Van havenloods tot Fenixlofts
“Integrale advisering heeft de toekomst”
3D wapenen in Revit
Eemhuis kroon op Eemplein
Gebouw zonder constructie in Tytsjerk
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
/ bouwen aan ambities Mauritshuis mooier dan ooit
1
INLEIDING
De waarde van hoogwaardige technieken
2
Atrium maakt The Base tot hot spot
TOTAL ENGINEERING
INHOUDSOPGAVE
4
ARCHEOLOGISCH BOUWEN
Stimuleren tot studeren
6
DOM under maakt geschiedenis voelbaar
22
Romeinse glorie herleeft in Leidsche Rijn
23
Ultra modern filmcomplex respecteert
24
BIM
Gecontroleerd renoveren in Groningen
8
archeologie
DUURZAAM BOUWEN
Duurzaam stadskantoor in historisch Deventer
9
Uitgave: ABT bv
Drukwerk: Real Concepts
welke andere wijze dan ook – zonder
Redactie: Bureau Lorient
Niets uit deze uitgave mag worden
voorafgaande schriftelijke
Communicatie en ABT
openbaar gemaakt en verveelvoudigd
toestemming van ABT bv.
afdeling Communicatie
in iedere vorm van digitale
© ABT bv Alle rechten voorbehouden.
VESTIGING VELP
VESTIGING DELFT
VESTIGING ANTWERPEN
ABT bv
ABT bv
ABT België nv
Arnhemsestraatweg 358, 6881 NK Velp
Delftechpark 12, 2628 XH Delft
Kammenstraat 18, 2000 Antwerpen
Postbus 82, 6800 AB Arnhem
Postbus 458, 2600 AL Delft
België
T +31(0)26 368 31 11
T +31(0)15 270 36 11
T +32(0)320 53 711
[email protected]
[email protected]
[email protected]
www.abt.eu
www.abt.eu
www.abt-belgie.eu
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
verspreiding, druk, fotokopieën en
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
Concept en ontwerp: LandofPlenty
25
3D laserscan brengt oude culturen in beeld
25
10
LOGISTIEK
Van havenloods tot Fenixlofts
11
Stijlvol ontschepen in industrieel erfgoed
26
Nieuw leven voor Onderzeebootloodsen RDM
28
Mauritshuis mooier dan ooit
12
BUILDING ENVELOPE ENGINEERING
Transformatie Martin Luther King Jr. Library
12
Eemhuis kroon op Eemplein
Brandweerkazerne Doetinchem: villa in het groen
GLAS
12
Glazen bakstenen in de P.C. Hooftstraat
29
30
Architectonisch hoogstandje op IJburg
13
INNOVATIE IN TECHNIEK
Facelift voor Cygnus Gymnasium
13
IJskoud de beste oplossing
31
Betonnen Champignon
13
Koffie drinken onder gebogen papiertje
32
FUNDAMENTALS in Venetië
33
INFRASTRUCTUUR
COLOFON
De Bastei schakel tussen stad en natuur
Renovatie Building 026
BOUWEN AAN AMBITIES
Eemhuis in Amersfoort (scagliolabrakkee © Neutelings Riedijk Architecten)
21
“Integrale advisering heeft de toekomst”
HERGEBRUIK
OMSLAG
LOGISTIEK
Onderdoorgangen: goede engineering loont
14
3D wapenen in Revit
34
Fietsparkeren Stationsplein Utrecht
16
Dijkverbetering: veilig leven langs de Lek
35
gestroomlijnd
KORT NIEUWS
De Utrechtse metamorfose
17
INTERNATIONAAL
Mediatoren, beeldende kunst en landschapspark in één
18
Gebouw zonder constructie in Tytsjerk
19
Kunstwerk Carnisselande: een eindeloze trap
20
ONDERGRONDS BOUWEN
ontmoetingsplaats
36
Johan Galjaard ‘Constructeur van het jaar’
36
Rozet: beste Gebouw van het Jaar 2014
36
Nominaties voor Gulden Feniks
37
Stap 4 op CO2-prestatieladder 37
KUNSTWERKEN
Groninger Forum: tegendraadse
Zo sterk als... glas
AFFICHE
Henk Monster met pensioen
37
2
In memoriam
3
De waarde van hoogwaardige technieken ABT heeft de ambitie om, over de volle breedte van de bouw, tot de wereldtop
hoogwaardige technische kennis maakte hem tot een onderscheidend raadgevend
INLEIDING
Hij is 90 jaar geworden. Zijn geloof in integrale advisering, ambitie en
IN MEMORIAM
Op 6 juni 2014 is de oprichter van ons bureau, prof. ir. Jaap Oosterhoff overleden.
in hoogwaardige techniek te behoren. Van constructie, bouwfysica en installatie tot civiele techniek, bouwkundige uitwerking en het regisseren van techniek. De techniek zetten we in als middel om dromen en ambities werkelijkheid te laten worden. Projecten worden financieel haalbaar en technisch onhaalbare projecten
ingenieur met een toekomstvisie. Wij bedanken hem voor het solide fundament
worden toch realiseerbaar. ABT zet in haar ontwikkeling vol in op deze toegevoegde
dat hij onder ABT heeft gelegd.
waarde van hoogwaardige techniek. Integrale projectbehandeling en innovatie op het raakvlak van de disciplines krijgen daarbij veel aandacht. BIM is hiervoor de logische bindende factor. We treden graag op als ontwerpmanager, de verbindende schakel tussen het ontwerpteam en de opdrachtgever. Dat doen we bijvoorbeeld bij ‘Gebouw B’ van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Samen met Jefvandenputte architectuur wonnen we de Europese aanbesteding van dit bijzondere revalidatietraject. De bestaande universiteitsbibliotheek krijgt een tweede leven als duurzame, comfortabele en toekomstbestendige studie- en werkplek. In deze nieuwsbrief besteden we natuurlijk aandacht
Vlasikha, stadsdeel in Moskou
aan dit mooie project. Maar ook elders in de Havenstad
De Architekten Cie.
is ABT betrokken bij de revalidatie van panden. De Cruise Terminal Rotterdam en Fenixlofts in de wijk Katendrecht zijn voorbeelden van innovatief hergebruik van iconen uit het recente verleden.
stellen bijvoorbeeld specialistische glasadviezen op en adviseren over 3D-wapening of ingewikkelde dijkverbeteringen.
Ook het verre verleden heeft opgaven voor ons. Hoe bescher-
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
Prof. ir. J. Oosterhoff, 1953
men we onze monumenten? Hoe gaan we bijvoorbeeld om
Onze portefeuille aan specialistische adviezen, gekoppeld aan
met oude funderingen? Kunnen we die verantwoord ontsluiten
hoogwaardige engineering, groeit. De ervaring en kennis die
voor het publiek? En is nieuwbouw mogelijk met respect voor
we daarbij opbouwen, komen op hun beurt weer ten goede
oude funderingen? ABT is betrokken bij verschillende opdrach-
aan onze gebouwgebonden adviezen. Zo bouwt ABT aan haar
ten waar de archeologie de randvoorwaarden bepaalt, van
positie als topingenieursbureau.
DOM under in Utrecht tot het Castellum in Leidsche Rijn en CineMec in Nijmegen. Elke oplossing is uniek.
Onze collega’s maken en zijn ABT. We zijn er trots op dat twee adviseurs, die hun sporen al meer dan verdiend hebben in ons
Steeds vaker is ABT in het buitenland te vinden. Zo waren we
vakgebied, ABT zijn komen versterken. Ad van der Aa en
betrokken bij de door Mecanoo gewonnen prijsvraag van de
Jaap Wiedenhoff vertellen in een duo-interview over hun
Martin Luther King Jr. Library in Washington. Samen met IND
drijfveren en ambities.
en Powerhouse Company wonnen we de prijsvraag voor een mediatoren in Turkije. En met de Architecten Cie. werken we
We hopen dat deze nieuwsbrief u de nodige inspiratie geeft.
aan een groot stadsdeel in Moskou. Ook ontwikkelt ABT zich wereldwijd tot dé partner voor specialistische adviezen. We
Gerard Doos en Walter Spangenberg
4
Ad van der Aa en Jaap Wiedenhoff
5
“Integrale advisering heeft de toekomst”
Onlangs versterkte ABT zich met partners en senior adviseurs Jaap Wiedenhoff en Ad van der Aa. Wat is hun ambitie voor ABT? “Wij willen dat ABT integraal de beste oplossing ontwerpt voor zijn opdrachtgevers”, zeggen ze. Dat beperkt zich niet tot de strikte uitvoering van een vraag. “Een opdrachtgever mag méér van ons verwachten. ABT heeft oog voor functionaliteit. En soms betekent dat, dat we iets anders voorstellen dan onze relatie vraagt.” Met die benadering én de bereidheid ook daadwerkelijk verantwoordelijkheid te dragen, pakt ABT belangrijke maatschappelijke
Roel Simons Fotografie
thema’s op.
werpbureau”, zegt Jaap Wiedenhoff, partner en senior adviseur
moeten voelen.”
marktbewerking. “Onze ontwerpen moeten positief bijdragen aan de omgeving. Behalve efficiënt, moeten ze ook effectief zijn.
Duurzaam beter
De technische wereld besteedt veel aandacht aan dat eerste,
Een opdrachtgever mag erop vertrouwen dat ABT meedenkt
maar weinig aan dat tweede aspect. ABT wil dat veranderen.”
over de benodigde functionaliteit, benadrukt Van der Aa: “ABT
En dus let ABT niet alleen op hoe een schoolgebouw effici-
heeft kennis van techniek, maar ook van sociale en biologische
ënt wordt gebouwd, maar óók of het zó ontworpen is dat
aspecten die een rol spelen bij het gebruik van gebouwen. Die
kinderen er goed kunnen leren. En of een kantoorgebouw zó
kennis blijven we verbreden en verdiepen, om samen met de
in elkaar steekt, dat mensen zich er acht uur achtereen kunnen
opdrachtgever de integraal beste oplossing te ontwerpen.”
concentreren. “Misschien vereist dat wel dat de klimatologi-
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
zijn. Maar eigenlijk zou iedereen zich er duurzaam plezierig
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
“ABT transformeert van topingenieursbureau naar topont-
Wiedenhoff. “De vraag is alleen of dat uiteindelijk de beste
aan populariteit gewonnen, maar opdrachtgevers willen dit
oplossing is. Werken mensen daar effectiever? Ligt de output
niet meer. Ze willen dat één bureau hen alle zorgen uit handen
hoger? Voelen ze zich beter? Daar gaat het om. Onze adviseurs
neemt en de kennisgebieden, van constructies tot bouwfysica
hebben de drive om daar het antwoord op te vinden en dat
en installaties, hiervoor aanwendt. En dat alles in samenhang.
toe te passen in hun werk. Deze ambitie vormt onze bedrijfs-
Daarvoor zijn ze bij ons aan het juiste adres.”
cultuur: we willen de dingen steeds beter doen. Dat is zowel een stip op de horizon, als een dagelijkse opdracht”, zegt Van
De afgelopen tijd heeft ABT een impuls gegeven aan de
der Aa. “We stellen ons elke dag de vraag wat we vandaag
kennis op het gebied van bouwfysica en installatietechniek.
beter kunnen doen dan gisteren.”
