044

PLASTISCHE OPVOEDING EERSTE GRAAD EERSTE LEERJAAR A LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS September 2008 VVKSO – BRUSSEL D/2008/7841/044

PLASTISCHE OPVOEDING EERSTE GRAAD EERSTE LEERJAAR A LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS VVKSO – BRUSSEL D/2008/7841/044 September 2008

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

Inhoud ALGEMEEN.........................................................................................................................5 Visie op het vak ...................................................................................................................5 Beschouwen ........................................................................................................................5 Creëren................................................................................................................................5 1

SITUERING VAN HET LEERPLAN ........................................................................7

1.1 1.2 1.3

Plastische opvoeding gesitueerd in het ruimer kader van de muzische vorming ...............................7 Beginsituatie........................................................................................................................................7 Voorbereiding op de tweede graad .....................................................................................................8

2

DOELSTELLINGEN ................................................................................................9

3

PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE AANPAK/EVALUATIE......................................19

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7

Werkgehelen .....................................................................................................................................19 Zelfstandigheidsdidactiek ..................................................................................................................19 De procesmap ...................................................................................................................................20 De evaluatie ......................................................................................................................................21 De integratie van ict...........................................................................................................................22 Taalbeleid in Plastische opvoeding: bewuster omgaan met het vakjargon ......................................22 Differentiëren, observeren en oriënteren ..........................................................................................23

4

MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN IN VERBAND MET UITRUSTING EN DIDACTISCH MATERIAAL ...................................................................................24

5

BIBLIOGRAFIE .....................................................................................................25

BIJLAGEN .........................................................................................................................27 1 3 4

Lijst van de vakgebonden eindtermen Plastische opvoeding ...........................................................27 Leerlijnen in de (meest voorkomende) beeldaspecten .....................................................................28 Begrippenlijst.....................................................................................................................................30

1ste graad – 1ste leerjaar A AV Plastische opvoeding

3 D/2008/7841/044

ALGEMEEN Visie op het vak Plastische opvoeding is een wezenlijk en noodzakelijk onderdeel van de algemene vorming van iedereen. Als algemeen vormend vak wil PO, via de beeldende communicatie, jongeren helpen bij het zoeken naar zichzelf en hun plaats in de maatschappij, om zo in de samenleving op een zinvolle en authentieke manier te functioneren. Ons steeds veranderend maatschappijbeeld heeft nood aan creatieve mensen, die inventief en origineel kunnen zijn en die steeds een oplossing vinden voor nieuwe problemen. PO ontwikkelt bij jongeren een manier van denken die aan de basis ligt van de creativiteit. Ze ontwikkelt daartoe tevens de nodige attitudes van zelfvertrouwen en verantwoordelijkheid. Door het beeldend creëren helpt PO hen om hun authenticiteit te vinden en zo op te groeien tot evenwichtige volwassenen. In het totale creatieve proces staat het plezier beleven centraal. Jonge mensen inleiden in cultuur, raakpunten aanbieden die bijdragen tot de vorming van de universele mens, laten we bij voorkeur gebeuren vanuit het specifieke van de taal zelf. De beeldtaal heeft, zoals iedere taal haar eigen structuur en wetmatigheden. De belangrijkste componenten: lijn, vorm en kleur beantwoorden aan de plastische eigenschappen van de waarneembare werkelijkheid, die de basis vormt van beeldtaal. Vanuit die waarneembare werkelijkheid nemen we beelden op in het visueel geheugen en in het geheugen van de tactiele waarneming. De beheersing van deze taal stelt ons in staat onze ideeën, gevoelens en ervaringen te uiten. Hoe beter men deze taal beheerst, hoe meer men ermee kan uitdrukken. Het didactisch proces verloopt van beschouwen naar creëren.

Beschouwen De belangrijkste componenten van deze beschouwing zijn de natuur en de cultuur. De cultuur manifesteert zich in de ons omringende wereld, waarvan de beeldende kunst en de mediabeelden onderdelen zijn. Door het beleven van de natuur gaan we terug naar de oorsprong, naar de bron. Het ontdekken van structuren, ordening en schoonheid in de natuur is voor PO de grootste uitdaging. Ieder onderwijsvak heeft een onderliggend cultuurgoed. Het onderliggend cultuurgoed van de beeldende vorming is de beeldende kunst uit het verleden en het heden. De kunstenaar toont ons op specifieke wijze zijn werkelijkheid aan de hand van een persoonlijk omgaan met beeldaspecten, materialen en technieken. Door de kunstinitiatie worden leerlingen uitgedaagd en geprikkeld, krijgen impulsen, leren gevoelens ontdekken, begrijpen en uiten. Ze gaan op zoek naar de boodschap in de creatie. Ze associëren wat ze in de kunst ontdekken met de eigen belevingswereld. Kortom ze worden uitgenodigd om zelf te creëren. Beeldcultuur is onder andere via de massamedia (computergames, video, tv, film …) sterk aanwezig in het leven van elke dag. Jongeren krijgen niet enkel hun vorming en opleiding op school, maar worden ook gevormd door de dagelijkse media-informatie, die merendeels via beelden verloopt. Om de beeldcultuur te begrijpen is het leren kijken naar beelden een eerste stap. Daarom willen we het waarnemingsvermogen bij jongeren aanscherpen en hen bewust leren omgaan met beelden, en deze op een zinvolle wijze leren interpreteren.

Creëren Tijdens het waarnemen en het creëren krijgt het beeldend werk van de leerlingen inhoud en betekenis. De totstandkoming van het werk of het creatief proces veronderstelt een voortdurend probleemoplossend denken en handelen. Door de confrontatie met het onderwerp, het thema, het concept of project worden leerlingen uitgedaagd een creatieve houding aan te nemen. Via brainstorming worden originele ideeën ontwikkeld en opdrach-


5 D/2008/7841/044

ten verdeeld. Individueel of in groep worden concepten gerealiseerd, gepresenteerd en geëvalueerd. Alleen een authentiek werk kan een correct antwoord zijn op een opdracht van PO. Gelijktijdig zal het vertrouwen in eigen kunnen toenemen en worden attitudes ontwikkeld zoals: plezier beleven bij het creëren, authenticiteit, esthetische zin, zorg, luisterbereidheid, respect voor elkaar en het materiaal, assertiviteit, verantwoordelijkheid, weerbaarheid, solidariteit, zelfredzaamheid, kritische houding … Via het creëren gaat de leerling ook communiceren. Zo kan men gans het beeldend proces vergelijken met een communicatieproces. Men creëert boodschappen via de beeldtaal. Wat men op die manier uitdrukt, wordt door anderen (of jezelf) waargenomen en gedecodeerd. Door je als toeschouwer te verplaatsen in het ‘product’ kom je in contact met de belevingswereld van de ander. Je ontmoet de ander in ‘zijn verhaal’ of je ontmoet jezelf in het eigen werk. In die zoektocht naar zichzelf en hun plaats in de maatschappij, ontwikkelen jongeren een eigen levensstijl en leren ze genieten van kunst en cultuur.

6 D/2008/7841/044


1

SITUERING VAN HET LEERPLAN

1.1

Plastische opvoeding gesitueerd in het ruimer kader van de muzische vorming

PO is een onderdeel van de algemene muzische vorming. Onder muzische vorming verstaan we alle kansen die scholen bieden om de muzisch creatieve ontwikkeling bij jongeren te stimuleren. Die muzische vorming moeten we zien als een continuüm doorheen de hele schoolloopbaan van elke leerling. In de basisschool spreken we van ‘Muzische opvoeding’, een onmisbaar onderdeel van de algemene vorming van de kinderen. Men gebruikt vanuit een geheelheidsdenken, de componenten ‘muziek en klank’, ‘beeld’, ‘drama’, ‘woord en beweging’ als een onlosmakelijk geheel, het pakket muzische opvoeding om zichzelf expressief en creatief te uiten. In het secundair onderwijs wordt gekozen voor een vakspecifieke benadering van de muzische vorming o.a. PO, MO, Beeldende vorming en Esthetica. Dat gaat niet in tegen de gedachte van een ononderbroken ontwikkeling (leerlijn)over de niveaus heen, maar laat toe om de deskundigheid van vakleerkrachten in te zetten, die op basis van hun opleiding en ervaring het best geplaatst zijn om deze vakken te begeleiden. Het zijn deze mensen die de onmisbare spil vormen van de muzische vorming in de school. In de lessen PO en Beeldende vorming in de eerste, tweede en derde graad gaan de leerlingen, via eigen creatie, de kennis van visies, beeldaspecten, materialen en technieken verwerven. Die kennis vormt de basis bij het analyserend kijken naar kunst in het vak Esthetica, gegeven in de derde graad. De ondersteuning van cultuurbevorderende projecten mag niet uitsluitend het werk zijn van de leraar PO, MO en Esthetica. Ook in de taalvakken, godsdienst, geschiedenis e.a. zal men regelmatig verwijzen naar kunstuitingen. Alle leraren zijn gebaat bij een muzich-creatieve benadering van hun leergebied. Een dergelijke benadering draagt immers onmiskenbaar bij tot een beter en dieper beklijven van de leerstof, tot een grotere betrokkenheid bij en een beter welbevinden van de leerling. Elk goed leren is een creatief en actief gericht proces waarbij wordt aangestuurd op geïntegreerde toepassing van het geleerde in een vakoverschrijdende bredere context. Om op een hedendaagse en toekomstgerichte manier die opdracht te kunnen realiseren, dient een muzisch schoolklimaat aanwezig te zijn. Dat in deze een belangrijke rol is weggelegd voor de schoolleiding is duidelijk. Een promotende houding voor al wat met het artistieke, kunstzinnige en muzische te maken heeft, is broodnodig. Daarom willen we hier pleiten om de verantwoordelijken voor de creatieve vorming in de school van nabij te betrekken bij de inhoudelijke invulling van het onderwijsaanbod. Bovendien zijn bedrijven, overheid en zorgverstrekkende instellingen meer en meer vragende partij voor een creatieve samenwerking. De resultaten van de lessen PO zullen door hun visueel karakter bijdragen tot de artistieke look van de school. Daarenboven zullen projecten via de ondersteuning van PO de nodige uitstraling krijgen.

1.2

Beginsituatie

De leerlingen van de eerste graad vormen een heterogene groep, zowel wat hun begaafdheid en interesse als hun culturele en sociale afkomst betreft. Spelenderwijze worden ze gevormd door de massamedia waar ze dagelijks mee geconfronteerd worden. Zij leven in een digitale wereld waar het voor de meeste niet gemakkelijk is realiteit van fictie te onderscheiden. Maar al te graag spiegelen ze zich aan de fictieve personages. Hier ligt een belangrijke taak voor de PO leraar nl. authenticiteit en originaliteit nastreven. Wat hun algemene vorming betreft komen ze uit verschillende basisscholen met eveneens een verschillende ontwikkeling van de beeldtaal. In de basisschool hebben ze allerlei muzische en kunstzinnige expressievormen ontdekt waarmee ze ervaringen en gevoelens kunnen uitdrukken. Ze hebben ook de expressie van anderen leren begrijpen en waarderen.


