  hebben  zij  van  elkaar  en  via  hun  (huis)arts.  Het  is  als  arts   belangrijk  dit  te  weten.  Maak  tijd  om  bij  een  consultatie  de  patiënt  voorlichting  te   geven   aangaande   de   huidige   klacht.   Wijs   de   patiënt   tijdig   op   deelname   aan   preventieve  onderzoeken,  vaccinatie,…   De   geïnterviewden   staan   open   voor   informatiesessies   over   gezondheidsproblemen.   Deze   worden   best   georganiseerd   in   samenwerking   met   Joodse  organisaties  om  een  zo  groot  mogelijk  publiek  te  bereiken.     Vaccinatiegraad     Er   is   een   lagere   vaccinatiegraad   bij   Joods   Orthodoxe   kinderen.   Zij   zien   een   tweeledige   oorzaak   voor   dit   probleem.   Enerzijds   worden   vaccinaties   niet   systematisch   aangeboden   in   niet-­‐   erkende   scholen.   Anderzijds   is   er   een   grote   groep  Joods  Orthodoxe  mensen  die  zich  tot  de  alternatieve  geneeskunde  wendt.   Zij  staan  sceptisch  tegenover  vaccinaties  en  laten  ze  bewust  niet  toedienen.   Een   oplossing   verwachten   de   mensen   van   de   overheid.   Er   zou   via   de   stad   Antwerpen   op   een   andere   manier   een   systematische   vaccinatie   van   de   Joods   Orthodoxe   kinderen   moeten   gebeuren.   Extra   informatiesessies   in   samenspraak   met   de   Joodse   gezondheidsorganisaties   zouden   nuttig   kunnen   zijn   om   het   heersende  scepticisme  te  verminderen.     De  Joodse  gezondheidsorganisaties     Er   zij   heel   wat   organisaties   binnen   het   gezondheidsnetwerk   van   de   Joods   Orthodoxe  gemeenschap.  Deze  zijn  echter  niet  gericht  op  informatieverstrekking   en   preventie.   Zij   organiseren   ziekenvervoer,   er   is   een   eigen   eerste   hulpverlening,…   Wanneer   nodig   kunnen   Joods   Orthodoxe   mensen   beroep   doen   op  deze  instanties.     Dialoog     Bij  gezondheidsproblemen  is  het  gebruikelijk  raad  te  vragen  aan  de  rabbijn.  Deze   geeft  mensen  advies  en  kan  de  opdracht  geven  extra  informatie  in  te  winnen  bij   een  tweede  of  zelfs  een  derde  arts.   Over   het   algemeen   wordt   er   veel   belang   gehecht   aan   de   dialoog.   Verschillende   meningen  en  andere  interpretaties  kunnen  mensen  helpen  een  zicht  te  krijgen  op   de  situatie.  Vandaar  dat  Joodse  patiënten  vaak  bij  meerdere  artsen  te  rade  gaan.      

 

2.4 Discussie     Samenvatting  van  de  resultaten     De   Joods   Orthodoxe   gemeenschap   in   Antwerpen   is   in   een   gesloten   gemeenschap.   De   kennis   over   ziekte   en   gezondheid   is   afkomstig   van   de   informatie   die   ze   mekaar   doorgeven   enerzijds   en   informatie   die   ze   van   hun   (huis)arts   krijgen   anderzijds.   Medische   voorlichting   wordt   niet   georganiseerd   door   de   gemeenschap.  

10  

Als   huisarts   maak   je   deel   uit   van   deze   gemeenschap.   Patiënten   verwachten   een   minimale  kennis  van  de  gebruiken  en  omgangsvormen  om  zo  een  goede  dialoog   niet  in  de  weg  te  staan.     Bij  medische  problemen  is  het  gebruikelijk  dat  ook  de  rabbijn  wordt  geadviseerd.   Joodse   patiënten   raadplegen   daarnaast   vaak   verscheidene   artsen   om   in   dialoog   een  beter  inzicht  in  de  problematiek  te  krijgen.     Er   bestaat   een   keuzevrijheid   van   arts.   Indien   de   huisarts   niet   de   gepaste   omgangsvorm   hanteert   zullen   Joods   Orthodoxe   patiënten   van   huisarts   veranderen.     Er   is   een   grote   groep   Joods   Orthodoxe   patiënten   in   Antwerpen   die   zich   tot   de   alternatieve   geneeskunde   wendt.   Zij   staan   sceptisch   tegenover   vaccinaties.   Dit   kan   een   verklaring   zijn   voor   de   lagere   vaccinatiegraad   bij   Joods   Orthodoxe   kinderen.   Daarnaast   valt   niet   te   vergeten   dat   een   aantal   kinderen   mogelijk   niet   gevaccineerd   wordt   wegens   het   gebrek   aan   systematische   vaccinatiecampagnes   in  niet-­‐  erkende  Joodse  scholen.    

 

Vergelijking  met  bestaande  literatuur     Er  zijn  een  aantal  elementen  uit  het  gesprek  waarover  we  in  de  literatuur  reeds   beperkte  gegevens  konden  terugvinden.     De   Joods   Orthodoxe   gemeenschap   is   een   erg   gesloten   gemeenschap   (7,   10).   Uit   angst  voor  stigmatisering  door  de  gemeenschap  kunnen  sommige  patiënten  het   nalaten  de  gepaste  hulp  te  zoeken  (7).     Er  wordt  veel  belang  gehecht  aan  het  advies  van  de  rabbijn  (7).     Er  zouden  geen  religieuze  redenen  zijn  waarom  men  tegen  vaccinatie  is  (12).  Het   vergeten   en   een   gebrek   aan   informatie   of   misvattingen   over   mogelijke   bijwerkingen   zijn   de   belangrijkste   redenen   waarom   kinderen   onvolledig   gevaccineerd  zijn  10,  12).   De   patiënten   die   geïnterviewd   werden   stelden   een   gevoeligheid   van   hun   huisarts   inzake  lichamelijkheid  en  kledij  op  prijs.  Ook  schnall  en  Heyman  beschrijven  dit   (7,  11).     Beperkingen  van  het  onderzoek     Het   onderzoek   is   slechts   een   oriënterend   gesprek   met   twee   patiënten.   Men   kan   deze   gegevens   onmogelijk   als   representatief   beschouwen   voor   de   Joods   Orthodoxe   gemeenschap   in   Antwerpen.   De   resultaten   moeten   bekeken   worden   als  een  eerste  verkenning  in  het  veld.   Er  werd  niet  gesproken  over  euthanasie  en  palliatieve  zorg.  Nochtans  is  dit  een  in   de  literatuur  beschreven  punt  van  conflict  tussen  de  Westerse  visie  op  zorg  en  de   Joods  Orthodoxe  leer.      