“Juist deze kennis is de komende tijd broodnodig om een
Alle zorgen uit handen
aantal maatschappelijke thema’s te adresseren”, zegt Van der Aa. “Denk bijvoorbeeld aan het aanpassen van bestaande ge-
sche omstandigheden door de dag heen variëren of dat er in-
Duurzaamheid en functionaliteit bepalen de agenda van de
Wiedenhoff en Van der Aa hebben voor ABT gekozen om-
bouwen aan nieuwe functies, zoals de transformatie van een
dividueel meer te kiezen valt”, zegt partner en senior adviseur
komende jaren, geven beide senior adviseurs aan. Een gezond
dat het bureau integrale oplossingen van topkwaliteit biedt.
kantoorpand naar een woning. Of denk aan de nieuwe eisen
installaties Ad van der Aa. “Gebouwen worden ontworpen
binnenklimaat is daar een onderdeel van. “Het is niet moeilijk
“Integrale advisering heeft de toekomst”, is de overtuiging van
die de vergrijzing aan gebouwen stelt. Dergelijke uitdagingen
volgens de premisse dat 95% van de gebruikers tevreden moet
om een gebouw van top tot teen te isoleren”, zegt
Wiedenhoff. “De afgelopen eeuw heeft monodisciplinariteit
pakken wij met enthousiasme op.”
7
TOTAL ENGINEERING
TOTAL ENGINEERING
Stimuleren tot studeren
6
Middenruimte aan de A2Studio
oostzijde: nieuw daklicht en vides naar de terreinverdieping
‘Maak van de universiteitsbibliotheek een moderne bibliotheek met negenhonderd
oriënteren in het pand. Dat licht komt binnen via grote raam-
studieplekken.’ Dat was de opdracht van de Erasmus Universiteit Rotterdam aan ABT
partijen in alle gevels en een aantal daklichten. Extra daglichten
en Jefvandenputte architectuur. Samen verzorgen zij de total engineering van dit
binnendringen. Bijvoorbeeld in de kern van het gebouw, waar
zorgen ervoor, dat het daglicht tot diep in het gebouw kan de boekencollecties van de Universiteitsbibliotheek en het
project met een bruto vloeroppervlak van 9.165 m . 2
Rotterdams Leeskabinet gehuisvest zijn. Een omloop en daklichten toveren de bestaande ruimte om in een moderne va-
Met het masterplan ‘Campus in Ontwikkeling II’ wil de
advisering) veranderen het bestaande, sobere en functionele
riant van de klassieke bibliotheek. Ook geluid is een belangrijke
Erasmus Universiteit Rotterdam goede, moderne en toe-
gebouw in een toegankelijk gebouw met een heldere struc-
factor. ABT en Jefvandenputte kiezen voor verschillende akoes-
komstbestendige studie- en werkplekken realiseren. Stu-
tuur, waar het aangenaam en rustig werken en studeren is.
tische zones met een eigen sfeer en stilteniveau. De negenhon-
denten en medewerkers moeten ook de komende jaren met
Aan de toetreding van licht wordt veel aandacht besteed: zo
‘Gebouw B EUR’. Jefvandenputte (architect) en ABT (integrale
blijven de studenten scherp en kunnen bezoekers zich goed
Dankzij geluidmetingen kan de huidige akoestische kwaliteit als ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
is de renovatie van de monumentale universiteitsbibliotheek,
derd studieplekken zullen tot de stilste op de campus behoren.
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
plezier naar colleges en werk gaan. Onderdeel van het plan
Licht houdt scherp
referentiekader dienen. Comfortabel en duurzaam De nieuwe bibliotheek zal zowel comfortabel als duurzaam zijn. ABT en Jefvandenputte waarderen de gevels en het dak thermisch hoogwaardig op, kiezen voor nieuwe, energiezuinige installaties en bereiden het gebouw voor op aansluiting op het centrale bodemopslagsysteem. Ook onderzoeken ze of inpassing van PV-cellen op het dak mogelijk is. Aan de hand van de GPR-methodiek maken ze het effect van de duurzame renovatiemaatregelen inzichtelijk. Momenteel wordt de voorlopige ontwerpfase afgerond en is het gehele bestaande gebouw uitgewerkt in BIM. In november 2015 starten de bouwwerkzaamheden en begin 2017 wordt de nieuwe bibliotheek in gebruik genomen.
8
Gecontroleerd renoveren in Groningen
9
Duurzaam stadskantoor in historisch Deventer
BIM
DUURZAAM BOUWEN
De werkzaamheden aan het Stadhuiskwartier in Deventer zijn in volle gang. De vloerplaten op de begane grond worden gelegd en de vloer van de parkeergarage is gestort. Door Neutelings Riedijk Architecten is één van de duurzaamste overheidsgebouwen van Nederland ontworpen dat inmiddels mede door ABT steeds meer vorm krijgt.
Het Wiebengacomplex in Groningen wordt gerenoveerd en uitgebreid. Het Rijksmonument uit 1922 huisvest de Academies voor Gezondheidsstudies en Verpleegkunde van de Hanzehogeschool Groningen. Het is gebouwd in de stijl van Gemeente Deventer
‘Het Nieuwe Bouwen’. Bierman Henket architecten en DP6 architectuurstudio maakten een open en licht ontwerp, dat recht doet aan de geschiedenis. ABT neemt de BIMcoördinatie voor zijn rekening en is als kostenadviseur bij het project betrokken.
De Gemeente Deventer herontwikkelt
verdieping verbindt de nieuwbouw
verwarming en koeling zijn onnodig.
het historische, rustige Stadhuiskwar-
met de historische delen. Het atrium
Elektriciteit komt van zonnepanelen
tier ten oosten van de Lebuïnuskerk.
krijgt een eiken siergevel voorzien van
op het dak, aangevuld met groene
In bijna honderd jaar tijd is de oorspron-
Bestaande routes doorkruisen het
ornamenten; aan de buitenzijde wis-
elektriciteit.
kelijke Nijverheidsschool van Jan Gerko
nieuwe, duurzame stadskantoor. Be-
selen metselwerk en de eiken siergevel
Wiebenga, zelf directeur van de school,
zoekers, gebruikers en voorbijgangers
elkaar af.
vele malen verbouwd en uitgebreid.
brengen levendigheid terug naar een
Bierman Henket en DP6 zijn er met hun
verlaten stukje binnenstad. Zo geeft
Duurzaam gebouw
nieuwe ontwerp in geslaagd recht te
het Stadhuiskwartier invulling aan de
Het Stadhuiskwartier wordt één van
en waterbesparing door toiletten
begrippen ‘ontmoeten’ en ‘verbinden’.
de duurzaamste overheidsgebouwen
met spoelonderbrekers, kranen met
in Nederland (BREEAM–NL 2011 V1.0
volumebegrenzers en waterbesparen-
EXCELLENT). Voor het dichten van
de douchekoppen. Daarnaast krijgt
doen aan de essentie van Wiebenga’s
Alle duurzaamheidsmaatregelen zijn optimaal afgestemd. Het gaat onder andere om warmte- en koudeopslag
de bestaande bebouwing. Hiervoor zijn
rallelle lijnen en symmetrische bouwvo-
van het gebouwcomplex.”
3D-scans gemaakt van het exterieur
Planuitwerking en contract-
van het gebouwcomplex en van een
management
de kappen wordt oud zink herge-
het gebouw deels groene daken met
ABT coördineert het BIM-proces en
deel van het interieur. De pointclouds
Het project bestaat uit twee delen.
bruikt. Fossiele brandstoffen voor
isolerende sedums en mossen.
heeft een BIM-protocol opgesteld
(puntenwolken) die deze scan oplever-
Het nieuwbouwdeel omvat ongeveer
dat het proces in goede banen leidt.
den, dienden als basis voor de geom-
Opdrachtgever de Hanzehogeschool eis-
Het model wordt gebouwd met het
etrie van het model van de bestaande
te dat het ontwerp als BIM-project zou
programma Revit en gehost op de
bebouwing. Omdat enkel de zichtbare
worden ingestoken. Widy Heuver van
Revit-server van ABT. Alle adviseurs
delen gescand kunnen worden, was
ABT: “Met BIM wordt alle informatie over
hebben toegang tot het centrale model
ook een opname ter plaatse nodig.
het gebouw en het nieuwe ontwerp
en voegen hun informatie toe. Perio-
Desondanks bleven er zaken over ter
door de diverse adviseurs vastgelegd in
diek wordt een tussenstand van het
interpretatie van de modelleur. Deze
één model. De opdrachtgever verwacht
ontwerp geplaatst op BIM Glue, een
onzekerheid is vastgelegd in het model.
zo een beter gecoördineerd ontwerp,
eenvoudig toegankelijke webomgeving
Alle elementen hebben een status mee-
waardoor de risico’s richting de uitvoe-
waar de opdrachtgever en gebruikers
gekregen. Een element kan gemodel-
ring beperkt blijven. De opdrachtgever
virtueel door het gebouw kunnen lopen
leerd zijn conform pointcloud, conform
De nieuwbouw bestaat uit een entree-
heeft zelf ook toegang tot het model. De
en kunnen zien hoe het zal worden.
inmeting of conform interpretatie. Dit
gebouw en tussenlid van drie bouwla-
maakt duidelijk hoeveel waarde er mag
gen, die de burgemeestershof met het
lumes. Tegelijkertijd geven ze het pand een opener karakter. Informatie delen
gebruikers krijgen hierdoor gedurende
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
oplevering te gebruiken voor het beheer
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
ontwerp: een efficiënt gebouw, met pa-
13.500 m2. Het tweede projectdeel omvat verduurzaming van historische delen. De uitvoering volgens een geïntegreerd contract (UAV-gc) startte medio 2013. ABT verzorgt de gehele bouwkundige planuitwerking, evenals het contractmanagement. Nieuwbouw verbinden met historische delen
het ontwerpproces een goede indruk
Onzekerheid vastgelegd
worden toegekend aan de geometrie en
historische burgemeestershuis om-
van het ontwerp en de voortgang.
Om een goede start te kunnen maken
opbouw van de gemodelleerde elemen-
sluiten. Oostelijk ligt het hoofdgebouw
Bovendien heeft de opdrachtgever de
met het ontwerpproces heeft ABT ge-
ten. Ook voor toekomstige verbouwin-
van vier bouwlagen rond een overdekt
ambitie om het BIM-model na
zorgd voor een bruikbaar 3D-model van
gen is dat waardevolle informatie.
atrium. Een rondgang op de eerste
10
Aan de Arnhemse Koningstraat staat ‘Building 026’, voorheen een bibliotheek
11
met kantoorruimte. Aan de projectmanager van Colliers International is gevraagd om het pand te renoveren. Niet het kostenplaatje, maar de kwaliteit vormde het uitgangspunt voor de renovatie. De vertaling daarvan werd overgelaten aan
Van havenloods tot Fenixlofts: wonen op maat in Katendrecht
optimalisatie van het binnenklimaat krijgt Building 026 een tweede leven.
Omstreeks 1920 waren dit de grootste havenopslagloodsen van de wereld.
Renovatie Building 026: kwaliteit het leidend thema
HERGEBRUIK
In de Rotterdamse wijk Katendrecht, aan de Rijnhaven, staan de Fenixloodsen. HERGEBRUIK
Architectenbureau V8 en ABT. Met een nieuwe look, een aangepaste constructie en
Heijmans Vastgoed BV ontwikkelt in en boven ‘Fenixloods 1’ een gemengd programma met woningen, opleidingen, retail en een parkeergarage.