7 D/2008/7841/044

De beeldtaal in de basisschool richt zich vooral op de inhoud van beelden. Gaandeweg ontdekken ze de middelen waarmee beelden kunnen worden vormgegeven. Die middelen zijn de beeldaspecten, materialen en technieken. Zij hebben geleerd dat een goed muzisch proces evolueert van beschouwen naar creëren. Die grondpeilers zijn eveneens de basiscomponenten van PO in het secundair onderwijs. Wat beschouwen en creëren betreft werden leerlingen in het basisonderwijs geconfronteerd met de volgende doelstellingen: Beschouwen:

openstaan voor beelden bewust zijn van het feit dat beelden een zeggingskracht hebben inhouden, beeldaspecten, technieken en materialen achterhalen in beelden

Creëren:

beeldende middelen exploreren en ermee experimenteren de mogelijkheden van de beeldtaal gericht leren hanteren een eigen beeldtaal hanteren om impressies weer te geven strategieën aanwenden om te creëren

Het leerplan ‘beeldopvoeding’ suggereert langs die algemene doelen ook een aantal streefdoelen op cognitief vlak (kennis verwerven), dynamisch-affectief vlak (vreugde beleven), psychomotorisch vlak (technieken beheersen) en streefdoelen die een ontwikkelingsdomein overstijgen (bv. beeldende problemen op een creatieve manier oplossen).

1.3

Voorbereiding op de tweede graad

Indien leerlingen het geluk hadden PO in het tweede leerjaar via het complementaire aanbod te krijgen is de continuïteit bewaard gebleven en zal men makkelijk kunnen verder bouwen op de verworvenheden van het tweede leerjaar. Voor de meeste is dat niet het geval. De leraar voelt zich genoodzaakt in het eerste leerjaar van de tweede graad de basisvaardigheden bondig te herhalen. We ervaren dat de leerlingen de draad weer snel kunnen opnemen en de aanwezige beeldtaal verder kunnen ontwikkelen. Van de eerste naar de tweede graad kan een leerlijn ontwikkeld worden voor de basisvaardigheden bv. waarnemen, omgaan met beeldaspecten en kunstbeschouwing. In horizontaal en verticaal overleg bepaalt men de leerinhoud wat de beeldaspecten betreft, de thema’s en de aangeboden kunstenaars. Via persoonlijke opdrachten kunnen de leerlingen zich bijkomend verdiepen in het onderwerp of de inspirerende kunstenaar, waarvoor we gebruik maken van ict. Tijdens het vakoverschrijdend of projectmatig werken in de eerste graad hebben de leerlingen de leerstof ruimer kunnen kaderen. Dat zal ook in het eerste leerjaar van de tweede graad zoveel mogelijk gebeuren. De leerlingen met het nodige talent en de interesse kunnen naar een tweede graad in het kso. Met de verworvenheden van PO uit de eerste graad zijn ze voldoende voorbereid.

8 D/2008/7841/044



2

DOELSTELLINGEN

–

Kolom 1 bevat de te bereiken leerplandoelstellingen van het vak.

–

Kolom 2 bevat een verwijzing naar de vakgebonden eindtermen die via de doelstellingen worden bereikt.

–

Kolom 3 somt de ondersteunende kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes op die leerlingen moeten bezitten om de doelstellingen te bereiken. (U): staat voor uitbreiding en is facultatief.

–

Kolom 4 bevat een verwijzing naar de VOET die kunnen nagestreefd worden via het verwerven van ondersteunende kennis, inrichten, vaardigheden en attitudes (kolom 3).

–

Achteraan in de brochure vindt u: een overzicht van de vakgebonden eindtermen PO (bijlage 1).

Leerplandoelstellingen

Eindterm

Ondersteunende kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes

Eindterm

Perceptie/waarnemen 1

2

Door te kijken, te voelen, te luisteren en te beschouwen aandachtig waarnemen

9 D/2008/7841/044

Via observatie natuur, media en kunstbeelden herkennen en benoemen

ET 1

ET 1, 2

–

Ervaren hoe de omgeving in beelden tot ons spreekt zoals signalisatie borden, pictogrammen, reclamebeelden, videoclips, filmbeelden, kunstbeelden, natuurbeelden e.a.

–

Gebruik maken van hulpmiddelen die de kwaliteit van de waarneming bevorderen bv. zoekertje

–

Analyserend waarnemen in functie van de beeldaspecten bv. groenen opsporen in een landschap

–

Van globaal naar detaillerend waarnemen

–

Tijd nemen om aandachtig waar te nemen

–

Nieuwsgierig en onbevooroordeeld kijken

–

Textuur met de handen waarnemen door te voelen

–

Gemeenschappelijke kenmerken van beelden herkennen

–

De boodschap of het doel achterhalen in de beelden (U)

–

Ervaren hoe éénzelfde gegeven door een verschillende vormgeving een andere boodschap kan hebben bv. insect in de na-

LELE 1.5

10 D/2008/7841/044

tuur, film Microkosmos, Insect van Jan Fabre, insect op verdelgingsverpakking (U)

3

4

Via waarneming het essentiële van het bijkomstige onderscheiden

Het authentieke in natuur en cultuurbeelden ontdekken en er zich over verwonderen

ET 1

ET 1, 2

–

Beelden indelen op basis van beeldende criteria bv. inhouden, materiaalgebruik; beeldaspecten, culturen …

–

Structuur zien in wat waargenomen wordt bv. de structuur van een boom

–

De waarnemingsstudie herleiden tot de essentie

–

Stileringen en abstracties van natuurlijke vormen ontwikkelen om stereotypen te vermijden

–

Die stileringen verder gebruiken voor decoratieve toepassingen, composities en ruimtelijke creaties

–

De grafische eenvoud van pictogrammen herkennen en de betekenis ervan bespreken

–

Kijken naar en genieten van natuurdocumentaires

–

Reclame, drukwerk, uitnodigingen, wenskaarten en affiches bespreken

–

Vergelijken van waardevolle films met soaps (U)

–

Tijdens de kunstbeschouwing de boodschap van de kunstenaar achterhalen (U)

–

Natuurbeelden beschouwen, onder andere:

–

het groeiproces van bomen, planten, groenten en vruchten


–

de kleurenpracht van fauna en flora

–

de camouflages van dieren in de natuur

–

ritmische ordeningen bv. honingraat

BUZI 3.9, 3.10, GEED 2.3, LELE 1.5, 1.6, 1.7 MIED 2.6


5

6

11 D/2008/7841/044

7

De samenhang en beïnvloeding van beeld, geluid en beweging in allerhande mediaboodschappen ontdekken

Een concrete werkelijkheid van een gemanipuleerde werkelijkheid onderscheiden en interpreteren

Waarnemingsbeelden als uitgangspunt voor eigen beeldvorming zien

ET 4

ET 2

Mogelijkheden hierbij zijn: –

Beelden, filmfragmenten, videoclips … bekijken met en zonder geluid (muziek) en onderzoeken hoe in beide gevallen de visuele boodschap overkomt

–

Onderzoeken hoe beeld en geluid elkaar ondersteunen, versterken bv. Microkosmos, videokunst, animatiefilm, videoclips, stomme films, videogames …

–

De klank en beweging bij een mediaboodschap beluisteren en ontleden

–

Aantonen dat een opeenvolging van beelden de boodschap kan versterken en afzwakken

–

Een reclamebeeld ontleden

–

Een geluid van een (animatie)film beluisteren zonder beeld en zelf een passende schets/storyboard samenstellen (U)

Mogelijkheden hierbij zijn: –

Verschillende reclameboodschappen (advertenties, affiches, videoclips) aan de hand van een leidraad naar vorm en inhoud vergelijken en ontleden

–

Door middel van kunstbeschouwing de boodschap van kunst herkennen in verschillende kunstvormen

–

Vergelijken van een eenzelfde onderwerp in werkelijkheid en in een mediaboodschap (werkelijkheid, tv nieuws, videoclip, film, soaps, computergames …).

–

Nagaan hoe illustraties op een krachtige manier een boodschap kunnen brengen of ondersteunen bv. in boeken, strips, cartoons

–

Vanuit gerichte waarnemingsoefeningen komen tot nieuwe creaties zoals stileringen, decoratieve en creatieve toepassingen, compositieoefeningen, ruimtelijk werk …

LELE 1.5

BUZI 3.9

BUZI 3.9

BUZI 3.9

BUZI 3.10

12 D/2008/7841/044

8

De elementen waaruit beelden zijn opgebouwd nl. de beeldaspecten, de materialen en hun verwerking, onderscheiden

ET 3

–

Via gericht kijken naar natuur, media en kunstbeelden de beeldaspecten, materialen en technieken herkennen

LELE 1.5

–

Beeldaspecten: lijn, vorm, compositie, kleur, licht, ruimte

LELE 1.7

–

Materialen: potlood, verf, inkt, krijt, klei, papier-maché, vindmateriaal …

–

Technieken: tekentechnieken, grafische technieken, schildertechnieken, ruimtelijke technieken, mixmedia, gemengde technieken, collage, assemblage, ict …

–

Eigen ideeën verzamelen en selecteren naar bruikbaarheid

–

Waarnemingen, ervaringen, herinneringen, indrukken, gevoelens en visies via schetsen, tekenen, schilderen, boetseren, in collage of maquette uitwerken

–

Een vanzelfsprekende vormgeving durven loslaten

–

Via verschillende kijken/of meettechnieken studies naar vorm, kleur, textuur, plasticiteit, ruimtelijkheid uitvoeren

LELE 1.6

–

In functie van het onderwerp, een bepaalde lijnvoering en materiaal kiezen

LELE 2.10

–

Verschillende schetstechnieken gebruiken; grafische, schilderen ruimtelijke technieken

LELE 2.8

–

De zichtbare en aanvoelbare aard van de textuur in beeld of vorm kunnen omzetten (U)

–

Via allerhande opdrachten zowel 2 als 3 dimensionaal vormgeven aan zijn persoonlijke belevingswereld door gebruik te maken van de eigen beeldtaal

–

Confrontaties aangaan met beeldend werk op diverse niveaus: eigen werk, groepswerk, werk van anderen, kunstenaars, andere culturen

LELE 2.10

–

Gebruik maken van documentatie en schetsen om de eigen

LELE 1.7

Onderzoek/vormgeven 9

10


11

Eigen ideeën, gevoelens, fantasieën in twee en drie dimensionale beelden uitdrukken

Door gebruik te maken van allerhande technieken naar waarneming schetsen

Een authentieke beeldtaal ontwikkelen

ET 6, 8

ET 5,6

ET 6, 7, 8, 9

LELE 2.9


beeldtaal te verruimen

12

13

Vorm en compositieleer toepassen

De basisbegrippen van de kleurenleer via onderzoek verwerven

ET 8

ET 7

13 D/2008/7841/044

–

Beelden kunnen samenvoegen tot nieuwe gehelen en nieuwe betekenissen

–

De samenhang en wederzijdse beïnvloeding van beelden en beeldaspecten op een eigen wijze verwerken (U)

LELE 4.17

–

Durven de grenzen verleggen van het eigen kennen en kunnen

LELE 2.8

–

De aangepaste materialen en technieken kiezen om een beeldend werk te realiseren

SOVA 3.14

–

De betekenis van begrippen zoals nabootsen, beïnvloeden, kitsch, cliché, aftekenen, kopiëren … in groep bespreken aan de hand van voorbeelden

–

In een beeld de vorm/vormen opzoeken

–

Nagaan hoe kunstenaars omgaan met vorm en compositie in hun werk

–

Het karakter van een vorm herkennen zoals rond/hoekig, geometrisch/organisch, open/gesloten, statisch/dynamisch, symmetrisch/asymmetrisch …

–

Vorm en restvorm onderscheiden

–

Een derde dimensie (ruimte) suggereren in een plat vlak door toepassing van compositie, ordening,planwerking, voor/achter, groot/klein, overlapping, afsnijding, lijnperspectief …

–

De rol van licht en schaduw op een vorm ontdekken en weergeven

–

De illusie van beweging suggereren (U)

–

Een onderscheid kunnen maken tussen de optische kleurmenging en de verfmengtechnieken, tussen subtractieve, additieve en de partitieve kleurenmenging

–

Kleurtoon, kleurlichtheid en kleurverzadiging toepassen (U)

