Banken
Banken In dit onderdeel wordt de lezer inzicht verschaft in het onderwerp ‘banken’. De volgende onderwerpen komen hierbij aan de orde:
• d e v e r s c h i l l e n d e t a k e n v a n e e n b a n k
• de risico’s die een bank loopt
• de organisatiestructuur van banken en de bankensector
• de rol van de Nederlandsche- en Europese bank
56
Inleiding Banken
C a r o l i e n h e e f t e e n b o n u s g e k r e g e n v a n h a a r w e r k g e v e r. Va n e e n d e e l v a n d i t g e l d h e e f t z e e e n a a n t a l n i e u w e m e u bels gekocht en met het overgebleven deel wil ze sparen. Ze gaat naar de bank om een spaarrekening te openen. Te g e l i j k e r t i j d b e d e n k t z e d a t z e o o k e e n i n b o e d e l v e r z e k e r i n g wil afsluiten nu haar inboedel aardig wat waard is geworden door haar nieuwe aankoop. Kan ze hiervoor ook terecht bij de bank? Wat d o e t e e n b a n k ? Banken vervullen een belangrijke rol in het economische verkeer van een land. Banken zijn geldscheppende instellingen, dat wil zeggen dat ze geld creëren. De totale geldhoeveelheid is de opstelsom van al het contante geld dat in omloop is en al het geld dat op betaalrekeningen staat. Banken kunnen die totale geldhoeveelheid laten toenemen door krediet te verlenen aan consumenten of bedrijven. De banken scheppen geld wanneer de tegoeden op de betaalrekeningen toenemen. Op het moment dat een kredietbedrag op de betaalrekening van een consument of bedrijf wordt bijgeschreven of als er op een betaalrekening krediet wordt getrokken (‘rood staan’) spreken we van geldschepping. Ook als een klant van de bank geld laat overboeken van een spaarrekening naar een betaalrekening, is er volgens het principe van geldschepping geld gecreëerd. Een bank kent in het algemeen de volgende activiteiten:
1 . Tr a n s f o r m a t i e ( r e n t e m a r g e b e d r i j f ) : d e b a n k i s i n t e r m e d i a i r t u s s e n k l a n t e n met een overschot aan geld enerzijds en klanten met een tekort aan geld anderzijds (het aantrekken en uitzetten van geld).
2 . B e t a l i n g s v e r k e e r : d e b a n k e n z o r g e n v o o r e e n e f f i c i ë n t e n v e i l i g v e r l o o p v a n
3 . B e m i d d e l e n e n a d v i s e r e n : b a n k e n z i j n b e m i d d e l a a r o f w e l t u s s e n p e r s o o n t u s -
h e t b e t a l i n g s v e r k e e r. sen partijen voor verschillende producten zoals bijvoorbeeld verzekeringen en aandelen. Daarnaast hebben ze een belangrijke adviesfunctie.
4 . O o k b i e d t d e b a n k s p e c i f i e k e p r o d u c t e n a a n w a a r m e e b i j v o o r b e e l d h e t r i s i c o van rentewijzigingen of koersschommelingen van aandelen of vreemde valuta kunnen worden ingedekt.
1 . T r a n s f o r m at i e Op de vermogensmarkt, waar vraag en aanbod van geld bij elkaar komen, vervult de b a n k e e n t r a n s f o r m a t i e f u n c t i e . Tr a n s f o r m e r e n i s h e t a a n t r e k k e n e n u i t z e t t e n v a n geld. De bank stemt vraag en aanbod van de verschillende marktpartijen op elkaar af. De bank trekt geld aan in bijvoorbeeld de vorm van spaarrekeningen en de bank zet geld uit in bijvoorbeeld de vorm van hypotheken. Het aantrekken van vermogen wordt ook wel funding genoemd en behoort tot het zogenaamde passiefbedrijf van een bank omdat de funding op de bankbalans bij de passiva (de schulden) staat. 57
Het uitzetten van geld (krediet verstrekken) behoort tot het zogenaamde actiefbedrijf Banken
van een bank. € Overschot huishoudingen
Sparen/ beleggen
€ Banken: t r a n s f o r m at i e
Ontsparen/ lenen
Te k o r t huishoudingen
De bank betaalt rente voor het aantrekken van geld (bijvoorbeeld de rente die de consument ontvangt op een spaarrekening) en de bank ontvangt rente bij het tijdelijk uitzetten van geld (rente die de consument betaalt bij bijvoorbeeld een consumptief krediet). De prijs die de bank betaalt voor haar funding (dit is dus bijvoorbeeld de rente die de consument ontvangt bij sparen) werkt door in de tarieven van de kredieten die zij uitzet (bijvoorbeeld de rente die een consument betaalt voor een lening). Het verschil in rentepercentage tussen betaalde rente en ontvangen rente wordt rentemarge genoemd en is een belangrijke bron van inkomsten voor banken. Het aantrekken en uitzetten van geld wordt ook wel het rentemargebedrijf genoemd.