Nog niet zo lang geleden kenden mensen Rotterdam Katendrecht vooral als zeemanskwartier en Chinatown. Maar die tijd is voorbij. De wijk zit sterk in de lift door grootschalige renovatie en nieuwbouw. Ondernemers en Rotterdammers weten Katendrecht te vinden als wijk waar het goed wonen en werken is. De verbouwing van de Fenixloodsen geeft Katendrecht een nieuwe impuls. In ‘Fenix 1’ komen horeca, een circus-
Mei architecten en stedenbouwers
school en retail. Boven de bestaande
Tafelconstructie
Alles is mogelijk
loods komen woningen. Een deel van
Boven de bestaande loods komen
In de bovenbouw komen lofts, waar-
de loods wordt gesloopt om ruimte
woningen. Hiervoor wordt met spanten
van de toekomstige bewoners de vorm
te maken voor parkeren. Ook komen
een tafelconstructie gerealiseerd boven
en inrichting zelf kunnen bepalen. Op
er verdiepte bergingen en kelder van
het bestaande gebouw. Deze fungeert
dit moment worden de persoonlijke
één laag.
als een soort werkvloer voor de boven-
wensen van de toekomstige bewo-
bouw. De tafel steunt op stalen kolom-
ners vastgesteld. Klein of groot? Eén of
V8 architects
Karakteristiek betoncasco
men, die door de loods heen geplaatst
meerdere woonlagen? Casco opge-
De bestaande loods heeft een karakte-
worden. De tafelconstructie vormt de
leverd of compleet ingericht? Alles is
Jaloezieën in een spouw bieden de
ristiek betoncasco. Het nieuwe gebruik
overgang tussen de stalen kolommen
mogelijk. Wonen op maat, aan het
en berging bevinden zich vijf verdiepin-
vliesgevels met klimaatramen. Een deel
uitkomst. De opwekking van warmte
vereist aanpassing van de bestaande
in de onderbouw en de constructie van
water, in een voormalige industriële
gen. De begane grond en een deel van
van het glasoppervlak is gekromd; een
en koude geschiedt energiezuinig. In
constructie. Hierbij wordt het ontwerp
de bovenbouw. De constructie belem-
loods, op een ooit roemrucht schierei-
de eerste verdieping zijn bestemd voor
architectonisch hoogstandje. De keuze
de kantoren wordt een energiezuinig
zodanig afgestemd op de capaciteit
mert het doorzicht in de laag tussen de
land; een droom voor veel Rotterdam-
winkelruimte. Die wordt casco opge-
voor veel glas in de gevels zorgt, in
klimaatplafond aangebracht, waarin de
van het bestaande casco, dat er zo min
onder- en bovenbouw zo min mogelijk.
mers. Naar verwachting start de bouw
leverd, zodat de toekomstige gebruiker
combinatie met sparingen in de vloer-
verwarming, koeling, ventilatie en licht-
mogelijk nieuwe constructies nodig zijn.
Doordat de tafelconstructie als een lichte
in het eerste kwartaal van 2015. ABT
haar naar eigen inzicht kan indelen en
velden, voor daglichttoetreding tot diep
voorziening zijn geïntegreerd. Dit plafond
Zo blijft het kenmerkende beeld van de
constructie is ontworpen, kan ze boven
verzorgt de constructieve en geotech-
vormgeven. Het resterende deel van
in het gebouw. Dat vergroot het aantal
draagt bij aan een hoog niveau van com-
loods zoveel mogelijk intact. Om dit te
de bestaande loods gehesen worden.
nische advisering.
de eerste en de tweede tot en met de
verhuurbare meters kantoorruimte
fort: de EPA-energiescore klasse A.
vierde verdieping zijn kantoorruimte.
aanzienlijk. Ondanks het vervangen van
Hier kan de gebruiker de eigen binnen-
twee splitlevel vloeren door een nieuwe
Vrijheid
wanden nog plaatsen. In totaal beslaat
verdiepingsvloer, neemt het aantal
De architect en constructeur kregen
Building 026 een bruto vloeroppervlak
verhuurbare meters toe.
alle vrijheid om het beste gebouw van
van 13.000 m . 2
Energiezuinig
Arnhem te ontwikkelen. Dat vroeg ook
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
zuidgevel. Zij krijgen frames met glas en
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
Bovenop een tweelaagse parkeerkelder
bereiken is er nauw overleg geweest tussen de ontwikkelaar/bouwer, de architect en de adviseurs. De uitkomst van dit ontwerpproces is een repeterende modulaire constructie, die toch meer dan spannend genoemd mag worden. De
het beste van V8 en ABT. Ook de aan-
architect, Robert Winkel van Mei archi-
Uitstraling en constructie
Het dak, de kelder en de gevels zijn
nemers en installateurs kregen, tijdens
tecten en stedenbouwers, wil graag de
Rondom komen nieuwe gevels voor
optimaal geïsoleerd. Zonwerend glas
de aanbesteding, de kans het ontwerp
ruwe uitstraling van de betonconstructie
een nieuwe look. De oostzijde - geen
beperkt de zonbelasting. Omdat de ge-
te verbeteren. Na een modeshow door
behouden. Met de juiste conserverings-
zichtgevel - is een standaardgevel.
kromde beglazing zelf niet de gewens-
kunstacademie ArtEZ gaat de renova-
methoden is het haalbaar om de ruwe
De noordgevel zal volledig uit steen
te zonwering kan leveren, is hier een
tie medio juli van start. Oplevering is
uitstraling te combineren met voldoende
bestaan. Blikvangers zijn de west- en
klimaatgevel met zonwering nodig.
medio 2015.
constructieve kwaliteit van het casco.
WAX (Mei architecten en stedenbouwers)
Brandweerkazerne Doetinchem: villa in het groen
12
13
BOUWEN AAN AMBITIES
Transformatie Martin Luther King Jr. Library
BOUWEN AAN AMBITIES
Mauritshuis mooier dan ooit
Architectonisch hoogstandje op IJburg
Facelift voor Cygnus Gymnasium
Betonnen champignon
Museum De Locht in Melderslo is een
Ossip van Duivenbode
paviljoen rijker. Vrijdag 13 juni 2014
Ivo Hoekstra, Mauritshuis
Sinds kort heeft de Brandweerclus-
is het nieuwe champignonmuseum
Na een verbouwing en renovatie
ter Achterhoek West in Doetinchem
geopend. Het nieuwe museumdeel is
van twee jaar heropent museum het
een nieuw onderkomen. De nieu-
een bolvormige schaalconstructie in
Mauritshuis vrijdag 27 juni 2014 de
we brandweerkazerne combineert
de vorm van een champignonhoed. De
deuren. Een ondergrondse doorgang
duurzaamheid, functionaliteit en een
entree is een cilindervormige hal, die
verbindt het Mauritshuis met het
aansprekende werk- en leefomgeving.
de steel van de champignon voorstelt.
tegenoverliggende gebouw, Plein 26.
Mecanoo architecten
Dit verdubbelt het museumopper-
Bekkering Adams Architecten ont-
Studioninedots
Raoul Suermondt
Een schaalvormige constructie is uiter-
wierp een vrijstaande villa die veran-
vlak, waardoor het Mauritshuis zijn
Mecanoo architecten transformeert
kerd is in het omringende groen. De
Op de punt van een eiland in IJburg
Oorspronkelijk een ambachtsschool,
mate geschikt om belasting efficiënt op
omvangrijke collectie beter tentoon
samen met het Amerikaanse
kazerne vormt een oase aan de drukke
staat Villa Kavel 01. Een villa vol ver-
tot voor kort een ROC en nu een
te nemen. Hierdoor kan flink bespaard
kan stellen. Ook is er meer ruimte voor
Martinez + Johnson de Martin Luther
Europaweg.
rassingen en contrasten. Architecten-
gymnasium: het nieuwe onderkomen
worden op beton en wapening. ABT
educatie, kunst, tijdelijke exposities
King Jr. Memorial Library in een
bureau Studioninedots ging de uitda-
van het Cygnus Gymnasium aan de
voerde het ontwerp uit in het eindige
en evenementen. Hans van Heeswijk
state-of-the-art bibliotheek. ABT
De brandweerkazerne heeft het
ging aan om op een ruitvormige kavel
Amsterdamse Vrolikstraat heeft een
elementenprogramma DIANA. John van
architecten is er daarbij in geslaagd de
heeft in de fase van de meervoudige
energielabel A+ (rekenmethodiek
met scherpe hoeken van 51 graden
lange geschiedenis als schoolgebouw.
Gestel Bv bouwde een hulpconstructie
uitstraling en unieke huiselijke sfeer
opdracht bijgedragen aan het advies
EPBD). Er zijn diverse materialen met
een ruime gezinswoning te realiseren.
Het rijksmonument van architect Ben
van stalen spanten. Hierop zijn EPS-pla-
van het Mauritshuis te behouden.
over de constructie, de duurzaamheid
een lange levensduur toegepast. Het
Het huis werd in januari 2014 voltooid.
Ingwersen uit 1956 heeft een face-
ten aangebracht met een minimaal
en het installatieconcept.
ontwerp houdt ook rekening met de
lift gekregen. Diverse ruimten zijn in
wapeningsnet. Daarop kwam spuitbe-
hun oude glorie teruggebracht en het
ton. Ook is het dak uitgerust met een
loods en –plaats door middel van een
constructieve en geotechnische advi-
gebouw is voorzien van een nieuwe
isolerende laag.
renovatie en nieuwbouw. Onder-
Library is ontworpen door Ludwig
groene wal en talud uit het zicht van
sering. De constructie is zichtbaar en
klimaatinstallatie. De kenmerkende
ABT adviseerde over de mengselsamen-
gronds bouwen in een historische,
Mies van der Rohe en werd in 1972
de Europaweg. Bij oefeningen kan er
bestaat uit prachtig schoonwerkbeton.
‘brise soleil’ schermgevel uit geprefa-
stelling van het spuitbeton. Er is voor
binnenstedelijke en politiek zo be-
voltooid. De bibliotheek voldoet inmid-
gebruik worden gemaakt van regen-
Door grote uitkragingen en hangcon-
briceerde ‘schokbeton’-elementen is op
gekozen het water pas bij de spuitkop
langwekkende omgeving is complex.
dels niet meer aan de eisen die aan
water. De oefenplaats wordt verlicht
structies kreeg de villa vrij indeelbare
detailniveau aangepast. Ook is de gevel
toe te voegen aan het droge mengsel
ABT heeft de nieuwste ontwerp-
een moderne bibliotheek worden ge-
met LED-verlichting die geschikt is
ruimtes zonder dragende wanden of
voorzien van aangepast dubbelglas en
(de droge methode). Dat voorkomt dat
technieken toegepast om het project
steld en het gebouw is verouderd. Veel
voor vleermuizen.
kolommen. Een bouwput met bema-
lichtwering en zijn er geluidwerende
het spuitbeton van de EPS druipt, maar
mogelijk te maken. Zo is de fundering
onderdelen moeten worden verbe-
ling was nodig om de kelder te kunnen
voorzieningen getroffen. De afgewo-
vergt wel vakmanschap.
van Plein 26 verlaagd om de twee
terd of vervangen. Het ontwerpteam
De kazerne van 3.640 m2 bvo omvat
uitvoeren.
gen aanpassingen van de monumen-
rijksmonumenten ondergronds te
maakt de Martin Luther King Jr. Library
een uitrukgarage, acht slaapkamers,
verbinden. In de bouwfase was ABT
weer helemaal klaar voor de toekomst.
kantoorruimte voor dertig à veer-
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
ABT was verantwoordelijk voor de
De Martin Luther King Jr. Memorial
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
flora en fauna. Zo blijven de oefen-
en geotechnische ontwerp van de
ABT verzorgde het constructieve
tale gevel in combinatie met het voor-
De bouwmethode resulteerde in een
Villa Kavel 1 is genomineerd
gestelde klimatiseringsconcept leiden
efficiënte inzet van materiaal, hulp-
verantwoordelijk voor de directievoe-
tig medewerkers (gebaseerd op het
voor de Amsterdamse
tot een energetisch duurzaam gebouw
middelen en arbeid: 50% minder beton,
ring en het toezicht.
nieuwe werken) en les- en instruc-
Architectuur Prijs.
met een sterk gereduceerde CO2-emis-
80% minder staal en een korte bouw-
tielokalen. ABT was verantwoordelijk
sie. ABT verzorgde de constructieve
tijd. De logistieke belasting daalde
voor het opstellen van het Program-
advisering, de brandveiligheid en de
en de CO2-uitstoot verminderde met
ma van Eisen, de EU-aanbestedin-
bouwtechnische advisering.
minimaal 70%. De methode is toepas-
gen, het projectmanagement en de
Cygnus Gymnasium heeft de Gulden
baar voor diverse gebouwtypen met
directievoering.