–

Primaire, secundaire en tertiaire kleuren via experiment ontdek-

LELE 1.7

14 D/2008/7841/044

ken

14

15

Kleur op expressieve en symbolische wijze toepassen

Mogelijkheden en beperkingen van materialen en technieken exploreren

ET 7, 9

ET 5

–

Een onderscheid kunnen maken tussen enkele eenvoudige kleurcontrasten, bv. licht/donker contrast, warm/koud contrast aan de hand van kunstwerken, interieurfoto’s, mode

–

Kleurenharmonie opsporen in beelden

–

Schakeringen, tonen en tinten ontdekken

–

Experimenteren met kleurmengingen

–

De symboolwaarde en de betekenis van kleuren onderzoeken (U)

–

Het kleurgebruik bij kunstenaars en culturen onderzoeken

LELE 1.5

–

De evolutie van kleurgebruik bij kunstenaars onderzoeken (U)

LELE 1.5

–

Gevoelens uiten door middel van kleuren

–

De betekenis van kleur in pictogrammen herkennen

–

De associaties van kleuren bv. bij vlaggen, sport, groepen, graffiti, mode, tradities, voorwerpen, voeding … verklaren (U)

–

Experimenteren met materialen en technieken in functie van de kleurexpressie

–

Vertellen over kleurvoorkeuren

–

Ervaren dat mensen verschillend omgaan met kleurgebruik

–

Onderzoeken en experimenteren van/met materialen en technieken En in het bijzonder:


−

Tekentechnieken: potlood, pen, krijt, penseel …

−

Druktechnieken: monotype, lino, gipssnede, stempeltechnieken, karton, structuur, gom, zeepdruk …

−

Schildertechnieken: plakkaatverf, dekkende en transparante schildertechnieken, bister …

−

Ruimtelijke technieken: boetseertechnieken, draadconstructies, technieken met vindmaterialen, textiel …

−

Samengestelde technieken: krijt, ecoline, oliepastels …

SOVA 2.12 LELE 2.9


−

16

17

18

De beeldtaal tijdens het eigen vormgeven onderzoeken en sturen

Mogelijkheden van het gebruik van ict en media onderzoeken en toepassen in functie van de beeldende opdracht

Eigen creaties en die van anderen presenteren en toelichten

ET 2, 3, 9

ET 9

15 D/2008/7841/044

ET 9, 11, 12, 14

Mixmedia-technieken: collage, assemblage, verwerken van kopies, computerbeelden …

–

De vele mogelijkheden van ict en media kritisch onderzoeken

–

Materiaal en de techniek kiezen in functie van de beeldtaal

–

De functies van dragers zoals papier, karton, hout, steen, metaal… onderzoeken en juist aanwenden

LELE 1.6

–

Diverse materialen gebruiken om de expressie te versterken

–

Informatiebronnen raadplegen om eigen meningen beter weer te geven, te handhaven en bij te sturen

LELE 1.7

–

Onderzoeken hoe kunstenaars met dezelfde vormen nieuwe concepten creëren

LELE 1.7

–

Tijdens het creëren regelmatig afstand nemen van het eigen werk in letterlijke en figuurlijke betekenis

–

Video, fototoestel, digitale camera en computer gebruiken in functie van de beeldende opdracht (U)

ICT 9

–

Informatie opzoeken op internet over het beeldend onderwerp, een kunstenaar, een techniek …

ICT 6

–

Teksten en beelden vormgeven met de pc en deze teksten onderling verwerken onder andere lay-out

–

Een eenvoudige animatiefilm maken aan de hand van legfiguren (U)

–

Basisterminologie in verband met media gebruiken

–

Passe-partout maken om het werk te presenteren

–

Resultaten in het vaklokaal en op andere plaatsen tonen. Samen een tentoonstelling opbouwen en zorgen voor de omkadering, uitnodiging, flyer, affiche … (U)

–

Een presentatie realiseren van eigen werk via digitaal leerplat-

ICT 9

ICT 7

16 D/2008/7841/044

form (U) –

Experimenteren met kleur, vorm, licht, klank in functie van een voorstelling of installatie

–

Het eigen werk en dat van anderen mondeling toelichten

–

De ondersteunende rol van beeldend werk bij projectwerking onderschrijven (U)

–

Tussentijdse kijkmomenten voorzien om de evolutie te volgen de werken

–

Aan de hand van een evaluatiedocument nadenken over vaardigheden en attitudes die aan bod kwamen tijdens het realiseren van de opdracht

–

Vaardigheden: de voorbereiding van de opdracht, de opbouw, de omgang met de beeldaspecten, de persoonlijke techniekbeheersing, het authentiek zijn …

–

Attitudes: inzet/ interesse/betrokkenheid, zelfredzaamheid, sociale vaardigheden …

–

Gegevens over het creatief proces bijhouden in een logboek, procesmap of een werkschrift

–

Tijdens klassikale gesprekken niet uitsluitend het product beoordelen maar zeker ook het proces

–

De voorbereidende informatie die met betrekking tot een bepaald onderwerp, thema of opdracht verzameld werd, aan de leraar en de klasgenoten voorstellen

–

Tijdens de les en bij de nabespreking van het resultaat de aangewende beeldende begrippen gebruiken

–

Nieuwsgierig en onbevooroordeeld kijken

–

Belangstelling tonen, gemotiveerd zijn, objectiviteit nastreven, voor een mening durven uitkomen

SOVA 3.14

–

Groeien in het formuleren van een eigen mening tegenover het

SOVA 1.1

SOVA 1.1, 2.9

Reflectie en attitudes 19

20 1ste graad – 1ste leerjaar A AV Plastische opvoeding

21

Over de verschillende stappen in het creatief proces reflecteren

Bij het toelichten van het eigen werk, de specifieke beeldtaal gebruiken

Tegenover het eigen werk en dat van anderen een kritische houding aannemen en hierbij zijn mening verwoorden

ET 14, 15, 18

ET 14, 15, 18

ET 10, 15, 18

LELE 3.12

SOVA 2.12


eigen werk en dat van anderen (leerlingen, kunstenaars, vreemde culturen …)

SOVA 1.2

22

De reacties van anderen op het eigen werk aanvaarden

ET 15, 17

–

Tijdens individuele en klassikale besprekingen de mening van anderen aanvaarden ook als het niet altijd positief klinkt

SOVA 1.1 SOVA 1.10

23

Tijdens groepswerk constructief en solidair samenwerken

ET 17, 18

–

Rekening houden met de mening van anderen bij een groepsopdracht

SOVA 1.2

–

Op het evaluatiedocument een beoordeling geven voor deze samenwerking

SOVA 1.1

–

Zich houden aan afspraken, meeleven met, sociale zin tonen, zin voor samenwerking hebben, solidair zijn, durf tonen, eerlijk zijn, open staan voor …

SOVA 1.8 SOVA 3.14

–

Bij vakoverschrijdende werking met taal, muziek, LO …op zoek gaan naar gemeenschappelijkheden

LELE 1.5

–

Nagaan hoe gevoelens in verschillende expressievormen geuit kunnen worden: toneel, film, muziek en hierbij de relatie zoeken met de beeldtaal

–

Tijdens kunstbeschouwing open staan voor informatie en kunstwerken

–

Bij het bezoek aan een tentoonstelling of musea belangstelling tonen

–

Interesse tonen door een origineel persoonlijk werkje te maken over een kunstenaar, vreemde cultuur …

–

Een tentoonstelling bespreken (U)

–

In het onderscheid van beelden ook de boodschap leren achterhalen, die ze bevatten (reclamebeelden, kunstbeelden, filmbeelden …)

BUZI 3.9 BUZI 3.10

–

Beelden uit bepaalde geografische of historische contexten herkennen en de herkomst ervan situeren (etnische maskers, Aboriginalkunst, Egyptische kunst …)

SOVA 3.16

–

De functie van beelden in ambachtelijke en industriële vorm-

24

25

26

De aanverwante aspecten van de beeldtaal binnen andere expressievormen erkennen

Voor de beeldende kunst van eigen en andere culturen interesse tonen

Kritisch tegenover staan

ET 4, 13, 16

ET 10, 12, 13, 16

ET 10, 12, 13, 16

SOVA 3.16

17 D/2008/7841/044

18 D/2008/7841/044

geving, beeldhouwkunst, film, video en fotografie, grafische kunst, schilderkunst, tekenkunst, textiele kunst … begrijpen 27

28

29

Ter voorbereiding van beeldende opdrachten informatiebronnen raadplegen

Bij het oplossen van beeldende problemen aan zelfvertrouwen winnen

Van diverse kunstuitingen genieten

ET 1, 16

ET 11, 18

–

Aan de hand van een leidraad informatie laten opzoeken via bibliotheek, internet, tijdschriften …

LELE 1.7

–

Deze informatie in de procesmap opnemen als eerste stap van het creatief proces

LELE 1.5

–

Op het evaluatiedocument de informatie beoordelen

–

Doorzettingsvermogen hebben

–

Aangepaste opdrachten voor de doelgroep zoeken

–

Technieken kiezen die tot artistieke resultaten leiden

–

Tijdens begeleiding en nabespreking bevestiging uiten

–

Openstaan, belangstelling tonen en waardering uiten voor kunst

–

Persoonlijke voorkeuren kunnen verklaren

LELE 1.6


3

PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE AANPAK/EVALUATIE

Voor een goede organisatie en aanpak van de les PO volgen hier enkele praktische wenken.

3.1

Werkgehelen

Om met PO een zo ruim mogelijk geheel aan doelstellingen te bereiken opteren we waar mogelijk met werkgehelen te werken. Hierbij tracht de leraar zich in te leven in de belevingswereld van de leerlingen en op zoek te gaan wat hen echt bezig houdt. Anderzijds kan hij ook thema’s aanbieden die aansluiten bij de actualiteit, de vakoverschrijdende eindtermen, vakoverschrijdende projecten e.a. Hij/zij tracht een juiste keuze te maken van de thema’s en hieraan de leerinhouden te koppelen. Dat zal de motivatie van de leerlingen vergroten en hun beeldend proces versterken.

3.2

Zelfstandigheidsdidactiek

Het beeldend proces is een constant actief gebeuren. Vanwege het probleemoplossend karakter van PO bepaalt de leerling zijn groeiproces deels zelf. De leerling krijgt onder begeleiding van de leraar geleidelijk aan verantwoordelijkheid, hij neemt zijn eigen leerproces in handen. Dat wil zeggen dat er voortdurend groeikansen gecreeerd worden, kansen om zelfstandig beslissingen te nemen. De leraar geeft de opdracht klassikaal, maar verwacht van de leerling een authentieke, individuele beeldende oplossing voor het gestelde probleem. Er moet een voortdurende wisselwerking zijn tussen zelfstandig werken en zelfstandig leren. Tijdens het creatief proces begeleidt de leraar de leerling individueel. Hij inspireert, toont mogelijkheden, refereert naar kunstenaars, stuurt, motiveert, stimuleert en waardeert. Vaak zijn de medeleerlingen de grootste motivators. Voor de meeste beeldende opdrachten verloopt het didactisch proces van beschouwen naar creëren. Hiervoor passen we de OVUR structuur toe: Oriënteren, Voorbereiden, Uitvoeren en Reflecteren. Oriënteren:

Hoe pak ik de opdracht aan? Welk deel van de opdracht neem ik voor mijn rekening bij groepswerk? Welke afspraken maak ik met de groepsleden? Welke documentatie heb ik nodig om me te inspireren? Welke materialen moet ik verzamelen?