Vo o r b e e l d b a n k b a l a n s Debet Kredieten
Credit Spaartegoeden
Zoals te zien is op de -zeer simpele- bankbalans uit bovenstaand voorbeeld, zijn de sparende consumenten de schuldeisers van de bank. Een ander woord voor schulde i s e r s i s c r e d i t e u r e n , d a a r o m b e t a a l t d e b a n k c r e d i t r e n t e a a n d e s p a a r d e r. D i t w o r d t ook doorgaans onder deze naam op het bankafschrift van de consument vermeld. Een activa van de bank zijn de uitgezette kredieten. Omdat de kredietnemers debiteuren van de bank zijn (de bank heeft op hen een vordering), betalen deze consumenten debetrente voor hun lening. Leningen hebben verschillende looptijden en verschillende rentes. Ook verschilt de rentevaste periode (rentetypische looptijd) per lening. Deze verschillende rentes en rentevaste periodes dient de bank bij het aantrekken en uitzetten van geld goed af te stemmen (rentetypische matching). Wa n n e e r h e t r e n t e n i v e a u e n d e r e n t e l o o p t i j d v a n d e a a n g e t r o k k e n e n u i t g e z e t t e k a p i talen niet aansluiten, dan spreekt men van een (rentetypische) mismatch. Hierdoor kan de bank in de liquiditeitsproblemen komen.
58
Vo o r b e e l d m a t c h i n g uitgezet bedrag (debet)
aangetrokken middelen (credit)
dagelijks aanpasbare rente
30
60
rente aanpasbaar na 1-4 jaar
20
10
rente aanpasbaar na 5 jaar of langer
50
30
100
100
Banken
Balans geldgever
Gevolg bij een renteverandering Bij een daling van de marktrente zal een groot gedeelte van de aangetrokken middelen gelijk een lagere rente krijgen, terwijl een groot gedeelte van de uitstaande leningen op een hoger renteniveau blijft. De geldverstrekker gaat dan meer winst maken. Bij een rentestijging werkt het andersom en maakt de geldverstrekker minder winst totdat deze de rente van de leningen kan aanpassen. 2 . B e ta l i n g s v e r k e e r Het verzorgen van een efficiënt en veilig verloop van het betalingsverkeer is een taak van de banken. Dit wordt ook wel het betaalbedrijf genoemd. Via banken kan er geld overgeboekt worden. Daarnaast zorgen banken ervoor dat klanten over contant geld kunnen beschikken (bijvoorbeeld via geldautomaten). Banken hebben voor dit betalingsverkeer allerlei producten ontwikkeld, zoals bijvoorbeeld een bankpas met chipknip. Ook het internationale betalingsverkeer loopt via banken. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om overboekingen naar buitenlandse bedrijven en het opnemen van vreemde valuta (geld wisselen). 3. Bemiddeling en advisering Banken treden bij het sluiten van contracten op als bemiddelaar tussen partijen. Zij brengen partijen bij elkaar of geven advies en krijgen hier een provisie (beloning) v o o r. Va n d a a r d a t d e b e m i d d e l i n g s f u n c t i e v a n b a n k e n o o k w e l h e t p r o v i s i e b e d r i j f wordt genoemd. Vo o r a l l e k l a n t g r o e p e n , P a r t i c u l i e r e n , M i d d e n - e n K l e i n b e d r i j f e n g r o o t z a k e l i j k o f w e l ‘Corporate Clients’, verrichten banken bemiddelings- en adviesdiensten. Dit strekt zich uit van verzekeringen en effecten tot fusies en overnames. Een aantal bemiddelingsen adviesdiensten is hieronder nader toegelicht.