Fenix gewonnen
betonnen tunnel- en kruisgewelven.
samenwerken in combinatie met constructieve en geotechnische kennis en ervaring kan het traject verbeteren en de klant geld besparen. ABT is momenteel betrokken bij
INFRASTRUCTUUR
Het doordacht ontwerpen van onderdoorgangen is een specialisme. De bereidheid tot
15
INFRASTRUCTUUR
Onderdoorgangen: goede engineering loont
14
onderdoorgangen in Deventer, Didam, Tilburg en Bunnik.
Ontwerptrajecten voor onderdoorgangen kenmerken
constructies, geotechniek en (parametrisch) ontwerpen
zoals de verankerde damwand, de voorbouwlocatie, het
Spoordek Didam
zich allereerst door hun vastgestelde planning. ProRail
helpt projecten te optimaliseren. ABT ontwikkelt
ontwerp van de ankerpalen en de tijdelijke zijdelingse
Ook in Didam werkt ABT het constructief ontwerp van
maakt meestal ver van tevoren al bindende afspraken over
eigen programmatuur, die in korte tijd onderbouwde
fixatie van het spoordek.
de onderdoorgang van de nieuwe rondweg uit. Dankzij
buitendienststelling van treinen met de NS. Een doordachte
ontwerpkeuzes moet gaan opleveren.
projectplanning op basis van expertise is daarom noodzakelijk voor een succesvol project.
de onderdoorgang kan schoolgaande jeugd straks veilig
Bedrijvenpark A1
De onderdoorgang is ongeveer 190 meter lang en biedt
de nieuwe Brede School bereiken. Ook verbetert de
ruimte aan twee keer twee rijstroken en langzaam
onderdoorgang de doorstroming van verkeer. Opmerkelijk
Een mooi voorbeeld van een complex project waar ABT
verkeer. Zij kruist de spoorlijn met een scherpe hoek van
aan dit project is, dat de onderdoorgang half verdiept ligt: de
Daarnaast is engineering een wezenlijk onderdeel
het ontwerp voor verzorgt, is de onderdoorgang die Reef
52 graden, wat resulteert in een totale overspanning van
rijbaan gaat maar 2,5 meter omhoog in plaats van vijf. Dat
geworden van het primaire proces van de aannemer. De
Infra momenteel voor de Gemeente Deventer realiseert.
24 meter. Twee tussensteunpunten van elk zes kolommen
was nodig voor de aansluiting op bestaande infrastructuur.
keuzes die de engineer in een vroeg stadium maakt, zijn
De onderdoorgang onder de spoorlijn Deventer-Zutphen
ondersteunen het spoordek. Het spoordek is onlangs
Opvallend in dit project is dat de onderdoorgang in de
medebepalend voor het verdere verloop van het project
ontsluit Bedrijvenpark A1. ABT ontwierp de betonnen
geheel volgens planning ingereden.
buitendienststelling compleet met wanden en fundering is
en het resultaat. Goede samenwerking tussen engineer en
onderdoorgang, inclusief het voorgespannen spoordek en
ingereden. In twaalf dagen tijd is het spoor 2,5 meter opgetild
aannemer is daarom essentieel. Diepgaande kennis van
de fundering. Daarnaast adviseerde ABT over hulpwerken,
en de onderdoorgang geplaatst.
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
Fietsparkeren Stationsplein Utrecht gestroomlijnd
16
17
In opdracht van Corio bouwt BAM Utiliteitsbouw in het centrum van Utrecht aan Hoog Catharijne. De complexe realisatie moet plaatsvinden op een klein oppervlak,
Veel Nederlandse studentensteden kennen een hardnekkig probleem rond
het toezicht op de realisatie.
INFRASTRUCTUUR
het vernieuwde stationsgebied moet de oplossing bieden. ABT is verantwoordelijk voor
midden in het centrum van Utrecht, terwijl het drukke verkeer gewoon doorgaat. INFRASTRUCTUUR
fietsparkeren. Utrecht vormt daarop geen uitzondering. Een grote fietsenstalling in
De Utrechtse metamorfose Daarbij werken de bouwers gelijktijdig aan nieuwbouw naar boven én naar beneden. Het project kent een bijzondere ketensamenwerking, met een markante rol voor ABT.
Het Utrechtse Stationsgebied onder-
Onder de trap
fietsenstalling is bewaakt, dag en nacht
gaat een ingrijpende metamorfose.
Na een jaar slopen volgde eind 2011 de
geopend en heeft een digitaal ver-
teerde Hoog Catharijne past daar niet
Het Masterplan Stationsgebied moet
eerste bouwfase van het Stationsplein.
wijssysteem. De eerste 24 uur kunnen
meer bij. Het gebied gaat nadrukkelijk
zorgen voor een mooie aansluiting
Dit plein krijgt een verhoogde ligging en
fietsers hun fiets gratis stallen.
op de schop. De nieuwbouw wordt licht
van het nieuwe stationsgebied op de
is vanaf het Jaarbeursplein bereikbaar
oude stad. ABT is bij meerdere projec-
via een acht meter hoge trappartij.
De realisatie van de fietsenstalling
naar buiten zorgen voor een ruimtelijk
ten in dit masterplan betrokken. Eén
Behalve als toegang tot het Stati-
maakt onderdeel uit van de tweede
effect. Het winkelcentrum krijgt een
daarvan is de realisatie van de nieuwe
onsplein kan de trappenpartij dienen
bouwfase, die midden 2012 startte.
betere verbinding met het station en
fietsenstalling bij Stationsplein West, de
als tribune tijdens voorstellingen en
Op maandag 19 mei is de fietsenstal-
met het winkelgebied in de oude bin-
westelijke ingang van de OV-terminal
manifestaties op het Jaarbeursplein.
ling geopend en kunnen de fietsers
nenstad. De nieuw te graven Catharij-
Utrecht Centraal en het Stadskantoor
Onder de trappen zit een fietsenstalling
gebruik maken van deze nieuwe
nesingel speelt bij deze integratie een
van Utrecht.
voor 4.200 fietsen verborgen. Deze
parkeergelegenheid.
belangrijke rol. Boven het water komt
De stad Utrecht groeit hard. Het geda-
en ruim. Glas, hoge plafonds en zicht
een overkluizing, waaronder het water te zien is dankzij 250 m2 glazen vloer. Naar boven én beneden Inmiddels verrijzen de nieuwe bouwde-
Rob van der Lingen
len. Dit proces vraagt op een beperkte, ingeklemde binnenstadslocatie om een zorgvuldige logistiek. Het gebied vormt ook nog eens een knooppunt, waar het
ABT denkt mee over de vertaling van
vastgelegd in een 3D-BIM model. Hier-
verkeer tijdens de uitvoering gewoon
het ontwerp naar de werk- en keurings-
voor werkt ABT nauw samen met BAM
langs en deels onderdoor blijft rijden.
plannen. Daarnaast zet ABT zijn kennis
Advies & Engineering. De nabijgelegen
Ook de aanpak van de bouw is onder-
in bij de bouwtechnische coördinatie
Vredenburgknoop is als onderdeel van
scheidend. De bouw gaat gelijktijdig
en de bouwkundige engineering van de
de inritten door ABT ontworpen en in de
naar boven én naar beneden. Door mid-
bovenbouw. Alle activiteiten worden
uitvoering begeleid als Directie UAV.
dels de top-down-methode de vloeren ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
van boven naar beneden te bouwen, ontstaat een vijflaagse ondergrondse parkeergarage. Daarboven krijgt het nieuwe Hoog Catharijne met een combinatie van winkels, appartementen, een hotel en een verbinding van de binnenstad met het station vorm. Geïntegreerd contract De projectuitvoering is een staaltje van ketensamenwerking tussen adviseur ABT en bouwer BAM Utiliteitsbouw. Die samenwerking vloeit voort uit een geïntegreerd contract (UAV-gc). Daarbij krijgen de opdrachtnemers meer ontwerpverantwoordelijkheden. ABT verzorgt de kwaliteitsborging in de uitvoering van de onderbouw.
CU2030.nl
18
19
INTERNATIONAAL
KUNSTWERKEN
Mediatoren, beeldende kunst en landschapspark in één IND, Powerhouse Company en ABT hebben met hun ontwerp voor de observatie-
Gebouw zonder constructie in Tytsjerk
en mediatoren voor de stad Çanakkale in West-Turkije een prestigieuze wedstrijd gewonnen. De mediatoren combineert een technische functie met recreatiemogelijkheden voor een breed publiek.
De Çanakkale Antenna Tower ligt op
De ligging bovenop de berg aan een
Een parametrisch ontwerpmodel is
een bosrijke heuveltop. Een verhoogd
open verbinding naar zee brengt
van grote waarde in het ontwerppro-
gelegen pad slingert zich om de lo-
hoge windbelastingen met zich mee.
ces. Het model maakt de gevolgen van
catie heen en biedt adembenemende
Daarnaast liggen er diverse breukzo-
ontwerpkeuzes voor de constructie
uitzichten op de historische stad en de
nes onder het oppervlak, die letterlijk
inzichtelijk. Zo wordt het mogelijk om,
omgeving, afgezet tegen de spectacu-
de scheiding aangeven tussen het
binnen de constructieve en vormtechni-
laire hoogte van de mediatoren. Onder
Europese en Aziatische continent, met
sche randvoorwaarden, de constructie
In 2015 wordt het nieuwe bezoekerscentrum en het kunstpark Groot Vijversburg
het verhoogde pad kan het bos zich
een hoog seismisch risico tot gevolg.
te optimaliseren.
in Tytsjerk heropend. Studio MAKS & Junya Ishigami + Associates verweefden het
Studio MAKS & Junya Ishigami + associates
ontwikkelen tot een ononderbroken
centrum met het landschap. ABT ondersteunt het project op alle technische disciplines.
landschap. Ook is er een bezoekerscentrum gesitueerd. Binnen de ring die het pad vormt is ruimte voor een
dak. Zichtbare constructie-elementen,
weldadige tuin.
zoals kolommen, waren niet gewenst.
