Suggesties voor de Kinderboekenweek De tekententoonstelling: beeldtaal in kinderboeken
Nijntje, Kikker, Pippi Langkous of de Gruffalo ... Illustraties hebben veel boekenhelden een gezicht gegeven. Het verbeelden van verhalen staat centraal in de Kinderboekenweek 2010, die zal gaan over prentenboeken, illustraties en strips. Beelden nodigen uit tot het vertellen van verhalen, en verhalen nodigen uit tot verbeelden. Dit artikel helpt u op weg om met het thema ‘Beeldtaal in kinderboeken’ aan de slag te gaan.
Wat is beeldtaal? Van oudsher is in de kinderliteratuur een grote rol weggelegd voor illustraties. Beelden voegen een aspect toe aan de tekst en geven extra prikkels aan de fantasie van kinderen. Soms vertellen de illustraties zelfs meer dan de tekst, waardoor een dimensie aan het verhaal wordt toegevoegd. Inmiddels zijn er ook veel prentenboeken zonder tekst op de markt. Vaak betreft dit zoekplaten, maar soms wordt een heel verhaal in prenten verteld, zoals in ‘De boomhut’ van Marije en Ronald Tolman of ‘Waar is de taart’ van Thé Tjong-Khing. Om verhalen te kunnen begrijpen is het belangrijk om te weten hoe woorden gezegd worden. De toon waarop iets gezegd wordt, de mimiek, gebaren en lichaamshouding verschaffen veel informatie over de boodschap.
Imiteren Door middel van het spel ‘De emotiebus’ kunt u dit aan de kleuters duidelijk maken. Het gaat als volgt: Maak een bus van stoelen. Voorin zit een chauffeur die 1 Schatkist Artikelen - Suggesties voor de Kinderboekenweek
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.schatkist.nl
bij elke halte stopt en een passagier laat instappen. De
Kijken naar beelden
passagier kijkt blij, boos, verdrietig, verlegen en met-
Via beelden krijgen we veel informatie. Verdeel de klas
een kijken alle passagiers in de bus precies zo. Als de
in groepjes en geef ieder groepje een onbekend pren-
passagiers één voor één weer uitstappen, doen zij dat
tenboek. Geef hen de opdracht naar de illustraties te
met dezelfde emotie als waarmee ze zijn ingestapt. En
kijken en laat hen het verhaal vertellen. Vraag naar de
alle andere passagiers kijken natuurlijk weer net zo.
emoties van de personages en laat hun gezichtsuit-
Ook andere gevoelens worden nagebootst, bijvoor-
drukkingen en hun lichaamstaal vergelijken. Welke an-
beeld het gezicht van iemand die iets lekkers gaat eten
dere informatie ontvangen we via de beelden? Stel ge-
of de blik van iemand die verbaasd is.
richte vragen over de omgeving waar het verhaal zich afspeelt, de kleding die men draagt, attributen die men
Met het laten uitbeelden van handelingen en/of beroe-
bij zich heeft, het tijdstip waarop een gebeurtenis
pen laat u ook goed zien hoe bepaalde houdingen of
plaatsvindt en de omstandigheden.
handelingen bepalend zijn voor het begrijpen van taal.
Kunnen de kinderen voorbeelden noemen van picto-
Gebruik hiervoor ter inspiratie het boek: ‘Ik weet wat ik
grammen/symbolen in de klas of op school die ons in-
worden wil’ van Erik van Os en Elle van Lieshout (Gott-
formatie geven? En welke beelden zien we op straat of
mer). Om de kinderen op weg te helpen bij het uitbeel-
in de winkel (bijvoorbeeld verkeersborden, wegwijzers
den van handelingen fluistert u hen korte zinnetjes in,
in de supermarkt, logo’s) en wat betekenen ze?
bijvoorbeeld:
Welke gebaren gebruiken we om iets uit te drukken
• Pelle scoort een doelpunt, zijn team wordt kampi-
zonder erbij te praten? (bijvoorbeeld handkusje ‘weg-
oen.