11  

Aanbeveling  voor  verder  onderzoek     Ik   denk   dat   er   vanuit   dit   oriënterend   gesprek   potentiële   onderzoekspistes   gehaald   kunnen   worden.   Na   een   thema   te   hebben   gekozen   kan   men   gegevens   verzamelen  uit  de  praktijk  en  hypotheses  toetsten.     Men   zou   bijvoorbeeld   verder   kunnen   uitwerken   waarom   de   vaccinatiegraad   bij   Joods  Orthodoxe  kinderen  lager  is.  Vanuit  die  gegevens  zou  een  actieplan  kunnen   worden  opgesteld  in  samenspraak  met  de  Joodse  gemeenschap.     2.5 Conclusie     De  Joods  Orthodoxe  gemeenschap  in  Antwerpen  is  een  gesloten  gemeenschap  die   vanuit   medisch   oogpunt   de   nodige   aandacht   verdient.   Niet   enkel   religieuze   factoren,  maar  ook  een  gebrek  aan  (juiste)  informatie  beïnvloeden  de  zorgvraag   van   een   Joods   Orthodoxe   patiënt.   Alternatieve   geneeswijzen   worden   vaak   overwogen.   Er   leeft   een   scepticisme   in   de   gemeenschap   omtrent   het   nut   van   vaccinaties.   In   hun   drang   naar   dialoog   raadplegen   Joods   Orthodoxe   patiënten   vaak  verschillende  artsen,  wat  een  goede  samenwerking  met  de  huisarts  moeilijk   kan   maken.   Ook   op   organisatorisch   vlak   stelt   zich   een   probleem.   Niet-­‐   erkende   scholen  organiseren  immers  geen  erkend  vaccinatieprogramma.     3.  Huisartsen  en  culturele  competentie     1. Literatuur     1.1 Inleiding     Aandacht  voor  cultuur  in  de  gezondheidszorg  is  een  tendens  die  niet  meer  weg  te   denken   valt.   Er   zijn   een   aantal   voor   de   hand   liggende   redenen   die   hiervoor   in   aanmerking  komen.     Onze   samenleving   wordt   gekenmerkt   door   een   steeds   grotere   verscheidenheid   aan   culturen.   Antwerpen   heeft   483505   inwoners   waarvan   79356   buitenlanders   (13).     In  de  medische  wereld  is  er  de  tendens  meer  patiëntgericht  te  werken.  Hiervoor   is  het  wenselijk  de  culturele  achtergrond  van  de  patiënt  te  kennen  (14).     De   gezondheidsstatus   van   minderhedengroepen   is   over   het   algemeen   minder   goed  in  vergelijking  met  de  dominante  groep  (15-­‐  18).  Dit  verschil  wordt  bepaald   door   een   slechtere   sociaal-­‐   economische   context,   maar   ook   door   een   verschil   inzake   de   toegang   tot   zorg   en   het   gebruik   en   de   kwaliteit   ervan   (15).   Uitkomstmaten   als   compliantie   (het   volgen   van   medisch   advies),   tevredenheid   over  de  geleverde  zorg  en  ziektestatus  worden  bepaald  door  de  kwaliteit  van  de   arts-­‐   patiëntrelatie   (19).   Die   relatie   wordt   beïnvloed   door   culturele-­‐   en   taalbarrières  (19).    

 

12  

In   Vlaanderen   verscheen   in   december   2011   op   vraag   van   de   minister   van   volksgezondheid   een   beleidstekst   met   aanbevelingen   voor   een   toegankelijke   en   gelijkwaardige  gezondheidszorg  voor  migranten  en  etnische  minderheden  (15).   Ook   wanneer   de   internationale   literatuur   wordt   geraadpleegd   is   aandacht   voor   cultuur  in  de  gezondheidszorg  een  thema  dat  steeds  vaker  terugkeert.     In   dit   literatuuronderzoek   willen   we   kijken   naar   het   belang   van   cultureel   competent   gedrag   van   de   arts   om   goede   zorg   te   verlenen.   Welke   barrières   ervaren   artsen   bij   de   zorg   voor   minderhedengroepen?   Zijn   er   factoren   die   een   cultureel  competente  houding  bij  de  arts  bevorderen?     1.2 Methode     Een   zoektocht   doorheen   de   online   databank   Pubmed   werd   ondernomen   in   juli   2013.   Door   een   combinatie   van   de   Mesh-­‐   termen   cultural   competence,   primary   health   care   en   general   practioner   werd   de   zoekopdracht   zo   sensitief   mogelijk   gehouden.   Sociologische   databanken   werden   buiten   beschouwing   gelaten.   Er   werden   15   artikels   weerhouden.   Voor   de   zoekstrategie   wordt   verwezen   naar   appendix  5  en  appendix  6.     Als   inclusiecriteria   werden   weerhouden:   artikels   aangaande   culturele   competentie   van   de   arts   en   de   zorgsector,   de   invloed   van   de   culturele   achtergrond  op  de  communicatie  tussen  arts  en  patiënt,  barrières  in  het  contact   met  immigranten  in  de  zorgsector.     Als   exclusiecriteria   werden   weerhouden:   artikels   aangaande   culturele   competentie   bij   andere   gezondheidsmedewerkers   (verplegers,   onthaalmedewerkers,…).     1.3 Resultaten     Een  overzicht  van  de  geïncludeerde  artikels  werd  weergegeven  in  appendix  7.   De  geselecteerde  artikels  konden  geclusterd  worden  in  vier  thema’  s:  ten  eerste   de   problemen   gedetecteerd   bij   de   patiënt   tijdens   een   interculturele   consultatie,   ten  tweede  de  moeilijkheden  waarmee  een  arts  geconfronteerd  kan  worden,  ten   derde   de   mogelijkheden   naar   opleiding   van   zorgverleners   in   het   verlenen   van   cultureel   competente   zorg   en   tot   slot   de   noodzakelijke   organisatorische   veranderingen  voor  het  bereiken  van  een  cultureel  competente  zorg.     Patiënt     Patiënten  uit  een  minderhedengroep  voelen  zich  minder  goed  begrepen  door  hun   arts  dan  autochtone  patiënten.  Schinkel  et  al.  testten  deze  theorie  op  een  Turks-­‐   Nederlandse  patiëntengroep  en  een  autochtone  groep  patiënten.  Na  analyse  van   de   vragenlijsten   blijkt   dat   de   allochtone   groep   patiënten   meer   nood   heeft   aan   bijkomende  informatie  na  de  consultatie  dan  de  autochtone  groep  patiënten.  De   allochtone   groep   patiënten   wenst   meer   uitleg   over   de   prognose,   klinisch   onderzoek,   de   gebruikte   medische   woordenschat,   alternatieve   geneeswijzen   en   de  mogelijke  behandeling  bij  de  specialist  (20).  

 