59
Afsluiten van verzekeringen Banken
Ook voor een verzekering kan men doorgaans terecht bij een bank. Banken vervullen dan de rol van intermediair c.q. tussenpersoon bij het afsluiten van een verzekering. De banken, die onderdeel zijn van een grotere organisatie waar ook verzekeringsmaatschappijen deel van uitmaken, worden vaak als extra verkoopkanaal voor verzekeringen gebruikt. Ve r m o g e n s p l a n n i n g De meeste banken hebben financieel adviseurs in dienst die consumenten en bedrijven helpen met hun financiële planning. Tr a n s a c t i e s v a n e f f e c t e n Een particulier kan niet rechtstreeks handelen op de beurs. Hij moet gebruik maken v a n e e n b a n k o f e e n c o m m i s s i o n a i r. Een bank mag officieel optreden als Effectenkredietinstelling (Eki). Dit betekent onder meer dat de bank de effecten voor de klant in bewaring houdt tegen een vergoeding. De bank kan beleggingsadvies verstrekken, maar ook alleen de koop- en verkoop van effecten voor de klant doen. Steeds vaker worden transacties via internet gedaan. Vo o r e l k e g e d a n e t r a n s a c t i e k r i j g t d e b a n k p r o v i s i e . E e n p a r t i c u l i e r k a n e e n e f f e c t e n rekening bij een bank openen. De bank kan het geld dat benodigd is voor de transacties van de rekening afhalen en bij verkoop van effecten de opbrengsten op de effectenrekening storten. Een commissionair mag niet optreden als Eki. Daarom wordt een commissionair ook wel aangeduid als een nEki (een niet-Effectenkredietinstelling). Een commissionair mag dan ook geen effecten voor de klant in bewaring nemen. Een commissionair mag wel de koop- en verkoop van effecten voor de klant doen. Een particulier kan geen effectenrekening openen bij een nEki. Plaatsen van obligatieleningen of aandelen Om aan geld te komen voor bijvoorbeeld nieuwe productielijnen, een buitenlandse uitbreiding of een overname kan een bedrijf ervoor kiezen om naar de beurs te gaan waar de aandelen in het bedrijf te koop worden aangeboden. De bank adviseert over de verschillende mogelijkheden op de beurs en begeleidt de klant onder meer bij het uitgeven van aandelen of obligaties, ook wel een emissie genoemd. Bij een guichetemissie is de bank alleen tussenpersoon voor het effectenuitgevende bedrijf en de beurs. Bij een overgenomen emissie neemt de bank de effecten over van het effectenuitgevende bedrijf en plaatst deze op de beurs. De bank neemt hierbij het risico van de emissie op zich. In geval van een eerste beursgang wordt een uitgifte van aandelen of obligaties een introductie genoemd.
60
Fusies en Overnames Bij fusies en overnames gaat (een deel van) de zeggenschap van het ene bedrijf over Banken
naar het andere. Banken hebben ten aanzien van fusies en overnames veel kennis in huis die men kan inhuren. Ook kan de bank optreden als tussenpersoon tussen partijen. 4 . A a n b i e d e n va n s p e c i f i e k e p r o d u c t e n Banken bieden producten aan waarmee bijvoorbeeld de risico’s van rentewijzigingen of koersschommelingen van aandelen of vreemde valuta kunnen worden ingedekt. Deze producten worden derivaten genoemd. Een voorbeeld hiervan is een optie. Dit is een verhandelbare overeenkomst waarbij een belegger het recht heeft binnen een bepaalde periode een bepaald aantal aandelen, obligaties e.d. van de andere partij te kopen of aan de andere partij te verkopen.