bazen’, duim omhoog)
• Joep trapt in de hondenpoep. • Marijke plukt paardenbloemen en zet ze in een
Kijk ook eens naar letters in boeken. Staan ze altijd
vaas.
keurig naast elkaar en zijn ze even groot? Laat boeken zien waarin verschillende lettertypen worden gebruikt of waarin woorden met de illustraties verweven zijn en lees die voor, bijvoorbeeld: ‘Het boeboek’ van Imme Dros en Harrie Geelen (Querido), of ‘Wat het lieveheersbeestje hoorde’ van Julia Donaldson en Lydia Monks (Gottmer). Bevat het verhaal veel of weinig woorden? Vergelijk prentenboeken eens met (eerste) leesboekjes en verhalenbundels. Wat valt de kinderen op?
2 Schatkist Artikelen - Suggesties voor de Kinderboekenweek
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.schatkist.nl
Plaats en afstand Vanuit welk perspectief zijn de illustraties gemaakt? Van bovenaf of van onderaf? Zien we de figuren van dichtbij of veraf, en van voren, van achteren of vanaf de zijkant? Demonstreer dit met behulp van een fotocamera of laat de kinderen elkaar vanaf verschillende kanten bekij-
Illustratietechnieken
ken en tekenen. Laat ook het boek ‘De gele ballon’ van
Prentenboekmakers gebruiken verschillende technie-
Charlotte Dematons (Lemniscaat) zien.
ken om dingen te verbeelden. Daan Remmerts de Vries en Philip Hopman geven hiervan wel een heel bijzonder voorbeeld met hun boek ‘Stimmy of Het oerwoud in de stad’. Zij zijn erin geslaagd een prachtig prentenboek te maken door in elkaars tekeningen te werken. We kennen allemaal de bijzondere collagetechniek van Eric Carle. Deze techniek leent zich uitstekend om met kleuters uit te werken. Met plakkaatverf in diverse kleuren verven de kinderen op grote vellen papier. In de verf kan worden gekrast, geborsteld of gespetterd en er kunnen materialen in worden afgedrukt (lapjes, golfkarton), waardoor verschillende texturen ontstaan. Vervolgens worden daaruit figuren geknipt en opgeplakt. Op deze manier kan een verhaal/boek worden gemaakt.
Technieken vergelijken Kies vier boeken waarbij steeds een andere illustratietechniek is gebruikt, bijvoorbeeld: • ‘Pinokkio’ van Andrea Rauch en Fabio De Poli (Tutti); • ‘De boomhut’ van Marije en Ronald Tolman (Lemniscaat); • ‘Een, vijf, veel!’ van Kvˇ eta Pacovská (De Vier Windstreken); • ‘Mijn familie, een reis door de tijd’ van Ann De Bode (De Eenhoorn).
3 Schatkist Artikelen - Suggesties voor de Kinderboekenweek
Foto: Renate Reitler © Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.schatkist.nl
Lees de boeken voor of laat de kinderen er een verhaal
Het Gouden Penseel
bij vertellen. Wat valt hen op aan de platen? Zijn de
Vertel dat mooie kinderboeken een bekroning verdie-
prenten getekend of geschilderd? Met welk materiaal
nen. Griffels voor de mooist geschreven boeken en
is er gewerkt? Is er geknipt en geplakt, is er klei ge-
Penselen voor de mooiste illustraties. Dit jaar gaat het
bruikt of zijn het foto’s? Als de kinderen goed kijken,
Gouden Penseel naar Marije en Ronald Tolman voor
zullen zij al gauw verschillende technieken ontdekken.
hun boek ‘De boomhut’.
Wat spreekt hen het meest aan?
Kies ongeveer twintig prentenboeken en laat de groep hieruit de vijf mooiste boeken selecteren. Een jury van een paar kinderen kiest uiteindelijk hieruit het boek met de mooiste illustraties. Schilder een penseel goud en verpak hem in een transparant doosje. Zoek informatie op over de illustrator, verzamel ook andere boeken van hem of haar en richt daarmee een speciaal hoekje in.