13  

Patiënten   behorende   tot   een   minderhedengroep   zijn   minder   assertief,   communiceren  minder  expressief  en  uiten  minder  hun  bezorgdheden  (21).     Harmsen   et   al   besluiten   dat   culturele   verschillen   tijdens   een   consultatie   nooit   vergeten   mogen   worden,   hoe   geïntegreerd   een   patiënt   ook   mag   lijken.   De   vragenlijsten,   afgenomen   bij   een   multiculturele   patiëntenpopulatie   in   huisartsenpraktijken  in  Rotterdam,  wezen  uit  dat  de  patiënttevredenheid  wordt   beïnvloed   door   kennis   van   de   taal,   leeftijd   (   hoe   ouder   de   patiënt,   hoe   meer   tevreden  over  zijn  zorg)  en  culturele  achtergrond  (Westerse  patiënten  zijn  meer   tevreden  dan  allochtone  patiënten)  (22).     Arts       Artsen  zouden  zich  minder  empathisch  opstellen  tijdens  een  consultatie  met  een   patiënt  uit  een  minderhedengroep  (21).     Papic   et   al.   stellen   na   hun   onderzoek   dat   een   gebrekkige   communicatie   het   grootste   probleem   is   dat   artsen   ervaren   bij   het   contact   met   migranten.   Artsen   denken   dat   het   gebruik   van   tolken   een   oplossing   kan   zijn.   Ze   vinden   het   een   grotere   uitdaging   met   migranten   te   werken,   maar   halen   wel   een   even   grote   voldoening  hun  werk  (23).     Opvallend   is   dat   artsen   interculturele   communicatie   onderscheiden   van   andere   (niet-­‐   communicatieve)   interculturele   vaardigheden   (   kennis   van   alternatieve   geneeswijzen,   een   klinisch   onderzoek   bij   een   moslim,   werken   met   een   tolk,…).   Meer   praktijkervaring,   meer   opleiding   in   het   bieden   van   interculturele   zorg   en   meer  interesse  en  ervaring  in  het  werken  met  patiënten  uit  minderhedengroepen   leiden   tot   een   groter   vertrouwen   bij   de   arts   om   met   deze   groep   patiënten   te   werken   (24).   Bovendien   vindt   deze   groep   van   artsen   het   belangrijk   dat   artsen   en   ziekenhuizen   oog   hebben   voor   de   specifieke   noden   van   allochtone   patiënten   (14).     Blair   et   al.   onderzochten   wat   het   effect   is   van   vooroordelen   bij   artsen   over   Zwarte   en   Latijns-­‐   Amerikaanse   patiënten   en   de   perceptie   van   deze   patiënten   op   de  gekregen  zorg.  Uit  de  resultaten  blijkt  dat  Zwarte  patiënten  minder  tevreden   waren   over   de   consultatie   bij   artsen   met   een   groter   vooroordeel   over   deze   groep   patiënten  (19).     Opleiding  van  artsen.     Zoals   eerder   vermeld   gaven   de   artsen   in   het   onderzoek   van   Papic   et   al.   aan   dat   gebrekkige  communicatie  tussen  arts  en  patiënt  een  grote  barrière  is  om  goede   zorg   te   leveren.   Artsen   denken   dat   het   werken   met   tolken   een   oplossing   kan   zijn.   Ze   zijn   zich   blijkbaar   echter   niet   bewust   van   het   feit   dat   deze   diensten   reeds   bestaan.   Artsen   werken   bij   een   moeilijk   intraculturele   ontmoeting   met   ad   hoc   strategieën.   Een   meer   gestandaardiseerd   kader   om   met   deze   problemen   om   te   gaan  hebben  ze  niet.  Het  merendeel  van  de  artsen  erkent  dit  probleem  en  staat   open  voor  opleiding.  Artsen  die  reeds  een  opleiding  kregen  lijken  betere  zorg  te   verlenen  (23).  

 

14  

Schouten  et  al  gaven  een  groep  van  artsen  opleiding  in  de  drie-­‐  stappenmethode   van  Pinto.  In  de  eerste  stap  wordt  artsen  gevraagd  hun  eigen  (cultuurgebonden)   normen   en   waarden   te   leren   kennen.   Vervolgens   moet   men   de   normen,   waarden   en   gedragscodes   van   de   ander   leren   kennen.   Ten   slotte   moet   men   bepalen   hoe   men  geconstateerde  verschillen  zal  overbruggen.  De  patiënten  kregen  een  video   te   zien   in   de   wachtzaal   over   het   uiten   van   miscommunicatie.   Ze   besluiten   dat   deze  interventie  de  communicatie  tussen  arts  en  patiënt  deed  verbeteren  (25).     Organisatie  van  de  gezondheidszorg.     Delphin   et   al   verzamelden   zeven   noodzakelijke   aanpassingen   om   een   zorginstelling   cultureel   competent   te   maken:   beleidssteun,   aansluiting   bij   vertegenwoordigers   van   minderhedengroepen   vinden,   patiënttevredenheid   evalueren,  realistische  doelen  stellen,  de  taalbarrière  verkleinen  door  het  gebruik   van   tolken   ed.,   zorgverleners   van   verschillende   culturele   achtergrond   en   een   ombudsdienst  waar  klachten  van  artsen  en  patiënten  behandeld  worden  (26).     1.4 Discussie    

 

Er  zijn  enerzijds  de  patiënten  uit  de  minderhedengroep  die  aangeven  dat  ze  zich   weinig   begrepen   voelen   door   hun   arts   (20).   Anderzijds   is   er   de   vaststelling   dat   migranten   en   minderhedengroepen   een   lagere   gezondheid   hebben   dan   de   autochtone  bevolking  (1,  15,  17,  18).  Bovendien  melden  ook  artsen  problemen  bij   de  omgang  met  allochtonen  (23).     Men  zou  dus  kunnen  besluiten  dat  een  cultureel  verschil  tussen  arts  en  patiënt  de   kwaliteit  van  de  zorg  kan  beïnvloeden.   Maar  welke  aspecten  zijn  vooral  belangrijk?  Is  dat  de  taalbarrière,  de  etnie,  een   verschil  in  opleidingsgraad  of  in  socio-­‐  economische  achtergrond?     In  de  geselecteerde  artikels  worden  de  etnische  achtergrond  van  een  patiënt  en   een   taalbarrière   in   rekening   gebracht.   Een   verschil   in   opleidingsgraad   en   de   socio-­‐  economische  achtergrond  worden  vaak  buiten  beschouwing  gelaten.     Dit  is  jammer  gezien  het  feit  dat  het  klassenverschil  op  zich  ook  een  invloed  heeft   op  de  gezondheid  (  27).   Maar  ook  de  diversiteit  van  de  groep  migranten  en  etnische  minderheden  in  de   geselecteerde   artikels   kan   problematisch   zijn.   Er   zijn   binnen   deze   groep   grote   verschillen  in  culturele  opvattingen.       Om   een   culturele   competente   zorg   mogelijk   te   maken   lijkt   het   noodzakelijk   dat   de   zorginstelling   meer   cultureel   competent   wordt   (26).   Het   vaker   inzetten   van   een   tolk   zou   hier   een   onderdeel   van   kunnen   zijn   gezien   artsen   de   taalbarrière   vaak   als   grootste   struikelblok   zien   om   kwaliteitsvolle   interculturele   zorg   te   bieden  (23).  In  België  bestaan  verschillende  organisaties  die  een  tolk  aanbieden  (   bijvoorbeeld:   Babel-­‐   Vlaamse   tolkentelefoon,   Brussel   onthaal).   Maar   zijn   deze   diensten  voldoende  gekend  en  toegankelijk  voor  huisartsen?     In   de   geselecteerde   artikels   wordt   er   geopperd   dat   meer   opleiding   voor   artsen   noodzakelijk   is.   Ze   laten   echter   in   het   midden   waaruit   deze   opleiding   moet  

15  

bestaan.   Is   dit   een   bewustwording   van   het   probleem?   Moeten   er   communicatiestrategieën  worden  aangeleerd?  Welk  communicatiemodel  moet  er   dan  gevolgd  worden?     Veel  onderzoeken  zijn  gebaseerd  op  vragenlijsten  die  artsen  zelf  invulden.  Dat  is   echter  een  weinig  objectieve  onderzoeksmethode.       1.5 Conclusie     Een   meer   cultureel   competente   zorg   is   noodzakelijk   om   de   bestaande   gezondheidsongelijkheden  te  verminderen.  Patiënten  uit  een  minderhedengroep,   hoe   geïntegreerd   ze   ook   lijken,   voelen   zich   vaak   minder   begrepen   door   hun   huisarts  en  zijn  vaak  minder  tevreden  over  de  gekregen  zorg.  Artsen  denken  dat   een   betere   zorg   geleverd   kan   worden   indien   de   taalbarrière   wordt   verminderd.   Een   (meer   beschikbare)   tolkendienst   zou   daarvoor   een   oplossing   kunnen   zijn.   Opleiding   aan   artsen   en   patiënten   omtrent   de   culturele   aspecten   die   een   oorzaak   kunnen  zijn  van  miscommunicatie  tijdens  een  consultatie  lijkt  nuttig.        