Voorbereiden: Eerste ideeën op papier zetten Op internet in de schoolbibliotheek, thuis documentatie opzoeken i.v.m. het onderwerp, de kunstenaar en de techniek Materiaal verzamelen, zeker voor het uitvoeren van ruimtelijke of half ruimtelijke opdrachten Organiseren van de werktafel en het materiaal Uitvoeren:

Keuze maken uit de voorontwerpen en dit uitvoeren op groter formaat Op persoonlijke wijze omgaan met de beeldaspecten en de techniek Terugkoppeling naar de kunstbeschouwing Het werk presenteren, in een passe-partout, op sokkel … Het proces weergeven in het werkschriftje of de procesmap. In dit werkinstrument kan hij zijn eigen manier van werken overschouwen, verrijken, bijsturen

Reflecteren/

Het evaluatiemoment geeft een reflectie op het leerresultaat en op het leerproces (zowel product als proces). De leerling evalueert zijn leren, zijn vaardigheden en zijn houding op een evaluatiedocument - Leren: de beeldelementen eigen aan de beeldtaal, de leerstof eigen aan het thema de kunstenaar. Hij heeft ook geleerd over zichzelf

Evalueren:


19 D/2008/7841/044

-

Vaardigheden: documentatie verzamelen en presenteren, omgaan met de beeldtaal, techniektoepassing Attitudes: inzet, zelfredzaamheid, sociale omgang … Verwoorden van eigen werk en dat van anderen

Een groepswerk biedt vele mogelijkheden om elke leerling maximaal aan bod te laten komen. De leerlingen zoeken samen naar mogelijke uitvoeringen en werkmethodes. Het vraagt een grondige organisatie van het lokaal en materiaal en er moeten duidelijke afspraken gemaakt worden.

3.3

De procesmap

Beeldend bezig zijn moet, vertrekkend vanuit de vakvisie, voor de leerling veel meer betekenen dan het nastreven van een goedogend resultaat. Het bewust inleven in, doorlopen van en reflecteren over het hele proces is dé manier waarop de leerling kan groeien in zijn/haar beeldend denken en zijn. Het instrument dat bij deze procesevaluatie onontbeerlijk is, is de procesmap. De procesmap of het werkschrift brengt het creatief artistiek zoek en groeiproces van de leerlingen in kaart en biedt hen de mogelijkheid om over dat proces te reflecteren. Een goede procesmap bevat een neerslag van elke activiteit, van iedere stap in de opdracht. Deze neerslag kan zich uiten in: –

een korte omschrijving van de opdracht

–

de aangereikte beeldaspecten

–

de kunstbeschouwing

–

documentatie en illustraties door de leerling verzameld (met bronvermelding)

–

voorontwerpen, schetsen

–

kleur en vormstudies

–

studies in de zoektocht naar materiaalbeheersing

–

een begrippenlijst van gebruikte vaktaal, die per opdracht opgenomen of aangekruist wordt

–

verantwoording voor de keuze van materiaal, werkwijze….

–

aspecten waarbij problemen ondervonden worden, de aanpak van het probleem en de oplossingen die eruit voortgevloeid zijn

–

ideeën, mogelijkheden die bij deze opdracht niet gebruikt worden maar bij latere opdrachten nog nuttig kunnen zijn

–

nota’s van algemene tips of richtlijnen

–

persoonlijke richtlijnen i.v.m. houding, zelfredzaamheid …

–

aandachtspunten voor de specifieke opdracht en/of evaluatiecriteria

–

zelfevaluatie en evaluatie door de leerkracht

–

…

Deze leerlingenwerkmap kan gegoten zijn in diverse vormen ( werkschrift, ringmap, farde met losse documenten …). Iedere vorm heeft praktische voordelen en beperkingen. Afspraken hierover binnen de vakgroep zorgen voor duidelijkheid en continuïteit. De procesmap blijft door de leerling behouden over de jaren heen, zodat ze het instrument bij uitstek vormt om verticale leerlijnen te kunnen volgen of uitzetten, zelfs wanneer de leerling overstapt van afdeling of school.

20 D/2008/7841/044


3.4

De evaluatie

Evalueren bij plastische opvoeding is veel meer dan een waardeoordeel vellen over een resultaat en is zeker niet gebonden aan of afhankelijk van rapport- of examenperiodes. Het is een permanent gebeuren waarbij leerlingen en leerkrachten betrokken zijn. De leerdoelen en eindtermen die we nastreven, gaan verder dan louter meetbare criteria als materiaalbeheersing, beeldaspecten e.d. We streven bij iedere opdracht of project een totaal leerproces na waarbij vele niet onmiddellijk normatief, meetbare factoren in de gehele persoonsvorming van de leerling (attitude, betrokkenheid, het groeien naar zelfstandigheid …) meer doorwegen dan een eindresultaat. De vormende waarde van PO ligt in de wijze waarop de leerling aan zichzelf werkt. Aangezien we belang hechten aan het proces, is het ook vanzelfsprekend dat we in de evaluatie hiervoor de nodige aandacht schenken en opnemen in de eindbeoordeling. Bij evaluatie in PO dient de klemtoon te liggen op procesevaluatie. Deze omvat twee duidelijke aspecten nl het creatief proces en de attitudes. Aangezien we het creatief proces doorlopen via vaardigheden zoals: informatie verzamelen, de werkwijze/opbouw, omgaan met beeldaspecten en techniek en het streven naar authenticiteit is het vanzelfsprekend dat we de verschillende onderdelen ervan mee in rekening brengen tijdens de evaluatie. Attitudes kunnen daarentegen afwisselend beklemtoond en ingevuld worden. Concreet bedoelen we hiermee: attitudes zoals inzet, zelfredzaamheid, doorzettingsvermogen, afwerking, respect voor en het in orde zijn met het materiaal, kritische zin, betrokkenheid bij de opdracht, sociaal gedrag, communicatiebereidheid … Hiermee kunnen de attitudinale leerdoelen die bijdragen tot een positief zelfbeeld mee bereikt worden. Met productevaluatie bedoelen we een waardeoordeel uitspreken over het eindproduct. Dit gebeurt vanuit voorop gestelde doelstellingen die duidelijk omschrijfbaar zijn met het accent op de expressie van de authentieke beleving en de beeldtaal. Bij het beoordelingsproces is er een voortdurende wisselwerking tussen de leraar en de leerlingen. Er worden optimale kansen geboden aan de leerlingen tot het verwoorden van hun visuele beleving ten opzichte van het eigen werk en dat van anderen. Steeds belangrijker wordt in die zin ook de zelfevaluatie, waarbij de leerling enkele malen per jaar na een grote opdracht zijn eigen proces en product bevraagt. Het vooraf bepalen van evaluatiecriteria is een taak van de vakleerkracht(en). Iedere opdracht vereist echter specifieke aandachtspunten en de waarde van iedere evaluatienorm is afhankelijk van de beoogde doelen. Vooropgestelde criteria helpen de leerling, door gebruik te maken van gekende patronen, zichzelf voortdurend te evalueren, zowel in de verschillende stappen van het proces als bij het product. Ook voor de leerkracht zijn vastgelegde criteria een hulp in het peilen naar de vooruitgang bij de leerlingen en het zoeken waar er kan bijgestuurd worden. Het telkens weerkeren van bepaalde items zorgt ervoor dat de leerling meer inzicht verwerft bij zelfevaluatie en zelf zijn/haar vooruitgang kan toetsen aan vorige evaluaties. Het gebruik van formulieren of vignetten moet wel de ruimte laten om de specifieke, opdrachtgebonden aandachtspunten aan te duiden. Evaluatieformulieren kunnen ook gebruikt worden in de communicatie met de ouders om duidelijkheid te brengen in de beoordelingscriteria. Bij evaluatiecriteria kan men ook spreken van het zoeken naar en het groeien in sleutelvaardigheden. Door de complexiteit, veroorzaakt door de diversiteit in benaderingswijzen, het grote scala van leerinhouden en verwerkingsmedia, kan er geen sprake zijn van een wiskundig meetbaar resultaat. Ook leerwinst valt hierbij moeilijk te bepalen en moet gezien worden vanuit een veel bredere visie op de leerling en zijn/haar persoonlijkheidsvorming in haar totaliteit. Evaluatie moet de leerling aanzetten tot zelfreflectie. Het is een vorm van communicatie tussen de leerkracht en de leerling die het beoogde resultaat, zowel in meetbare factoren als in het groeien van de persoonlijkheid van de leerling, tot een hoger niveau tillen.


21 D/2008/7841/044

3.5

De integratie van ict

Een taak voor de leerkracht PO is zich inleven in de belevingswereld van de leerling. Als deze belevingswereld gedomineerd wordt door een beeldenvloed vanuit de multimedia en de ict-hoek, dan is dat een terrein bij uitstek om de leerling geboeid en kritisch te leren kijken en keuzes te maken die berusten op kwaliteit, creativiteit, artisticiteit en waarheidsgehalte van het beeld. Net zoals een mooi (kunst)boek, in al zijn kwaliteiten, zo is ook ict een didactisch middel dat een geïntegreerd onderdeel hoort te zijn van PO, zeker wat betreft het informatie verzamelen en de kunstbeschouwing. Ict biedt echter nog veel meer mogelijkheden. Tekenen of ontwerpen met computer kan een volwaardig medium (materiaal) in de lessen PO zijn. Alle aspecten van de kleurenleer, licht, schaduw … kunnen snel, duidelijk en accuraat getoond en in eenvoudige oefeningen toegepast worden. Beeldbewerking op eenvoudig, beperkt niveau wordt door jongeren vlot geassimileerd en vindt zijn toepassing op diverse niveaus: digitale fotografie, animatiefilm, presenteren via digitale weg van het leerlingenwerk, bij projecten, bij vakoverschrijdende thema’s … Het aanbod van programma’s waarmee het ontwerpen, creëren of manipuleren van beelden kan gebeuren is legio. Men kan zich echter beperken tot eenvoudige, voor de hand zijnde programma’s (bv. Paint). Programma’s als Photoshop, CorelDRAW … bieden veel meer mooie, nuttige mogelijkheden. Waar voorheen de kostprijs van dergelijke programma’s het grootste obstakel vormde, kan dit voor de leerlingen opgeheven worden door het aanbod van min of meer vergelijkbare programma’s die gratis gedownload kunnen worden. Al vormt ict een volwaardig medium dat bij PO zeker niet mag ontbreken, toch heeft ook dit medium zijn beperkingen: het draagt weinig bij tot de motorische ontwikkeling, het neigt (door de omkeerbaarheid) tot te snelle, weinig doordachte beslissingen, het wordt nog vaak als vluchtig, niet duurzaam gezien en benaderd … Ict hoort onderdeel te zijn van PO en vergt hierdoor voor de leerkracht een open stellen voor en vaak extra inspanning en navorming. Deze extra inspanning mag echter niet leiden tot het toedelen van een te grote rol van ict in het lesgebeuren, maar moet zijn rendement vinden in tijdwinst (bij bv. lay-outen), een grotere motivatie van de leerling, in een groter, vakoverschrijdend, totaal leerproces vanuit het actuele, voor de toekomst.

3.6

Taalbeleid in Plastische opvoeding: bewuster omgaan met het vakjargon

Integratie van de begrippenlijst (zie bijlage 4) Door met de begrippenlijst te werken geven we aan het typische vakjargon éénzelfde betekenis. We creëren duidelijkheid en gelijkvormigheid. De leerlingen zullen zich deze woorden en begrippen geleidelijk aan eigen maken wanneer de leraar de vakterminologie dagelijks in de juiste betekenis en context gebruikt. Bewuster omgaan als leraar Als instructietaal: de toelichting van de opdracht doen we in een eenvoudige en duidelijke taal. Voor persoonlijke informatieve opdrachten van de leerling gebruiken we tekstkaders, leidraden met duidelijk geformuleerde vragen (bv. informatie laten opzoeken over een kunstenaar). We vermijden samengestelde vragen en gebruiken het juiste vakjargon.