Poort
Er is daarom gekozen voor een zuivere,
De uiteinden van het pad komen samen
maar radicale oplossing: het volledig
in twee verticale delen. Zo vormt zich een
dragend maken van de glasgevel zonder
elegante poort annex mediatoren, die be-
toevoeging van constructie. Daarbij
zoekers toegang biedt tot het terrein. Het
maakte ABT dankbaar gebruik van de
resultaat is een iconische verschijning, die
gewenste architectonische vorm. De
van dichtbij een geraffineerde landschap-
driehoekige plattegrond van het cen-
pelijke ervaring vormt. In het ontwerp is
trale deel is door de gesloten vlakken
een heldere scheiding gemaakt tussen
stabiel in alle richtingen. De glasplaten
het bezoekerscentrum en de mediatoren.
nemen de windkrachten in het vlak
bezoekers en werknemers in het bezoekerscentrum vermeden. Icoon Het Çanakkale Antenna project versterkt de beleving van natuur in een technologische omgeving. Tegelijkertijd beschermt het ontwerp de bezoeker tegen de gevaren van die technologie, in het bijzonder de straling. Architectenbureaus
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
Daarmee wordt elk stralingsrisico voor
op. De belasting vanuit het dak wordt Park Groot Vijversburg, gelegen in
zaam de kwaliteit van binnenruimte
minimaal gehouden door een zo licht
Tytsjerk nabij Leeuwarden, is een
verliezen en overgaan in alleen een
mogelijke afwerking. Het dak steunt op
19e-eeuwse buitenplaats. Het hele
muur. Uiteindelijk verdwijnen ze in de
twee punten per glasplaat.
jaar door vinden hier evenementen
parkachtige omgeving. De kleinschali-
plaats. Momenteel wordt het histori-
ge sfeer en intimiteit van de omsloten
Veilig
sche landhuis gerenoveerd. Tegelijker-
ruimte gaan over in de uitgestrektheid
De gangen zijn zo lang dat ze naar bui-
tijd verdubbelt het park in oppervlak.
van het park. De glazen gevels weer-
ten toe geen steun meer ontlenen aan
Naast het landhuis komt een nieuw
spiegelen het parklandschap, zodat het
het centrale deel. De doorsnede moet
bezoekerscentrum.
gebouw het park wordt en het park
daarom met portaalwerking blijven
het gebouw.
staan: het glas is ingeklemd in de fun-
IND en Powerhouse Company, beiden
Fascinerend ontwerp
met vestigingen in Rotterdam, hebben
Het is een fascinerend ontwerp. De
Bijzondere constructie
een indrukwekkend icoon geschapen.
plattegrond bestaat een driehoekige
De Japanse minimalistische architectuur
besteed aan de veiligheid. Het glas is in
centrale hal waarvan de punten zijn
vergt een bijzonder constructief ont-
meerdere lagen uitgevoerd om ook bij
uitgetrokken tot lange smalle gangen.
werp. In doorsnee bestaan de gangen
breuk capaciteit te behouden. Zelfs als
De gangen vormen geleidelijk paden,
en het centrale deel uit niets anders dan
een gevelplaat volledig wegvalt, stort
die vanuit het centrale deel lang-
een vloer, twee glazen gevels en een
het gebouw niet in.
Parametrisch ontwerp ABT tekent voor de constructie. De omgeving stelt daarbij hoge eisen.
mir.no
dering en momentvast verbonden met het (houten) dak. Bijzondere aandacht is
20
Kunstwerk Carnisselande: een eindeloze trap
21
Atrium maakt The Base tot hot spot Schiphol Real Estate herontwikkelt kantorencomplex Triport naar ‘The Base’: een
KUNSTWERKEN
LOGISTIEK
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
multi-tenant kantorenlocatie met voorzieningen voor heel Schiphol Centrum. De behoeften van de gebruikers staan centraal bij de herontwikkeling. Of het nu gaat om faciliteiten, het opleveringsniveau of het type huurcontract: de huurder beslist. Het decor is een spectaculair overdekt atrium.
Carnisselande in Barendrecht is sinds kort een bijzonder kunstwerk rijker. Op een groene heuvel aan de rand van de Vinex-wijk staat een door NEXT architects ontworpen cortenstalen uitkijktrap, gebaseerd op het fascinerende Möbiusringprincipe. Het is een eindeloze trap, die de bezoeker verwart: boven wordt onder en dan weer boven. De route lijkt oneindig. De trap vormde een uitdaging voor constructeur ABT. Het kunstwerk met een doorsnede
zijn, was bij de eerste schetsen al duide-
van staal’. Samen met de architect heb-
van dertig meter verheft zich op het
lijk. ABT maakte met behulp van
ben ze het ontwerp vertaald naar een
hoogste punt zo’n negen meter boven
3D-rekenprogrammatuur een con-
volledig cortenstalen constructie. Het
het laagste punt. De ring is gedeeltelijk
structief haalbaar ontwerp van zowel
kunstwerk is eind 2013 officieel ont-
beloopbaar, zodat het de inwoners van
de stalen draagconstructie met be-
huld. Opdrachtgever was de gemeente
Carnisselande een mooi beeld biedt
loopbare stalen treden als de fundering,
Barendrecht.
van de skyline van Rotterdam.
passend binnen de ontwerpuitgangs-
Constructieve uitdaging
punten van de architect.
Dat de verwezenlijking van dit kunst-
In het uitvoeringsstadium is het stokje
werk een constructieve uitdaging zou
van ABT overgenomen door ‘mannen
Bestaande kantoorruimte krijgt een
‘Omgevouwen’
ABT en Schiphol
state-of-the-art facelift om volledig
Het atrium heeft een grote, houten
Schiphol is - altijd - in beweging en ABT
te voldoen aan de eisen van de
diagrid overkapping. De constructie
beweegt mee. Zo was ABT al betrokken
toekomst. Drie kantoortorens en een
lijkt wel ‘omgevouwen’ te worden naar
bij een groot aantal kantoorruimtes,
aantal passages komen samen in een
de voorgevel. De overkapping vormde
terminals en vertrekhallen, een
overdekt atrium, een bijzondere plek
technisch een uitdaging. ABT adviseert
parkeergarage en een verkeerstoren.
voor bijvoorbeeld presentaties en
over de constructie. Samen met de
Momenteel werkt ABT, naast The
bijeenkomsten. Op de begane grond is
partners kwam ABT tot een realistisch
Base, aan het nieuwe Hilton Hotel
ook een breed scala aan voorzieningen
ontwerp dat past binnen de grenzen
Schiphol en aan de gate-huizen van de
gevestigd - van horeca en retail tot
van de bestaande bebouwing. Om de
hoofdterminal. De herontwikkeling van
kinderopvang. Het atrium, met alle
maakbaarheid ook in de uitvoering
The Base is medio 2014 afgerond.
faciliteiten, maakt The Base tot hot
te kunnen garanderen, heeft ABT
spot op Schiphol. Het is toegankelijk
nauw overlegd met de uitvoerende
via een gastvrije, open entree en heeft
partijen over de montagewijze en de
een levendige, warme uitstraling, onder
maattoleranties. Ook tekent ABT voor
andere door de toepassing van hout.
de kwaliteitsinspecties.
DOM under maakt geschiedenis voelbaar
22
23
Romeinse glorie herleeft in Leidsche Rijn
onder het Domplein in Utrecht. Het centrum biedt het publiek de kans de fascinerende
een fors Romeins grensfort (Castellum). Momenteel wordt, op precies dezelfde
Utrechtse historie ondergronds te beleven. Archeologische bodem- en wandprofielen
plek, een nieuw Castellum gebouwd. ABT onderzocht hoe aan de archeologische
en restanten van oude bebouwing worden zichtbaar en zijn zelfs aan te raken. Maar het was een lange weg voordat de bezoeker oog in oog kon komen te staan met een Romaans muurprofiel of een historische grafkamer.
ARCHEOLOGISCH BOUWEN
Tussen 50 en 270 jaar na Christus bevond zich in het huidige Leidsche Rijn Utrecht ARCHEOLOGISCH BOUWEN
Stichting Domplein 2013 realiseerde ‘DOM under’: een ondergronds bezoekerscentrum
randvoorwaarden kon worden voldaan.
Een wal van zes meter hoog en breed omringt een rechthoekig binnenterrein van negentig bij honderd meter. Kantelen en vier torens van tien meter hoog met toegangspoorten erin maken de beleving van een antiek Castellum compleet. In het Castellum komt een paviljoen voor de expositie van archeologische vondsten, waaronder een indrukwekkend Romeins schip dat hier in 2003 gevonden werd. In de wal en poortgebouwen is ruimte voor culturele activiteiten. Ook komen er een theater,
ondergrond moest tot een minimum
als geluidsreductie op. De theaterzaal
buitenpodium en horeca.
beperkt worden. Ook de ligging mid-
kreeg een zelfdragend stalen frame, dat
denin een woonwijk bracht (geluids-)
zijn belasting via vier stalen kolom-
eisen met zich mee.
men naar de ondergrond afdraagt. De
breid, geavanceerd grondonderzoek
Aan de hand van de onderzoeksge-
Omdat het gebied een archeologisch
dat de archeologie behouden moest
nam enkele jaren in beslag. Het begon
gevens werd vervolgens het opti-
rijksmonument is, stelde de Rijks-
De oplossing
blijven. Andere randvoorwaarden
met sonderingen en boringen in 2009.
male, obstakelvrije tracé bepaald
dienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)
Een eerste plan voldeed niet aan de ei-
op slechts tien palen is gefundeerd.
betroffen bijvoorbeeld de hoogte,
Vervolgens is geofysisch grondonder-
voor de damwand voor DOM under.
strenge voorwaarden. Zo moest het
sen. SKETS Architectuurstudio benader-
Het theater bevindt zich in het op staal
functie en toegankelijkheid van het
zoek uitgevoerd, om de ondergrondse
Omvangrijke boor- en injectie-
terrein een meter worden opgehoogd
de ABT vervolgens voor het gezamenlijk
gefundeerde paviljoen, volgens het
Domplein en de overlast en risico’s
objecten zo nauwkeurig mogelijk in
proeven maakten daarbij duidelijk
om plek te bieden aan de funderingen,
werken aan een oplossing. ABT verving
doos-in-doos principe. Ter plaatse van
voor de omgeving. Het archeologisch
kaart te brengen. In 2011 en 2013
welke mogelijkheden er waren voor
de riolering en kabels en leidingen. De
de betonwanden van het theater door
het theater is een brugprincipe, dat
grondwerk moest gedurende de uitvoe-
vonden proefontgravingen plaats. Een
stabilisatie van de muurprofielen in
maaiveldzakking mocht, inclusief de
gipsplaten en minerale wol in combi-
zich bevindt in een op staal gefundeerd
ring zichtbaar zijn en de planning was
3D-laserscanner legde daarbij de exacte
de eindsituatie. In juli 2013 ging de
ophoging, maximaal 10 centimeter
natie met een luchtspouw. Dit leverde
hoofdgebouw. Zettingsverschillen wor-
uiterst strak. De voorbereiding was dan
positie van alle archeologische objecten
bouw van start. Al het voorbereiden-
bedragen en het aantal palen in de
zowel een flinke gewichtsbesparing
den opgevangen door twee beweeg-
ook minutieus: er mochten zich geen
vast. Ook een grondradar en een drone
de onderzoek bleek de moeite waard:
onvoorziene verrassingen voordoen.
leverden een schat aan gegevens op.
nog geen jaar later beschikt Utrecht,
ABT, als constructeur, adviseur geotech-
met DOM under, over een bijzondere
niek en directievoerder aan het project
attractie. ‘Powered by’ de Stichting
Liefst tien jaar van studie, onderzoek,
verbonden, verwerkte de data in een
Domplein 2013 en een creatief, en-
planontwikkeling en fondsenwerving
3D-model.
thousiast bouwteam.