Zelf een beeldverhaal maken Geef de kinderen de opdracht een verhaaltje te maken. Hiervoor kiezen zij materialen uit de klas, bijvoorbeeld Lego. De poppetjes zijn de hoofdpersonen. Er wordt een situatie gebouwd en uitgebeeld waarin de poppetjes iets beleven. Met een digitale camera maken de kleuters van elke situatie een foto, zodat een beeldverhaal ontstaat dat bestaat uit vier à vijf plaatjes. U kunt de foto’s afdrukken zodat de kinderen er een boekje van kunnen maken, maar er zijn ook programma’s te downloaden waarmee u eenvoudig een echte fotostrip kunt maken (bijvoorbeeld Comic Life voor Mac). Vraag hulp aan kinderen uit groep acht om dit te begeleiden en samen met de kleuters uit te voeren. Uiteraard zijn er ook talloze mogelijkheden voor het verbeelden van verhalen met behulp van papier en knutselmaterialen. Denk daarbij aan het knippen van figuren uit krantenpapier of het maken van poppetjes met vingerafdrukken. Varieer op klassieke technieken door te verven met een spons, stokje, lijm, zand of gekreukt papier. Laat u inspireren door de prentenboekmakers die jonge kinderen al vroeg laten kennismaken met kunst, waardoor we ons bij het zien van mooie prentenboeken in een papieren museum wanen. Auteur: Irma Land Conceptontwikkelaar educatieve projecten
4 Schatkist Artikelen - Suggesties voor de Kinderboekenweek
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.schatkist.nl
Boeken
• De reis van Liu Catherine Louis
• De boomhut
Tutti
Marije en Ronald Tolman
ISBN 978 94 901 3906 3
Lemniscaat ISBN 978 90 477 0229 0
• Johanna in de trein Kathrin Schärer
• Aadje Piraatje
Gottmer
Marjet Huiberts en Sieb Posthuma
ISBN 978 90 257 4786 2
Gottmer ISBN 978 90 257 4468 7
• Agent en Boef en de tekenstreken Tjibbe Veldkamp en Kees de Boer
• Huisbeestenboel
Lannoo
Loes Riphagen
ISBN 978 90 209 8700 3
De Fontein ISBN 978 90 261 2716 8
• Paultje en het paarse krijtje Crockett Johnson
• Pinokkio
Lemniscaat
Andrea Rauch en Fabio De Poli
ISBN 978 90 563 7289 7
Tutti ISBN 978 94 901 3911 7
• Het land van de grote woordfabriek Agnès de Lestrade en Valeria Docampo
• Stimmy of Het oerwoud in de stad
De Eenhoorn
Daan Remmerts de Vries en Philip Hopman
ISBN 978 90 583 8569 7
CPNB ISBN 978 90 596 5117 3
• De kat van de bakker Posy Simmonds
• De man in de wolken
De Harmonie
Koos Meinderts en Annette Fienieg
ISBN 978 90 616 9726 8
Lemniscaat ISBN 978 90 477 0245 0
• Bramenjam Natascha Stenvert
• Een, vijf, veel!
The House of Books
Kvˇ eta Pacovská De Vier Windstreken
• Het boeboek
ISBN 978 90 511 6149 6
Imme Dros en Harrie Geelen Querido
• Klerenboek
ISBN 978 90 451 1080 6
Joëlle Jolivet De Harmonie
• Waar is de taart?
ISBN 978 90 616 9862 3
Thé Tjong-Khing Lannoo
• Juffrouw Julia’s jaszakken
ISBN 978 90 209 5692 4
Quentin Blake Rubinstein
• Beu
ISBN 978 90 476 0711 3
Kaat Vrancken en Noëlle Smit Querido ISBN 978 90 451 1132 2
5 Schatkist Artikelen - Suggesties voor de Kinderboekenweek
© Uitgeverij Zwijsen B.V. - www.schatkist.nl