22 D/2008/7841/044


Bijkomend kunnen we kansen creëren voor een vlotter gebruik van de vakterminologie door de leerling: We bezorgen de leerlingen een lijst van woorden en begrippen die voorkomen gedurende het schooljaar, eventueel geïllustreerd met afbeeldingen. Deze lijst (zit in de procesmap) kunnen ze steeds ter hand nemen en zelf aanvullen (differentiatie!). We kijken erop toe dat de juiste woorden en begrippen gebruikt worden: –

in een brainstorming,

–

in overleg bij groepsopdrachten,

–

wanneer de leerlingen de doelstellingen van de opdracht herformuleren,

–

bij de schriftelijke bespreking volgens leidraad van een kunstenaar,

–

bij de schriftelijke en mondelinge evaluatie,

–

in de procesmap,

–

bij een klassikale toelichting van een kunstwerk, eigen of andermans werk …

We zoeken creatieve, eigen vormen waarin we onszelf en de leerlingen bewuster leren omgaan met het vakjargon bv. invullen van een kruiswoordraadsel, een poster voor het vaklokaal per opdracht of thema.

3.7

Differentiëren, observeren en oriënteren

Differentiëren is een vanzelfsprekendheid bij PO. Op iedere beeldende opdracht wordt van de leerling een origineel en authentiek antwoord verwacht, dat wil zeggen dat de leerlingen zich op een persoonlijke manier en in een eigen stijl uitdrukken in beelden en beelden op een eigen manier tegemoet treden. In de muzische processen die verbonden zijn aan de beeldende expressie, geven leerlingen zich vaak helemaal bloot. Dat geeft de leerkracht PO de kans om de leerlingen op een heel andere manier te leren kennen dan de andere leraren. Hij kan te weten komen hoe zijn leerlingen voelen, wat ze bezighoudt, wat ze kunnen en durven, welke creativiteit en vaardigheid ze ontwikkelen, enz. Hij kan via observatie, via de interactie met de leerlingen tijdens de individuele begeleiding en via de bespreking van hun werkstukken en hun leerprocessen belangrijke informatie over hen verzamelen. Die informatie is de basis waarop de leerling uiteindelijk beoordeeld kan worden. Het is aangewezen dat deze beoordeling regelmatig en in overleg met de leerling gebeurt. Omwille van de specificiteit van de kennis, de vaardigheden en attitudes die tijdens de lessen PO bij de leerlingen worden ontwikkeld, is het erg belangrijk dat de leerkracht PO over de informatie uit de leerlingenevaluatie communiceert met de andere leraren, bijvoorbeeld tijdens klassenraden. Zijn informatie kan namelijk erg relevant zijn bij de verdere begeleiding of oriëntering van leerlingen in hun verdere schoolloopbaan (studierichting, opleiding, enz.). De vakleraar is ook vaak de ontdekker van een bijzondere aanleg of talent bij de leerling. Leerlingen met bijzondere muzische talent moeten daarop aangesproken worden en kunnen uitgedaagd worden met een aanbod op maat. Bovendien zal de leerkracht PO door zijn ‘eigen kijk’ op de leerling bepaalde informatie die anderen over een leerling aanbrengen kunnen bevestigen of nuanceren.

Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies, waarin begeleiders, leraren en eventueel externe deskundigen samenwerken. Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via e-mail ([email protected]) of per brief (Dienst Leerplannen VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel). Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, nummer. Langs dezelfde weg kunt u zich ook aanmelden om lid te worden van een leerplancommissie. In beide gevallen zal de Dienst Leerplannen zo snel mogelijk op uw schrijven reageren.


23 D/2008/7841/044

4

MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN IN VERBAND MET UITRUSTING EN DIDACTISCH MATERIAAL

De doelstellingen van Plastische opvoeding kunnen maar worden gerealiseerd mits er een lokaal beschikbaar is met een minimum aan uitrusting en accommodatie. In een eigen vaklokaal verlopen de lessen vlotter, men spaart tijd en moeite en een sfeervol lokaal geeft extra motivatie. Hieronder worden de minimumvereisten van de accommodatie beschreven. De wenselijke accommodatie staat cursief. Het lokaal waar Plastisch opvoeding gegeven wordt moet 1

ruim zijn. De leerling moet ruimte hebben om zich beeldend te uiten. Ook is er ruimte nodig voor de individuele begeleiding en volgens opdracht voor het herschikken van de tafels.

2

over voldoende natuurlijk licht beschikken met enkele verplaatsbare klemspots.

3

over grote onderhoudsvriendelijke tafels beschikken.

4

een ruim bord (voor bordschetsen) bevatten met een wit gedeelte voor projecties en het presenteren van beeldmateriaal zoals leerlingenwerk (bij klassikale evaluaties), reproducties, illustraties, didactische platen e.a.

5

een ruime spoelbak met meerdere kranen bevatten.

6

een pc met internetaansluiting, scanner en printer (mits zuinig gebruik) ter beschikking hebben.

7

de pc moet software programma’s voor beeldbewerking bevatten en projectiemogelijkheden en multimedia materiaal moet door de leraar aangewend kunnen worden op school.

8

over voldoende aangrenzende bergruimte beschikken: - voor het bergen van het aanvullend materiaal van de school (grote bussen verf, - snijmessen, linomesjes e.a.) - voor het bergen van het persoonlijk materiaal van de leerlingen - met open rekken om onafgewerkt ruimtelijk werk van de leerlingen te plaatsen - met schuivenkasten voor het bergen van de voorraad groot tekenpapier.

9

moet beschikken over afvalbakken om te sorteren; papier, pmd, plastieken restafval …

10

beschikken over een klasbibliotheek met een minimum aan vakliteratuur, cd-roms, dvd’s, kunstreproducties e.a.

11

beschikken over een tv en digitale camera.

12

beschikken over presentatie en tentoonstellingsmateriaal (prikwand, kaders, sokkels e.a.) voor het vaklokaal en er buiten (meerdere plaatsen in het schoolgebouw).

Uit respect voor het leerlingenwerk en voor de uitstraling van het vak wordt het leerlingenwerk veelvuldig getoond. In de vakgroep worden afspraken gemaakt in verband met het persoonlijk materiaal van de leerling: bv. tekenfarde met tekenblok en werkschrift ( procesmap of logboek), doos met schildersgerief, kleurtjes, pastels, stiften …

24 D/2008/7841/044


5

BIBLIOGRAFIE

Boeken over het didactisch proces van de beeldtaal –

Boermans, B., Oudsen, H., Kijk op ruimte, Lambo, 978.90.74119.63.4, (deel 1 en 2), 2007

–

Boermans, B., De Graaf, J., Plat vorm, Lambo, 978.90.77318.27.5, 2006

–

Ephameron, Love/pain, Bries – Antwerpen, ISBN 90-76708-39-8, 2006 (ondersteuning grafische beeldtaal)

–

Hutton-Jamieson, I., Kleurpotloden, Gaade – Veenendaal, ISBN 90 6017 638 3, 1987 (adviezen voor materiaal en techniek)

–

Rodwell, J., Aquarel in al zijn aspecten, Cantecleer, ISBN 90 213 0387 6, 1989

–

Labrusse, R., de Chassey, E., Henri Matisse /Ellsworty Kelly, Gallimard Centre Pompidou, ISBN 2 07 011715 4, 2002 (tekeningen over planten)

–

Couprie, K., Louchard, A., In de tuin, Lannoo, ISBN 90 209 5581 0, 2004

–

Couprie, K., Louchard, A., Tout un monde, Lannoo, ISBN 2-84420-063-X, 2001

–

Cornelis, E., Max op visite, Davindsfons/infodok, ISBN: 978 90 5908 234 2, 2007 (leren tekenen met kunstenaars)

–

Todd Beam Marie, Grenzeloos creatief, Cantecleer, ISBN: 90 213 33309

–

Eger O Arther, Tekst in beeld, Cantecleer, ISBN:90 213 04155

Inspiratiebronnen/kunstboeken –

Boermans, B., Beeldende begrippen, Lambo, ISBN: 90.77318.16.X (incl. cdrom), 2004

–

den Hertog, M., Van Doorn, M., Kunst/actief, Lambo, ISBN: 978.90.74119.44.3, 2007

–

Tekenen in zicht, ISBN: 978.90.74.119.580, Lambo

–

Fraser, T., Banks, A., Kleurenleer, Librero, ISBN: 90.5764.583.1, 2004

–

Vorm in de schilderkunst, ISBN:90-213-3515-8, Cantecleer

–

Kleur in de schilderkunst, ISBN: 90-213-3631, Cantecleer

–

Perspectief en ruimte, ISBN: 90-213-3668-5, Cantecleer

–

Grosenick, U., Burckhard, R., Art Now, Taschen, ISBN: 3-8228-4093-9, 2005

–

Elias, W., Aspecten van de beeldende kunst na 45, Snoeck, ISBN: 90-5349-581-9, 2005

–

Van Beek, De Bont, Oversteyns, Uit de kunst 1 en 2 (CD’s), Wolters Plantyn, ISBN 90 301 8602 X , 2005

–

Van Haesebrouck, Mullens, Pagnaer, De taal van de kunst ( CD), de Boeck, ISDN:90 455 1162 2, 2004

–

De Deygere, Ducheyne, Van Damme, Kunst & CO, Pelckmans, ISBN: 90 289 30841, 2004

Tijdschriften Bij de hand, vakblad voor onderwijs in beeldende technieken, Initialedia BV, Postbus 21040, 3001 AA Rotterdam ART, verschijnt driewekelijks. Marc Ruyters Partner Press, Over hedendaagse kunst in België en omgeving, www.kunsthart.org Digitale informatie Informatie via multimediakanalen zoals cd-rom, dvd, het internet … is zo uitgebreid en groeit nog gestaag. Daardoor is een accurate opsomming bijna onmogelijk en morgen achterhaald.


25 D/2008/7841/044

Hier enkele belangrijke sites: http://plastischeopvoeding.vvkso.be Hier vind je naast nuttige informatie over leerplannen, pedagogische begeleiding, belangrijke URL’s, e.a ook didactisch lesmateriaal en inspirerend leerlingenwerk. musea, gateways naar kunst www.kunstbus.nl www.museumsite.be www.wwar.com www.dekunsten.net Overheidsinformatie: www.canoncultuurcel.be www.ingebeeld.be www.cultuurnet.be Dvd en cd-rom zijn niet meer weg te denken uit het onderwijs en zeker niet uit de les PO. Ook op het internet kan men zowel specifieke kunstenaars en/of hun werk opzoeken. Het is praktisch en raadzaam een lijst samen te stellen aan de hand van eigen zoekwerk. Ook de bronnen waar de leerlingen hun informatie vandaan halen zullen hier aanvullend werken.

26 D/2008/7841/044



BIJLAGEN 1

Lijst van de vakgebonden eindtermen Plastische opvoeding

1.1

Waarnemen

De leerlingen kunnen 1

gericht kijken en hun kijkervaring toetsen aan reeds verworven kennis, vroegere ervaringen of eigen fantasie

2

de functies van aangeboden beeldtaal waarnemen en vergelijken

3

verschillende beeldaspecten identificeren

4

een eenvoudige interactie tussen beeld en geluid in de media en mediakunst waarnemen en begrijpen.