61
Banken
Risico’s E l k e o r g a n i s a t i e h e e f t m e t r i s i c o ´ s t e m a k e n , z o o o k d e b a n k . Vo o r b a n k e n z i j n e r o p hoofdlijnen twee soorten risico’s: 1. Systeemrisico Het systeemrisico is het risico dat het hele financiële stelsel in een land niet meer naar behoren functioneert. Als een belangrijke marktpartij (bijvoorbeeld een bank of verzekeraar) zijn verplichtingen niet kan nakomen (failliet gaat) dan kan dat grote gevolgen hebben voor het hele financiële systeem. Banken lenen vaak grote bedragen a a n e l k a a r, d u s h e t f a i l l i s s e m e n t v a n d e e n e b a n k z o u k u n n e n l e i d e n t o t p r o b l e m e n b i j andere banken met als gevolg dat de stabiliteit van het hele financiële systeem ernstig wordt verstoord. 2. Micro-economische risico’s Onder micro-economische risico’s vallen de risico’s waar individuele banken in hun bedrijfsvoering mee te maken hebben. Een aantal is hieronder weergegeven: Kredietrisico Het risico dat de tegenpartij, of de bank van een tegenpartij, een betalingsverplichting niet nakomt (bijvoorbeeld bij een faillissement). Renterisico Het risico van negatieve effecten van veranderingen van de rentestand op het resultaat van een bank. Va l u t a r i s i c o Het risico dat ontstaat op bezit in buitenlandse valuta door wijzigingen in de wisselkoersen. Liquiditeitsrisico Het risico dat de bank niet op tijd aan een betalingsverplichting kan voldoen. Dit doet zich voor als een bank niet in staat is de benodigde gelden voor de juiste looptijd en tegen de juiste tarieven weet aan te trekken (de eerdergenoemde mismatching). Operationeel risico Risico van verlies veroorzaakt door fouten in de uitvoering van een financiële t r a n s a c t i e . Vo o r b e e l d e n h i e r v a n z i j n m e n s e l i j k f a l e n , i n t e r n e f r a u d e e n c o m p u t e r storingen. Ve r s c h i l l e n d e o n d e r d e l e n v a n d e b a n k r i c h t e n z i c h s p e c i f i e k o p h e t b e h e e r s e n v a n d e risico’s. Zo is er bij de meeste banken een kredietcommissie die bijzondere en grote kredietaanvragen beoordeelt.
62
De organisatie van banken en de bankensector Banken
Banken richten zich op verschillende klantsegmenten:
Particuliere klanten
Basisklanten
Ve r m o g e n d e k l a n t e n
Zakelijke klanten Midden- en Kleinbedrijf
Grootbedrijf
Multinationals
Meestal organiseren banken zich naar deze klantsegmenten met meer specifieke afdelingen, zoals voor vermogende particulieren (private banking) en afdelingen voor corporate clients. En daarnaast met bepaalde onderdelen die zich op meerdere segmenten richten, denk aan bankshops met kas en balie, callcenters en internet. D e m e e s t e b a n k e n h e b b e n e e n N a a m l o z e Ve n n o o t s c h a p ( N V ) a l s o n d e r n e m i n g s v o r m . D e f i n a n c i ë l e c o n g l o m e r at e n Onder financiële conglomeraten worden financiële instellingen verstaan die uit een bank en een verzekeraar bestaan. Praktisch is alles onder één holding (houdster- of moedermaatschappij) ondergebracht, maar juridisch is het nog steeds verboden voor e e n b a n k e n v e r z e k e r a a r o m a l s é é n N V, B V o f a n d e r e j u r i d i s c h e e e n h e i d t e o p e r e r e n . Deze conglomeraten kunnen ontstaan door autonome groei (bijvoorbeeld een bank die een verzekeringsdochter begint), door fusie, bijvoorbeeld de ING groep die voorheen bestond uit de NMB, de Postbank en Nationale-Nederlanden, of door overnames. 63
Deze financiële conglomeraten worden onder meer gevormd omdat de bank-verzekeraar Banken
daarbij een groter pakket aan financiële diensten kan aanbieden en ook meerdere distributiekanalen kan benutten. D e r o l va n d e E u r o p e s e C e n t r a l e B a n k Eén van de financiële gevolgen van de vorming van de Europese Unie is de oprichting van de Economische en Monetaire Unie, de EMU. Het meest bekende resultaat is nog wel de instelling van de Euro als nieuw Europees betaalmiddel. Maar door de EMU zijn ook nieuwe financiële instituten ontstaan waaronder de Europese Centrale Bank ( ECB ) . De ECB is de centrale bank die alle belangrijke monetaire beslissingen voor Europa neemt. Op 1 januari 1999 hebben de twaalf centrale banken voor € 50 miljard aan goud- en deviezenreserves overgedragen