   

 

2. Bevraging  van  de  huisartsen   2.1 Inleiding   Culturele  verschillen  kunnen  leiden  tot  miscommunicatie  tussen  arts  en  patiënt.   Hierdoor  kan  de  kwaliteit  van  de  zorg  verminderen.     Bij  mij  werd  de  interesse  gewekt  door  een  incident  op  de  huisartsenwachtpost  in   de   Lange   Leemstraat.   Een   vraag   van   een   Joodse   patiënt   naar   een   aanpassing   in   zijn   beleid   om   religieuze   redenen   werd   door   de   artsen   met   enige   ergernis   beantwoord.  Ik  stelde  mij  later  de  vraag  of  dat  vaker  zou  voorkomen  en  of  artsen   zich   daarvan   bewust   zijn   of   er   oplossingen   voor   zien.   En   tenslotte   of   een   goede   zorgverlening  niet  in  gevaar  komt.     Er  werd  geopteerd  om  een  kwantitatieve  studie  op  te  zetten  om  na  te  gaan  hoe   artsen   omgaan   met   patiënten   van   een   andere   culturele   achtergrond,   meer   specifiek  een  Joodse  achtergrond.     Initieel   was   ook   een   patiënteninterview   gepland.   Om   praktische   redenen   werd   dit  echter  uit  het  onderzoek  geschrapt.  Artsen  en  patiënten  stonden  weigerachtig   tegenover  een  interview  omwille  van  onder  andere  ruimte-­‐  en  tijdsgebrek  op  de   wachtpost.     Via   de   vragenlijst   proberen   we   een   zicht   te   krijgen   op   het   belang   dat   door   artsen   gehecht  wordt  aan  cultuur  in  de  gezondheidszorg.     Voelen   zij   zich   vertrouwd   bij   patiënten   van   een   andere   culturele   achtergrond,   meer  bepaald  een  Joods  culturele  achtergrond?   Zijn   er   factoren   die   een   grotere   gevoeligheid   voor   het   werken   met   andere   culturen  in  de  hand  werken?  Spelen  meertaligheid,  leeftijd  en  buitenland  een  rol?    

16  

2.2 Methode     Er  werd  een  vragenlijst  (zie  appendix  8)  afgenomen  van  de  huisartsen  werkzaam   in   de   huisartsenwachtpost   te   Lange   Leemstraat   Antwerpen,   een   regio   gekenmerkt  door  een  hoge  concentratie  aan  Joodse  inwoners.  De  vragen  van  het   interview  zijn  tot  stand  gekomen  na  literatuuronderzoek  en  in  overleg  met  mijn   collega’s.   Er   werd   aan   12   artsen   gevraagd   deel   te   nemen,   allen   stemden   daarmee   in.  De  vragenlijst  werd  vooraf  getest  door  twee  artsen  werkende  in  de  regio  (mijn   praktijkopleiders),   die   niet   deelnamen   aan   de   studie.   Dit   werd   gedaan   om   eventuele  onduidelijkheden  in  de  vraagstelling  te  beperken.     Demografische   gegevens   werden   verzameld   alsook   een   peiling   naar   hoe   de   artsen   het   werken   met   mensen   van   andere   culturen   ervaren,   meer   specifiek   patiënten  van  Joods  culturele  afkomst.  De  scoring  op  de  vragen  gebeurde  aan  de   hand  van  een  visueel  analoge  schaal.   Demografische  karakteristieken  van  de  ondervraagden  bestonden  uit  leeftijd  en   geslacht.   Er   werd   een   schatting   gemaakt   van   professionele   ervaring   met   Joodse   patiënten   door   het   aantal   contacten   wekelijks   met   Joodse   patiënten   weer   te   geven.   Er   werd   gevraagd   naar   meertaligheid   en   naar   een   verblijf   in   het   buitenland  van  meer  dan  drie  maanden.   De   resultaten   werden   geanalyseerd   met   Excel.   De   variabelen   waarmee   werd   gewerkt,   zijn:   leeftijd   (20-­‐30   jaar,   30-­‐40   jaar,   40-­‐50   jaar   en   meer   dan   50),   geslacht,  aantal  wekelijkse  contacten  met  Joodse  patiënten  (enerzijds  minder  dan   vijf   en   anderzijds   vijf   of   meer),   talenkennis   (3   of   meer   dan   drie)   en   tenslotte   professionele  buitenlandervaring  (langer  dan  drie  maanden  of  geen).  Er  werd  per   groep  van  variabelen  gekeken  naar  de  score  op  de  vragen.  Enkel  een  verschil  in   gemiddelde  score  van  3  of  meer  werd  als  significant  beschouwd.   De   resultaten   werden   besproken   met   twee   artsen   werkzaam   in   de   regio   (mijn   praktijkopleiders)  en  met  mijn  promotor.    

2.3 Resultaten  

  Opleiding     Artsen   staan   positief   tegenover   het   volgen   van   opleiding   om   meer   cultureel   competente  zorg  te  kunnen  bieden.     Attitude     Zij  blijken  zich  flexibel  te  willen  opstellen  indien  de  patiënt  aanpassingen  vraagt   in  zijn  behandeling  indien  hem  dat  zo  wordt  opgelegd  door  zijn  religie.     Vaardigheden     Een  arts  voelt  zich  even  bekwaam  om  een  consultatie  te  voeren  met  een  patiënt   van  gelijke  als  met  een  patiënt  van  Joodse  culturele  achtergrond.   Toch  vinden  de  artsen  de  omgang  met  patiënten  van  Joodse  achtergrond  moeilijk   en  voelen  zij  zich  meer  gespannen.      

 

17  

Geassocieerde  factoren     Uit  deze  ondervraging  van  de  huisartsen  op  de  wachtpost  in  de  Lange  Leemstraat   blijkt  dat  er  slechts  weinig  factoren  aanwezig  zijn  om  culturele  competentie  bij  de   arts  te  kunnen  voorspellen.   Er   werden   geen   duidelijke   verschillen   gevonden   voor   buitenlandervaring,   noch   voor  geslacht  en  talenkennis.     Bij   leeftijd   vinden   we   wel   een   verschil.   Hoe   ouder   de   arts,   hoe   minder   gespannen   hij  zich  voelt  in  de  consultatie  met  een  Joodse  patiënt.   Oudere  artsen  vinden  kennis  van  de  culturele  achtergrond  minder  essentieel  om   goed  zorg  te  kunnen  bieden  dan  hun  jongere  collega’  s.     De   arts   met   het   hoogst   aantal   contacten   met   Joodse   patiënten   vindt   de   omgang   met   patiënten   van   Joodse   achtergrond   moeilijk,   maar   voelt   zich   niet   meer   gespannen  bij  hen.     2.4 Discussie    

 