1.2

Vormgeven

Lijn De leerlingen kunnen 5

onder begeleiding verschillende methoden en technieken functioneel gebruiken

6

hun gedachten en ideeën door middel van een schets vastleggen

Kleur De leerlingen kunnen 7

onder begeleiding kleuren op expressieve, impressieve en symbolische wijze toepassen

Vorm De leerlingen kunnen 27 D/2008/7841/044

8

onder begeleiding vormsoorten, vormrelaties, vormvariaties, vormconcepten en vormfuncties zowel twee- als driedimensioneel toepassen in hun eigen beeldend werk

28 D/2008/7841/044

Vormgeven De leerlingen kunnen 9

onder begeleiding tot een expressieve weergave komen waarbij de beeldaspecten, de techniek en de materialen op een verantwoorde wijze in hun persoonlijk werk worden geïntegreerd en streven hierbij naar originaliteit en authenticiteit

1.3

Verwoorden

De leerlingen kunnen 10

hun persoonlijke mening geven over diverse beeldende creaties uit verschillende culturen en belangstelling opbrengen voor beeldende creaties, zowel traditionele als nieuwe, met inbegrip van deze buiten hun eigen culturele leefwereld

11

verwoorden dat hun visuele beleving beïnvloed wordt door stemming, voorkeur of vooroordeel

12

de grote diversiteit van beeldcreaties aanwijzen en de doelgerichtheid en eventuele consumptiegerichtheid ervan verwoorden

13

vertellen over het actuele gebeuren in de beeldende kunst in de ruime zin

14

hun eigen beeldend werk naar inhoud en vorm toelichten

1.4

Attitudes

De leerlingen 15*

leren zich kritisch opstellen ten opzichte van eigen werk en dat van anderen en om kritische bedenkingen ten aanzien van hun creatieve uitingen te aanvaarden en te verwerken

16*

leren diverse culturele informatiebronnen uit hun omgeving te raadplegen

17*

leren bij het groepswerk hun solidariteit tonen om de eigen inbreng af te stemmen op de kwaliteit van het geheel

18*

leren zich expressief uiten

* Met het oog op de controle door de inspectie werden de attitudes met een asterisk (*) aangeduid. 1ste graad– 1ste leerjaar A AV Plastische opvoeding

3

Leerlijnen in de (meest voorkomende) beeldaspecten

BeeldaspecLijn ten

Vorm

Compositie

Kleur

Licht

Ruimte

Eerste

Vormsoorten:

Schikking:

Kleurtonen

Licht/donkercontrast

Ruimtesuggestie:

Punt

28 D/2008/7841/044


1ste graad – 1ste leerjaar A AV Plastische opvoeding 29 D/2008/7841/044

graad

Lijnsoorten: rechte, gebroken Lijndiktes Lijngevoeligheid Arcering Textuur

- grondvorm - fig./non-figuratief - geometrisch/organisch - realistisch/gestileerd - sym./asymmetrisch Vormrelaties/vormvariaties Vormverhoudingen Vlak en ruimtelijk Silhouet

- papiermaat/richting - voor/achter - hoog/laag Statisch/dynamisch Symmetrisch/asymmetrisch Ritmische ordening Vlak en ruimtelijk

Kleurverzadiging Kleurlichtheid Additieve kleurmenging Partitieve kleurmenging Subtractieve kleurmenging Primaire kleuren Secundaire kleuren Kleurcontrasten: - Warm/koud contrast Licht/donkercontra st Expressief kleurgebruik Complementair contrast

Licht- en schaduwwerking Eigen schaduw/ slagschaduw

- afsnijding - overlapping - voor-en achtergrond - groot-klein - hoog-laag - gedetailleerd-vaag Horizon Ruimtelijke realisaties Standpunt (U) Lijnperspectief:1vluchtpunt

Tweede graad

Autonome lijn Contourlijn Lijnkarakters: gevoelig, nerveus Arcering (U) Textuur (U)

Open/gesloten Enkel/samengesteld Vormfuncties Vormcontrasten: pos./negatief Restvorm Geometrische vorm(U) Patroon

Centrale compositie Diagonale compositie Driehoekscompositie Vlak en ruimtelijk (U) Contrast: - veel/weinig - kleur/vorm

Tertiaire kleuren Kwantiteitscontrast Monochromie/polychromie Aardkleuren Pastelkleuren Symbolisch kleurgebruik Kleurenpsychologie

Direct, indirect licht Sfeerlicht

Ontmanteling v. volumes Composeren m. volumes

Derde graad

Lijngevoeligheid (U) Arcering (U) Texturen (U)

Silhouet (U) Patroon (U)

Driehoekscompositie (U) Richtingscompositie Overalcompositie

Kleurcontrasten - kleur tegen kleur - kwaliteitscontrast Functioneel kleurgebruik

Transparantie Spiegeling

Ruimte-innemend Ruimtedoorlatend Composeren m. volumes

4

Begrippenlijst

Deze lijst is een beknopte lijst van woorden en begrippen die voorkomen in het vak PO. Een aantal woorden is alleen maar gangbaar binnen de wereld van de beeldende kunsten. Een aantal woorden is algemener maar heeft binnen het vak een specifieke betekenis. Wij halen dan ook alleen betekenissen in deze context aan. Veel begrippen zijn nauw met elkaar verbonden en kunnen naar ieders visie en in functie van de doelgroep geordend worden volgens thema, beeldaspect of materiaal. Hier werd de keuze gemaakt voor een alfabetische schikking omdat op die manier ieder begrip, zonder enige voorkennis, kan worden opgezocht. ‘°…’ Het woord dat hierop (cursief ) volgt, wordt elders in de lijst verduidelijkt. Aanzicht (het)

Het aanzicht is de kant van het object waar je tegen aan kijkt vb het vooraanzicht, het zijaanzicht …

Aardkleur (de)

Aardkleuren zijn bruine en groenachtige tinten, die doen denken aan de kleuren van de aarde (grond). De kleurstof is meestal afkomstig van klei aarde uit verschillende streken Men bekomt ze door menging van °secundaire kleuren

Abstract

Zonder herkenbare voorstelling Zie ° non-figuratief

Abstraheren

Door de voorstelling los te laten en kleur, licht en vorm op een ongebruikelijke manier te gebruiken, verdwijnt de herkenbare werkelijkheid

Achtergrond (de)

Dat gedeelte van een ruimte waartegen figuren of voorwerpen geplaatst worden

Acrylverf (de)

(Synthetische) verf op basis van acryl Het verdunningsmiddel voor acrylverf is water (of een aangepast bindmiddel). Eenmaal gedroogd is acrylverf haast niet meer oplosbaar

Additieve (kleurvorming)

Menging van kleuren door licht, het optellen van verschillende gekleurde lichten (bv. de kleurstipjes bij kleurentelevisie)

Afdruk (de)

In de °grafiek: het meest gebruikte woord voor het °beeld dat met behulp van een drukvorm met inkt op papier (of ander materiaal) is overgebracht. 3/20 betekent de 3de afdruk van een oplage van 20

Afsnijding (de)

Afsnijding treedt op wanneer een deel van de voorstelling buiten de kaders van het werk valt

Afwerking (de)

Geheel van °details van een werk dat ervoor zorgt dat het werk af is en gaaf

Aquarelverf (de)

Aquarelverf is oplosbaar in water en erg °transparant. Verf op basis van fijnkorrelige °pigmenten vermengd met Arabische gom e.a.

Arcering (de)

Techniek in de tekenkunst waarbij, met behulp van evenwijdig getrokken dunne lijnen, (licht-)schakeringen en °schaduwen worden weergegeven Een arcering kan kruislings gebeuren en/of meebuigend met de vorm van het voorwerp waarop de schaduw aangebracht wordt

30 D/2008/7841/044


Assemblage

Een ruimtelijke collage, waarbij allerlei lossen losse voorwerpen tot één geheel worden gecombineerd Samen vormen ze een nieuw beeld met een nieuwe betekenis

Atelier (het)

De werkplaats van een (beeldend) kunstenaar

Authentiek

Oorspronkelijk, oprecht, niet vervalst of nagemaakt

Beeld (het)

- Weergave, voorstelling van de °waargenomen werkelijkheid (= van de werkelijkheid zoals je die ziet). - Het °driedimensionale werk van een beeldhouwer - Een beeld dat alleen in de fantasie bestaat

Beeldaspect (het)

Zie° beeldelement

Beelddrager (de)

De ondergrond waarop een °tweedimensionaal °beeld is aangebracht, zoals papier, doek….

Beeldelementen (de)

De elementen waaruit een beeld is opgebouwd: Lijn, vorm, compositie, kleur, licht en ruimte zijn de voornaamste beeldelementen

Beeldende (de)

Kunstenaar die zich toelegt op het maken van °authentieke werken van °beeldende kunst, bv. een schilder, een beeldhouwer….

kunstenaar

Beeldende kunst (de)

Verzamelnaam voor kunstvormen die een zichtbaar kunstwerk doen ontstaan

Beeldende middelen (de)

Alle middelen die gebruikt worden om een °twee- of driedimensionaal beeld te maken Er zijn twee hoofdgroepen: de °beeldelementen en het materiaal met de hanteringwijze (= wat je doet met het materiaal, hoe je dat materiaal hanteert)

Beeldmerk (het)

Kenteken, vaak gebruikt door bedrijven en verenigingen, dat alleen uit een beeld bestaat Inkt gemaakt van gebrande notenbolster (de bolster = de buitenste laag, de dikke schil) die verdund wordt met water (meestal in bruine tinten)

Bister (het)

Blikvanger (de)

Onze blik wordt gericht naar een bepaald punt in het beeld. Een kunstwerk kan bewust zo opgebouwd zijn dat alle aandacht naar één punt gericht is

Boetseren

Vormen kneden uit klei of ander kneedbaar materiaal

Canvas (het)

Zie °doek

Collage (de)

Techniek waarbij tekst en beelden uit de context gehaald worden en samengevoegd worden tot een nieuw geheel

Collectie (de)

Verzameling van (kunst)voorwerpen die al dan niet samenhoren

Complementair contrast (het)

Wordt gevormd door twee kleuren, die tegenover elkaar in de kleurencirkel liggen

Compositie (de)

De ordening van een kunstwerk De delen worden tot één geheel samengebracht volgens een bepaalde orde


31 D/2008/7841/044

Contour (de)

De omtrek, omtreklijn rond een vorm

Contrast (het)

Een tegenstelling of groot verschil tussen twee elementen Dat kan een tegenstelling in onderwerp, in maat, in kleur, in vorm, in materiaal… zijn

Creatief

Vindingrijk, oorspronkelijk, fantasievol Een kunstenaar is creatief: hij vindt in de kunst altijd een nieuwe manier om zich uit te drukken; hij ziet de dingen ook op zijn eigen manier.

Cultuur (de)

De beschaving, de verfijning van een bepaald volk of tijd op geestelijk en zedelijk vlak

Dégradé (de)

De overgang van licht naar donker, kleurovergang Die wordt verkregen door arcering bij het tekenen of door transparante lagen bij het schilderen

Detail (het)

Klein onderdeel, fijne bijzonderheid van een geheel

Direct licht

Zie ° licht

Diffuus (licht)

Bij diffuus licht is er geen duidelijke lichtbron aanwezig. Er zijn geen duidelijke schaduwen

Doek (het)

- Het weefsel waarop een schildering kan worden geschilderd. - Ook schilderslinnen, °canvas

Doorzichtig

Zie °transparant

Drager (de)

De ondergrond zelf waarop getekend of geschilderd wordt (papier, hout, enz.)