aan de ECB. De belangrijkste taak voor de ECB is het handhaven van de prijsstabilisatie (beheersing van de inflatie) in de Euroregio. Dit heeft zich vertaald naar het beleid dat consumentenprijzen slechts beperkt mogen stijgen. Door middel van het verhogen of verlagen van haar rentetarieven kan de ECB invloed uitoefenen op de geldgroei: een verhoging van de rente betekent dat het duurder is om geld te lenen. Er zal dus, simpel gezegd, minder geleend gaan worden en dus minder besteed worden en dat leidt tot een daling van de prijzen van goederen. Hiernaast speelt de ECB in op zaken als de korte en lange termijn inflatie, de wisselk o e r s e n v a n d e U S D o l l a r e n d e J a p a n s e Ye n , e n d e w e r k l o o s h e i d i n E u r o p a . D e r o l va n D e N e d e r l a n d s c h e B a n k ( DNB ) De missie van de Nederlandsche Bank is het nastreven van stabiliteit van het financiële stelsel in Nederland en van de instellingen die van dat stelsel deel uitmaken. Om dit te bereiken:
1 . d r a a g t d e B a n k b i j a a n h e t b e p a l e n e n u i t v o e r e n v a n h e t g e m e e n s c h a p p e l i j k e
monetaire beleid van de landen die de euro hebben ingevoerd: • d e e l n a m e a a n d e m o n e t a i r e b e l e i d s o p e r a t i e s i n h e t e u r o g e b i e d .
• b e h e e r v a n d e N e d e r l a n d s e g o u d - e n d e v i e z e n r e s e r v e s .
• h e t b e h e e r v a n e e n d e e l v a n d e g o u d - e n d e v i e z e n r e s e r v e s v a n d e E C B .
2 . b e v o r d e r t d e B a n k d e g o e d e e n s o e p e l e w e r k i n g v a n h e t b e t a l i n g s v e r k e e r :
• d o o r d e m e t h o d e v a n o v e r s i g h t : d e c o n t r o l e o p d e g o e d e w e r k i n g v a n h e t betalingsverkeer door middel van risicoanalyses op betaalsystemen of betaalproducten en het doen van aanbevelingen ter verbetering ervan.
• d o o r d e u i t g i f t e e n d i s t r i b u t i e v a n b a n k b i l j e t t e n i n N e d e r l a n d .
• d o o r o v e r l e g m e t c o m m e r c i ë l e b a n k e n , d e o v e r h e i d e n a n d e r e c e n t r a l e
3 . h o u d t d e B a n k t o e z i c h t o p f i n a n c i ë l e i n s t e l l i n g e n e n d e f i n a n c i ë l e s e c t o r.
banken.
64
D e N e d e r l a n d s e V e r e n i g i n g va n B a n k e n ( NVB ) D e N V B b e h a r t i g t d e b e l a n g e n v a n d e N e d e r l a n d s e b a n k e n . Vr i j w e l a l l e i n N e d e r l a n d Banken
actieve banken, inclusief vestigingen van buitenlandse banken, zijn lid van de NVB. De gedachte achter een bundeling van krachten is dat er steeds meer zaken op Europees niveau besloten worden en dat veel veranderingen binnen de sector beter gezamenlijk aangepakt kunnen of moeten worden dan dat elke bank dat individueel doet. Daarom voert de NVB overleg met toezichthouders, met de Nederlandse overheid en met vele maatschappelijke en andere belangenorganisaties. Een aandachtspunt van de NVB is fraudebestrijding. Een bank heeft doorgaans een i n t e r n v e r w i j z i n g s r e g i s t e r, w a a r i n g e g e v e n s v a n k l a n t e n ( b e d r i j v e n e n p a r t i c u l i e r e n ) m e t e e n f r a u d u l e u s v e r l e d e n z i j n o p g e n o m e n . Wa n n e e r d e b a n k e r v o o r k i e s t o m d e z e gegevens met andere financiële instellingen te delen dan kan dit door middel van een e x t e r n v e r w i j z i n g s r e g i s t e r. A l l e b a n k e n d i e b i j d e N V B z i j n a a n g e s l o t e n k u n n e n g e b r u i k m a k e n v a n d e E x t e r n e Ve r w i j z i n g s a p p l i c a t i e ( EVA ) , w a a r m e e z i j i n z i c h t k r i j g e n i n h e t g e z a m e n l i j k r e g i s t e r. B u r e a u K r e d i e t R e g i s t r at i e ( BKR ) Het Bureau Krediet Registratie (BKR) informeert banken en andere financiële instellingen over consumenten in Nederland met betrekking tot door hun aangeschafte financ i ë l e p r o d u c t e n e n d i e n s t e n . I n h e t C e n t r a a l K r e d i e t I n f o r m a t i e s y s t e e m ( CKI ) v a n h e t BKR worden de gegevens van consumenten die een krediet, kredietfaciliteit of gsmabonnement op hun naam hebben, vastgelegd. Met de informatie van het BKR wordt voorkomen dat consumenten meer lenen dan ze kunnen betalen.