Grondonderzoek
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
gingen aan de bouw vooraf. Uitge-
deuren. Bij de opdracht stond voorop
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
Op 2 juni 2014 opende DOM under de
Moeite waard
Archeologisch rijksmonument
kolommen zijn gefundeerd op twee- en driepaalspoeren, zodat het hele theater
bare vloerdelen. De zakking voldeed hiermee aan de randvoorwaarden van de RCE en de eisen van het bouwbesluit. Er was nog wel een tijdelijke voorbelasting gedurende twee maanden nodig om de restzetting te reduceren voor het op staal gefundeerde paviljoen en de ommuring. Inmiddels is aannemer WBC gestart. Medio 2015 is het Romeinse schip, dat nu in Lelystad wordt geconserveerd, weer in al zijn glorie te bewonderen en beschikt Leidsche Rijn over een inspire-
Stichting Domplein 2013
romanaqueducts.info
rende ontmoetingsruimte toeristische attractie van formaat.
de Nijmeegse Vinex-locatie de Waalsprong. Het complex, met een diameter van honderdtwintig meter, omvat acht zalen, horeca en een aantal kantoren. De bioscoop wordt voor een deel in Zuiderveld-oost gebouwd, een archeologisch rijksmonument. Dat vraagt bijzondere aandacht voor de fundering en de constructie.
ARCHEOLOGISCH ONDERGRONDS BOUWEN
Bioscoop- en congresorganisatie CineMec wil een nieuwe bioscoop realiseren in
25
ARCHEOLOGISCH ONDERGRONDS BOUWEN
Ultra modern filmcomplex respecteert archeologie
24
De Bastei schakel tussen stad en natuur Aan de Nijmeegse Waalkade realiseren vijf partners, samen met de Gemeente Nijmegen, het Bezoekerscentrum De Bastei. In dit centrum brengen Natuurmuseum Nijmegen, museum De Stratemakerstoren, Staatsbosbeheer, Milieu Educatie Centrum Nijmegen en IVN Rijk van Nijmegen stad en natuur samen. Het project maakt deel uit van de revitalisering van de Waalkade.
datum: 25 maart 2014
referentie: wtg
code: 12929K
blad:
2. 3D-weergave rekenmodel 2.1. 3d Rekenmodel
bouw bevindt zich in het straatje aan de achterzijde. Vanuit de entree kan
3D laserscan brengt oude culturen in beeld
de bezoeker afdalen naar de kelder,
P:\129\12929\Berekeningen\EPN\500-TO\
DP6 architectuurstudio bv
140102_12929K_BER_inbouw_Bastei_K_v1.0_bouwaanvraag.esa
die toegang geeft tot de Basteimuur.
In de archeologie is behoefte aan een
Aan de voorzijde van De Bastei komt
accurate, digitale weergave van bijvoor-
een nieuwe gevel met een volledig
beeld ontgraven proefsleuven, artefacten of
uitkragende glazen erker, die een
monumentale architectuur. Met een 3D-la-
fantastische blik biedt op de Waal en
serscan kunnen onderzoekers zulke digitale
de uiterwaarden. Kers op de taart is de
opnamen snel, nauwkeurig en volledig
staalconstructie van de speelse dakop-
automatisch maken. Een 3D-laserscan
bouw, die bestemd is voor horeca.
berekent met behulp van infrarode straling
blz. 3/53
Veel hout
de afstand tot een object en legt die vast als punten met bepaalde coördinaten. Een
zandlagen optimaal wordt benut.
Het gebouw heeft een hoge duurzaam-
groot aantal van deze punten samen vormt
aan de eisen aan de zettingsverschillen.
In het huidige plan worden de zalen op-
heidsambitie. Er wordt daarom zoveel
een ‘pointcloud’. Door zulke pointclouds te
om aantasting van het archeologisch
Daarom is gekozen voor een op palen
gebouwd uit een lichte staalconstructie
mogelijk hout toegepast. Vijftien meter
maken vanaf verschillende posities ontstaat
monument zoveel mogelijk te voor-
gefundeerde betonnen plaat. Met een
met stalen daken. Dit beperkt het aan-
hoge boomstammen met een gemid-
een totaalbeeld van de situatie. ABT kan
komen. Met name aan zettingen en
niet-grondverdringend en trillingsarm
tal palen tot een minimum. De vloeren
delde diameter van 600 mm dragen de
deze pointclouds vertalen naar 3D-teken-
horizontale grondverplaatsingen zijn
paalsysteem blijft de beïnvloeding bui-
worden plaatselijk verdikt met poeren
inbouw. Gelamineerde houten liggers
modellen, waarmee de meettechniek per-
strenge eisen gesteld. De ondergrond
ten de paaldiameter onbeduidend klein.
en stroken. Dat maakt grote hart-op-
en houten balken dragen de onderste
fect aansluit op de toepassing van BIM- en
bestaat uit een vrij slappe kleilaag van
De palen worden relatief diep in de
hart afstanden mogelijk en zorgt voor
verdiepingen. Daarboven komen nog
BEM-modellen. Een ideaal hulpmiddel voor
variabele dikte, gelegen op een Pleis-
vaste Pleistocene zandlaag geschroefd,
volledige benutting van de draagkracht
De Bastei koppelt de historische
twee betonnen vloeren. Dat is nodig
bijvoorbeeld documentatie en visualisatie.
tocene zandlaag. Met een fundatie op
zodat ook het draagvermogen van de
van de palen.
Stratemakerstoren aan half verdiepte
vanwege de brandwerendheidscom-
nieuwbouw. Bijzonder is, dat het muse-
partimentering.
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
staal zou niet voldaan kunnen worden
goed (RCE) heeft richtlijnen opgesteld
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
De Rijksdienst voor het Cultureel Erf-
um in en op een bestaande Romeinse vestingmuur wordt gebouwd, de oor-
Schakel
spronkelijke stadsmuur van Nijmegen.
Opdrachtgever van het project is de Ge-
De rijksarcheoloog is daarom nauw
meente Nijmegen. Architect Roosmalen
betrokken bij dit project. De archeologi-
van Gessel ontwierp het pand. ABT
sche randvoorwaarden vereisen onder
adviseerde over de constructie en over
andere een uiterst zorgvuldige positio-
de fundering en grondkerende wand.
nering van de groutankers.
De Twee Snoeken verzorgde de bouw-
Grondkerende wand
kundige uitwerking en DWA tekende voor het installatie-advies. Het definitief
Ook constructief is het project span-
ontwerp is gereed en de bouwaanvraag
nend. Een zes meter diepe kelder aan
ingediend. Zodra deze is goedgekeurd,
de voet van de Valkhofheuvel krijgt een
kan aannemer Mertens aan de slag.
verankerende, grondkerende Berli-
Eind 2015 beschikt Nijmegen dan over
nerwand die het grondmassief van
een nieuwe, spannende schakel tussen
de heuvel moet keren. Het entreege-
cultuur en natuur.
Cruise Terminal Rotterdam Stijlvol ontschepen in industrieel erfgoed
26
27
De nog extra benodigde 300 m2 voor kofferafhandeling werd gevonden door vóór de terminal, op de kade daar waar nu de tijdelijke tent staat, een stalen constructie te bouwen. Daarin zit een slim detail: de ruimte onder de constructie kan middels zeildoeken worden afgespannen en ingericht worden als kofferruimte. Als er geen cruiseLOGISTIEK
LOGISTIEK
schepen zijn, worden de zeildoeken opgespannen tegen het plafond en is de kade weer openbaar domein voor voetgangers en passanten. Café Rotterdam is na de verbouwing op de eerste verdieping gehuisvest en krijgt een terras op deze constructie, vijf meter boven maaiveld, met een majestueus uitzicht over de Maas, de Erasmusbrug en de skyline van Rotterdam. Ondertussen is in Spanje een nieuwe passagiersbrug besteld, die in de zomer wordt geplaatst. Deze brug kan de allergrootste cruiseschepen ter wereld bedienen met een aansluithoogte aan het schip van 12 meter boven de kade. De deadline voor al deze bovengenoemde werkzaamheden is 30 september 2014, wanneer het grootste cruiseschip ter wereld ‘Oasis of the Seas’ naar Rotterdam komt.
TomDavid Architecten
Gevelrenovatie Hierbij blijft het niet. Voor gebouweigenaar Gemeente
ABT is betrokken vanaf de initiatieffase tot en met realisatie
Rotterdam wordt in ditzelfde project de renovatie van de
en geeft hierbij bouwkundig, constructief, installatietechnisch,
de Cruise Terminal Rotterdam, industrieel erfgoed met een iconisch silhouet. Naar
gehele gebouwschil ter hand genomen. Er komt een nieuw
bouwfysisch en brandveiligheidsadvies. Daarnaast verzorgt
verwachting verdubbelt het aantal bezoekende cruiseschepen per 2018. De schepen
geïsoleerd dak. De buitenwanden worden gestript en
ABT de uitwerking voor het definitief- en het technisch
betonreparaties worden uitgevoerd. De authentieke smalle
ontwerp, diverse kwaliteitsinspecties, kostenramingen en
stalen gevelprofielen worden in originele staat hersteld of
adviseert het Havenbedrijf Rotterdam over de aanbesteding.
Elk jaar meren tientallen cruiseschepen af in Rotterdam. Passagiers ontschepen in
worden bovendien steeds groter. Dat maakt uitbreiding van de terminal noodzakelijk.
vervangen door nieuwe profielen, voorzien van geïsoleerd renovatieglas. ABT is vanwege hun kennis van gevelbouwend Nederland betrokken bij de selectie van de gevelbouwer, een bouwspecialist met ervaring in renovatie van
Een sterk groeiend aantal passagiers (2500 passagiers voor een
slag, stond er echter in praktijk 30 weken per jaar. Een behoor-
regulier cruiseschip, tot 4000 of meer bij de echt grote rederij-
lijke inbreuk op het monumentale karakter en de uitstraling van
en) ontscheept via de passagiersbrug, om in de Cruise Terminal
gebouw en cruise service. Doel was om een oplossing te beden-
Rotterdam de bagage in ontvangst te nemen en de douane te
ken voor voldoende kofferruimte waarbij de tent kon vervallen.
passeren. Senior projectleider Rowan van Wely: “Met name de
Inpandig kan met een kleine verbouwing én verplaatsing van
ruimte voor kofferafhandeling, die reeds jaren deels in een tent
het bekende Café Rotterdam naar de eerste verdieping,
op de kade wordt afgehandeld, werd te klein.”
700 m2 worden gerealiseerd. Van Wely: “De ruimte is gestript tot het betonnen skelet, verbouwd, heringericht en terugge-
Om alle koffers van duizenden stuks af te handelen is totaal
bracht in de oorspronkelijke kleuren samen met TomDavid
1.000 m2 oppervlakte nodig. Dit werd tot op heden met een
Architecten uit Rotterdam.”
gevelpuien en authentieke detaillering van de jaren ‘40.