Driedimensionaal

Ruimtelijk met drie dimensies (afmetingen): hoogte, breedte en diepte

Dynamisch

- Vol energie, beweging, kracht - In tegenstelling tot °statisch

Eigen schaduw (de)

Zie °schaduw

Ellips (de)

Ovaal, verkorte cirkel

Esthetisch

Volgens de regels van de esthetiek (= leer van wat mooi is) Het woord wordt meestal gebruikt om aan te geven dat iets getuigt van goede smaak

Evaluatie (de)

Beoordeling van de waarde of de kwaliteit, bijvoorbeeld van een kunstwerk of van een georganiseerde activiteit

Evenwijdig

Met dezelfde richting, overal even ver van elkaar verwijderd

Experimenteren

Uitproberen, beproeven

Expositie (de)

Zie °tentoonstelling

32 D/2008/7841/044


Expressie (de)

- De zeggingskracht, de uitdrukkingskracht van een kunstwerk - Uitdrukking van het gevoel - Een manier (in woord, in dans, enz.) om je uit te drukken

Expressief (het)

Het uitdrukken van emoties in kleuren

kleurgebruik

Fantasie (de)

Verbeelding

Figuratief

Term waarmee aangegeven wordt dat een kunstwerk de werkelijkheid herkenbaar voorstelt Dit wil niet zeggen dat figuratieve kunst de werkelijkheid precies afbeeldt

Figuur (de)

Gestalte, vorm

Formaat (het)

Geheel van afmetingen (hoogte, breedte en diepte) die te maken hebben met de vorm van een voorwerp

Functioneel kleurgebruik

De kleurtoepassing heeft een functie, doel, herkenbaarheid vb elektriciteitskabels

Galerie (de)

Plaats voor de °tentoonstelling en verkoop van beeldende kunst

Gelaagd (het)

(schilderen)

Schilderen in verschillende op elkaar liggende lagen, waarbij de onderste lagen minder gedetailleerd en in kleur minder verschillend zijn

Geometrische vormen -volumen

Meetkundige vormen, zoals vierkant, driehoek, cirkel… Meetkundige lichamen, zoals kubus, bol, cilinder…

Glazuur (het)

Glasachtige stof op aardewerk dat zijn uitzicht verkrijgt door het bakken op hoge temperatuur in een pottenbakkersoven

Graffiti (meervoud)

Met spuitbus of viltstift op muren, monumenten e.d. aangebrachte opschriften en tekeningen

Graficus de)

Iemand die (vanuit zijn beroep) °grafiek vervaardigt

Grafiek (de)

Verzamelnaam voor alle °tweedimensionale beelden die met behulp van druktechnieken bekomen worden

Grondvorm (de)

Wanneer we steeds verder vereenvoudigen, komen we uit bij de grondvorm (ook basisvorm genoemd) Meestal is dit een eenvoudige °geometrische vorm (vierkant, cirkel, driehoek).

Guts (de)

Beitel met een holle bek In kleine uitvoering gebruikt bij het maken van °houtsnede

Harmonie (de)

De evenwichtigheid Een evenwichtige compositie wordt ook wel harmonieus genoemd omdat alle elementen met elkaar in evenwicht zijn en niet botsen

Horizon (de)

Gezichtseinder: de schijnbare lijn in de verte waar de lucht en het aardoppervlak elkaar raken.. De horizon ligt altijd op de °ooghoogte van de kijker


33 D/2008/7841/044

Houtskool (de)

Materiaal om mee te tekenen, gemaakt van totaal verbrande maar niet uiteengevallen takken, meestal van lindehout

Houtsnede (de)

De afdruk van een in hout uitgesneden voorstelling in reliëf

Imitatie (de)

- Navolging, nabootsing - Onechte nabootsing, vervalsing

Inch (de)

Engelse duim, lengtemaat van 2, 54 cm. Deze maat wordt vaak gebruikt bij het digitaliseren van beelden

Impressionistisch kleurgebruik (het)

Snel en schetsmatige kleurtoepassing Maakt een vluchtige niet gedetailleerde indruk

Indirect licht

Zie °licht

Inspiratie (de)

De ideeën van een kunstenaar die leiden tot een kunstwerk

Interieur (het)

De inrichting van een huis of kamer

Kalligrafie (de)

De kunst van het mooi schrijven Ontstaan in Japan en China

Kapitaal (de)

Hoofdletter, ook bovenkast in de typografie genoemd

Karikatuur (de)

Afbeelding van een mens met overdrijving van eigenschappen, vormen of details

Keramiek (de)

Uit klei gevormde voorwerpen die eerst gedroogd en dan gebakken worden

Kikvorsperspectief (het)

Vanuit een laag standpunt opkijken naar de dingen

Klei (de)

Sterk samenhangende, kneedbare organische grondsoort, gebruikt als materiaal om mee te boetseren

Kleur (de)

Kleur is een visuele °waarneming, ontstaan door de straling van licht. Wit licht (zonlicht) bevat alle kleuren. Wanneer licht op een voorwerp valt, dan slorpt het oppervlak van dat voorwerp een aantal van de lichtgolven op. Slechts enkele golven worden weerkaatst en die zorgen ervoor dat we de kleur van het voorwerp zien. Iedere kleur heeft drie dimensies of variabelen, (eigenschappen), nl. de kleurtoon, de kleurlichtheid en de kleurverzadiging.

Kleurcontrast (het)

Tegenstelling, verhouding tussen twee (of meerdere) kleuren

Kleurencirkel (de)

Rangschikking van de opeenvolgende kleuren van het spectrum in een cirkel (Het spectrum: het geheel van kleuren verkregen door de breking van het licht vb als licht door een glazen prisma schijnt of bij een regenboog.)

Kleurenpsychologie

Leer van de uitwerking van kleur op de gemoedstoestand

Kleurperspectief (het)

Het gebruik van warme kleuren vooraan en koude kleuren achter-aan Warme kleuren vooraan dringen zich aan de kijker op, koude kleuren achteraan lijken terug te wijken.

34 D/2008/7841/044


Kleurlichtheid helderheid

De lichtwaarde die aangeeft of een kleur licht of donker is. De heldere kleuren weerkaatsen het meeste licht. Geel is een helderder kleur dan paars omdat geel meer licht weerkaatst

Kleurtoon (de)

Het chromatische aspect ( = het kleuraspect) van een kleur De kleurtoon verwijst naar de eigenlijke naam van een kleur

Kleurstof (de)

Kleurgevende stof welke oplosbaar is in water. De lichtechtheid van kleurstoffen in verf of inkten is slecht tot matig. Wordt vaak gebruikt bij het verven van textiel (batik)

Kleurverzadiging

De kleurzuiverheid van een kleur De mate waarin een kleur vrij is van een achromatische component (wit, grijs, zwart) bepaalt de mate van verzadiging

Koloriet (het)

Kleurgeving, het effect dat alle kleuren van een schilderij samen oproepen

Kwaliteitscontrast (het)

Het contrast tussen heldere, verzadigde kleuren en matte, troebele (troebel = onzuiver, vuil) kleuren Kwaliteitscontrast drukt men uit in de term verzadiging, die bepaald wordt door de hoeveelheid pigment (= poedervormige kleurstof) in de verf. Licht rose, bijvoorbeeld, is minder verzadigd dan primair rood

Kunstbeschouwing (de)

Het aandachtig bekijken van, of nadenken over, de gebruikte beeldende middelen of over de tijd van ontstaan, achtergronden en bedoeling van de maker van een kunstwerk

Landschap (het)

Afbeelding waarop de weergave van een landelijke omgeving het hoofdonderwerp is o.a. zeezicht, stadszicht

Licht

Het natuurverschijnsel dat de voorwerpen zichtbaar maakt, hetzij afkomstig van de zon of een ander hemellichaam, hetzij van een brandend voorwerp duisternis Valt het licht rechtstreeks op een vorm, dan spreekt men van ° indirect licht. Bij indirect licht zijn de schaduwen zachter

Licht-donkercontrast

Wanneer licht en donker tegenover mekaar geplaatst worden

Lijn (de)

Eén van de belangrijkste beeldaspecten Meestal is de lijn de aanzet (het begin) voor een tekening of schilderwerk. De manier waarop de lijnen geplaatst zijn, bepaalt de hele tekening De voornaamste eigenschappen die een lijn kan bezitten zijn: lijnsoort (recht, bibberig, vloeiend…), lijnvoering (strak en scherp, zacht en gevoelig, eentonig…), lijndikte, omtreklijn, lijnrichting, arcering …

Lijnperspectief (het)

Een constructie om lijnen en vlakken weer te geven zoals onze ogen gewend zijn de werkelijkheid te zien

Lijntekening (de)

Tekening die alleen opgebouwd is uit lijnen

Lijnvoering (de)

Manier waarop in een beeld de lijnen zijn getrokken of aangezet (strak en scherp, zacht en gevoelig, eentonig …)


35 D/2008/7841/044

Lineair

Lijnvormig Bestaande uit lijnen

Linosnede (de)

Hoogdruk In linoleum gesneden voorstelling in reliëf of afdruk daarvan

Logo (het)

Uit letters en/of beelden bestaand °beeldmerk

Luchtperspectief (het)

Dieptewerking door het nabootsen van het natuurverschijnsel dat de atmosfeer in de verte wazig wordt °Details en °contouren vervagen en verdwijnen aan de °horizon in een lichte, blauwachtige waas

Mal (de)

Gietvorm Een mal kan °twee- of driedimensionale beelden opleveren en wordt in principe meerdere malen gebruikt en levert dan gelijke (identieke) beelden op

Materiaaluitdrukking

Het nabootsen van hout, stof en glas...

Metafoor (de)

Stijlfiguur (= een bijzondere uitdrukking) waarbij een begrip vervangen wordt door een beeld

Mobile (de, het)

Voorwerpen die met draad, snoer of dunne staafjes met elkaar verbonden zijn en al hangend in evenwicht blijven. Door aanraking of luchtstroming (wind, bv.) beginnen ze te draaien. Al zwevend geven ze een steeds wisselend beeld van vlakken, kleuren en figuren

modelleren

Boetseren, in vorm brengen

Monochroom

In één kleur Uitgevoerd in schakeringen (= kleine verschillen) van één kleur

Motief (het)

Een figuur of vorm die herhaald wordt

Negatief (het) (de negatieve vorm) Non-figuratief

De restvorm als men het te tekenen of te schilderen voorwerp wegdenkt

Nuance (de)

°Schakering, kleurspeling, tint, klein kleurverschil

Object (het)

Het voorwerp

Oliepastels (meervoud)

Pastels met olie als bindmiddel

Onderkast (de)

Gewone, kleine letter (geen hoofdletter)

Onderschildering (de)

Eerste aanzet (= begin) voor een schilderij, waarbij enkel hoofdvormen en kleurvlakken in een beperkt aantal kleuren worden aangebracht

Ontwerp (het)

De visualisering van een idee

Ooghoogte (de)

Het standpunt van de kunstenaar wordt bepaald door de hoogte waarop zijn ogen zich bevinden op het moment dat hij zijn werk maakt, de ooghoogte

36 D/2008/7841/044

Zie °abstract


Oogpunt (het)

Denkbeeldig punt dat zich recht voor je op de °ooghoogte bevindt

Open compositie (de)

Bladschikking die niet in een (geometrische) vorm gevangen zit

Organisch

Organische vormen: vormen zoals we ze uit de natuur kennen

Origineel

- Oorspronkelijk, nieuw wat de inhoud betreft, nog niet door iemand anders bedacht of gemaakt - Het origineel: geen kopie, maar het oorspronkelijke werk

Overlapping (de)

Wanneer mensen, dieren en/of voorwerpen achter elkaar gescho-ven worden (ze bedekken elkaar dan dus gedeeltelijk).