Samenvatting  van  de  resultaten     De  geïnterviewde  artsen  wensen  opleiding  om  meer  cultureel  competente  zorg  te   kunnen   bieden.   Naarmate   een   arts   ouder   is   voelt   hij   zich   meer   bekwaam   een   consultatie  te  voeren  met  een  Joodse  patiënt  dan  zijn  jongere  collega.  De  arts  met   een  Joodse  achtergrond  heeft  het  hoogste  aantal  Joodse  contacten.  Hij  heeft  een   globaal  uitgesproken  positieve  houding  naar  deze  groep.     Vergelijking  met  de  literatuur     In   de   literatuur   wordt   de   taalbarrière   tussen   arts   en   patiënt   als   een   van   de   grootste   oorzaken   van   miscommunicatie   bij   een   intercultureel   contact   beschouwd   (23).   Joodse   patiënten   spreken   echter   meestal   vloeiend   Engels,   Nederland   of   Frans,   talen   waarvan   ook   de   arts   kennis   heeft.   Dit   kan   dus   geen   verklaring   bieden   voor   de   meer   gespannen   houding   van   artsen   bij   een   Joodse   patiënt.       De   oudere   arts   voelt   zich   minder   gespannen   bij   een   patiënt   met   Joods   Orthodoxe   achtergrond.  Hij  vindt  kennis  van  de  culturele  achtergrond  minder  belangrijk  dan   zijn   jongere   collega   ‘s.   Hierbij   speelt   ervaring   vermoedelijk   een   rol.   Een   oudere   arts  zal  reeds  meer  vertrouwen  in  zijn  handelen  hebben.  Een  oudere  arts  werkt   misschien   ook   meer   volgens   patronen.   De   cultuur   speelt   bij   de   presentatie   van   een  klacht  en  de  gekozen  behandeling  dan  een  minder  grote  rol.  Hierover  vonden   we  echter  in  dit  literatuuronderzoek  geen  resultaten.     De   interesse   voor   opleiding   naar   culturele   factoren   die   een   consultatie   kunnen   beïnvloeden   kan   gevonden   worden   in   het   feit   dat   artsen   reeds   langere   tijd   geconfronteerd   worden   met   patiënten   van   verschillende   culturele   achtergrond.   Bij  dit  contact  werden  artsen  ook  geconfronteerd  met  moeilijkheden  in  dergelijke  

18  

consulten.   Opleiding   kan   een   oplossing   bieden   om   met   deze   moeilijkheden   om   te   gaan  en  problemen  in  de  toekomst  te  verminderen.       Bij   de   arts   met   het   hoogste   aantal   Joodse   contacten   merken   we   een   globaal   uitgesproken   positieve   houding   naar   deze   groep,   wellicht   omdat   er   door   een   frequenter   contact   met   Joodse   patiënten   een   grotere   vertrouwdheid   in   omgang   met  deze  groep  ontstaat.  Deze  arts  bleek  zelf  een  Joodse  achtergrond  te  hebben.   Herkenning   van   specifieke   problemen   die   zich   kunnen   aandienen   bij   deze   patiëntengroep   speelt   dan   zeker   ook   een   rol   bij   de   minder   gespannen   houding   die   deze   arts   heeft   bij   Joodse   patiënten.   Hiervoor   vinden   we   aansluiting   in   het   onderzoek   van   Hudelson   et   al.   Artsen   die   meer   opleiding   kregen   en   meer   ervaring  hadden  in  het  werken  met  minderhedengroepen  voelden  zich  hier  ook   meer  vertrouwd  mee  (24).     Beperkingen  van  het  onderzoek     Een   beperking   van   het   onderzoek   is   het   kleine   aantal   deelnemende   artsen.   De   bekomen  resultaten  mogen  dus  niet  gebruikt  worden  om  algemene  conclusies  te   trekken.  Dit  onderzoek  is  een  eerste  aftasting  op  het  terrein.     Het   zichzelf   beoordelen   is   een   weinig   objectieve   onderzoeksmethode   (24).   Het   is   mogelijk  dat  artsen  die  zich  meer  vertrouwd  voelen  in  het  omgaan  met  patiënten   van   Joods   culturele   achtergrond   minder   gevoelig   zijn   aan   de   problemen   bij   een   interculturele  consultatie.     In   dit   onderzoek   wordt   gefocust   op   Joodse   patiënten.   Verschillen   in   opleidingsgraad   en   socio-­‐   economische   achtergrond   bij   deze   populatiegroep   werden   niet   in   rekening   gebracht.   Ook   een   meer   specifiek   onderzoek   naar   de   Joods  Orthodoxe  patiënt  in  plaats  van  de  Joodse  patiënt  ontbrak.  (Zoals  vermeld   zijn   er   in   de   Joodse   religie   nameljjk   verschillende   strekkingen   met   vaak   verschillende  opvattingen  en  attitudes  ten  aanzien  van  de  gezondheidszorg)     Er   wordt   in   de   interviews   gepeild   naar   de   culturele   competentie   van   de   zorgverleners.   Er   werd   geen   informatie   verzameld   betreffende   de   culturele   competentie  van  de  zorginstelling  waarin  ze  werken.     Aanbevelingen  voor  verder  onderzoek     Gezien   het   feit   dat   artsen   zich   bewust   lijken   te   zijn   van   het   belang   van   een   cultureel   competente   zorg   en   ook   graag   meer   opleiding   over   dit   thema   willen   krijgen   zou   het   interessant   zijn   na   te   gaan   hoe   deze   opleiding   het   best   georganiseerd  kan  worden.     2.5 Besluit    

 

Uit  deze  kleinschalige  bevraging  van  huisartsen  op  de  wachtpost  blijkt  dat     dat  deze  artsen  openstaan  voor  meer  opleiding  over  de  manier  waarop  culturele   factoren  een  consultatie  kunnen  beïnvloeden.    

19  

Er   kunnen   twee   variabelen   worden   weerhouden   die   een   invloed   hebben   op   de   arts  in  de  omgang  met  een  patiënt  van  Joodse  culturele  achtergrond,  namelijk  het   aantal   wekelijkse   contacten   met   Joodse   patiënten   en   de   leeftijd   (hoe   ouder   de   arts,  hoe  meer  bekwaam  hij  zich  voelt).     De   meeste   artsen   vinden   de   omgang   met   patiënten   van   Joodse   achtergrond   moeilijk   en   voelen   zich   meer   gespannen   tijdens   consultaties   met   Joodse   patiënten.  

  4.  Algemeen  besluit     Ondanks  het  feit  dat  het  verlenen  van  cultureel  competente  zorg  belangrijk  is  om   gezondheidsongelijkheden   te   verminderen   bij   minderhedengroepen   bestaan   er   slechts   weinig   gegevens   over   de   stand   van   zaken   in   België.   In   de   literatuur   vonden   we   weinig   informatie   aangaande   de   zorgverlening   aan   Joods   Orthodoxe   patiënten.   Dit   is   opmerkelijk   aangezien   er   in   Brussel   en   Antwerpen   reeds   lange   tijd  grote  Joods  Orthodoxe  gemeenschappen  wonen  (2).     Deze   gemeenschap   verdient   vanuit   medisch   oogpunt   de   nodige   aandacht.   Niet   enkel   religieuze   factoren,   maar   ook   een   gebrek   aan   (juiste)   informatie   beïnvloeden   de   zorgvraag.   Ook   op   organisatorisch   vlak   stelt   zich   een   probleem.   Niet-­‐   erkende   scholen   organiseren   bijvoorbeeld   geen   systematisch   vaccinatieprogramma.     Om   cultureel   competente   zorg   te   bieden   is   het   belangrijk   dat   zowel   de   zorgverlener  als  de  zorginstelling  cultureel  competent  werken.  Artsen  staan  open   voor  opleiding  om  meer  cultureel  competent  te  werken.  Dit  wordt  bevestigd  in  de   literatuur  en  bij  de  bevraging  van  de  huisartsen  op  de  wachtpost.   Hoe   deze   opleiding   het   best   georganiseerd   kan   worden   zou   onderwerp   kunnen   zijn  voor  een  volgend  onderzoek.  In  dit  onderzoek  zochten  we  ook  niet  naar  de   mogelijkheden   om   een   zorginstelling   cultureel   competent   te   maken.   Ook   dat   is   stof  voor  verder  onderzoek.     Het   belang   van   kwalitatief   onderzoek   naar   de   beleving   van   minderhedengroepen   en   artsen   over   de   respectievelijk   gekregen   en   geleverde   zorg   in   een   specifieke   setting   is   duidelijk.  Enkel  op  deze  manier  kan  informatie  verkregen  worden  over   de   heersende   barrières   en   attitudes   tijdens   een   consultatie   bij   arts   en   patiënt.   Ook   specifieke   vereisten   van   de   zorginstelling   en   organisatie   van   de   zorg   kunnen   zo  bepaald  worden.                      