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
tent op de kade gerealiseerd. Die tent, bedoeld als tijdelijke op-
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
Kofferafhandeling en passagiersbrug
29
LOGISTIEK
BUILDING ENVELOPE ENGINEERING
Nieuw leven voor Onderzeebootloodsen RDM
28
scagliolabrakkee © Neutelings Riedijk Architecten
Eemhuis kroon op Eemplein
Op het voormalige RDM-terrein in de Rotterdamse Haven bevinden zich veel
Neutelings Riedijk Architecten ontwierp een spannend en uitdagend gebouw voor
oude loodsen. Drie daarvan hebben een heel bijzondere historische betekenis.
vier culturele instellingen in Amersfoort. Het onlangs opgeleverde Eemhuis in het
Hier werden namelijk tussen 1929 en 1995 onderzeeërs gebouwd. In opdracht van
hart van de Keistad biedt onderdak aan ‘Scholen in de Kunst’, Archief Eemland,
Havenbedrijf Rotterdam worden de loodsen nu gerenoveerd. ABT heeft, samen met
Bibliotheek Eemland en Kunsthal KAdE.
de opdrachtgever, de ambitie en aanpak bepaald en de technische coördinatie en uitwerking van de renovatie op zich genomen. worden vervangen en er komen nieuwe
wenst in de drie Onderzeebootlood-
een ingebouwde tussenverdieping die
kantoorverdiepingen.
sen, want ze hebben een gesloten
als kantine ging fungeren. Jaren later
gevel. Daglicht valt alleen binnen via
werd de tussenverdieping verwijderd,
Aan de Midden- en Oostloods wordt
ramen hoog in de gevel en het dak.
terwijl de glasstrook en buitentrap
zo min mogelijk gedaan. Met name
In de loop der jaren zijn de loodsen
bleven. Aanpassingen als deze vertellen
de vloer wordt hierbij vernieuwd en er
regelmatig verbouwd, meestal om
de historie van de gebouwen. Ze geven
worden zoveel mogelijk installaties in de
nieuw gebruik mogelijk te maken. Zo
de loodsen een uniek karakter.
vloer opgenomen. Het ‘rafelige’ karakter
zijn achtereenvolgens uitbreidingen en
maakt de loodsen aantrekkelijk voor
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
er een nieuwe strook, ter hoogte van
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
Toekijkers waren duidelijk niet ge-
Vanaf het plein vallen direct de plint
Schatkist
achter schoon beton en eikenhout.
van metselwerk en de glazen gevel
In het hart van het gebouw, op de
Vooral de eisen aan geluid- en brand-
op. De vierde verdieping vormt met
derde verdieping, hangend boven
werendheid vormden interessante
een spectaculaire aluminium gevel-
de bibliotheek, is als een soort van
uitdagingen. Zo moest zeven kilo-
bekleding van 24.000 kleine en grote
schatkist het Archief Eemland geves-
meter aan archief verpakt worden in
bollen letterlijk de kroon op het pand.
tigd. De bovenste verdieping bestaat
een 120 minuten brandwerende schil.
Achter de plint, en deels achter de
uit drie metalen volumes, die ‘Scholen
Het complex van 15.000 m2 is half
erboven gelegen glazen gevel, verrijst
in de kunst’ huisvesten. De drie vo-
gebouwd op een parkeergarage onder
vanaf de begane grond tot en met de
lumes zijn onderling verbonden door
het Eemplein, een nieuw plein in het stadshart van Amersfoort.
aanpassingen gerealiseerd ten behoe-
Respect voor historisch karakter
tweede verdieping op een terrassen
centrale, overdekte schoolpleinen, die
ve van een plaatwerkerij, een bedrijfs-
De renovatie van de drie loodsen
Zo zijn er al exposities voor Museum
gelegen bibliotheek. Een van de twee
grenzen aan een dakterras. Shedda-
school, een koperslagerij, een magazijn,
gebeurt met respect voor het histori-
Boijmans Van Beuningen, dansvoorstel-
toegangen ontsluit Kunsthal KAdE,
ken zorgen voor een fraaie indirecte
ABT verzorgde de bouwkundige
sanitaire ruimtes en een kantine.
sche karakter. Tegelijkertijd moeten de
lingen van Conny Janssen Danst en een
met hoogwaardig afgewerkte ten-
lichttoetreding.
planuitwerking en de constructieve
verhuur voor diverse bijeenkomsten.
uitwerking. Dura Vermeer Hengelo
gebruikerswensen gerealiseerd worden.
compleet binnenfestival (Blown Away)
toonstellingsruimten, fraaie passa-
De verbouwingen waren pragmatisch
Zo wordt de Westloods geschikt
georganiseerd. De Westloods is medio
ges en een aangename sfeer. Op de
Ingenieus
van aard. Zo verdween een kenmerken-
gemaakt voor een nieuwe industriële
2014 gereed, de Midden- en Oostloods
begane grond bevinden zich een café
Onderhuids zijn veel ingenieuze
gevers waren NRA en Gemeente
de glasstrook in de gevel en verscheen
bewoner. De vloer, het dak en de gevel
begin 2015.
en een auditorium.
oplossingen onzichtbaar weggewerkt
Amersfoort.
trad op als aannemer en de opdracht-
30
31
IJskoud de beste oplossing De ijsbuffer als vorm van thermische opslag wordt in Nederland nog weinig toegepast. In Duitsland is de techniek veel meer ingeburgerd, onder andere omdat de bodem zich er daar beter voor leent. Maar soms is de ijsbuffer ook hier een
GLAS
INNOVATIE IN TECHNIEK
uitkomst, zoals voor het nieuwe gemeentehuis van Peel en Maas en voor een woonzorgcomplex in Nijmegen. Technisch gezien is de ijsbuffer niet erg ingewikkeld. Het systeem bestaat uit een zon-lucht warmtecollector, een betonnen buffertank, twee warmtewisselaars, een warmtepomp en vloerverwarming. In de zomer nemen de zon-lucht warmtecollectoren zonne-energie op. De warmte wordt in de ondergrondse buffer opgeslagen. Is er in het pand behoefte aan warmte, dan wordt het water daar afgekoeld tot onder het vriespunt. Daarbij komt kristallisatiewarmte vrij, die te benutten
MVRDV
is voor verwarming van het pand. Na de
Glazen bakstenen in de P.C. Hooftstraat
winter verloopt het proces in omge-
In de binnenstad van Amsterdam mag
MVRDV bedacht een gevel van glazen
alleen mooi, maar ook veilig is? In het
waterbeheer kritisch is: het beïnvloedt
weinig veranderd worden aan het
bakstenen, in vorm identiek aan de
Stevin Laboratorium van de TU Delft
naastgelegen bodemopslagsystemen
gevelbeeld. Een uitzondering vormen de
bestaande 19e-eeuwse gevel. ABT
onderzocht ABT de bouwfysische en
en de waterkwaliteit van de grond niet.
gevels van bestaande winkels op straat-
dacht mee over de technische realisa-
constructietechnische aspecten van
De techniek is geschikt voor utiliteit,
niveau. Architectenbureau MVRDV
tie. Een wereldwijde zoektocht eindig-
de glazen gevel. Die zijn inmiddels
productiefaciliteiten en woningbouw. In
kreeg de opdracht een nieuwe gevel te
de bij een Italiaanse firma die heldere,
onder controle. Momenteel buigen
Nederland wordt de ijsbuffer sporadisch
ontwerpen voor een winkelpand in de
volledig transparante bakstenen kan
de experts zich over de maatvastheid
toegepast. Een bedrijfsgebouw met
chique P.C. Hooftstraat. De uitstraling
maken. Maar hoe verbind je zulke
bij verlijming van de bakstenen. In
kantoor en cleanroom maakt er gebruik
moet passen bij gerenommeerde mo-
glazen bakstenen tot een metselwerk?
december 2014 is de P.C. Hooftstraat
dehuizen als Prada, Chanel en Dior.
En hoe zorg je ervoor dat de gevel niet
een blikvanger rijker.
keerde richting. Sporadisch Het systeem, dat in principe wel tachtig jaar mee kan, is gesloten. Dat maakt het geschikt voor plekken waar het
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
van, evenals enkele woonhuizen. Ondergrond Op advies van ABT kozen ook het nieuwe gemeentehuis van Peel en Maas en een woon-zorgcomplex in Nijmegen voor de ijsbuffer. In Peel en Maas verdraagt de ondergrond alleen de ijsbuffer als bodemopslagsysteem. De buffer in Peel en Maas krijgt een inhoud van 600 m³ en telt 300 m2 aan zon-lucht collectoren. In Nijmegen mag alleen een bodemopslagsysteem worden toegepast dat niet in aanraking komt met grondwater. Hier heeft de buffer een inhoud van 765 m2 en is er voor 400 m2 aan zon-lucht collectoroppervlak nodig.
Piet Hein Paviljoen Amsterdam Koffie drinken onder gebogen papiertje
32
33
FUNDAMENTALS in Venetië De Biënnale in Venetië heeft dit jaar als titel ‘FUNDAMENTALS’. Bekkering Adams Architecten ontwierp een installatie die de definitie en perceptie van ruimte en eindeloosheid centraal stelt. De installatie laat de bezoeker ervaren dat ruimte niet alleen
INNOVATIE IN TECHNIEK
INNOVATIE IN TECHNIEK
ontstaat door materiële begrenzing. Een ruimte strekt verder dan het tastbare deel.
De installatie bestaat uit een zwevende ruimtelijke vorm. De basis voor deze vorm is een kubus van 2,5 x 2,5 meter, waar volumen uit genomen zijn. De ruimtelijke vorm is samengesteld uit
Wie wil hier geen espresso of latte macchiato drinken?
kelbare vorm bleek verenigbaar met
zwevende bollen. De bezoeker loopt er
Aan de Amsterdamse Zouthaven, tussen de Zuidelijke
de uitgangspunten van de architect.
tussendoor; hij wordt opgenomen in het
IJ Oever, het Oosterdokseiland en het stadscentrum,
Ook adviseert ABT over de fundatie, de
kunstwerk en ervaart het zo van bin-
technische installaties, de bouwfysica
nenuit. Belangrijk is de aanlichting: met
ontwikkelt Ipo’s Coffee Gallery het Piet Hein Paviljoen.
en de akoestiek. Licht, brandveiligheid
wisselende lichtprojecties en een vari-
Het paviljoen vormt straks een welkom rustpunt voor
en de bouwkosten maken eveneens
ërende belichting ontstaat een telkens
onderdeel uit van het advies. Door de
veranderend beeld. Het lichtontwerp
omwonenden, voorbijgangers en bezoekers van de
advisering integraal bij ABT te beleg-
wordt uitgevoerd in samenwerking met
kantoren en culturele faciliteiten.
gen, wordt het mogelijk om bijvoor-
Beersnielsen lichtontwerpers.
beeld de akoestische en constructieve functies te verweven. Constructieprincipes
Het Piet Hein Paviljoen in wording
‘ontwikkelbaar oppervlak’ in de vorm
Als constructieprincipe wordt een
wordt omringd door kwalitatief
van een gebogen papiertje.
scheepsbouwkundige techniek on-
hoogwaardige en moderne architectuur. Van meet af aan is dus duidelijk
Geometrische optimalisatie
dat ook het paviljoen een bijzondere uitstraling moet hebben. Opdracht-
derzocht, waarbij een grote metalen plaat esthetisch glad wordt afgewerkt
Onzichtbaar
Zo’n vorm stelt eisen aan de construc-
en versterkt met aangelaste verstij-
ABT dacht mee over de wijze waarop de
tie, de materiaalkeuze en installaties.
vers. Ook kijkt ABT naar constructies
installatie schijnbaar zwevend kan wor-
gever Ipo’s Coffee Gallery schakelt
ABT brengt architectuur en construc-
met hout of beton, eveneens mogelijk
den uitgevoerd. Toe te passen draden
hiervoor architecten Barend Koolhaas
tieve logica bij elkaar. Met behulp
dankzij andere innovatieve technieken
zijn bijna volledig onzichtbaar gemaakt.
en Reinier Suurenbroek in. Zij ont-
van een geometrische optimalisatie-
die ABT in huis heeft. Denk daarbij
Ook bedacht ABT hoe de installatie aan
werpen een paviljoen met een aparte
techniek slaagt ABT erin om tot de
aan vacuumatics, ballonbekisting of
de eeuwenoude balken van het Pallazo
dakconstructie: het pand heeft een
gewenste vorm te komen: de ontwik-
3D-printen.
opgehangen kan worden, zonder de ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
balken te beschadigen. De oplossing bleek te liggen in een stalen klem die zich aan weerszijden om de houten plafondbalken vastklemt. Tot slot dacht ABT mee over, en rekende aan, het frame dat de basis vormt voor de installatie. Dit frame moest demontabel, goed te vervoeren en hanteerbaar zijn.