Hoe groot is de zwarte lijst van BKR? Er bestaat geen zwarte lijst van BKR. Alle consumenten die gebruik maken van een krediet, zijn bekend bij BKR. Dus niet alleen mensen met een betalingsachterstand. In vakjargon heet dit een 'positieve registratie'. 94% van de consumenten die bij BKR bekend zijn, komt zonder problemen de betalingsverplichtingen na. De BKR informatie kan in het voordeel van deze consumenten werken. Het laat een kredietverlener zien dat zij altijd aan hun betalingsverplichtingen hebben voldaan. B r o n : w w w. b k r. n l
Daarnaast wordt een bijdrage geleverd aan de fraude- en risicobeperking van financ i ë l e d i e n s t v e r l e n e r s d o o r m i d d e l v a n h e t Ve r i f i c a t i e I n f o r m a t i e S y s t e e m ( VIS ) . In dit gegevensbestand zijn serienummers van gestolen, vermiste en andere ongeldige identiteitsbewijzen opgenomen. Bepaalde medewerkers van banken en financiële instellingen die deze gegevens nodig hebben bij hun dienstverlening kunnen toegang krijgen via computer of telefoon.
65
Banken
Samenvatting Rol van een bank: geldscheppende instelling Ta k e n v a n e e n b a n k :
• T r a n s f o r m a t i e ( r e n t e m a r g e b e d r i j f )
- F u n d i n g
- R e n t e t y p i s c h e m a t c h i n g
• B e t a l i n g s v e r k e e r ( b e t a a l b e d r i j f )
• B e m i d d e l e n e n a d v i s e r e n ( p r o v i s i e b e d r i j f )
- A f s l u i t e n v a n v e r z e k e r i n g e n
- E f f e c t e n t r a n s a c t i e s
- E m i s s i e b e g e l e i d i n g
- F u s i e s e n o v e r n a m e s
• A a n b i e d e n v a n s p e c i f i e k e p r o d u c t e n
- D e r i v a t e n
R i s i c o ’s
1 . S y s t e e m r i s i c o
2 . M i c r o - e c o n o m i s c h e r i s i c o ’ s :
• K r e d i e t r i s i c o
• R e n t e r i s i c o
• V a l u t a r i s i c o
• L i q u i d i t e i t s r i s i c o
• O p e r a t i o n e e l r i s i c o
Organisatie van banken: Banken organiseren zich meestal naar klantsegmenten:
Basisklanten
Ve r m o g e n d e k l a n t e n
Midden- en Kleinbedrijf
Grootbedrijf
Multinationals
• P a r t i c u l i e r e k l a n t e n • Z a k e l i j k e k l a n t e n
Financiële conglomeraten: bestaan meestal uit een bank en een verzekeraar De bankensector
• E u r o p e s e C e n t r a l e B a n k ( E C B ) : p r i j s s t a b i l i s a t i e
• D e N e d e r l a n d s c h e B a n k ( D N B ) : s t a b i l i t e i t v a n h e t f i n a n c i ë l e s t e l s e l i n N e d e r l a n d
• N e d e r l a n d s e Ve r e n i g i n g v a n B a n k e n ( N V B ) : E VA
• B K R : C K I , V I S
66