 

20  

5.  Referenties     1. Whealin   J,   RuzekJ.   Program   Evaluation   for   Organizational   Cultural   Competence   in   Mental   health   Practices.   Professional   psychology:   Research   and  Practice  2008;  39:  320-­‐  328.   2. Baeke  G,  Wils  JP,  Broeckaert  b.  ‘We  are  (not)  the  master  of  our  body’:  elederly   Jewish  women’s  attitudes  towards  euthanasia  and  assisted  suicide.  Ethnicity   and  Health  2011;  16:  259-­‐  278.   3. Sylvain  Brachveld.  2000.  Onze  Joodse  buren.  Houtekiet,  256  pagina’s.   4. Purdy   S,   Jones   K,   Sheratt   M,   Fallon   P.   Demographic   characteristics   and   primary   health   care   utilization   of   strictly   orthodox   Jewish   and   non-­‐   jewish   patients.  Family  practice-­‐  an  international  journal  1999;  17:  233-­‐235.   5. Rabbijn   S.   Ph.   De   Vries   Msn.   1996.   Joodse   riten   en   symbolen.   De   Arbeiderspers,  316  pagina’s.   6. Kinzbrunner   B.   Jewish   Medical   Ethics   and   End-­‐   of-­‐Life   Care.   Journal   of   palliative  medicine  2004;  7:  558-­‐573.   7. Schnall   E.   Multicultural   Counseling   and   the   Orthodox   Jew.   Journal   of   Counseling  and  Development  2006;  84:  276-­‐282.   8. Schiller   P,   Levin   J.   Is   there   a   religious   factor   in   health   care   utilization?:   A   review.  Social  science  medicine  1988;  27:  1369-­‐  1379.   9. Benjamins   M.   Religious   Influences   on   Preventive   Health   Care   Use   in   a   Nationally   representative   Sample   of   Middle-­‐   Age   Woman.   Journal   of   behavioral  medicine  2006;  29:  1-­‐16.   10. Henderson  L,  Millett  C,  Thorogood  N.  Perceptions  of  childhood  immunization   in   a   minority   community:   qualitative   study.   Journal   of   the   Royal   Society   of   Medicine  2008;  101:  244-­‐251.   11. Heymann   A.   A   matter   of   faith.   Patient   education   and   counseling   2011;   85:   e6-­‐ e7.   12. Top   G,   De   Schrijver   K,   Lernout   T,   Sabbe   M,   Kissling   E.   Een   outbreak   van   mazelen   binnen   orthodox-­‐joodse   gemeenschappen   in   Antwerpen.   Internet   site   Vlaams   Infectieziektebulletin   2009.   Beschikbaar   via   http://www.infectieziektebulletin.be/defaultSubsite.aspx?id=19264#.UfapIK Vx4y5.  Geraadpleegd  2013  julie  29.   13. Satbel  Belgian  federal  Government-­‐  Statistics  Belgium   Structuur   van   bevolking   volgens   huidige   nationaliteit:   Belgische   en   vreemde   bevolking  volgens  gewest   http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/bevolking/Bevo lking_nat_geslacht_opp_bevolkingsdichtheid.jsp.   Geraadpleegd  2013  juli  22)   14. Hudelson   P,   Perron   N,   Perneger   T.   Measuring   Physicians’   and   medical   Students’  Attitudes  Toward  Caring  for  Immigrant  Patients.  Evaluation  and  the   Health  Professions  2010;  33(4):  452-­‐272.   15. Derluyn   I,   Lorant   V,   Dauvrin   M,   Coune   I,   Verrept   H.   Naar   een   interculturele   gezondheidszorg:   Aanbevelingen   van   de   ETHEALTH-­‐   groep   voor   een   gelijkwaardige   gezondheid   en   gezondheidszorg   voor   migranten   en   etnische   minderheden.   Internet   site   FOD   volksgezondheid,   veiligheid   van   de   voedselketen   en   leefmilieu   2011.   Beschikbaar   via   www.health.belgium.be/filestore/.../2012_12_16_eindrapport_NL.pdf.   Geraadpleegd  2013  april  2.  

 

21  

 

 

16. Williamson  M,  Harrison  L.  Providing  culturally  appropriate  care:  A  literature   review.  International  Journal  of  Nursing  Studies  2010;  47:  761-­‐  769.   17. Engebretson   J,   Mahony   J,   Carlson   E.   Cultural   Competence   in   the   Era   of   Evidence-­‐   Based   Practice.   Journal   of   Professional   Nursing   2008;   24(3):   172-­‐ 178.   18. Teal   R,   Street   R.   Critical   elements   of   culturally   competent   communication   in   the   medical   encounter:   A   review   and   model.   Social   Science   and   Medicine   2009;  69:  533-­‐543.   19. Blair  I,  Steiner  J,  Fairclough  D,  Hanrally  R,  Price  D,  Hirsh  H,  Wright  L,  Bronsert   M,  Karimkbani  E,  Magid  D,  Havranek  E.  Clinicians’  Implicit  Etnic/  Racial  Bias   and   Perceptions   of   Care   Among   Black   and   Latino   Patients.   Annls   of   family   medicine  2013;  11:  43-­‐  52.   20. Schinkel   S,   Schouten   B,   van   Weert   J.   Are   GP   patients’   needs   being   met?   Unfulfilled   information   needs   among   native-­‐   Dutch   and   Turkish-­‐Dutch   patients.  Patient  Education  and  Counseling  2012;  90:  261-­‐  267.   21. Schouten  B,  Meeuwesen  L.  Cultural  differences  in  medical  communication:  A   review  of  the  literature.  Patient  Education  and  Counseling  2006;  64:  21-­‐  34.   22. Harmsen   J,   Bernsen   R,   Bruijnzeels   M,   Meeuwesen   L.   Patients’   evaluation   of   quality   of   care   in   general   practice:   What   are   the   cultural   and   linguistic   barriers?  Patient  Education  and  Counseling  2008;  72:  155-­‐  162.   23. Papic   O,   Malak   Z,   Rosenberg   E.   Survey   of   family   physicians’   perspectives   on   management   of   immigrant   patients:   Attitudes,   barriers,   strategies   and   training  needs.  Patient  Education  and  Counseling  2012;  86:  205-­‐  209.   24. Hudelson   P,   Perron   N,   Perneger   T.   Self-­‐   assessment   of   intercultural   communication   skills:   a   survey   of   physicians   and   medical   students   in   Geneva,   Switserland.  BMC  Medical  Education  2011;  11:  1-­‐9.   25. Schouten   B,   Meeuwesen   L,   Harmsen   H.   The   impact   of   an   intervention   in   intercultural   communication   on   doctor-­‐   patient   interaction   in   The   Netherlands.  Patient  Education  and  Counseling  2005;  58:  288-­‐  295.   26. Rittmon   M,   Hyman   R,   Flanagan   E,   Davidson   L.   Seven   essential   Strategies   for   Promoting   and   Sustaining   Systemic   Cultural   Competence.   Psychiatr   Q   2013;   84:  53-­‐  64.   27. Verlinde   E,   De   Laender   N,   De   Maesschalck   S,   Deveugele   M,   Willems   S.   The   social   gradient   in   doctor-­‐   patient   communication.   International   Journal   for   Equity  in  Health  2012;  11:12.   28. Hudelson  P,  Perron  N,  Perneger  T.  Using  clinical  vignettest  o  assess  doctors’   and  medical  students’  ability  to  identify  sociocultural  factors  affecting  health   and  health  care.  Web  Paper  20011;  33:  e564-­‐  e571.   29. Wachtler  C,  Brorsson  A,  Troein  M.  Meeting  and  treating  cultural  difference  in   primary   care:   a   qualitative   interview   study.   Family   Practice   2006;   23:   111-­‐ 115.   30. Harmsen  H,  Meeuwesen  L,  van  Wieringen  J,  Bernsen  R,  Bruijnzeels  M.  When   cultures  meet  in  general  practice:  intercultural  differences  between  GPs  and   parents  of  child  patients.  Patient  Education  and  Counseling  2003;  51:  99-­‐  106.   31. Diaz   E,   Hjörleifsson   S.   Immigrant   general   practioners   in   Norway:   A   special   resource?  A  Qualitative  study.  Scandinavian  Jurnal  of  public  health  2011;  39:   239-­‐  244.    