Palet (het)

- Een (ovale) plank of plaat om verf op te mengen - Het kleurgebruik dat kenmerkend is voor een bepaalde schilder

Partitieve (kleurvorming)

De te mengen kleuren worden in heel kleine kleurvlakjes naast elkaar geplaatst De menging gebeurt dan visueel, in ons oog

Passe-partout (het)

Kader van karton of papier die over een afbeelding wordt gelegd om die passend te maken in de lijst. Geeft het werk wat ademruimte Gebruikt om werken te presenteren

Pastel (het)

- Tekenkrijt gemaakt van °pigmenten, gemalen krijt en een bindmiddel - De tekening die met behulp van dit tekenkrijt is vervaardigd. - Pastelkleur: zachte, matte, gedempte kleur

Patroon (het)

Decoratieve vorm die toelaat een tekening regelmatig te herhalen

Permanente evaluatie (de)

een beoordeling doorheen het ganse schooljaar, ook tijdens de les

Perspectief (het)

Dieptewerking of het suggereren van een vergezicht De kunst om voorwerpen op een plat vlak af te beelden

Pigment (het)

Kleurstof die opgelost wordt in vloeistof en verf of inkt oplevert

Pixel

Beeldpunt Ieder beeld (foto, tekening, TV beeld ) is opgebouwd uit beeldpunten

Plakkaatverf

Zeer dikke dekkende waterverf = gouache

Plasticiteit (de)

Ruimtelijkheid, de diepteverwerking en de °suggestie van massa in een tweedimensionaal beeld. - het plastisch zijn-kneedbaarheid - de beeldende kracht

Plattegrond (de)

Afbeelding op schaal van het grondvlak van een ruimte (een plaats, een gebouw, enz.) of een deel daarvan

Polychroom

Veelkleurig, uitgevoerd in verschillende kleuren


37 D/2008/7841/044

Portret (het)

°Twee- of driedimensionale afbeelding van het gezicht van een (werkelijk) persoon

Potlood (het)

Er zijn heel wat verschillende potloden. Het voornaamste verschil zit echter in de hardheid van de stift De stift is hoofdzakelijk samengesteld uit grafiet en klei. H= hard, B=zacht. Een potlood van gemiddelde hardheid (HB) wordt het meest gebruikt. Met een hard potlood trekt men heel dunne lijnen; zachte potloden worden vooral gebruikt om donkere vlakken te vullen, om te schaduwen en om indien nodig zware °contourlijnen te zetten

Primaire kleuren

Kleuren waarvan men uitgaat voor het mengen, ofwel additief (de lichtkleuren), ofwel subtractief (de mengkleuren) Bij additieve kleurmenging zijn dit rood, groen en blauw (TV, PC, belichting…). Bij subtractieve menging zijn dit cyaan, magenta en geel (schilderen, drukken …).

Profiel

Zijaanzicht van een portret

Proportie (de)

Verhouding Afmeting

Realistisch

Naar de werkelijkheid

Reflectie (de)

Weerkaatsing, bijvoorbeeld van licht op een oppervlak

Reliëf (het)

- Uitspringend beeldwerk - De natuurlijke oneffenheid van een oppervlak (bv. in aardrijkskunde: de oneffenheid van het aardoppervlak)

Resolutie

Eenheid van de scherpte van een beeld, uitgedrukt in aantal lijnen of beeldpunten (pixels per inch of centimeter

Restvorm (de)

De °negatieve vorm die de eigenlijke vorm omsluit

Ritme (het)

Wanneer de vormen steeds wisselend worden gebruikt. Wanneer vormen op een regelmatige manier terugkomen, is er sprake van herhaling, zowel bij 2- als 3-dimensionele vormgeving.

Ritmisch en monotoon

Eigenlijk hebben we hier te maken met het beeldaspect herhaling. Afhankelijk van de manier waarop vormen, kleuren en dergelijke herhaald worden, noemen we dit ritmisch of monotoon. (monotoon = altijd hetzelfde zodat het saai wordt)

Ruimtelijk

Een werkelijk of een denkbeeldig gevoel van ruimte In een tweedimensionaal beeld is ieder ruimtelijk effect denkbeeldig (°suggestie)

Scannen

Een beeld, tekst (of streepjescode) optisch lezen

Scanner

Elektronisch apparaat waarmee op papier gedrukte tekst of afbeeldingen worden omgezet in digitale informatie die kan worden opgeslagen en bewerkt in de computer

38 D/2008/7841/044


Schaduw (de)

Schaduw ontstaat door belichting en geeft volume aan het voorwerp - Eigen schaduw: het donkere gedeelte van een lichaam of vlak dat slechts zwak of helemaal niet verlicht wordt - Slagschaduw: de schaduw die op de ondergrond of achtergrond geworpen wordt van een voorwerp dat door licht beschenen wordt

Schakering (de)

Verscheidenheid van een bepaalde kleur

Schets (de)

Eerste, voorlopige en nog niet uitgewerkte versie van een werk

Schetsen

Tekenen met een vlotte lijn

Secundaire kleuren

Kleuren die ontstaan zijn door menging van twee en slechts twee primaire kleuren

Sfeerlicht

Licht geeft altijd een bepaald effect, roept een bepaalde sfeer op Het licht en de schaduwen kunnen hard en direct zijn of zacht Er kunnen zware, brede schaduwen zijn…

Silhouet (het)

Wanneer de werkelijke vorm afgebeeld wordt als één donker vlak (zoals de schaduwvorm van het voorwerp)

Sjabloon (het)

Uitgesneden vorm die ons toelaat een motief veelvuldig te herhalen

Skelet (het)

Constructie (meestal in hout) waarrond een beeldhouwwerk opgebouwd wordt

Spatel (de)

Strijkmes Lepel e.d. met plat, bot uiteinde om mee te smeren, schrapen

Spiegeling (de)

Spiegelbeeld of teruggekaatst beeld. Weerkaatsing van een lichtbron op een oppervlak, bv. de zon op het wateroppervlak

Standpunt (het)

- De visie die de kunstenaar op het onderwerp van zijn voorstelling had - De werkelijke plaats van waaruit de kunstenaar naar zijn onderwerp heeft gekeken Het standpunt van de maker van een tekening, schilderij of ander werk bepaalt wat de kijker zal zien

Stapeling (de)

Wanneer mensen, dieren en voorwerpen in de ruimte boven elkaar afgebeeld worden

Statisch

- Zonder beweging, rustig, in evenwicht - In tegenstelling tot °dynamisch

Stereotiep

Zonder veel fantasie of originaliteit

Stileren

Vereenvoudigen, vervormen (uitbeelden in vereenvoudigde of zui-vere vorm)

Stilering

Door vereenvoudiging en door weglating van details komen tot de belangrijkste kenmerken van de vorm


39 D/2008/7841/044

Stilleven (het)

- Een opstelling van (levenloze) dingen - Een tekening of schilderij van een dergelijke opstelling

Strijklicht (het)

Vorm van belichting waarbij de lichtbaan onder een zeer schuine hoek op een oppervlak valt

Structuur (de)

De opbouw van iets. De opbouw van een schilderij kan je zien maar de opbouw of structuur van een gebouw niet altijd. De structuur van iets zit vaak aan de binnenkant en is dus verstopt voor het oog Verwar niet met °textuur!

Subtractieve ming) (de)

(kleurvor-

Delen van het licht worden geabsorbeerd door de materie waaruit het oppervlak bestaat. Het onttrekken, aftrekken van kleuren door ze voor of over elkaar te plaatsen Bij het schilderen hebben we altijd te maken met subtractieve kleurmenging doordat we kleur onttrekken aan het oppervlak als we er een kleur op aanbrengen

Suggestie (de)

Techniek om bij de kijker de schijn van werkelijkheid op te roepen. Wat afgebeeld is, lijkt dus echt Door naar de afbeelding te kijken denk je aan iets. ( kan ook iets anders zijn dan de werkelijkheid)

Suggestief

Suggestie inhoudend, een bepaalde soort van beelden oproepend

Symbolisch kleurgebruik (het)

Een kleur die symbool staat voor een bepaald begrip De kleuren krijgen een diepere betekenis

Symmetrie (de)

- Evenwichtige en harmonische verhouding - Een zodanige opstelling dat die door een denkbeeldige lijn in twee helften verdeeld kan worden die elkaars spiegelbeeld zijn - Tegenovergestelde van asymmetrie

Tentoonstelling (de)

(Ook expositie): opstelling van (kunst)voorwerpen , toegankelijk voor publiek

Tertiaire kleuren

Kleuren die samengesteld zijn uit drie primaire kleuren, twee secundaire kleuren of één secundaire kleur met de daarin niet voorkomende primaire kleur

Textuur (de)

Het uitzicht van voorwerpen en van beelden Een beeld kan ruw of glad gepolijst zijn, het kan grof en bobbelig of geboetseerd zijn De textuur van een beeld geeft het beeld zeggingskracht mee, ze roept een bepaalde sfeer op

Thema (het)

- Onderwerp of idee waaraan in een werk vorm wordt gegeven. - Zie °motief

Tint (de)

Klein kleurverschil, nuance Kleurtinten hebben alles te maken met een kleurschakering, vb. een geelachtig groen

Toon (de)

De eigenlijke naam van de kleur bv. blauw, groen, cyaan magenta ..

40 D/2008/7841/044


Transparant

Doorschijnend, zodat men een daarachter geplaatst voorwerp of aangebrachte kleur kan zien

Tweedimensionaal

- Met twee dimensies, hoogte en breedte - Vlak, plat

Typografie

Vormgeving van gedrukte of nog te drukken teksten

Vervreemdend bruik (het)

kleurge-

Kleurgebruik dat onlogisch of niet voor de hand liggend is

Vlakverdeling (de)

Techniek van het plaatsen van vormen in een gegeven vlak

Vluchtlijn (de)

Lijn die naar het vluchtpunt loopt. (richting)

Vluchtpunt (het)

Punt waar de dieptelijnen (vluchtlijnen) bij een tekening in perspectief naartoe lopen. (is er maar één vluchtpunt, dan is het dat punt waar de kunstenaar naar kijkt op de ooglijn)

Vogelvluchtperspectief (het) Voorgrond (de)

Vanuit de hoogte neerkijkend naar de dingen

Vorm (de)

- De uiterlijke eigenschappen van een beeld (tegenover de inhoud) - De wijze waarop de inhoud getoond wordt - Een figuur als onderdeel van een werk, bv. een tekening opgebouwd uit geometrische vormen

Vormcontrasten voud)

meer-

Gedeelte van een ruimte dat perspectivisch het dichtst bij de kijker ligt In tweedimensionale beelden (tekeningen, schilderijen) is de voorgrond een ruimtelijke suggestie en maakt hij deel uit van het platte vlak

Tegenstellingen van vormen (Regelmatig en onregelmatig, °organisch en geometrisch, hoekig en rond, °symmetrisch en asymmetrisch zijn voorbeelden van vormcontrasten)

Waarnemen

Zien, kijken, opmerken; het onderwerp zéér goed en in detail opnemen door er aandachtig naar te kijken

Waarneming (de)

Wat men bij het waarnemen van een onderwerp ziet

Warm-koudcontrast (het)

Tegenstelling die gevormd wordt door een warme kleur tegenover een koude kleur te plaatsen

Waskrijt (het)

Krijt waarvan de kleurende bestanddelen door was zijn samengebonden.

Wassen (het)

Techniek waarbij men een aangebrachte kleur met water in een lichtere tint doet overgaan

Waterverf (de)

In water oplosbare verf bestaande uit pigment en een eenvoudig bindmiddel Meestal bedoeld men de transparante aquarelverf

Zelfportret (het)

Een tekening die of een schilderij dat een kunstenaar van zichzelf maakt

Zoekertje

Een uitgespaard kader in een stuk stevig wit papier om een boeiend gedeelte van bv. een foto, de werkelijkheid te tekenen


41 D/2008/7841/044

42 D/2008/7841/044


044

Recommend Documents