Bekkering Adams architecten
34
35
INNOVATIE IN TECHNIEK
INNOVATIE IN TECHNIEK
3D wapenen in Revit
Dijkverbetering: veilig leven langs de Lek
De primaire waterkering langs de Lek tussen Kinderdijk en Schoonhovenseveer (KIS) wordt versterkt. ABT tekent voor hoogwaardige geotechnische berekeningen, risicomanagement en monitoring. De Combinatie Dijkverbetering Mo-
vanuit het voormalige gemeentehuis in
tien kilometer. Tien kilometer daarvan
lenwaard (CDVM), bestaande uit de
Groot-Ammers. Het volledige project-
moet worden versterkt. Versterking is
aannemers Mourik Groot-Ammers
team heeft daar een vaste standplaats.
noodzakelijk, omdat tijdens hoogwater
en Besix, kreeg de opdracht van het
Dit maakt een integrale projectbenade-
in de rivier de waterdruk in het diepe
Waterschap Rivierenland. Voor het
ring door alle disciplines mogelijk.
zand zich onder de dijk door voort-
maken van de aanbieding en vervolgens
plant tot onder de diep gelegen polder.
het uitwerken van de geotechnische
Verlies horizontale stabiliteit
onderdelen schakelde CDVM ABT in. De
De totale lengte van het traject Kin-
flink toe. De slappe klei- en veenlagen
werkzaamheden worden voorbereid
derdijk-Schoonhovenseveer is zeven-
worden daar mogelijk omhoog gedrukt,
Daardoor neemt de waterdruk ook daar
waardoor de dijk tijdens hoog water haar horizontale stabiliteit verliest. Op plekken waar voldoende ruimte is, wordt nu met binnendijkse grondaanvullingen extra gewicht aangebracht. Is een grondaanvulling niet mogelijk, dan komt er een diepwand in de kruin damwand in het binnentalud. Met het
koelhuis, kantoorruimte en docks uit in
oog op de duurzaamheid, worden de
een Revit 3D-model. Ook de volledige
palenwanden innovatief ontworpen.
wapening werd hierbij in 3D gemodel-
ABT voert alle noodzakelijke berekenin-
leerd. Het is een van de eerste keren dat
gen uit, van 2D-zettingsberekeningen
ABT dit doet: doorgaans vervaardigt ABT 2D-tekeningen met wapening, waarna een derde partij de buigstaten maakt. Buigstaten bevatten gedetailleerde informatie over bijvoorbeeld de diameter, vorm en de locatie van de wapening. Dit keer echter heeft ABT de volledige wapening 3D gemodelleerd. De buigstaten konden vervolgens uit het 3D-model gegenereerd worden.
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
van de dijk, een palenwand of een
werkte ABT de constructie van een
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
Voor NewCold in Wakefield (Engeland)
tot volledige 3D-interactieberekeningen tussen grond en constructies. Risico’s beheersen Langs het traject staat een groot aantal panden. De werkzaamheden vinden vlakbij deze panden plaats. Risicomanagement is absoluut noodzakelijk om overlast en schade te voorkomen of te minimaliseren. Al in de ontwerp-
De informatie over de wapening is,
fase worden risico’s als verzakkingen,
evenals de kg/m3-verhouding, nu als
trillingen en breuk van funderingspalen
extra informatie in het BIM-model
onderkend. ABT heeft daar in het mo-
beschikbaar. Deze aanpak vergt meer
nitoringsplan rekening mee gehouden,
ontwerptijd, maar levert tijdsbesparing
zodat tijdens de uitvoering op die risico’s
op voor het bouwproces en voorkomt
tijdig kan worden geanticipeerd.
dubbele handelingen.
Rozet: beste Gebouw van het Jaar 2014
36
37
KORT NIEUWS
Johan Galjaard ‘Constructeur van het jaar’
KORT NIEUWS
Zo sterk als... glas
Bijzondere renovatieprojecten winnen Gulden Feniks
Stap 4 op CO2-prestatieladder
Henk Monster met pensioen
ABT geeft inhoud aan duurzaamheid. Op 14 januari 2014 behaalde ABT het certificaat voor stap 4 op de CO2-prestatieladder, een prestatie om trots op te zijn. De ladder maakt bedrijven bewust van de hoogte van hun eigen CO2-uitstoot. Ze stimuleert hen te blijven zoeken naar nieuwe mogelijkheden om de uitstoot als gevolg van de eigen bedrijfsvoering en de eigen projecten te verminderen.
scagliolabrakkee © Neutelings Riedijk Architecten
Opdrachtgevers (ProRail, Rijkswa-
ABT was verantwoordelijk voor de bouwkundige planuitwerking, directievoering, het bestek en de kwaliteitsinspecties.
terstaat en RGD) en opdrachtnemers gebruiken de CO2-prestatieladder bij aanbestedingen. Een hogere sco-
Raoul Suermondt
re op de ladder wordt beloond met
Per 1 januari 2014 heeft Henk Monster
een concreet voordeel in het aanbe-
zijn activiteiten bij ABT beëindigd om
stedingsproces, in de vorm van een
met vervroegd pensioen te gaan. Henk
fictieve korting op de inschrijfprijs. De
is meer dan 32 jaar aan ABT verbon-
trede die een bedrijf heeft bereikt op
den geweest. Als partner en directeur
de CO2-prestatieladder vertaalt zich in
van de groep Civiele Techniek heeft hij
een gunningsvoordeel. Hoe hoger de
een grote bijdrage geleverd aan het
trede of het niveau op het certificaat,
innovatieve karakter van de organisatie.
hoe meer voordeel het bedrijf krijgt bij
Dankzij zijn kennis op het gebied van
de gunningsafweging.
geavanceerd rekenen maakte hij vele
Er zijn in totaal 5 treden op de ladder.
complexe constructies haalbaar. Eén van zijn specialisaties was bedrijfsvloeren en Henk noemde zichzelf dan ook
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
De Bond van Nederlandse Architecten (BNA) heeft Rozet in Arnhem uitgeroepen tot het Beste Gebouw van het Jaar 2014. Op dinsdag 20 mei reikte juryvoorzitter Paul Schnabel in het nieuwe TivoliVredenburg in Utrecht de prijs uit. Volgens de jury heeft Neutelings Riedijk Architecten een ingewikkelde opgave subliem opgelost. Rozet moest gerealiseerd worden op een langgerekte kavel en op de overgang tussen het historische centrum en het ontwikkelingsgebied Rijnboog. Rozet is onmiskenbaar een icoon en een aanjager van de stadsontwikkeling, evenals een ontmoetingspunt en een podium voor stedelijke activiteiten.
ABT / bouwen aan ambities / juni 2014
Is glas sterker dan beton? Ja, mits de kracht recht van boven komt. Een betonnen kolom kan bijvoorbeeld tot tweemaal zoveel spanning aan als een regulier gewapende betonkolom. In de markt is nog niet iedereen overtuigd van de kracht van glas. ABT maakt een eind aan alle scepsis door een betonnen kolom in de hoofddraagconstructie van het eigen hoofdkantoor te vervangen door een glazen exemplaar. De kolom, die bestaat uit zeven cilinders van drie centimeter doorsnee en anderhalve meter lengte, draagt straks meerdere verdiepingen. Zo bewijst ABT dat glas goed ingezet kan worden als constructiemateriaal. Architecten zijn enthousiast over de mogelijkheden.
In het toekomstige ondergrondse station Vijzelgracht in Amsterdam werd Johan Galjaard uitgeroepen tot ‘Constructeur van het jaar’. Dat maakte de jury van het Constructeursregister tijdens de Constructeursdag op donderdag 22 mei bekend. Niet alleen zijn deskundigheid bij spraakmakende projecten werd geroemd, ook zijn brede inzet voor het constructeursvak kon op grote waardering van de jury rekenen. Johan Galjaard is senior adviseur bij ABT en voorzitter van VNconstructeurs.
In de categorie ‘renovatie’ heeft Cygnus
het ‘vloerMonster’. Ook fungeerde hij in
Gymnasium in Amsterdam de NRP
de groep Civiele Techniek (en daarbui-
Gulden Feniks gewonnen. Fenix II
ten) als een bijzondere inspirator. Henk,
in Rotterdam heeft de nieuwe prijs
bedankt voor jouw geweldige inzet!
‘low budget, high impact’ in de wacht gesleept. Naast deze winnaars waren ook De Studio GAK Gebouw in Amsterdam en Museum de Fundatie in Zwolle genomineerd voor deze prijs. ABT is bij al deze projecten nauw betrokken. NRP Gulden Feniks is dé prijs ter bevordering van en inspiratie voor duurzaam gebruik van de bestaande omgeving. Ieder jaar wordt de NRP Gulden Feniks uitgereikt aan de beste renovatie- en (gebied)transformatieprojecten van Nederland.
Innovatieve mast dwingt tot innovatief rekenwerk De Limburgse Chemelot Campus is de ba-
ten. Ook de mast zelf moet de innovatieve
trisch ontwerpen in: wiskundige scripts
kermat van veel technische innovaties. De
kracht van de regio weerspiegelen.
beschrijven de vorm, waarna met behulp
campus ligt centraal in de provincie, aan de
van de computer de optimale constructie
A2 en dicht bij zowel België als Duitsland.
Architectenbureau Broekbakema ontwierp
is bepaald. De profielafmetingen van de
Op dit markante punt wil de provincie een
een getordeerde en getailleerde mast,
vakwerkconstructie zijn geoptimaliseerd
communicatiemast bouwen die Limburg
vol parameters die elkaar beïnvloeden.
rekening houdend met het gedrag van de
positioneert als internationaal krachtige
Om het geometrische ontwerp en de
verbindingen. Aan de buitenzijde zal de
regio. Twee gigantische LED-schermen
constructieve uitwerking te optimaliseren,
constructie worden bekleed met een doek.
geven informatie over actuele evenemen-
zette ABT de methode van het parame-
Inmiddels is de mast in productie.