22  

6.  Bijlagen     Appendix  1:  combinatie  van  zoektermen     Ethic,  Jewish     and     general  practice   Ethic,  Jewish     and     family  medicine   Ethic,  Jewish     and     primary  health  care   Ethic,  Jewish     and     family  practice     Jew       and     general  practice   Jew       and     family  medicine   Jew       and     primary  health  care   Jew       and     family  practice     Judaism     and     general  practice   Judaism     and     family  medicine   Judaism     and     primary  health  care   Judaism     and     family  practice     Jew       and     Antwerp   Judaism     and       Antwerp     Jew       and       Belgium   Judaism     and       Belgium       Appendix  2:  Stroomdiagram  zoektocht  naar  artikels       potentiële  artikels   na  combinatie  van   zoektermen   (n=  106    )   • selectie  op  basis  van   tiltel/abstract  en  in-­‐   en  exclusiecriteria   en  beschikbaarheid  

• inclusie  via   referentielijsten  en   snowballing  (n=6)  

weerhouden   artikels  voor   verdere   evaluatie(n=  2)  

weerhouden   artikels  (n=  8)  

 

 

23  

Appendix  3:  overzicht  van  de  geïncludeerde  artikels     Titel   Auteur   Jaar   Land   Type   onderzoek   A   matter   of   Heymann   2010   Isreal   Participatie faith   A.   ve   observatie  

 

Jewish   Kinzbrun 2004   medical   ethics   ner  B.   and   end-­‐   of   life  care   Multicultural   Schnall  E.   2006   counseling   and   the   orthodox  Jew  

/  

Review    

VS  

Review  

Demographic   Purdy   S.   2000   characteristics   et  al.   and   primary   health   care   utilization   patterns   of   stricly   orthodox   Jewish   and   non-­‐   Jewish   patients  

VK  

Data-­‐   analyse  

Opzet  

Onderzoekspopu-­‐ latie   Reflectie   van   een   /   jonge   arts   op   het   werk   in  een  Joods  Orthodox   dorp  in  Israël   Overzicht   van   joods   /   medische   ethiek   bij   het  levenseinde   Het   identificeren   van   de   barrières   die   een   Orthodoxe   Jood   moet   overbruggen   om   gepaste   geestelijke   gezondheidszorg   te   krijgen;  aanbevelingen   voor  de  praktijk   Het   gebruik   van   de   eerstelijnszorg   in   Gateshead,   UK,   door   Orthodoxe   Joden   beschrijven  

24  

/  

Gegevens   van   de   patiënten   uit   de   twee   onderzochte   praktijken  

Religion   and   preventive   health   care   utilization   among   the   elderly   Is   there   a   religious   factor   in   health   care   utilization:   a   review   Religious   influences   on   preventive   health   care   use   in   a   nationally   representative   sample   of   middle-­‐   age   women   Perceptions   of   childhood   immuinization   in   a   minority   community:   a   qualitative   study  

 

Benjamin s  M  et  al  

2004  

VS  

Data-­‐   analyse  

De   invloed   van   religie   Gegevens   uit   op   deelname   aan   AHEAD-­‐  studie   preventieve   gezondheidszorg   beschrijven  

Schiller  P.   1988   et  al.  

VS  

Review    

De   invloed   van   religie   /   op   gezondheid(szorg):   een   overzicht   van   de   literatuur  

Benjamin s  M  

VS  

Data-­‐   analyse  

De   invloed   van   religie   Gegevens  uit  HRS-­‐   op   preventieve   databank   gezondheidszorg  

 

Kwalita-­‐ Ideeën  over  vaccinatie   Interviews   bij   25   tieve  studie   bij  de  Joods  Orthodoxe   Joods   Orthodoxe   gemeenschap   in   kaart   moeders   en   10   brengen   gezondheidszorg medewerkers  

2005  

Henerson   2008   L.  et  al.  

25  

 

Appendix  4     Zijn   er   belangrijke   aandachtspunten   voor   ons   als   huisarts   in   de   omgang   met   Joods   Orthodoxe   patiënten?   -­‐Begroeting   -­‐Kledij   -­‐klinisch  onderzoek   Verwacht  u  dat  wij  als  uw  huisarts  kennis  hebben  van  uw  gebruiken/feestdagen?     Worden  er  via  de  Joodse  gemeenschap  gezondheidsvoorlichtingen  gegeven?     De   vaccinatiegraad   bij   Joodse   kinderen   ligt   lager   dan   bij   niet-­‐   Joodse   kinderen?   Zien   jullie   hier   een   oorzaak  voor?  Kennen  jullie  oplossingen?     Bikur  Cholim  en  Hatzoloh  zijn  enkele  van  de  Antwerpse  Joodse  gezondheidszorgorganisaties.  Vinden   jullie  samenwerking  met  deze  organisaties  belangrijk/nuttig?  

    Appendix  5:  combinatie  van  zoektermen     Primary  health  care     and   cultural  competence     and   Cultural  competence   and   general  practice  physician       Appendix  6:  stroomdiagram  zoektocht  naar  artikels    

 

26  

physician  

potentiële  artikels   na  combinatie  van   zoektermen   (n=  14)   • selectie  op  basis  van   tiltel/abstract  en  in-­‐   en  exclusiecriteria   en  beschikbaarheid  

weerhouden   artikels  voor   verdere   evaluatie(n=  2)  

• inclusie  via   referentielijsten  en   snowballing  (n=13)  

 

 

weerhouden   artikels  (n=  15)  

 

 

27  

Appendix  7:  Overzicht  van  de  geïncludeerde  artikels   Titel   Auteur   Jaar   Land   Type   onderzoek   Survey   of   family   Papic   O.   2011   Cana Kwanti-­‐ physicians’   Et  al.   da   tatieve   perspectives   on   studie   management   of   immigrant   patients:   Attitudes,   barriers,   strategies,   and   training  needs   Cultural   Schouten   2005   Neder Review  van   differences   in   B  et  al.   land   de   medical   literatuur   communication:   a   review   of   the   literature   Are   GP   patients’   Schinkel   S   2012   Neder Kwalita-­‐ needs   being   et  al.   land   tieve  studie   met?   Unfulfilled   information   needs   among   native-­‐Dutch  and   Turkish-­‐Dutch   patients  

Patients’  

 

Harmen  

2008  

Neder Kwalita-­‐

Opzet  

Onderzoekspopu latie   Attitude,   barrières,   Huisartsen   strategieën   en   werkzaam   in   opleidingsnoden   Montreal   ervaren   door   huisartsen  

De   invloed   van   cultuur/etnische   achtergrond   van   patiënt/arts   op   medische   communicatie   Het   verschil   in   informatienood   tussen   autochtone   Duitse   en   Turks-­‐   Duitse   patiënten.   De   relatie   tussen   de   informatie   onthouden   door   de   patiënt   en   de   informatie   gegeven   door  de  arts.   Gebeurt   de   evaluatie  

28  

/  

Patiënten   en   huisartsen  in  zes   praktijken   in   Nederland  

663  

patiënten  

evaluation   of   quality  of  care  in   general   practice:   What   are   the   cultural   and   linguistic   barriers?   Seven   essential   strategies   for   promoting   and   sustaining   systemic  cultural   competence   Self-­‐   assessment   of   intercultural   communication   skills:  a  survey  of   physicians   and   medical   students   in   Geneva,   Switzerland   The  impact  of  an   intervention   in   intercultural   communication   on   doctor-­‐   patient   interaction  in  the   Netherlands   Using   clinical   vignettest   o  

 

H.  et  al.  

land  

tieve  studie   van   de   uit   38   gezondheidszorg   bij   huisartsenprakti een   Westerse   en   jken   niet-­‐   Westerse   patiënt   op   dezelfde   manier?  

Delphin-­‐   Rittmon   M.  Et  al.  

2012  

VSA  

?  

Hudelson   P.  et  al  

2011  

Zwits erlan d  

Kwalita-­‐ Hoe   scoren   artsen   Artsen   tieve  studie   hun   competentie   in   studenten   interculturele   Genève   communicatie?  

Schouten   B.  Et  al.  

2005  

Neder Kwalita-­‐ Het   effect   land   tieve  studie   opleiding   interculturele   communicatie  

Hudelson   P.  et  al.  

2011  

Zwits erlan

Kwanti-­‐ tatieve  

Zeven   strategieën   /   om   de   culturele   competentie   van   een   organisatie   te   bevorderen   en   uit  

van   Artsen   en   op   patiënten  uit  een   huisartsenprakti jk   in   Rotterdam,   opgedeeld   in   een   interventie-­‐   en   een   controlegroep   Is   het   mogelijk   met   619  artsen   korte   klinische  

29  

assess   doctors’   and   medical   student’   ability   to   identify   sociocultural   factors   affecting   health   and   health  care   When   cultures   meet   in   general   practice:   intercultural   differences   between  GPs  and   parents   of   child   patients   Immigrant   general   practioners   in   Norway:   A   special  resource?   A   qualitative   study   Cultural   competence   in   the   era   of   evidence-­‐   based   practice  

 

d  

Harmsen   H.  Et  al.  

2002  

studie  

Neder   land  

problemen   de   gevoeligheid   van   artsen   in   te   schatten   in   sociale   en   culturele  factoren  die   de   zorg   kunnen   beïnvloeden    

 

Diaz   E.   Et   2010   al.  

Noor wege n  

Kwalita-­‐ Denken   immigrante   Allochtone   tieve  studie   huisartsen   dat   hun   huisartsen   culturele   achtergrond   hun   werk   beïnvloedt?   Op   welke  manier?  

Engebrets on  J  et  al.  

2008  

VSA  

Critical   elements   Teal   C.   Et   2008  

VSA  

Model   Een   model   dat   het   /   voorstellen   concept   culturele   competentie   verbindt   met   elementen   van   evidence-­‐   based   geneeskunde   Lieratuur   Model   voor   goede   /  

30  

of   culturally   al.   competent   communication   in   the   medical   encounter:   a   review   and   model   Measuring   Hudelson   physicians’   and   P  et  al.   medical   students’   attitudes   toward   caring   for   immigrant   patients  

 

review   en   interculturele   model   communicatie     voorstellen  

2010  

Zwits erlan d  

Kwanti-­‐ tatieve   studie  

Clinicians’   Blair   I   et   2013   imlpicit   al.   ethnic/racial   bias   and   perceptions   of   care   among   black   and   latino   patients  

VSA  

Kwanti-­‐ tatieve   studie  

Meeting   and   Wachtler   treating   cultural   C  et  al.   differences   in   primary   care:   a   qualitative   interview  study  

Zwed en  

Kwali-­‐ tatieve   studie  

2006  

Attitudes   van   artsen   en   studenten   geneeskunde  over  de   zorg   voor   de   allochtone   patiënt?   Link   met   persoonlijk   karakteristieken   en   professionele   ervaring?   Hypothese:   artsen   met   meer   impliciete   bias   naar   zwarte/latino   patiënten   worden   minder   goed   gescoord   door   deze   op   het   leveren   van   goede  zorg   Wat   is   de   ervaring   van   huisartsen   met   consultaties   met   immigrante?   Hoe   gaan  zij  hiermee  om?    

31  

Artsen   en   studenten   geneeskunde  

Artsen   patiënten  

en  

Huisartsen   werkzaam   in   de   provincie   Scania   in  Zweden  

Appendix  8:Vragenlijst  arts     -­‐  Leeftijd     -­‐  Geslacht     -­‐  Aantal  contacten  wekelijks  met  Joodse  patiënten     -­‐  Kennis  van  een  tweede  taal   -­‐  Kennis  van  een  derde  taal     In  welke  mate  hebben  ze  kennis  van  die  taal?     -­‐  Verblijf  in  het  buitenland  van  meer  dan  drie  maanden     Zo  ja,  welk  soort  verblijf?       1.  Vindt  u  het  moeilijk  om  te  gaan  met  patiënten  van  een  andere  culturele  achtergrond,  meer  bepaald  Joodse  achtergrond.         -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐     Ik  vind  dat  nooit  moeilijk           Ik  vind  dat  steeds  moeilijk     2.  Denkt  u  dat  het  belangrijk  is  dat  artsen  worden  opgeleid  aandacht  te  hebben  voor  verschillen  in  hulpverlening  in  de   gezondheidszorg  bij  patiënten  van  verschillende  culturele  achtergrond?     -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐     Dit  is  helemaal  niet  belangrijk     Dit  is  zeer  belangrijk        

32  

3.  Begrijpt  u  wat  de  patiënt  echt  vraagt?     -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐     Ik  begrijp  nooit  waarom             Ik  begrijp  steeds     een  patiënt  mij  consulteert             waarom  een  patiënt    mij  consulteert     4.  Vindt  u  het  moeilijker  de  hulpvraag  te  achterhalen  bij  een  patiënt  met  Joodse  achtergrond,  vergeleken  met  iemand  van   jouw  eigen  culturele  achtergrond  en  vergelijkbare  socio-­‐economische  status?     -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐     Ik  vind  dit  nooit  moeilijker           Ik  vind  dit  steeds  moeilijker     5.  Bent  u  meer  gespannen  bij  een  patiënt  met  Joodse  achtergrond?     -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐     Ik  ben  nooit  gespannen           Ik  ben  steeds  erg  gespannen       6.  Vindt  u  dat  er  een  aanpassing  kan  zijn  in  de  behandeling  van  een  Joodse  patiënt  indien  zijn  religie  dat  zo  oplegt?     -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐     Er  mag  nooit  een  aanpassing     Indien  religie  dit  zo  oplegt  zoek  ik     komen  vanuit  religieus  oogpunt     steeds  naar  een  oplossing          

 

33  

7.  Ervaart  u  slechtere  therapietrouw  bij  patiënten  met  Joodse  achtergrond  in  vergelijking  met  patiënten  met  een  gelijke   culturele  achtergrond?     -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐     Er  is  nooit  een  verschil       Er  is  steeds  een  verschil     8.   Denkt   u   dat   het   nodig   is   de   culturele   achtergrond,   in   dit   geval   de   Joodse   cultuur,   van   uw   patiënt   te   kennen   om   een   betere  zorg  te  kunnen  bieden?     -­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐-­‐     Dit  is  nooit  belangrijk     Kennis   van   de   culturele   achtergrond   is   onontbeerlijk   om   goede   zorg   te   kunnen   bieden        

 

34